درخت حوزه‌های تخصصی

مفهوم طبیعت و چگونگی نگاه به آن در طول تاریخ از مفاهیم بنیادین در تفسیر هستی، علم و هنر بوده است، پیچیدگی مفهوم طبیعت، پژوهش درباره آن را به خصوص پس از تغییرات اساسی در زندگی دوران مدرن ضروری میسازد. پس از انقلاب صنعتی، انسان به روش ها و ابزارهای جدید دست یافت و در علوم، تکنولوژی و تولید پیشرفت کرد؛ در این مرحله زمانی طبیعت به عنوان مهمترین منبع مواد خام به صورت بیرویه مورد بهره برداری قرارگرفت، با کمبود منابع و آلودگی اکوسیستم و محیط زیست، توجه محافل مختلف علمی به موضوع ""طبیعت"" معطوف گردید؛ به گونه ای که امروزه حفظ محیط زیست و رسیدن به توسعه پایدار از موضوعات بنیادین جوامع علمی دنیا است. در همین راستا طراحی معماری نیز به عنوان هماهنگ کننده انسان، محیط و فضا در تعامل با طبیعت، رویکرد های مختلفی را اتخاذ کرده است. ازاین رو بررسی نسبت های معماری و طبیعت ضروری به نظر میرسد تا تعریفی مناسب از تمامیت طبیعت و مفهوم پایداری، در حوزه معماری به دست آید. پژوهش حاضر با بررسی مفهوم طبیعت در معماری و نسبت آن با محتوا، فرم و ماد? معماری تلاش میکند بستری مناسب برای تفسیر ارتباطِ اصیل میان این دو مهیا نموده و در نهایت الگویی برای توسعه این مفهوم و کیفیت ارتباط معماری و طبیعت ارائه نماید.

تأملی در ادبیات متذکر به مفاهیمی چون «سنت »، «نوگرایی» و «مدرنیسم» درمعماری ایران بیانگر خلط برخی مباحث و معادل گزینی های ناکارآمدی است که همچون همیشه ناشی از مستور بودن و یا مستور نگه داشتن مبانی نظری و فکری آثار معماری و شهری برای جامعه است. در جهت ارائه درآمدی بر تعیین مرزها و حدود و چگونگی تأثیر آراء و نظریات مختلف بر معماری گذشته و معاصر ایران ، مقاله حاضر به بررسی موضوعاتی در ارتباط با مفاهیم فوق الاشاره می پردازد. اهم عناوین مورد بحث عبارت از مبانی معماری سنتی ایرانی ، مبانی مدرنیسم، نوگرایی و تأثیر تفکر مدرنیسم بر معماری ایران می باشند که در نهایت با نتیجه گیری و ارائه پیشنهاداتی ختم می گردد. کلیدواژگان: معماری، سنت، مدرنیسم، نوگرایی، شهرسازی، معماری ایرانی، هویت

