درخت حوزه‌های تخصصی

این مقاله گزارشی است از نتایج یک پیمایش پرسشنامه‌‌‌ای بین سال‌های 1995-1994 از اعضای هیئت علمی دو دانشگاه در فلسطین اشغالی، تا کشف کند که آیا در اثر تغییرات فناورانه که ابزار و رسانه‌های جدیدی را اضافه نموده و ساختار و ترکیب مجموعه‌های کتابخانه‌‌‌ای را تغییر داده، در ارتباطات علمی نیز تغییراتی رخ داده است؟ از 2361 پرسشنامه توزیع‌شده 477 پرسشنامه بازگردانده شدند. این تحقیق، بر سه مؤلفه فرآیند جمع‌آوری اطلاعات تأکید دارد: نیاز‌ها و رویکردهای محققان، کانال‌های دسترسی به اطلاعات، و منابع اطلاعاتی. در این پیمایش 5 رویکرد اصلی به اطلاعات و 8 کانال اطلاعاتی تعریف شده‌اند. نتایج نشان می‌دهند که با وجود تغییرات وسیع رخ‌داده در آموزش عالی، مؤسسات و کتابخانه هایی که در طول 45 سال گذشته (که علاقه به رفتار جمع‌آوری اطلاعات رواج یافته) آغاز به کار کرده‌اند، الگوهای کسب اطلاعات، دست‌نخورده مانده و در برابر تغییر مقاومت نموده‌اند. نشریات ادواری حرفه‌‌‌ای هنوز مهم‌ترین .ابزار کسب اطلاعات حرفه‌‌‌ای هستند و تک‌نگاشت‌‌ها هنوز هم نقش مهمی ایفا می‌کنند

از اواسط دهه 1990 حوزه پژوهشی جدیدی به نام «وب‌سنجی» بر پایه روش‌های اطلاع‌سنجی جدید به وجود آمد که کار آن، پژوهش درباره ماهیت و خصوصیات وب است. این مقاله سعی دارد حوزه‌های منتخبی از پژوهش وب سنجی را که روند و فضای مناسبی برای توسعه دارند و همچنین برخی حوزه‌هایی را که در حال حاضر کمتر دارای آینده‌ای روشن هستند معرفی کند. پژوهش‌های جدید درباره پوشش و عملکرد موتورهای کاوش، آنها را به عنوان قالب و چارچوبی برای تحلیل گزینشی کیفیت و محتوا، شناخته است. مشکلات مربوط به عوامل تأثیرگذار وب مورد بحث قرار گرفته است و در پایان مقاله راهنمایی‌های جدید وب‌سنجی برای اجرای کشف دانش و ردیابی موضوع روی وب-که تا حدودی مبتنی بر روش کتابسنجی استفاده شده در پایگاههای اطلاعاتی استنادی و کتابشناختی است- به صورت  کلی مطرح شده است. در این چارچوب راهبردهای نظریه نمودار یکپارچه، شامل: تحلیل مسیر، پیوندهای متقاطع (عرضی)، پیوندهای ضعیف و پدیده جهان کوچک مورد توجه قرار گرفته است.

هدف این پژوهش بررسی نقش متغیرهایی مانند رشته و مقطع تحصیلی و تجربه در نتایج کاوش استفاده کنندگان نهایی از پایگاه اطلاعاتی مدلاین است. روش پژوهش نیمه تجربی است و جامعه پژوهش، دانشجویان رشته های علوم پزشکی هستند که به عنوان استفاده کنندگان نهایی از پایگاه اطلاعاتی مدلاین، موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی ایران کاوش می کنند. نتایج پژوهش نشان می دهد که میانگین ضریب دقت و بازیافت استفاده کنندگان نهایی برحسب رشته تحصیلی تفاوت معنی داری ندارد؛ در حالی که از نظر مقطع تحصیلی، دانشجویان کارشناسی ارشد ضریب دقت پایین تری نسبت به دانشجویان دکترای حرفه ای و phD دارند. مقایسه میانگین ضریب دقت و بازیافت برحسب تجربه کاوش نیز نشاندهنده تفاوت معنی داری نیست.

