بهلول علایی

این مقاله به نقد و تحلیل کتاب درآمدی به فلسفه زبان اثر لایکن (2008) و ترجمه میثم محمدامینی اختصاص دارد. «فلسفه زبان» یکی از درس های رشته زبان شناسی در مقطع دکتری است و همین کتاب در فهرست منابع پیش نهادی مصوب وزارت علوم قرار دارد. نویسنده کتاب سعی دارد تا با تکیه بر منابع دست اول و به دور از سوگیری، اهم بحث های فیلسوفان زبان درباره ماهیت معنی و نظریه های مختلف معنایی را عرضه کند و این کار را با پرهیز از فروغلتیدن در پیچیدگی های خاص فلسفه و با نظمی منطقی به انجام می رساند. از آن جا که متون فارسی در حوزه فلسفه زبان بسیار معدود و گاهی تاریخ گذشته اند، ترجمه اثر فوق ضرورت و اهمیت خاصی می یابد. از سوی دیگر، امروزه علاوه بر صاحب نظران رشته فلسفه، صاحب نظران رشته زبان شناسی، به ویژه پژوهش گران حوزه معنی شناسی، با مباحث فلسفه زبان درگیرند. در این مقاله، پس از معرفی اجمالی کتاب فوق، نمایی کلی از فلسفه زبان ترسیم می شود. سپس، ساختار کتاب با توجه به تمام بخش ها و اجزای آن معرفی می شود. ارزیابی و تحلیل شکلی و محتوایی اثر مهم ترین بخش مقاله را تشکیل می دهد و طی آن به نقاط ضعف و قوت اثر، به ویژه ازنظر نگارش، برابرگزینی اصطلاحات فنی، و برگردان مناسب مفاهیم توجه می شود.

نظریه ارجاع مستقیم در مورد برخی مسائل معنی شناختی، از جمله مسئله ارجاع به لاوجود و مسئله جایگزینی اسامی خاص هم مرجع در جمله های نگرش گزاره ای با مشکل مواجه می شود؛ زیرا تنها چیزی که در این نظریه معنی یک عبارت را تشکیل می دهد مصداقِ مرتبط با آن است. در این مقاله، سعی بر آن است که با تکیه بر آنچه «مصداق گفتمانی» نامیده می شود، به دو پرسش اساسی در این زمینه پاسخ داده شود: الف) چرا جایگزینی دو عبارت هم مرجع در یک جمله نگرش گزاره ای ارزش صدق جمله را تغییر می دهد؟ ب) چگونه می توان به ماهیت هایی در متن ارجاع داد که به مصداقی واقعی در جهان خارج ارتباط نمی یابند؟ در پاسخ، گفته می شود که آنچه مرجعِ عبارات را تشکیل می دهد، مصداق های گفتمانی مرتبط با یک یا چند مصداق واقعی متشکل یا یک مصداق انتزاعیِ غیرمتشکل است. در واقع، ارجاع پدیده ای پویا و چند سطحی است که زبان و جهان توأماً در آن دخیل اند.

از میان عوامل متعددی که ممکن ست با کاربرد یک زبان دوم مرتبط باشند، بررسی رابطه دو عامل اجتماعی فرهنگی قوم مداری زبانی و جمع گرایی با کاربرد زبان فارسی در میان دانش آموزان ترک زبان منطقه مغان، موضوع این پژوهش است. جامعه آماری این تحقیق تمام دانش آموزان شاغل به تحصیل در منطقه مغان اعم از شهری و روستایی و دختر و پسر هستند که در سال تحصیلی 83-82 به تحصیل مشغول بوده اند. انتخاب یکصد و بیست نفر آزمودنی این تحقیق به صورت نیمه تصادفی صورت گرفته است و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه است و اطلاعات بدست آمده از طریق آن، توصیف و تحلیل شده اند. این تحقیق نشان داد که جامعه دانش آموزان منطقه، اساسا جامعه ای جمع گراست و این خصوصیت یکی از موانع کاربرد زبان فارسی به شمار می رود. از سوی دیگر، علاقه به قومیت و زبان مادری یکی از ویژگی های دانش آموزان منطقه است. اما این ویژگی بر خلاف تصور، رابط مثبتی با میزان کاربرد زبان فارسی به عنوان زبان دوم دارد.