درخت حوزه‌های تخصصی

از روزگار باستان تاکنون، نمایشنامه نویسان اسطوره مده آ را دستمایه آفرینش نمایشنامه های خود قرار داده اند. پی رفت زنجیره کنش ها در اغلب نمایشنامه ها همسان است، اما نمایشنامه نویسان توانسته اند در بیان مضمون و آفرینش تفاوتی تاثیرگذار، رهیافت هایی متفاوت داشته باشند. چگونگی به کارگیری عنصر شخصیت، به لحاظ کمی و کیفی، و مقایسه شبکه ارتباطی میان شخصیت ها پرسش اصلی این پژوهش است. بررسی ابعاد گوناگون عنصر شخصیت در دو نمایشنامه مده آی اوریپید و مده کرنی شیوه مناسبی برای یافتن پاسخ در حوزه دو نمایشنامه مورد بررسی این پژوهش بود . در این مقایسه نشان داده شدکه اوریپید با آفرینش شخصیت مده آیی چند وجهی، توانست موقعیت وی را به عنوان یک زن تعمیم دهد و به بیدادی که در جامعه یونان برزنان روا می شد، اشاره کند و بعدی اجتماعی به اثر خود ببخشد. در برابر کرنی با طرح روابط چند سویه میان مده و دیگر شخصیت ها نتوانست وجه والای شخصیت تراژیک مده را به خوبی بنمایاند و این اثر به بیان آشفتگی های روحی یک زن نامتعارف و خیانت دیده محدود شد.

مارک روتکو نقاش متولد روسیه (1970-1930) یکی زا سردمدران جنبش اکسپرسیونیسم انتزاعی به شمار می آید. او از مشهورترین چهره های مدرسه ی هنری نیویورک و نیز یکی از موجدین سبک نقاشی میدان رنگ است...

مفهوم عام سکونت یا بودن انسان در زمین و محیط متناسب با آن، پاسخ های معمارانه گوناگونی در اندیشه سنّت و مدرن داشته است. با وجود این تاکنون، شناخت چیستی سکونت و معنای خاص آن آرامش، همچنان از چالش های نظری در حوزه ارتباط انسان و محیط بوده است. در این مقاله، از منظر حکمت اسلامی، سرشت سکونت نفس انسان در ارتباط با عالم حس و تعلق آن به عالم خیال، بازاندیشی می شود. این بازاندیشی یا طرح مقدماتی گفتمانی درباب سکونت، در پی دو هدف است: اول، پرده برداری از سرشت آنچه سکونت و سکنی گزینی خوانده می شود. دوم، شناخت و بازیابی وادی از یادرفته خیال در معماری و زمینه های سکونت خیالی انسان در زمین است. برای این منظور، مطالعه حاضر با رویکردی تحلیلی و تبارشناسی واژگان می کوشد نشان دهد که نفس به اعتبار سرشت بینابینی یا خیالی ـ به معنی ساحتی میان دو چیز جدا از هم که دارای ویژگی هر دو طرف است ـ در عالمی از جنس خود، یعنی عالم خیال، سکونت می کند. در واقع، این عالم به مانند نفس و خیال، عالمی درونی و اجتماعی از زوجین برای یادآوری ادواری سکونت نخستین آدمی در عالم ملکوت نفس است؛ اما این محیط به رغم برخی وجوه اشتراک، با اندیشه ساخت تمثیلی بهشت در زمین مناسبت ندارد. به عبارتی، هدف اصلی از ساختن این محیط، بازنمایی عالم نفس برای مراقبت و نگهداری از چهارگانه زوجیّت، ذکر، خیال و سکونت انسان است؛ بنابراین از این منظر، سکونت نفس انسان با تعادل و وحدتِ مفاهیم و پدیدارهای دوگانه متضاد و در عین حال همسان در زیست جهان انسان، طبیعت و معماری به دست خواهد آمد.

سینما در ایران در مواجهة سیاسی جناح های مختلف، یکی از محل های اختلاف و بلکه نزاع بوده و هر جناحی، موقعیت سینما در زمان رقیب را نقد کرده است. این مقاله حاصل پژوهشی است در حوزة جامعه شناسی سیاسی سینمای ایران در دهة 1370 که در آن با روش «تحلیل محتوا» و «تحلیل متن» فیلم های منتخب دولت در جشنواره های فیلم فجر از یک سو و فیلم های مورد اقبال مخاطبان سینمای ایران از سوی دیگر، به تبیین سیاست های فرهنگی ـ هنری دولت در عرصة سینما در دو دهة 1370 و 1380 پرداخته می شود و به نقش سیاست گذاران فرهنگی و مدیران هنری نظام در اجرای این سیاست ها اشاره می شود. این تحقیق نشان می دهد که سیاست گذاران و مدیران هنری دو گفتمان با عنوان «گفتمان اصولگرا» و «گفتمان اصلاح طلب» در حوزة سیاست گذاری در بخش سینما، بایدها و نبایدهای خود را بایدها و نبایدهای مردم تلقی کرده اند و هرگاه از سیاست های یکدیگر انتقاد داشته اند، با این استدلال که سینما با ارزش ها و باورهای «مردم» هماهنگ نشده است، به سیاست های فرهنگی و سینمایی یکدیگر تاخته اند. درحالی که آنچه مردم و مخاطبان سینمای ایران همواره از آن در فیلم ها استقبال کرده اند ترکیبی از ارزش های دینی به همراه ارزش های سیاسی ـ اجتماعی بوده است.

