درخت حوزه‌های تخصصی

وضعیت زنان ایرانی در دوره پس از انقلاب اسلامی، همواره موضوع بحث و گفت و گو بوده است. این مباحث مربوط به موقعیت، کارکرد، حقوق و نیز چهره اجتماعی آنان می شوند. همانطور که می دانیم، هر نوع تغییر و تحول اجتماعی متاثر از افراد و گروه هایی است که آن جامعه را تشکیل می دهند. در این زمینه، به ویژه وضعیت زنان ایرانی قابل توجه است. از میان این زنان که به طور کلی اعضای غیر فعال و خاموش جامعه و البته اکثریت آن را تشکیل می دهند، برخی با گذر از قوانین عرفی جامعه، در عرصه های فعالیت اجتماعی شرکت جسته، و گاه نیز پله های ترقی را تا سطوح بالا طی می کنند. این مقاله سعی دارد تا در پنج پرده متفاوت، نگاه و شیوه تفکر برخی از چهره های زن ایرانی را که در گستره ادبیات فارسی به مطالعات اجتماعی می پردازند، بررسی کند.

یکی از گونه های کلمه در زبان «حروف» است که نسبت به دیگر گونه ها گستره محدودتری دارند و بیشتر دستورنویسان زبان فارسی، آنها را در سه دسته حروف ربط، حروف اضافه و نشانه جای داده اند. حرف «واو» یکی از مهم ترین حروف زبان فارسی و عربی است که همچون مفصلی نقش پیوند و ایجاد وابستگی بین اجزای یک جمله و گاه پیوند بین جمله های متعدد را برعهده دارد. توانمندی این واژه در پذیرش معانی و کارکردهای مختلف، این فرصت را برای سخنوران فارسیزبان فراهم می کند که برای آراستگی بیشتر سخن خود و پرهیز از ساخت های تکراری، از آن در جایگاه های متعددی بهره گیرند. سعدی شیرازی، که از بلیغ ترین و گشاده زبانترین سخنوران زبان فارسی بهشمار می آید، از این امکان بالقوه زبان فارسی بسیار بهره برده است. نگارندگان این مقاله در پی آن هستند تا کارکردهای مختلف این حرف را از دیدگاه دستوری و زیبایی شناسی ، در گلستان سعدی بررسی کنند . شایان ذکر است که این حرف در مجموع در گلستان سعدیِ خزائلی، ۲۱۷۹ بار به کار رفته است که در این مقاله ذیل ۲۰ عنوان، هم در زیر دسته ی حرف ربط و هم حرف اضافه، دسته بندی شده است. برخی از گونه های «واو» که نگارندگان در متن گلستان تشخیص داده اند، در منابع دستوری یافت نشدند و از دستاوردهای این پژوهش هستند. این امر گویای این مهم است که مبحث حروف اگر چه ممکن است در نظر بسیاری از نویسندگان و شاعران، دست مایه ی مهمی برای ابراز هنر و شگفتی در زبان به شمار نیاید، ولی باریک اندیشانی چون شیخ اجل که از ماهیت و کارکرد عناصر زبانی آگاهی بیشتری دارند، از توان مندی حروف نیز غافل نمانده اند و بر دوش آن ها بارهای عاطفی و زیباییشناسی بسیاری نهاده اند.

در دستور نقش گرای نظام­مند هالیدی از سه فرانقش سخن به میان می­آید که سه لایة معنایی را برای هر بند زبان تبیین می­کنند و توجه به آن ها در فرایند ترجمه می­تواند در انتقال دقیق معنای زبان مبدا به مقصد راهگشا باشد. با توجه به اهمیت بنیادین انتقال معنی در فرایند ترجمه، به ویژه آن معانی که فراتر از معنای گزاره­ای پاره­گفتارهای زبانی هستند، در این مقاله تحولات معنایی و ساخت اطلاع ساخت­های موسوم به آغازگرهای اسنادی­شده در فرایند ترجمه از انگلیسی به فارسی، بر پایة دستور نقش گرای نظام­مند هالیدی، بررسی شده است. بررسی داده­های پژوهش نشان می­دهد که در معنای اندیشگانی، میان­فردی، متنی و همچنین ساخت اطلاع بسیاری از ساخت­های آغازگر اسنادی­شدة ترجمه­شدة تحولاتی روی داده است­ که این باعث از دست رفتن بخش مهمی از معنا شده است. این در حالی است که در صورت آگاهی به وجود لایه­های معنایی مختلف در یک بند و ساخت اطلاع آن (یعنی چگونگی جریان یافتن اطلاع نو و کهنه در یک پاره­گفتار) بسیاری از آن ها قابل اجتناب هستند و در نتیجه می­توان معنا را با وفاداری بیشتری به زبان مقصد انتقال داد.