یکی از راه های دستیابی به فرهنگ و دانش بشری، مطالعهی هنر تمدن های گوناگون است. در شناخت تمدن ایران نیز، شوش از اهمیت والایی برخوردار است و سفالینه های منقوش آن، بر تارک موزه های جهان میدرخشند. این مقاله سعی دارد به شیوهی توصیفی- تحلیلی و تاریخی، علل توجه جهانیان به این سفالینه ها، به ویژه جام شوش را بررسی کند. اولین موردی که احساس لذت را در بیننده ایجاد میکند، زیبایی ظاهری است که از طریق: چشم نوازی نقوش و هماهنگی آنها با یکدیگر و با شکل ظرف، وجود تناسبات منطقی، تقسیم بندیهای دقیق، رعایت سواد و بیاض و طراحی منحصر به فرد، ایجاد میشود. این مساله با محاسبهی اندازه های اشیاء و به دست آوردن تناسبات، پیگیری و ملاحظه شد که اعداد به دست آمده به عدد طلایی نزدیک هستند. عامل دیگر، داشتن بار معنایی هر نقش است که به عنوان نمادی خاص بهکار رفته و ضمن ارتباط با دیگر نقوش، در پی دستیابی به هدفی خاص با تکیه بر باورها، اعتقادات و تمایلات انسان پیشین میباشد. دلایل مطرح شده برای برتری شاهکار سفالین جهان، با بررسی تطبیقی این نمونه، با سفالینه های تمدن های هم عصر با تمدن ایران و سفالینه های مناطق هم دوره با منطقهی شوش به اثبات میرسد و نبوغ ایرانیان را در خلق آثار هنری و بیان رمزگونهی خواسته هایشان به نمایش میگذارد.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی و مطالعة نقوش به کاررفته در منسوجات قرون اولیة اسلام از قرن اول تا اواخر دوران سلجوقی است. ضمن اینکه نگارندگان به تأثیرپذیری نقش مایه های بافته شده روی پارچه ها از آیین نوین اسلام و ایران قبل از اسلام در دورة مهمی از تاریخ، یعنی زمان تداخل آیین اسلام با فرهنگ باستانی این سرزمین توجه کرده اند. در این دوران، هنرمندان ایرانی اصالت خویش را در به کارگیری نقش مایه های باستانی ایران بر مصنوعات حفظ کردند و به گرمی پذیرای اسلام و فرهنگ اسلامی شدند. ازاین رو، در منسوجات این دوران نیز شاهد روند پیشرفت و تکامل پارچه بافی ساسانی با مضامین مشابه و استفاده از نقوش ظریف تر با جزئیات بیشتر هستیم که به دیدگاه هنر اسلامی در باب پرکردن فضاهای خالی جامة عمل می پوشاند. بنابراین، در این مقاله سعی شده است انواع نقش مایه های بافته شده روی پارچه ها تقسیم بندی و بررسی شود و میزان تأثیر و تأثر نقش مایه های قبل و پس از اسلام به دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. روش این تحقیق، اسنادی است. نتایج نشان می دهد نقش مایه های حیوانی و گیاهی روی پارچه های مورد بحث اغلب، متأثر از هنر و باورهای ساسانیان است و وجه تمایز آن ها با منسوجات ساسانی، پرداختن به برخی ریزه کاریها و نقوش جزئی و پرکننده، ضمن القای مفاهیم عمیق عرفانی- اسلامی با به کارگیری خط نگاره هاست.

گرگویل ها، مجسمه های قرار گرفته در بخش بیرونی کلیساهای قرون وسطی بوده که دارای اهداف تزئینی و کاربردی هستند، موجودات افسانه ای که بر اساس کاربردشان در معماری، به عنوان آبراه استفاده شده و نیز به لحاظ ظاهر هراس آورشان، دارای مفاهیم شر و اهریمنی بوده و به همین د لیل در بیرون از کلیساها قرار گرفته اند. این هیولاها در اعتقادات مسیحی قرون یازدهم و دوازدهم میلادی تاثیر بسزایی گذاشته اند. گرگویل ها به لحاظ ترکیب ساختار بدنشان دارای انواع گوناگونی می باشند. این شیوه و اسلوب کاربرد عناصر معماری با هیبت و شمایل موجودات افسانه ای و واقعی نیز قرن ها پیش از خلق گرگویل های قرون وسطائی، در هنر معماری هخامنشی در کاخ شوش و به ویژه تخت جمشید به کار گرفته شده بود. در تخت جمشید، سرستون های به شکل حیوانی و موجودات افسانه ای به صورت پشت به پشت قرار گرفته اند. این شیوه مرسوم ستون سازی هخامنشی بود که به معماران اجازه می داد که از فضای پشت (کمر) حیوانات برای قرارگیری تیر های حامل سقف استفاده کنند. همین امر باعث می شد که سرستون های تخت جمشید نیز همانند گرگویل های کلیساهای گوتیک، علاوه بر حالت تزئینی و نمادین، به عنوان یکی از عناصر مهم معماری کاربرد داشته باشند. بنابر این، سرستون های تخت جمشید و گرگویل های کلیساهای گوتیک از برخی جهات، به لحاظ عملکرد ومفاهیم نمادین، دارای اشتراکات و افتراقاتی می باشند. در این مقاله با استفاده از کتب، تجزیه و تحلیل داده ها، تصاویر و اطلاعات جانبی و سایت های اینترنتی، سعی خواهد شد که علاوه بر آشنائی با گرگویل ها، ساختار و مفاهیم اسرارآمیز آنها، به علل و آثار استفاده از آنها در زمینه های گوناگون پرداخته و مقایسه ای هم با سرستون های تخت جمشید( به شکل حیوانات تخیلی و واقعی) و کاربرد این دو شیوه در معماری به عمل آید. گرگویل ها از لحاظ ترکیب ساختار بدنشان شامل سه گونه انسانی، حیوانی و ترکیبی هستند. گرگویل های ترکیبی را نیز می توان به چهار گروه تقسیم بندی نمود: 1- ""انسان- گیاه"" 2- ""انسان- گیاه- حیوان"" 3- ""انسان- حیوان"" 4- ""حیوان-حیوان"" موجودات ترکیبی سرستون های تخت جمشید را نیز می توان با دو گروه مشخص نمود: 1-ترکیبات ""حیوان-حیوان""، مانند گریفین 2-ترکیبات ""انسان-حیوان""، مانند لاماسو