هنر هخامنشی، هنر درباری و متاثر از هنر ملل تابعه امپراتوری مانند بین النهرین، مصر، آسیای صغیر و به ویژه هنر اورارتو بوده است؛ نقوش برجسته دیواره ها و دروازه کاخ ها به ویژه در تخت جمشید، بیانگر نفوذ و تاثیر عناصر هنر مادی، ایلامی و بین النهرین (آشور و بابل) بر هنر هخامنشی است. همچنین پس از فتوحات کوروش در آسیای صغیر، هنر متعالی و ظریف یونانیان در بناهای هخامنشی به چشم می خورد. معماری به عنوان مهم ترین هنر هخامنشیان، ابتدا تحت تاثیر معماری ماد و ایلامی قرار گرفت. همچنین تاثیر عناصر معماری اورارتویی مانند؛ آرامگاه های سنگی، راهروهای باریک آرامگاه های شاهان هخامنشی به خوبی قابل تشخیص است. از طرفی فتح مصر توسط هخامنشیان و اقامت طولانی داریوش اول در مصر علاقه مندی و تمایل وی به معماری مصر را در او بیدار کرد که تجلی آن در کاخ داریوش در تخت جمشید به وضوح دیده می شود. هدف از این تحقیق مطالعه تاثیر هنرهای ملل تابعه بر هنر معماری هخامنشیان است.

متخیله قوه ای از قوای نفس انسانی است که معمارِ عالم خیال است. اثر هنری ماهیت خویش را از عالم خیال دریافت می کند. زیرا کار خیال، صورت سازی است و بر اساس شهود هنرمند است که خیال، صور هنری می آفریند. هنر از عالم خیال می رسد و فلسفه از عالم عقل.تصویرگر هنرمند، زیباترین صور خیالی متون ادبی را مصور می کند و بر اساس «رجحان صور زیباشناختی» تصاویر تخیلی از متن داستانی و روایت، تصویرِ خویش را می آفریند. آفرینش در این معنا، یعنی ساختن زیباترین تصویر تجسمی از متن ادبی. نقاش، بر اساس ساختار زیباشناسی متن، تصویرسازی می کند. در غیر این صورت، تصویرسازی داستان مبتنی بر دریافتهای شخصی و زیبایی شناسیِ سلیقه ای نقاش خواهد شد.اگر متن ادبی، قصد ابلاغ پیامی را دارد، تصویرگر متن نیز باید از جنبه ابلاغی متن، تبعیت کند و تصویر او علاوه بر جنبه های زیباشناختی، ابلاغ کننده پیام متن به صورت تصویر باشد. همانطور که متن ادبی با خواندن مورد تفسیر قرار می گیرد، متن تصویری نیز بر اساس دلالتهای تصویر به معانی (خوانش تصویری) مورد تفسیر و فهم واقع می شود. تصویر هیچگاه نباید خلاف معنای متن باشد گرچه می تواند تفاسیری تجسمی از متن را ارائه دهد و جنبه های متفاوتی از تفسیر متن را در قالب تصویر بیان کند. چون مفاهیم در متون ادبی و متون تصویری امری ذاتی الفاظ یا تصاویر نمی باشند، مخاطبان بر اساس پیش زمینه های ذهنی خویش این متون را تفسیر می کنند. متن هنری (خواه ادبی باشد یا تصویری) همچون ماده ای برای تفسیر مخاطب است و به اعتباری، تفاسیر، صورتهای فعلیت یافته معانی متن، در ذهن مفسراند. با این قید که تفسیر نمی تواند ضد متن باشد بلکه تفسیر نتیجه آمیزش افق انتظارات و فهم مفسر (مخاطب) با متن، در زمان حال است. در نتیجه فهم های متفاوت از متن، تفسیرهایی متفاوت را به دنبال خواهد داشت که در دایره کلیت معنایی متن حرکت می کند. زیرا مخاطب و مفسر با پیش دریافتی از کلیت معنایی متن، قادر به فهم متن خواهد شد. آنچه که در متون ادبی و تصویر سازی متون ادبی اصالت دارد، سوژه است و زیبایی ساختار بیان، در خدمت معانی و مفاهیم و روایت و داستان قرار می گیرد. در نتیجه در هنرهایی که جنبه های ابلاغی اصالت پیدا می کند، دریافت مخاطب نیز جنبه تعیین کننده ای در ارزش گذاری اثر هنری خواهد داشت.