"رمان نو فرانسه مکتبی است که از زمان پدیداریش، یعنی از ابتدای دهه 1950، بیش از دیگر مکتب های ادبی، به طور اصولی و مکرر، الگوهای نوشتاری داستانی را زیر سوال برده است. در این چالش، نویسندگانی که مستقیم و یا غیر مستقیم به این گرایش وابسته بوده اند، توجه خود را معطوف قالب کرده و به آن اهمیت ویژه ای بخشیده اند، با علم به این که انتخاب چنین شیوه ای می توانست موجب عدم انتقال سریع و صریح مفهوم شود. از آثار آنان اغلب با عنوان «رمان آزمایشگاهی» یاد کرده اند، عبارتی که «رمان تجربی» زولا را در قالب معاصرش تداعی می کرد. البته بین این دو تفاوتی جزیی وجود داشت: زولا به تجربه کردن ساختارهای اجتماعی می پرداخت و جامعه زمان خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار می داد، در حالی که نوگرایان رمان و در صدر آنان آلن رب گریه، با جدیت و پشتکار در پی آزمودن توان بالقوه ظاهری نوشتار داستانی بودند. نتیجه اختیار دیدگاه فرمالیستی این بود که دنیای ترسیم شده در روایت با دنیای «واقعی» - یا دست کم نمایی واقعی از دنیا - سنخیتی نداشت. پس فرم گرایی آنان می تواند خواندن آثارشان را با مشکل مواجه سازد. هدف مقاله حاضر بررسی قوت و ضعف این مدعا است.. "

پس از  اینکه، در نخستین سال های قرن بیستم میلادی، عرصه های نوین زبان شناسی معرفی شدند، کم کم توصیفِ زبان های گوناگون، بر اساس معیارهای علمی و بی طرفانه مورد توجه قرار گرفت. در میانه همین قرن، دو پژوهشگر کانادایی با نام های ژان پُل وینی و ژان داربلنه بر اساس الگوهای زبان شناسانه، به توصیف روش های مورد استفاده مترجم ها در برگردان متن هایی از زبان های فرانسه و انگلیسی به یک دیگر پرداختند. از آن زمان تا دوره حاضر، روش های آن ها، مبنای نظریِ پژوهش های گوناگون در حوزه مطالعات ترجمه قرار گرفت. مقاله حاضر کوشیده است با در نظر گرفتنِ تکنیک های مطرح شده در روش وینی و داربلنه (Vinay & Darbelnet, 1985)، به استخراج نمونه های تطبیقی از ترجمه کتاب «الشحاذ» نجیب محفوظ بپردازد که به وسیله محمد دهقانی با نام «گدا» ترجمه شده است، تا در نهایت جمع بندی از تکنیک های به کار گرفته شده در این ترجمه ارائه دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که مترجم در ارائه ترجمه ای شیوا به زبان فارسی، بیشتر از روش های ترجمه غیرمستقیم بهره جسته و از میان تکنیک های گوناگون روشِ مورد اشاره، به همانندسازی روی آورده است.