“پایگاه اطلاعاتی فهرست مندرجات جاری“ یکی از فعالیتهای آگاهی رسانی جاری است که توسط مرکز اطلاعرسانی وخدمات علمی جهاد و براساس اطلاعات صفحه فهرست مندرجات بیش از 500 عنوان نشریه ادواری هسته در زمینه‌های کشاورزی, دامپروری, جنگل و مرتع, آب و خاک و آبخیزداری, مهندسی, زیستشناسی و... انجام میگردد. اطلاعات موجود در صفحه مندرجات هر نشریه پویش (Scan) میشود و با استفاده از سیستم تشخیص نوری کاراکترها (OCR) پردازش میگردد. محصول آماده علاوه بر کپی بر روی دیسکت, از طریق شبکه بی بی اس نیز در اختیار 70 مرکز آموزشی و تحقیقاتی تحت پوشش در سراسر کشور قرار میگیرد. در آغاز برای تهیه این محصول به روش دستی عمل میشد, که مشکلات و نارساییهایی به همراه داشت, از این رو سیستم الکترونیکی OCR جایگزین روش قبلی شد که مزایای قابل توجهی دارد.

فهرستگان‌‌ها و فهرست‌های مشترک نشریه‌های ادواری, شرط اساسی قابل اجرا بودن برنامه‌های امانت بین‌کتابخانه‌ای و اشتراک منابع هستند. اُسی‌ال‌سی(1) -مرکزکتابخانه‌ای‌ رایانه‌ای‌ پیوسته - به ‌منظور دسترس‌پذیری بیش‌تر به اطلاعات جهان, کاهش هزینة فهرستنویسی, گسترش و توسعهء مجموعه, کنترل مستند, خدمات تبدیل گذشته‌نگر(2), کاهش هزینهء اطلاعات, دانش‌پژوهی, تحقیق و آموزش, فهرستگان جهان(3) (فهرستگان پیوستة اُسی‌ال‌سی) را به وجود آورده است.

این پژوهش به بررسی رابطه بین حالات روانی کاربران مختلف در هنگام جستجو در سامانه‌های اطلاعاتی و نتایج حاصل از بازیابی مدارک توسط آن‌ها می‌پردازد. عوامل مختلفی از جمله میزان دانش کاربر، مهارت‌های جستجو، انگیزه‌ها و اهداف کاربر بر تصمیم‌گیری و ارزیابی کاربران از مدارک بازیابی‌شده اثر می‌گذارند. موضوعی که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد رابطه حالات روانی کاربران با میزان ربط مدارک بازیابی‌شده است. برای تشخیص حالات روانی کاربران، آزمون MMPI مورد استفاده قرار گرفته است. جامعه این پژوهش را دانشجویان دختر سال آخر کارشناسی کتابداری تشکیل می دهند که یک نمونه 40 نفری از بین آنان به روش نمونه‌گیری تصادفی نظام‌مند انتخاب شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که دو عامل «اضطراب» و «افسردگی» با میزان تشخیص ربط مدارک بازیابی‌شده توسط کاربران، رابطه معنادار و منفی دارد و افزایش اضطراب و افسردگی، باعث کاهش میزان تشخیص ربط مدارک بازیابی‌شده توسط کاربران می‌شود، و بالعکس.

با توجه به اهمیت دسترسی به اطلاعات در برابر جمع‌آوری صرف آن، در تحقیق حاضر ده تارنمای (وب‌سایت) مهم خدمات تحویل مدرک در دنیا، که دارای بیشترین بسامد استنادی در راهنماهای درون‌خطی و منابع چاپی می‌باشند، شناسایی و مورد بررسی قرار گرفتند تا ضمن ارزیابی، براساس شاخص‌ها و سیاست‌های پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران انتخاب و معرفی شوند. این مراکز براساس شاخص‌های مهمی مانند تنوع مدرک، حوزه موضوعی، شیوه‌های درخواست مدرک، شیوه‌های تحویل مدرک، زمان پاسخگویی، امکانات پرداخت، هزینه و حق مؤلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج با استفاده از جدول‌ها و نمودارها به روش آماری استخراج شده است. مهم‌ترین نتایج به دست آمده عبارتند از : براساس تنوع مدرک مراکز LHL, BL و Doc Deliverدر مرتبه اول قرار دارند. براساس جامعیت موضوعی مراکز UMI, ISI, Ingenta, Infotrieve, CISTI, BL, Doc Deliver در یک سطح قرار گرفته‌اند. هر ده تارنما موضوع علوم پایه را تحت پوشش قرار می‌دهند. براساس تنوع شیوه تحویل مدرک، تنوع هزینه پرداختی، تنوع در زمان پاسخگویی BL تنوع شیوه درخواست ISI تنوع در امکانات پرداخت Ingenta مناسب‌ترین انتخاب‌ها هستند. همچنین براساس نوع خاص مدارک مرکزNTIS برای گزارش‌های فنی، UMI برای کتاب‌های کمیاب و پایان‌نامه‌ها جزو مهم‌ترین مراکز قرار دارند.

