حسن ذوالفقاری

سوگ آیینِ «چَمَر» آیینی اسطوره ای، رازآگین، نمادین و آمیزه ای از حالات، حرکات، جلوه های نمایشی، پایکوبی (رقص عزا)، تابوها، موسیقی، آواز (مویه خوانی زنان و مردان) است که از دیرباز، در میان قوم لَک ، در سوگ عزیزان اجرا می شود. این آیین اسطوره ای باشکوه، با هدف تکریم متوفی، در چارچوبی خاص، کارکردی فردی و جمعی دارد. از رهگذر واکاوی دیرینه شناسی و رمزگشایی آیین چَمَر به عنوان متنی تأویل پذیر، جلوه هایی ارزنده از فرهنگ کهن اقوام ایرانی نمایانده می شود. بازنمایی ابعاد آیینی، اسطوره ای، هنری و ادبی سوگ آیین چَمَر، تبیین کارکرد موسیقی و بویژه سُرنانوازی در سوگواری لَک زبانان و لَک تباران و بازنمایی، واکاوی و رمزگشایی ابعاد و عناصری از رقص عزا و آیین پذیره و پیشواز از اهداف این پژوهش است. در مطالعه موردی حاضر از روش تحقیق کیفی و شیوه تحلیی-توصیفی استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که: آیین چَمَر، مراسمی است از گونه آداب گذر برای بازگشت به تعادل و سازگاری با شرایط غمگنانه جدید. در این آیین، به قصد تأثیرگذاری بیشتر، از عناصر نمایشی، سوگ چامه ها، موسیقی و فضاسازی خاصی استفاده می شود که شباهت های زیادی به عناصر و اجزای سوگ سیاوش (سیاوشان) دارند. بررسی تطبیقی آیین های پذیره و رقص مرگ در میان لک زبانان با اسطوره ها (تاریخ-داستان ها)ی شاهنامه و نیز سایر ملل و نحل نشان از اصالت، دیرینگی و رازآگینی این آیین دارد. رقص رارا (رقص عزا)، آیینی نمایشی است برای راندن دوگانگی های زندگی، هم ذاتی با لایزال و بازیافتن وحدت آغازین؛ نیز آزمونی مشتاقانه، عبادت و نمایشی دسته جمعی است با هدف تقویت و راهنمایی روان رفتگان به سوی راهِ تنگِ نامرئی تا رسیدن به جاودانگی.

گستره ی سنت رباعی خوانی مردمی در ایران حسن ذوالفقاری چکیده رباعی از مهم ترین و قدیم ترین قالب های شعر فارسی است. این قالب مشهور جز آنکه در شعر کلاسیک جایگاه ویژه ای دارد و شاعران بزرگی چون خیام را به خود جذب کرده است، میان مردم نیز بسیار رواج دارد. در مناطق مختلف و اقوام گوناگون با نام ها و کارکردهای متفاوت در آیین ها و مراسم سوگ و سرور خوانده می شود و خنیاگران محلی آن را با ساز و آواز می نوازند و می خوانند. رباعی های مردمی ویژگی هایی دارد که آن را از نوع کلاسیک آن متمایز می کند. روش مطالعه ی بررسی موردی و براساس طرحی جامع باعنوان «بومی سرودهای ایرانی» انجام شده که تمامی گونه های شعری را شناسایی می کند. در این پژوهش 14گونه رباعی در مناطق مختلف ایران و کشورهای فارسی زبان شناسایی شد که به گویش محلی بود. این گونه های بومی رباعی در شرق ایران با نام های «روایی»، «چهاربیتی»، «غریبی»، «باخرزی»، «ارده خوانی»، «فلک خوانی»، «موریگی»، «ارده»، «ربّایی» و در شمال ایران باعنوان «ربایی خئون» و «امیری» و در جنوب ایران به «رباهی»، «داربازی» و «خیام-خوانی» شهرت دارد. بیشترین کاربرد رباعی در خراسان بزرگ است. این مقاله برای نخستین بار این گونه ی مهم را معرفی می کند.  واژه های کلیدی: ادبیات عامه، رباعی خوانی، گونه های رباعی خوانی، نام های رباعی.