بخش عمده ای از ترجمه ها در زمینه های تخصصی علوم و شاخه های مختلف آن است. شناخت اجزای جمله و معادل یابی دقیق آن ها، در روند ترجمة چنین متونی از وظایف اصلی مترجم محسوب می شود. پیکره ها به دلیل ویژگی های خاص خود ازقبیل کاربردی و طبیعی بودن، منابع مناسبی از لغات تخصصی در ترجمه محسوب می شوند؛ بنابراین، مترجم علاوه بر ابزارهای رایج در ترجمه مانند فرهنگ لغت، با استفاده از پیکره می تواند معادل های مناسبی در ترجمة واژگان به دست آورد. در مطالعة حاضر، میزان استفاده از معادل های مختلف واژه های اقتصادی در ترجمة متون اقتصادی بررسی شده است. در این بررسی، تعداد 174 واژة اقتصادی از کتاب متون اقتصادی دانشگاه پیام نور انتخاب شدند. سپس، معادل های این واژه ها از لغت نامة آنلاین آریان پور استخراج شدند و بسامد وقوع هریک، در پیکرة تک زبانة متون اقتصادی مشتمل بر حدود 115 هزار کلمه، بررسی گردید. نتایج این مطالعه نشان داد بسیاری از معانی موجود در فرهنگ لغت، دارای کاربرد تخصصی در متون اقتصادی نیستند و فقط بخش خاصی از آن ها مورداستفاده قرار می گیرند که در پیکرة موردنظر دارای بیشترین بسامد بوده اند؛ بنابراین باید گفت که پیکرة تک زبانة تخصّصی معیار مناسبی در رد یا پذیرش معادل ها است.

زبان شناسی جنسیت یکی از شاخه های موردتوجه در حوزه جامعه شناسی زبان است که به مطالعه تأثیر متغیر جنسیت بر ایجاد گوناگونی های زبانی می پردازد. از آنجا که بیشتر مفاهیم اجتماعی فرهنگی و ازجمله مفهوم جنسیت، مفاهیمی چندبعدی هستند، برداشت های تک بعدی و مطلق از این مفاهیم منجر به نوعی سطحی نگری به ویژه در حوزه های پژوهشی می شود. در این مقاله ابتدا به بیان نظریات دو چهره برجسته در این حوزه می پردازیم (رابین لیکاف 197۵ و دبورا تانن 1990) و سپس می کوشیم با کنکاشی در جدیدترین پژوهش های صورت گرفته (2008تا201۶) وضعیت این رشته مطالعاتی را روشن نماییم. نتیجه این بررسی نشانگر این امر است که پژوهشگران حوزه زبان شناسی کاربردی بیش از دیگران علاقه مند به بررسی تأثیر و نقش جنسیت در زبان بوده اند و این تأثیر را به ویژه درزمینه آموزش زبان دوم موردتوجه قرار داده اند؛ اما این حوزه مطالعاتی نقیصه های متعددی دارد که مهم ترین آن ها نادیده انگاشتن نظریه های جنسیتی مطرح است..

با توجه به این که «واژه» مهم ترین مسئله مورد بحث در علم «واژه سازی» را تشکیل می دهد و به دلیل اهمیت آن در فرایند آموزش زبان روسی، ضرورت مطالعه و بررسی دقیق این مبحث بسیار مهم در آموزش زبان روسی در مؤسسات آموزشی ایران به شدت احساس می شود.زبان آموزان ایرانی بدون درک درست این مبحث قادر به تجزیه و تحلیل جمله و در نتیجه قادر به درک آن نخواهند بود. تجربه عملی تدریس در دانشگاه تهران نشان می دهد که زبان آموزان ایرانی در یادگیری و درک ساختار تشکیل دهنده واژه دچار مشکل می شوند.از آن جا که این مبحث به تفصیل در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران مورد بررسی قرار می گیرد، در مقطع کارشناسی کمتر به آن توجه می شود. در راستای بر طرف ساختن این مشکل، در مقاله حاضر برخی توصیه های عملی- کاربردی در مقطع کارشناسی با توجه به دوره چهار ساله آموزش در دانشگاه، پیشنهاد می شود.