پژوهش حاضر با استفاده از روش پیمایشی انجام شده است. چهار‌پنجم جامعه‌ی آماری بیش‌تر به‌منظور انجام کارهای علمی و پژوهشی از شبکه‌ی اینترنت استفاده می‌کنند. چنانکه 34 درصد برای انجام کارهای آموزشی و پژوهشی و 6/31 درصد برای دسترسی به منابع و روزآمد‌کردن اطلاعات بوده است. تولید و ارائه آثار علمی و پژوهشی جامعه مورد پژوهش بیش‌تر به‌شکل مقاله بوده است که بهرهمندی از شبکهی اینترنت در تهیه مقاله با 7/56 درصد و کتاب 9/8 درصد است. مقایسه استفاده از اینترنت در تهیه و تولید آثار علمی و تخصصی نشان میدهد که از 36 درصد کل مقاله‌ها، 7/15 درصد، از 5/5 درصد کتابها،‌3 درصد، از 2/16 درصد طرحها‌، 8/5 درصد و از 14 درصد همایشها‌، 4 درصد با بهره‌گیری از خدمات شبکهی اینترنت صورت گرفته است.

در کشور اتحاد جماهیر شوروی تهیة اطلاعات به منظور آگاهی سریع و استفادة محققان این کشور از آخرین کشفیات و پیشرفتهای علوم و فنون یکی از مسائل مهم و حیاتی است و بهمین جهت در سراسر این کشور سازمانهای بسیار متعددی در زمینه های مختلف عهده دار انجام این خدمت هستند. علاوه بر سازمانهای تخصصی و محلی، وظیفة کلی و اساسی خدمات اطلاع رسانی در سطح کشور به عهدة سازمان مادر و راهبر این کشور یعنی وینیتی می باشند. وینیتی از نظر سازمانی وابسته به کمیتة کشوری علوم و تکنولوژی شورای وزیران و آکادمی علوم اتحاد جماهیر شوروی است.

منظور از این نوشته ارائه پیشنهادهایی است برای ترجمه متنهای علمی و تحقیقی بویژه آثار یونسکو در کتابداری و دانش اطلاع رسانی، تجربة نویسنده در ترجمه این آثار در مرکز اسناد و مدارک علمی و ویرایش بعضی از آنها انگیزة نوشتن این مقاله بوده است. مقاله در دو بخش است. در بخش اول دشواریها را شرح داده ایم و در بخش دوم در ضمن چند مثال، پیشنهادها را ارائه کرده ایم.

نظام بازیابی اطلاعات, نظامی است که هدفش تسهیل شناسایی مدارک یا داده هایی است که متناسب با نیاز اطلاعاتی خاصی باشد و بازیابی این مدارک با داده ها با توجه به محدودیت موادی که در مجموعه موجود است. بازیابی اطلاعات یک عمل ساده و مکانیکی نیست؛ کاری است پیچیده و فکری که منظور آن ایجاد ارتباط میان کسانی است که این اطلاعات را تولید می کنند (نویسندگان مطالب) و افرادی که این اطلاعات را مصرف می‌کنند (محققان, متخصصان و سایر دانش پژوهان ). بنابراین، نقش عمده نظام برقرار کردن این ارتباط از طریق مطابقت اطلاعات موجود در مجموعه با نیاز اطلاعاتی استفاده کنندگان و نزدیک کردن هر چه بیشتر این دو به یکدیگر است.