تفریح و سرگرمی یکی از شناخته شده ترین اهداف قصه است. در این مقاله، نشان داده خواهد شد که قصه علاوه بر سرگرمی، نقش مهمی در اهداف و وضعیت سیاسی و اجتماعی در عصر صفوی داشته است. بدین منظور، قصه های منثور عصر صفوی بر اساس رویکرد اغراض و اهداف تحلیل شده است. اولین هدف مهم در قصص این دوره، «تبلیغ مبانی مذهبی» است. نقالان در این دوره، با تبلیغ مذهب رسمی کشور، سعی در ترویج، تحکیم و تثبیت مبانی مذهبی در میان عامه داشته اند. مقصود دیگر قصص این دوره، مباحث «سیاسی و اجتماعی» در دو حوزه «نقال، در نقش تثبیت کننده/ شکل دهنده به هویت ایرانی» و «نقال، در نقش موعظه گر سیاسی اجتماعی» بررسی خواهد شد. غرض دیگر قصص این دوره، مباحث «روان درمانی» است. متونی سرشار از خیال پردازی که از طریق هم ذات پنداری یا فراموشی حاصل از غرقه گی، سبب سلامت افراد را فراهم می آورده است. هدف دیگر قصص منثور عصر صفوی، «تفریحی و سرگرم کنندگی» است. بر اساس آمار مستخرج از قصه ها، نشان داده خواهد شد که کدام یک از اهداف قصه در این دوره، نسبت به اهداف دیگر دارای اهمیت بیشتری بوده است و چرا.

قابلیت گلستان از حیث پذیرفتگی فرهنگی و نیز غلبه عناصر آزاد از فرهنگ و مبتنی بر منطق انسانی و همگانی در آن، شاخصه ای مهم است. در این مقاله، به منظور درک و دریافت بهتر این خصیصه، سه ترجمه معروف و قدیم از گلستان سعدی برای پژوهش انتخاب شدند؛ دو ترجمه به زبان انگلیسی از جیمز راس و ادوارد رهاتسک و سومی به زبان فرانسه از شارل دوفرمری. روش تحقیق مبتنی بر بررسی الگوواره ذهنی مترجم و نحوه درک مطلب و درجات پذیرش یا مقاومت در برابر آن است. بدین منظور از نظریات دو زبان شناس و مترجم، یعنی فرغال و آنتوان برمن، به گونه ای تلفیقی و براساس مبنایی نو استفاده شده و در انتهای بحث نیز نتیجه بررسی ها در ترجمه باب هفتم گلستان (در تأثیر تربیت)، به صورت کمّی ارائه شده است. نتایج این تحلیل، افزون بر مقایسه و ارزیابی ضمنی متون مقصد، نشان می دهد که در چهارچوب سه الگوواره مقید به فرهنگ، پذیرای فرهنگ و آزاد از فرهنگ، مترجمان در موارد بسیار کمی نسبت به فرهنگ زبان مبدأ مقاومت نشان داده اند و غالباً الگوواره ذهنی آزاد از فرهنگ یا پذیرای فرهنگ، ساختار ذهنی آنان را شکل داده است؛ حتی موارد کم شمار مقاومت فرهنگی نیز تأثیر چندانی در کل دریافت آنان نداشته و خواننده به درک لازم و درست معنا رسیده است. همچنین در خصوص دو الگوی ادبی-زبانی (یعنی همخوانی و ناهمخوانی)، موارد نسبتاً اندک عدول از هنجار زبانی بیشتر ناشی از بدخوانی متن یا نارسایی در ترجمه بوده است نه غرابت معنایی یا دوریابی لفظی در متن مبدأ.