درآغاز قرن سوم هجری، به خاطر پیچیدگی اَشکال و قرائت خط کوفی، خطوطی تازه رشدی ناگهانی یافتند. این خط ها که از منشأ مشترکی برخاسته بودند به اقلام ِستّه (قلم های شش گانه) معروف شدند که عبارت اند از: «مُحَقَّق، ریحان، ثلث، نَسخ، تُوقیع، رقاع». روایات گوناگونی در تقدُّم و تأخُّر این خطوط وجود دارد امّا به هر جهت این اقلام پایه و اساس خط و خوشنویسی اسلامی را مُهیّا کردند و تا ابداع خطوط «تعلیق»، «نستعلیق» و «شکسته نستعلیق»، که به دست ایرانی ها و در فاصله قرن هفتم تا یازدهم هجری صورت گرفت، هرچه گذشت و هرآنچه خلق و نگاشته شد در همین حدود کلی قلم های شش گانه صورت پذیرفت، امّا سر منشأ همه این قلم های شش گانه «خط مُحقَّق» است که به خاطر شکوه و عظمت، اندام درشت، فاصله های منظم، یکدست و ساده بودن به این نام شناخته شده است. در این خط هر حرف شکل ثابت و معیّنی دارد و با حروف دیگر اشتباه نمی شود. همچنین کلمات متداخل نوشته نمی شود. بدین جهت خطی است واضح و روشن. خط ریحان با فاصله یک قرن بعد و شبیه خط مُحقَّق پدید آمد به نحوی که آن را «باریکِ مُحقَّق» نام نهادند. در این خط همانند خط مُحقَّق خصوصیاتی از «خط ثلث» را نیز می توان یافت. خط مُحقَّق و ریحان در نظر اوّل شبیه خط ثلث هستند، امّا براثر دقّت تفاوت های واضحی در شکل حروف آن ها دیده می شود. این دو خط تا قرن یازدهم هجری برای کتابت قرآن کریم در ایران و سایر کشورهای اسلامی رواج داشته و به خاطر خوانا بودن یکی از موجبات به کار رفتن این خط بوده است. در این پژوهش آثار خوشنویسی خط مُحَقَّق، ریحان، و ثلث در کتابت قرآن کریم بررسی و به جنبه های تفاوت ها و تشابهات سه خط مُحقَّق، ریحان و ثلث و برتری (تجلّی) خط مُحقَّق، هدف اصلی مقاله پیش روست و پرسش های آن به ترتیب زیر است: 1- ویژگی اصلی خط مُحَقَّق چگونه است؟ 2- عامل تأثیر و تجلّی خط مُحقَّق بر دو خط ریحان و ثلث چیست؟ روش تحقیق بر اساس تاریخی– توصیفی و مبنای گردآوری کتابخانه ای و مشاهدات میدانی بررسی شده است و دستاورد حاصل از این تحقیق نمایانگر تأثیر خط مُحقَّق بر دو خط ریحان و ثلث و مهجوریت خط مُحقَّق برای ادامه تحقیق و اصلاح اسناد مکتوب است. نتیجه اینکه خط محقق مستقیماً از خط کوفی ایرانی گرفته شده است و در درجه اعتبار بعد از خط کوفی است و هیکل و اندام و صورت ظاهری حروف خط ریحان و ثلث (چه در مفردات و چه در ترکیب) تحت تأثیر تنگاتنگ و همنشین خط محقق قرار دارد و به همین لحاظ خط محقق درکتابت قرآن کریم بر دو خط ریحان و ثلث تجلی نموده است.