این نوشتار در باب نام شناسی بر اساس نشانه شناسیِ نام شخصیت ها در نمایشنامه است و میکوشد با توجه به دانش نام شناسی و تکیه بر روش نشانه شناسیِ پیرس به دلالت های گوناگون چون دلالت شمایلی، نمایه ای و نمادین نام های شخصیت های نمایشی بپردازد. از آنجا که دانش نام شناسی یکی از امکانات تحلیلی در باب شناخت شخصیت ادبی– نمایشی در نظریات جدید است و در حوزهی مطالعات نمایشی ایران نادیده گرفته شده است این مقاله میکوشد با اشاره به این دانش ضمن معرفی، نمونه ای از این تحلیل را ارائه دهد. باید اشاره کرد به دلیل اهمیت کار پیرس یعنی مطرح کردن نشانه با تصاویر، مبنا و الگوی مناسبی برای بررسی آثار هنری به ویژه در حوزه های تئاتر و سینما به دست میدهد و بر همین اساس نشانه شناسی پیرس در مقالهی موجود بر همعصر خود یعنی سوسور ترجیح است چرا که تمرکز سوسور در نشانه شناسی بر روی زبان است. بنابر این پژوهش در اثر نمونه روشن میشود که رابطه ای مستقیم و کاربردی میان نام اشخاص نمایش و درون مایه و کنش های نمایشی وجود دارد. بر اساس همین یافته به نام شناسیِ نشانه شناختی شخصیت های نمایشی نمایشنامه مرگِ فروشنده اثر آرتور میلر پرداخته شده است. در ضمن این پژوهش بیانگر توجه آرتور میلر به جنبه های دلالت گر نام ها در نام گذاری اشخاص نمایش به طور خودآگاه و نا خودآگاه است.

مجموعه گنجعلی خان در کرمان که از زیباترین نمونه های معماری و تزئینات عصر صفوی در ایران می باشد، شامل میدان وسیعی است که به سرای گنجعلی خان مشهور است. بناهایی مانند کاروانسرا، مسجد، حمام، آب انبار و ضراب خانه در چهارگوشه میدان قرار دارند و گرداگرد میدان را بازار احاطه کرده است. هریک از بخش های این مجموعه به نوبه خود اثری ارزشمند از معماری و انواع تزیینات دوره صفوی را به نمایش گذاشته است. کاروانسرا با ساختمان دو طبقه و حیاط مصفا دارای تزیینات ترکیبی از آجر و کاشی است که از نظر ظرافت در نقش پردازی نسبت به سایر نمونه های صفوی کم نظیر است. هم چنین تنوع در انواع نقوش گیاهی، هندسی، نقش های انسانی و حیوانی، تاثیرات هنر شرق و غرب در کنار نقش های اصیل ایرانی با ظرافت و هماهنگی کامل اجرا شده است. در حمام و آب انبار آثار قابل توجهی از آجرکاری و نقاشی روی گچ دیده می شود که با نقش های سایر بناهای صفوی در اصفهان و سایر شهرهای ایرانی متفاوت است. مانند نقاشی های سقف چهارسوق بازار و سردر حمام که شامل موضوعات طبیعت گرا و خیالی از نقاشی های عامیانه می باشد. نقاشی های مسجد گنجعلی خان نیز استثنایی است که در جای دیگری راجع به آن بحث خواهد شد. کتیبه خط ثلث با امضای رضا عباسی نقاش و خطاط مشهور عصر صفوی از ویژگی های تزیینات کاروانسرا است،که زیبایی این سردر را صد چندان نموده است. بیشترکاشی کاری های این مجموعه معرق کاری است که به نحوی دلنشین با آجرکاری همراه شده است. در حالی که کاشی هفت رنگ نیز با انواع نقش های گیاهی، هندسی و اندام های انسانی زینت بخش تزیینات حمام می باشد.