لولیان و کولیان در ادبیات شفاهی و رسمی و موسیقی و فرهنگ ایرانی حضوری چندین قرنه دارند. این آوازخوانان و نوازندگان دوره گرد که در مناطق مختلف ایران به نام های مختلف مشهورند، جز نقش رامشگری و خنیاگری، خدمات اجتماعی نیز بر عهده داشتند. رقص، موسیقی، آواز، بی خانمانی، کارهای خلاف عرف و عادت از نشانه های رفتاری آنان است که در ادب رسمی و فرهنگ عامه و زبان مردم به اشکال متفاوت بازتاب داشته است. در این مقاله نقش این لولیان را در فرهنگ عامه و موسیقی نواحی و ادب کلاسیک جستجو کرده و بر این مبنا جایگاه اجتماعی آن ها و دیدگاه مردم نسبت به آنان و خدمات فرهنگی اجتماعی و بعضاً دیدگاه منفی مردم به آنان با شواهد کافی تبیین می شود. این جستار در پی آن است تا نشان دهد کولیان چه نقش مهمی در زندگی مادی و معنوی و تفریحات مردم داشته اند و دیدگاه مردم درباره آن ها چیست. مقوله ای که کمتر بدان توجه شده است. تکیه ما بر ضرب المثل های فارسی است و هرجا لازم بوده است از شواهد شعری نیز بهره گرفتیم. تحقیق ما نشان می دهد در امثال فارسی بیشتر به رفتارهای بد و جنبه های منفی لولیان و کولیان توجه شده است؛ اما در اشعار کلاسیک بر وجه مثبت آنان چون دلبری، شادی خواری تأکید می شود. لولی و کولی گرچه مترادف اند اما لولی کاربرد لطیف و زنانه دارد اما کولی نه.

یکی از بن مایه های داستانی در منظومه های عاشقانه، آغاز عشق عشّاق آن است. در این منظومه ها نویسنده هنر خود را به کار می گیرد تا اوّلین جرقّه ایجاد عشق را حادثه ای زیبا و به یادماندنی توصیف کند. این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی، به این سؤالات پاسخ می دهد که بن مایه آغاز عشق را در منظومه های عاشقانه فارسی چگونه می توان طبقه بندی کرد و هر یک از این طبقه بندی و زیرگونه ها در روایت داستان چه نقشی ایفا می کند؟ برای این منظور کتاب "یک صد منظومه عاشقانه فارسی" (ذوالفقاری،1394) مبنای کار قرار گرفته است. براساس نتایج به دست آمده، آغاز عشق با دو کنش "دیدن" و "شنیدن" و در انواع گوناگون، در سیر حوادث به وقوع می پیوندد. دیدن معشوق به صورت مستقیم، دیدن در خواب و دیدن تصویر وی، مشهورترین انواع آغاز عشق به واسطه دیدن محسوب می شود. آغاز عشق با دیدن تصویر فقط بین عشّاق ایرانی و عرب کاربرد داشته است. شنیدن توصیف معشوق و یا شنیدن صدای وی نیز از انواع دیگر آغاز عشق است و در میان همه ملّت ها به جز اعراب رایج بوده است. نقش بن مایه مذکور از آن جهت است که تا زمانی که اوّلین جرقّه عشق زده نشود و آغاز عشق صورت نگیرد ساختار روایی منظومه عاشقانه شکل نخواهد گرفت.  

جنبش «فمینیسم» با هدف دفاع از حقوق زنان شکل گرفته و فرازوفرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. ازجمله مسائلی که به شدت در کانون توجه فمینیست ها قرارگرفته جایگاه خانواده و مسائل مربوط به آن است. فمینیست های افراطی با نگاهی ضد ارزشی به روابط زناشویی، ازدواج های رسمی، فرزند آوری، تعهد در ازدواج و... استحکام خانواده ها را، به ویژه در دنیای مدرن، با خطر مواجه می سازند. در این میان، نویسندگان فمینیست در قالب خلق آثار داستانی با رویکردهای افراطی ذهنیت ضد ارزشی درباره خانواده و مسئله ازدواج را در میان خوانندگان گسترش می دهند.  مقاله حاضر درصدد است تا با رویکردی آسیب شناسانه، دو رمان فمینیستی فارسی را با تأکید بر جایگاه زنان و خانواده بررسی و نقد کند. آثار منتخب شامل «سگ و زمستان بلند» از شهرنوش پارسی پور و «پرنده من» از فریبا وفی می شود. نتایج نشان می دهد که آثار داستانی منتخب با خلق شخصیت های ضعیف از زنان، ترویج دیدگاه های تند علیه مردان، موردتردید قرار دادن مسأله ازدواج و جایگاه ارزشی خانواده، نتوانسته است به بهبود موقعیت زنان داستان ها یاری برساند و با جدا ساختن آن ها از جایگاه و نقش طبیعی و اجتماعی شان، قهرمانان زن را دچار بحران هویت کرده است.