کتابخانه های سراسر دنیا دستخوش یک فرآیند دگرگونی هستند. کتابخانه های سنتی که عمدتاً دارای مواد چاپی هستند سریعاً در حال حرکت به سوی خودکار کردن فعالیتهای خود از قبیل امانت و فهرست ماشین خوان می باشند. کتابخانه های خودکار نیز به سوی کتابخانه های الکترونیکی دارای منابع دیسک فشرده, شبکة محلی (LAN) با خدمتگرهای دیسک فشرده و دسترسی به اینترنت, گام برمی دارند. کتابخانه های الکترونیکی که مدتی است از فعالیت آنها می گذرد در حال بررسی تغییر جهت به سمت کتابخانه های رقومی هستند در کتابخانه رقومی کلیة منابع کتابخانه رقومی می گردد و از طریق شبکه در دسترس قرار میگیرد. کتابخانه های رقومی دارای مجموعه داده های بسیار گسترده ای به شکل رقومی هستند و برای ذخیرة سازمان یافتة داده هایشان باید از مفاهیم انبارش داده ها استفاده کنند. کتابخانه های رقومی اساساً تالارهای بزرگ دانش الکترونیکی هستند و بنابراین, کشف دانش در کتابخانه های رقومی (KDDL) به موضوعی مهم بدل می شود. استخراج داده ها شاخه ای از دانش است که به کشف دانش پنهان, الگوهای نامنتظره و قواعد جدید از داده پایگاه های الکترونیکی بزرگ می پردازد. رویکرد طبیعی به کشف دانش در کتابخانه های رقومی, بهره گیری از فنون موجود استخراج داده ها است اما تلاش های کنونی در امر استخراج داده ها عمدتاً رو به کاربردهایی دارد که با داده های مالی, پایگاه های بزرگ خریداران, رکوردهای سرویس راهنمای کمکی, و... مرتبط اند. ویژگی این کاربردها, داده های مرتبط و سازمان یافته, درمقیاس وسیع است. برعکس, تالارهای دانش کتابخانه های رقومی دارای مقادیر بسیاری از داده های سازمان نیافته در حوزه های موضوعی مختلف هستند. در نتیجه, فنون موجود در استخراج داده ها برای کشف دانش در کتابخانه های رقومی چندان مطلب و مناسب نیست. این مقاله پس از بحث دربارة فرآیند دگرگونی کتابخانه ها و نامناسب بودن فنون موجود در استخراج داده ها برای کشف دانش در کتابخانه های رقومی, برای این کار فنون جدیدی را بر مبنای مفاهیم سازماندهی دانش, که در کتابخانه ها استفادة گسترده ای از آنها می شود, پیشنهاد می کند.

امروزه از ضروری ترین الزامات اشاعه اطلاعات, به حداقل رساندن مصرف سرانه زمان برای پژوهشگران است. دیگر نه تنها نمی توانیم پژوهشگران را تنها و در انبوهه ای وحشت آور از اطلاعات تولید شده, رها کنیم و موجب سرگردانی و اطلاعات زدگی آنان شویم, اخلاقا نیز از تعیین تکلیف یک سونگرانه, عاری از ارزش و پیشاپیش برای پژوهشگران معذور می باشیم. این وظیفه ما نیست که با چارچوبی از پیش تعیین شده, اطلاعاتی را که می اندیشیم برای دیگران مفید است تهیه, و آن ها را از اطلاعات نخبه و مورد نیازشان محروم کنیم. ترکیب بندی پرونده پژوهشی در سیستم های اشاعه اطلاعات به ما کمک می کند که به یاری یک فرایند تعاملی, به گزینی مناسبی از انبوهه اطلاعات, انجام دهیم و به صورت واسطی تعاملی, رابطه بین پرسش گر و اطلاعات را کامل کنیم. در این میان, رایانه ها از اجزای اصلی کمک رسانی به کتابدار در اجرای بهینه روند فوق هستند. گام اساسی در نظام های اشاعه گزینشی اطلاعات (SDI) ترکیب بندی پرونده پژوهشی است. در این سیستم های رایانه مبنا, فرمول بندی عناصر بنیانی و موضوعات کلیدی طرح های پژوهشی به صورت ماشین خوان از مهم ترین مراحل در فرایند اشاعه گزینشی اطلاعات است. این چرخه از اعلام نیاز پژوهشگر تا مطالعه بازخوردها و بازبینی و اصلاح مجدد را دربرمی گیرد.