پروژه های شهر دوستدار کودک به طور عمده برای ایجاد فرصت برای کودکان در راستای شکل دادن و یا تغییر محیط پیرامونشان است. از این منظر طرح های دوستدار کودک به دنبال اعطای حق شهروندی به بچه ها، توسعه آگاهی، بالابردن مشارکت جمعی، کم کردن میزان خشونت علیه کودکان، توجه به موضوعات زیست - محیطی و... است. در کشور ما شهر بم (بعد از زلزله ناگوار سال 1382) از نمونه هایی بود که رویکرد دوستدار کودک در بازسازی آن مورد نظر قرار گرفت. یکی از پروژه های تعریف شده در این راستا پیدا کردن الگوهای طراحی فضای سبز با توجه به دیدگاه های بچه ها بود. در این طرح با استفاده از متدولوژی گروه - بحث و روش های مشارکتی همچون قصه گویی، جداول و پازل ها، مدل سازی، نقاشی و ... نظرات بچه ها در ارتباط با فضاهای سبز جمع آوری و تحلیل شد. با وجود اینکه بیشتر تصورات بچه ها مربوط به موضوعاتی بود که در گذشته تجربه کرده بودند، شاخصه هایی چند در راستای دست یافتن به الگوهایی برای انتخاب مصالح، نحوه جانمایی فضاها، برخی از فضاهای مورد نیاز، نحوه محصور کردن فضاهای سبز، مسیرهای دوچرخه، محل گلها و درختان و ... وجود دارد. فضای سبز در تلفیق با فضاهای بازی، قلمروهای جداگانه برای بچه ها و بزرگسالان، فضاهایی برای خاطره نویسی، مجسمه ها، مصالحی مانند چوب و زمین های چمن از جمله خواست های کودکان در راستای توصیف الگوهای فضای سبز در یک نمونه مربوط به نتایج یک گروه بحث در پروژه شهر دوستدار کودک بم بود.

ایلخانیان از دست نشاندگان مغولان پس از تصرف ایران بودند که میراث هنر سلجوقیان را در تصرف خود گرفتند و تحولاتی در آن ایجاد نمودند که به شکوفایی برخی از آن ها انجامید. یکی از تزئینات وابسته به معماری که در این دوره بسیار مورد توجه بود و به اوج رسید، هنر گچبری است که آثار بسیار زیادی از آن در قالب تزئینات معماری به جای مانده است. تقریباً تمامی نمونه های موجود از این دوره توسط محققین شناسایی شده، اکثر بررسی های صورت گرفته تنها به توصیف کلی این آثار و تاریخ اجرا و یا محدوده تاریخی آن ها پرداخته و کمتر به نقوش تزئینی و تغییرات سلیقه هنرمندان و جامعه آن زمان، در به کارگیری آن ها توجه کرده اند. در این مقاله، سعی بر آن است تا در راستای رسیدن به هدف، با مقایسه تعدادی از نمونه های موجود، نقوش گچبری دوره ایلخانی مورد بررسی قرار گیرند و نقوش تزئینی شاخص به کار رفته در آن ها و تحولات صورت گرفته توسط هنرمندان ایلخانی شناسایی شوند. در این مقاله، آثار شاخص گچبری ایلخانی به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی شده اند. چنین نتیجه گیری شده است که در دوره ایلخانیان، گچبری برگرفته از دوران پیش از خود، به خصوص سلجوقیان است اما با برجستگی بیشتر و طرح های پیچیده تر، متأثر از تذهیب نسخ خطی است که خود وجه تمایز عمده آن نسبت به دیگر دوره هاست. از جمله ویژگی های بصری شاخص این دوره، ساخت محراب های گچی با گونه های مختلف کوفی و اقلام دیگر خط، انواع گره های هندسی، نقوش اسلیمی پیچیده در لابه لای کتیبه ها و اولین استفاده از کتیبه های «معقلی» و «بنایی» و کتیبه «مادر و فرزند» و کاربرد برخی نقوش مانند گل شاه عباسی، گل روزت و نقش زنجیره خمپا در گچبری است که موجب تحولی بزرگ در این هنر و خلق شاهکارهایی عظیم در این دوره شده است.