داستان «ملک جمشید، طلسم آصف و حمام بلور» یکی از داستان های عامیانه فارسی و رایج در عصر قاجار و کتابی از آخرین بازماندگان سنت افسانه سرایی ایرانی اثر نقیب الممالک است. ازجمله نوادر قصه های عامه است که مؤلف دارد. نویسنده این کتاب، همان پردازنده «امیرارسلان» معروف است که به دلیل شهرت «امیرارسلان»، داستان «ملک جمشید» کمتر شناخته شده است. هدف این مقاله آشنایی اهل ادب با این داستان کمتر شناخته شده و بررسی ابعاد ادبی و اجتماعی و متن شناسی اثر است؛ بنابراین کوشش می شود به روش توصیفی-تحلیلی ضمن معرفی قصه و پردازنده داستان، محمدعلی شیرازی معروف به نقیب الممالک، و معرفینسخه ها و چاپ ها و گزارش داستان از سه منظر به قصه شناسی این اثر پرداخته شود: اول جنبه های زبانی و ادبی، دوم جنبه های داستانی و بن مایه های قصه و سوم جنبه های اجتماعی. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است و دستاورد آن به لحاظ زبانی و ادبی بیانگر اینست که نثر کتاب روان، ساده، شیرین و نزدیک به زبان محاوره است و واژگان، کنایات و ترکیبات عامیانه به فراوانی کاربرد دارد. تشبیه ابزار اصلی نویسنده در توصیفات و بیان ادبی و اغلب برآمده از سنت های ادبی و تکراری اند. حوادث اصلی داستان بر محور جنگ، عشق و بازگشت به سرزمین پدری شکل می گیرد. حوادث داستان همگی از بن مایه های رایج افسانه هاست. برخی آداب و رسوم مربوط به جنبه های گوناگون زندگی، حکومت و جنگ را در خلال داستان می توان یافت که بازتابنده آداب و رسوم زمانه است و برخی از پیشه های مورد اشاره در داستان، امروزه یا وجود ندارند یا تغییر نام داده اند.

  بچّه خوانی اصطلاحی است مربوط به دو حوزه ادبیات عامه: تعزیه (شبیه خوانی) و ادبیات مکتب خانه ای. در تعزیه کودکانی که در نقش هایی همچون طفلان مسلم، سکینه و رقیه شبیه خوانی می کنند، اصطلاحاً بچّه خوان نامیده می شوند و در ادبّات مکتب خانه ای نیز منظور از بچّه خوانی، کتاب هایی است که برای آموزش کودکان در دوره قاجار و اوایل پهلوی به صورت منظوم و منثور تألیف می شده است. در این مقاله، پس از تبیین این اصطلاح در تعزیه و ادبیات مکتب خانه ای، به ابعاد مختلف موضوع پرداخته و کوشش شده است تا جوانب مختلف مسئله، جستارگشایی شود. با این هدف، شیوه آموزش و تربیت کودکان در شبیه خوانی به منظور ایفای نقش های گوناگون و نیز منابع و مواد درسی در مکتب خانه ها بررسی می شود. پیش از این درباره بچّه خوانی، صرفاً اطّلاعاتی پراکنده وجود داشته است و مقاله حاضر، از حیث پرداختن مستقل به این موضوع، اهمیت دارد. روش تحقیق در این نوشتار، توصیفی تحلیلی و روش گردآوری اطّلاعات، کتابخانه ای و سندپژوهی است.