با توجه به حجم عظیم اطلاعات در اینترنت، کاربران برای انتخاب کالا و خدمات موردپسند خود با گزینه های زیادی مواجه هستند. سیستم های توصیه گر با توجه به اطلاعات ثبت شده از انتخاب کاربران، افرادمرتبط یا مورداعتماد آن ها و نیز کالاهای انتخاب شده، مدلی را استخراج نموده و ضمن تخمین امتیاز کالاها، آنها را جهت توصیه به کاربر، اولویت بندی می نمایند. رویکرد مبتنی بر اعتماد، از شبکه اعتماد بین افراد برای تخمین امتیاز کالا استفاده می نماید. از آنجا که سطح اعتماد در زمینه های تخصصی متفاوت است، مقوله اعتماد در وجوه مختلف مورد توجه پژوهشگران قرارگرفته است. این مقاله مدل مبتنی بر اعتماد چندوجهی برای تخمین امتیاز کالا ارائه می دهد که در آن کاربران و کالاها با توجه به میزان تعلق به هر وجه و نیز سطح اعتماد در آن وجه در نظر گرفته می شوند. تحلیل مجموعه داده های Epinions نشان می دهد پراکندگی فاصله انتخاب افراد درون یک شبکه اعتماد چندوجهی به صورت معناداری کمتر از توزیع آنها در یک شبکه عام اعتماد است. درادامه عملکرد مدل پایه و مدل مبتنی بر تشابه نیز با  دو حالت عام و چندوجهی بررسی و مقایسه شده است. ارزیابی مدل ها بر اساس میانگین توان دو خطای تخمین و با تفکیک داده های Epinions به دو گروه آموزش و آزمون و همچنین روش تصدیق متقابل انجام گرفته است. نتایج نشان می دهد با در نظر گرفتن مولفه اعتماد به صورت چندوجهی، خطای تخمین به طور متوسط 20% کاهش یافته و عملکرد سیستم توصیه گر به صورت محسوسی ارتقاء می یابد

کتابخانه ملی اتحاد جماهیر شوروی که به کتابخانه دولتی لنین معروف است، یکی از بزرگترین کتابخانه های جهان و مخزن نوشته های مردم جمهوریهای شوروی و سایر کشورها است. این کتابخانه در مقایسه با کتابخانه های ملی بزرگ دنیا، 500 سال از کتابخانه ملی فرانسه، 00 سال از کتابخانه ملی انگلستان و 50 سال از کتابخانه کنگره آمریکا جوانتر است. در این کتابخانه، کتب خطی، کتب چاپی و اسناد و مدارک گوناگون در زمینه های مختلف دانش بشری نگهداری می شود. دستیابی به این منابع در قانون اساسی برای کلیه شهروندان شوروی و سایر متقاضیان از دیگر کشورها تضمین گردیده است.

"طرح غدیر از جمله طرح‌های دسترسی مستقیم است و کاربران این طرح می‌توانند مانند اعضای معمولی با مراجعه‌ مستقیم به آن‌ها از منابعشان به صورت رایگان استفاده نمایند. پژوهش حاضر به ارزیابی این طرح از دیدگاه کاربران آن (در شهر تهران) پرداخته است.‌ به طور متوسط حدود 60 درصد از کاربران مستقر در تهران میزان اثرگذاری طرح غدیر را در حد «زیاد» ارزیابی کرده‌اند و در مجموع 2/71 درصد از کاربران از طرح غدیر در حد «زیاد» راضی بوده‌اند. عمده‌ترین محدودیت‌ها و مشکلات احتمالی طرح غدیر از دیدگاه کاربران نیز به ترتیب عبارت بودند از: نبود فهرست‌های مشترک و فهرستگان‌ها (اعم از چاپی و پیوسته)، عدم همکاری برخی از کتابخانه‌ها، عوامل فناورانه، تبعیض قائل شدن برخی از کتابخانه‌ها بین مراجعان خود و دیگر کتابخانه‌ها، کافی نبودن تعداد کتابخانه‌های عضو، نارضایتی برخی از کتابخانه‌های بزرگ به سبب افزایش تعداد مراجعان، قوانین دست و پا گیر اداری. در چند مورد اختلاف معناداری بین دیدگاه سه گروه کاربران (دانشجویان کارشناسی ارشد، دانشجویان دکترا و اعضای هیئت علمی) وجود داشت."

فناوری اطلاعات که نظام‌های یکپارچه کتابخانه‌ای، سخت‌افزار و نرم‌افزار رایانه، دیسک فشرده، اینترنت، و دیگر حوزه‌ها از جمله قالب‌های مارک 21، سی‌او‌آرسی، استانداردهای ابرداده (هسته دوبلین، تی‌ئی‌آی، ایکس‌ام‌ال، آر‌دی‌اف) را دربر‌می‌گیرد، تغییرات وسیعی در عملکرد شغلی فهرست‌نویسان به وجود آورده است. اکنون کتابخانه‌ها با مجموعه تازه‌ای از نیازهای استخدامی برای این موقعیت‌ها مواجه هستند. هدف این مقاله نقد و بررسی آگهی‌های شغلی است که در مجله «کتابخانه‌های آمریکا» و «اخبار کتابخانه‌های دانشکده‌ای و پژوهشی» چاپ شده، تا اثرات استفاده از فناوری اطلاعات را بر مقتضیات و شرایط شغلی فهرست‌نویسان مورد بررسی قرار دهد.