گویش شناسی ادراکی حوزه ای است که در آن درک و نگرش اهل زبان نسبت به مفاهیمی مانند مرزبندی جغرافیایی گویشِ خود و گویش های مناطق مجاور، اعتبار و منزلت اجتماعی گویش ها و نظایر آن مورد بررسی قرار می گیرد. در این پژوهش 64 گویشورِ چهار منطقه از شهرستان شبستر در شمال غرب تبریز (شامل شهرهای شبستر، شندآباد، دریان و خامنه) به طور تصادفی به عنوان آزمودنی های پژوهش انتخاب شدند. سپس محقق به کمک چهار نمونه صوتی ضبط شده از چهار منطقه مذکور و یک پرسشنامه محقق-ساخته، نگرش آزمودنی ها را در باره نمونه های صوتی ارزیابی کرد. یافته ها نشان می دهد که گروه میان سال و نیز گروه زنان در تشخیص دوری/نزدیکی گونه زبانی و نیز (غیر)همشهری بودن گوینده، موفق تر از گروه جوان و گروه مردان عمل می کنند و این امر با نتایج برخی مطالعات پیشین مانند دیرکز(2002) در آلمان کاملاً سازگار است. به این ترتیب درمی یابیم که در منطقه مورد مطالعه، میان سالان و زنان زبان آگاه ترند. همچنین مشخص شد که مرکزیت اداری و اقتصادی یک منطقه (شهر شبستر) باعث می شود تا گونه به کاررفته در آن منطقه از نظر گویشوران، گونه شهری تلقی شود. یکی دیگر از یافته های قابل تأمل در مطالعه حاضر این است که برخلاف پیش فرض رایج در مطالعات جامعه شناسی زبان، گونه زبانی کم جمعیت ترین شهر منطقه مورد مطالعه – خامنه- معتبرتر از سایر مناطق تشخیص داده شده است.

این مقاله کاوشی است در جهت یافتن پاسخی به چرایی ترجمة برخی از آثار نمایشی در دوره قاجار؛ آثاری که بررسی درونمایة آن ها و انگیزه های مترجمانشان راهگشای برقراری ارتباط میان ترجمه و جامعه شناسی است. از دیدگاه چسترمن (۲۰۰۹) تحقیقات با رویکرد جامعه شناسانه بر روی انگیزه های مترجمان می تواند سهم عمده ای در شناخت هرچه بهتر ایده ها و اهداف شخصی مترجمان داشته باشد و اینکه چطور این نگرش ها در ترجمه آن اثر نمود پیدا کرده است. از منظر جامعه شناسی است که می توان به تأثیر فضای اجتماعی سیاسی جامعه بر انتخاب های مترجمان برای ترجمه آثاری خاص پی برد. علاوه بر این تأثیرپذیری اولیه، نقش عادت واره های مترجم که بوردیو در مدل جامعه شناسی اش آن را یکی از فاکتورهای مهم در هر کنش اجتماعی می داند بررسی شده و در نتیجه، انگیزه های آنان نیز در این مجال مورد بررسی قرار گرفته اند.

بحران های محیط زیست حاصل تفکر و اندیشه ای است که انسان را در محور و رأس جهان خلقت می بیند و همه چیز را برای او و در رابطه با نیازهای او تعریف می کند. در مقابل این دیدگاه، دیدگاه زیست محور قرار دارد که طبیعت را محور همه چیز می داند. این دو دیدگاه به خوبی نشان دهنده این مسئله اند که انسان ها همانطور که بر طبیعت و جهان تاثیرگذارند، از سویی دیگر از طبیعت تاثیر می پذیرند و این تاثیرات بر تفکر و ذهن آنها نمایان و نیز بر زبانشان جاری می شود. در تحقیق حاضر، هدف، بررسی تاثیر محیط زیست بر طرز تفکر و اندیشه انسان ها است، که در قالب استعاره بازنمود می یابد. بر اساس طبقه بندی شیری(1387) دو اقلیم شمال و خراسان(علوی و دولت آبادی) جهت بررسی انتخاب شدند. در تکوین سبک نویسنده علاوه بر انگاره ها و انگیزش های فردی و درونی، شمار زیادی از محرک های مرتبط با محیط اجتماعی و محیط جغرافیایی همواره اثرگذار بوده است. در این پژوهش فرض بر این است که دیدگاه زیست محور در داستان های اقلیمی بازنمود می یابد. نویسندگان داستان های اقلیمی آگاهانه یا ناخودآگاه طبیعت را محور قرار داده اند و استعاره «مادر طبیعت» را به صورت های مختلف در داستان های خود به کار برده اند.