تنوع چشم اندازها و پدیده های طبیعی در مناطق ساحلی جهان موجب توجه روزافزون گردشگران در اس تفاده از این نواح ی شده است، به طوری که امروزه سواح ل دریاها و اقیانوس ها به یکی از تأثیرگ ذارترین عوامل اقتص اد مل ی و محلی در سراسر جهان مبدل شده است. با هدف شناسایی ظرفیت های اقلیمی سواحل شمالی و جنوبی ایران برای توسعه فعالیت های گوناگون گردشگری ساحلی، در این مطالعه داده های هواشناسی 16 ایستگاه سینوپتیک از این مناطق برای یک دوره زمانی 25 ساله از سال 1986 تا2010 مورد استفاده قرار گرفت. شاخص اقلیم ساحلی ( Beach Climate Index) به منظور ارزیابی پتانسیل استراحت ساحلی و مدل کی و ومپلو (Kay & Vamplew)، برای ارزیابی توریسم ورزشی در رشته های، شنا، فوتبال ساحلی و دوساحلی به کار گرفته شد. تحلیل های مربوطه بر اساس خروجی های مدل طرح اطلاعاتی اقلیم توریسم Climate–Tourism Information Scheme انجام شد. نتایج شاخص BCI نشان داد که در سواحل شمالی ایران، ماه های ژوئن، ژوئیه و اوت و در سواحل جنوبی ایران تمام ماه های سال دارای شرایط مناسب اقلیمی برای استراحت ساحلی هستند. به طور کلی برای استراحت ساحلی، بخش های شرقی سواحل شمالی و جنوبی کشور، شرایط مناسب تری نسبت به بخش های غربی دارند. بر اساس نتایج محاسبات مدل کی و ومپلو، فصل پاییز در همه سواحل کشور، شرایط مطلوبی برای فوتبال ساحلی و دو ساحلی وجود دارد با این تفاوت که مناسب ترین زمان برای این نوع فعالیت ها در سواحل شمالی کشور ماه اکتبر و در سواحل جنوبی ماه دسامبر است. همچنین معلوم شد که علاوه بر زمان های مذکور، شرایط اقلیمی مساعدی نیز در فصل بهار(در سواحل شمالی) و زمستان (در سواحل جنوبی) برای انجام ورزش های فوق وجود دارد. زمان مناسب برای شنا و آب تنی که دمای مطلوب آب بین 16 تا 26 درجه سانتی گراد است، در سواحل شمالی طی فصل تابستان و ماه های می و ژوئن از فصل بهار و همچنین ماه اکتبر از فصل پاییز فراهم می باشد. در سواحل جنوبی این وضعیت صرفاً در ماه های فصل زمستان و پاییز فراهم می گردد.