دلبستگی به مکان، نقطه تلاقی عناصر کالبدی، فعالیت ها و مفاهیم ذهنی نسبت به مکان است. این حس دلبستگی موجب تبدیل فضا به مکانی با ویژگی های حسی و رفتاری خاص برای افراد میشود. میدان با ابعاد مختلف معنایی، کارکردی و کالبدی می تواند نقش مهمی در ارتقای کیفی فضاهای شهرهای امروز ایفا کند. در این میان، توجه به عوامل مؤثر در دلبستگی افراد به میدان های شهری می تواند نقش مؤثری در هویت و مطلوبیت میدان ها داشته باشد. با توجه به اهمیت دلبستگی به مکان در ارتقای کیفیت محیط، این تحقیق ضمن بررسی مفهوم دلبستگی و ابعاد آن، با تبیین شاخص های دلبستگی به مکان، نقش دلبستگی به مکان را در ایجاد مطلوبیت و هویت میدانهای شهری بررسی میکند. اساس این مقاله متکی بر یافته های تحقیقی در مورد آزمون دلبستگی به مکان در ارتباط با یکی از میدان های مهم واقع در مرکز شهر همدان، به نام میدان آرامگاه بوعلی سیناست. پژوهش مذکور با روش مطالعه نمونه موردی و مطالعات میدانی و مصاحبه های حضوری با شهروندان همدانی و بازدیدکنندگان از میدان مذکور و تحلیل آن با استفاده از آمارهای توصیفی و استنباطی انجام شده است. تحقیقات ثابت میکند ارزیابی بسیاری از شاخص های دلبستگی به این میدان بالاست و همین امر ذهنیت افراد را بر روی هویت آن مؤثر میسازد. از این رو مقاله استدلال میکند بین دلبستگی به مکان و هویت آن، رابطة مستقیم وجود دارد که این امر میتواند در طراحی میدان های شهری مورد توجه قرار گیرد. در بین عوامل مهم دلبستگی به میدان از جمله میتوان به وجود آرامگاه بوعلی با معماری فاخر آن در مرکز میدان، امکان دسترسی مناسب به میدان، وجود عوامل و عناصر محیطی نظیر درختان و فضای سبز مناسب در میدان، فضاهای تجاری و روزمره اطراف میدان، جانمایی مناسب میدان به لحاظ موقعیت مرکزی در شهر، مناظر ذهنی و عینی مناسب میدان نام برد. نتایج این تحقیق می تواند راهبرد مناسبی برای طراحی میدان های شهری مطلوب در شهرهای معاصر فراهم کند.

آیین هندو در بطن فرهنگ و تمدن هند، آکنده از اشاره ها و تعبیرهای عرفانی و حکیمانه است؛ شیوا به همراه برهما و ویشنو، «تثلیث» هندویسم را تشکیل می دهند. بیان نمادین در رقص های آیینی، یکی از مهم ترین شاخه های هنری است که می تواند به مثابه مطالعاتی جامعه شناختی، دینی، عرفانی و اعتقادی و به طور کلی تحت عنوان مطالعات فرهنگی، خصوصیات زیباشناختی و محتوایی آثار هنری را پژوهش و بررسی کند. رقص های آیینی یکی از جذاب ترین حوزه هایی است که علاوه بر جنبه های زیباشناختی در فرم های حرکتی، دارای مفاهیم و معانی عرفانی، دینی و روایی است و در توالی زمان و مکان تحقق پیدا می کند. رقص های آیینی در تمدن های مختلف بر اساس محتوای معرفتی و عرفانی یا روایی (اساطیری، تاریخی و...) شکل گرفته اند که در بعضی موارد، مضمون هایی مشابه با یکدیگر دارند. هنر در فرهنگ های سنتی و دینی، بستر مناسبی برای تجلی مضامین عرفانی، معنوی و روایی است؛ بنابراین می توان از طریق پژوهش در این نوع آثار هنری، علاوه بر کشف معانی نمادین، محتوای رمزی اشاره های حرکتی آن ها را نیز دریافت. «ناتاراجا» یا رقص شیوا یکی از مضمون های باشکوه در اسطوره شناسی هندو است؛ منبع الهام بخش هنرمندان و نمادی از عبادت برای مردم و حامل بسیاری از معانی، پیام ها و استعاره هاست. حالت رقص شیوا موضوع کار بسیاری از مجسمه های مفرغین هنرمندان سده های دهم و دوازدهم میلادی قرار گرفت. این مجسمه ها، نماد شناخته شده و محبوب هندو، به عنوان نمادی از فرهنگ هند استفاده می شوند. این مقاله به توصیف، تحلیل و بررسی جلوه های نمادین رقص شیوا، ارتباط بین ویژگی های نمادین شیوا و اسطوره های هندی پرداخته است.

با توجه به اینکه در میان اهالی میراث فرهنگی تعاریف مشخص و ثابتی از برخی از واژگان وجود ندارد، در این مقاله تعاریف بنیادین در خصوص این کلمات ارائه گردیده است؛ اگرچه ارزش یابی و ارزش گذاری میراث فرهنگی باید به طور اصولی و با توجه به فاکتورهای مختلف مورد بررسی قرار گیرد، اما در ایران کمتر شاهد بوده ایم که نهادی، چه دولتی و چه مردمی، به طور علمی و منصفانه، تأثیر مقررات حفاظت از میراث فرهنگی را نقد و بررسی کند.