این مقاله بر مبنای دانش نام شناسی، به بررسی شخصیّت های قصّه های عامیانه می پردازد. مبنای بررسی ها قصّه فیروزشاه نامه است؛ زیرا در این رمانس عامیانه 234 شخصیّت با تیپ های اجتماعی مختلف و تنوّع نام ها دیده می شود. علاوه بر این، با مراجعه موردی به سایر رمانس های عیّاری؛ چون ابومسلم نامه، اسکندرنامه، امیرارسلان نامدار، سمک عیّار، حسین کرد شبستری، حمزه نامه و داراب نامه طرسوسی به مقایسه و تحلیل نامهای اشخاص داستانی این آثار نیز پرداخته ایم.هدف این پژوهش، تحلیل و بررسی نام شخصیّت های مختلف از منظرهایی؛ چون تیپ اجتماعی، معنا و مفهوم، ساختار، آوا، مکان زندگی و جنسیّت است. با این تقسیم بندی نام شخصیّت ها بر مبنای تیپ اجتماعی افراد؛ حیوانات و موجودات وهمی و نامهای معنادار و بی معنا و نامهای ساده، مشتق و ترکیبی و نامهای یک هجایی، دو هجایی، سه هجایی، چهار هجایی و بیشتر و نام های پسوند دار مکانی و نامهای زن و مرد تفکیک و تحلیل شده است. نتایج بیانگر آن است که شاهان17%، صاحب منصبان، جنگجویان، غلامان98%، اربابان معرفت1%، فرهیختگان2%، اشرافیان1%، عیّاران7%، جادوگران1%، پهلوانان6%، فرومایگان4%، زنان10%، پیشه وران و صاحبان مشاغل3%، کودکان1%، موجودات وهمی5% از شخصیّت های داستان را به خود اختصاص داده اند. تعداد اسامی بی معنا با 53% اسم، تعداد بیشتری از اسامی و اسامی معنادار با  47% کمترین میزان است. از نظر ساختار نیز نامهای ساده با 67% اسم بیشتر از اسامی مشتق با 13% و اسامی ترکیبی با 20% است. از منظر آوایی نیز نامهای سه هجایی با 72% بیشترین سهم را در بر دارد. از منظر مکان زندگی حدود 9% اسامی با توجّه به پسوند اسمی که دارند به مکان زندگی شخصیّت ها اشاره دارند و حدود 91% بدون پسوند مکانی هستند. در کلّ از میان شخصیّت های این داستان 10% را زنان و 90% را مردان در بر گرفته اند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی الگوهای مؤثر گردشی تراز دریا در تشکیل رودخانه های جوی انجام شد که رطوبت پهنه های آبی بزرگ را به مناطق دوردست در خشکی ها می رسانند و باعث بارش های شدید در ایران نیز می شوند. بارش های شدید ایران براساس صدک نودم، از ژوئن 1988 تا می 2018 استخراج شدند و ۹۴۰ روز رخداد رودخانه های جوی توسط شار رطوبت مستخرج از مؤلفه های رطوبت ویژه، باد مداری و نصف النهاری شناسایی شدند. داده های فشار تراز دریا در روزهای مذکور در ماتریسی به ابعاد 940 در 8991 (8991 یاخته در 940 روز) با آرایه S، به روش چرخش واریماکس تحلیل مؤلفه های اصلی شد و 13 مؤلفه اصلی به دست آمد. این ۱۳ مؤلفه، ورودی های تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی وارد قرار گرفتند که درنهایت، 10 تیپ گردشی هوا در قالب 5 تیپ اصلی مشخص شد. تیپ ها براساس وضعیت فشار غالبشان به تیپ های کم فشارهای جنوبی و پرفشارهای شمالی (A)، پرفشار قوی آزور و کم فشار اسکاندیناوی (B)، کم فشارهای ایسلند و اسکاندیناوی و پرفشارهای سیبری و غربی (C)، کم فشار قوی شمالی و پرفشارهای قوی شرقی و غربی (D) و تیپ پرفشار قوی سیبری-کم فشار قوی سودانی (E) نام گذاری شدند. نتایج نشان داد، رودخانه های جوی مؤثر بر بارش های شدید ایران عمدتاً در فصل سرد و به ویژه در ماه مارس به بیشینه فراوانی خود می رسند. از نظر توزیع مکانی نیز دامنه های غربی زاگرس به ویژه جنوب غرب کشور تحت تأثیر این پدیده اند. رودخانه های جوی عمدتاً در تیپ های A1، A2، A3، C2، E1 و E2 با 50 درصد رخدادها، تحت تأثیر کم فشار سودانی قوی و نسبتاً قوی و در تیپ های دیگر نیز با قدرت کمتر، رطوبت منابع آبی بزرگ را به ایران می رسانند و باعث بارش های شدید می شوند. از طرف دیگر، حضور پرفشار سیبری و تبت در بیشتر تیپ ها مشاهده می شود که در برخی تیپ ها تا ایران گسترش داشته است. پرفشارهای غربی نیز در تیپ های B1، C1، D1 و D2 تأثیرشان را بر ایران نشان می دهند. همچنین تأثیر کم فشارهای جنوبی ازجمله سودانی و همگرایی دریای سرخ که عمدتاً از روی دریای سرخ و خلیج فارس تقویت می شوند و به سوی ایران می آیند، مشهود است. به طورکلی، وجود پرفشارهای شرقی و غربی و گسترش آ ن ها  در عرض های میانی و کم فشارهای قوی در عرض های بالایی به همراه کم فشارهای ضعیف تا قوی در عرض های پایینی منطقه موردمطالعه، در تمامی تیپ های گردشی، نشانگر نقش برجسته تر دو منشأ رطوبت اطلس شمالی و بخش شمالی اقیانوس هند بود که باعث تأمین و تقویت رطوبت رودخانه های جوی شدند.  

شناخت ایدئولوژی ها و جهان بینی های مؤلف، هدف تحلیل انتقادی گفتمان متون است که از تحلیل و بررسی سازمان های کلامی بالاتر از جمله، حاصل می شود. تحلیل انتقادی گفتمان رویکردهای مختلفی دارد که یکی از معروف ترین و کاربردی ترین آنها، رویکرد فرکلاف است. در این پژوهش، لالایی های مورد مطالعه را بر اساس رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف، بررسی کرده ایم. در سطح توصیف لالایی ها، ساختارهای گفتمان مدار و کاربردهای زبانی دارای بار ایدئولوژیک مورد مطالعه قرارگرفتند. در سطح تفسیر، به تحلیل بینامتنی و بافت موقعیت اعم از موقعیت های مذهبی، جغرافیایی و تاریخی و اجتماعی و فرهنگی پرداختیم. در این پژوهش، سطح تبیین لالایی ها دربرگیرنده تحلیل روابط قدرت و دو جنس و توزیع نابرابر آن و تأثیر هژمونی ایدئولوژیک در تفکّر زنان با نگاه انتقادی است. برآیند پژوهش نشان می دهد که تفکّر غالب جامعه، تفکّری زن ستیزانه است و بنابراین، زنان نیز نسبت به جنس مؤنث تفکّری مردانه دارند و هویتی سوای هویت مرد برای خود قائل نیستند. البته، سطح آگاهی زنان و فعالیت های اجتماعی آنان در عصر جدید، باعث شده تا در گفتمان لالایی های جدید، از زبان مادران جوان تر امروزی، دیگر شاهد چنین ایدئولوژیی نباشیم و زنان به حقوق، توانایی ها و منزلت اجتماعی خود بیشتر از پیش واقف هستند.

ادبیات شیعی بخشی از ادبیات غنی فارسی است. این نوع ادبی از همان آغاز قرن چهارم در کنار شعر فارسی شکل گرفت. این میراث ادبی بخشی به صورت مکتوب در قالب دیوان ها و منظومه های شیعی باقی مانده و بخش مهم دیگر شکل شفاهی دارد. اغلب اشعار و متون منظوم شیعی، آیینی هم با خود دارند که باعث ماندگاری آن ها شده است. یکی ازاین گونه های مهم چاووش نامه ها و آیین چاووشی است. چاووشی، شعر پیشواز و مشایعت از حاجیان و زائران اماکن مقدس است. عشق مردم به زیارت باعث رونق این آیین و گونه شده و تاکنون ده ها منظومه و صدها شعر در قالب های مختلف با مضامین و کارکردهای مختلف در پیرامون این آیین شکل گرفته است. در این مقاله ضمن بررسی این گونه، به ساختار و محتوای آن می پردازیم و از وجوه ادبی و مردم شناسی بررسی می کنیم و درنهایت مهم ترین چاووش نامه ها را معرفی می کنیم. بررسی های ما نشان می دهد که چاووش-خوانی، از سنت های بسیار رایج در تمام نواحی و مناطق ایران بوده است که با برخی ویژگی های خاص، عموماً کارکرد مشترک مذهبی دارد.

سیده زیبا بهروز* حسن ذوالفقاری** چکیده از منظری کل گرا و غایت محور، اصل عدالت ادبی که منبعث از ایده ی قانون طبیعی است، ساختار بنیادین غالب داستان ها و منظومه های کهن را شکل می دهد و درحقیقت لذت داستان از بیان هنری این قانون ایجاد می شود. یکی از ناب ترین آثار عاشقانه ی کهن که جامع این دو ویژگی است، منظومه ی ویس و رامین است؛ از همین رو در این مقاله قصد داریم ضمن پرهیز از یک جانبه نگری تقلیل گرایانه، با استفاده از دو رویکرد ریخت شناختی و پدیدارشناختی که اتفاقاً در این داستان مؤید یکدیگر در مسیرهایی همگرا هستند، این مدعا بررسی شود. در تحلیل ریخت شناختی اثر که با تأکید بر نقش ویژه ی انواع عشق انجام شده، ساختار حرکت ها و نحوه ی چینش رخدادها در قالب انداموار داستان، حاکی از اندیشه ی محوری آن مبنی بر سرانجامِ پیروز و نیک عواطف برحق انسانی و نابودی و زوال امیال ناشایست و غیرانسانی است. این اندیشه با ماهیت اصلی و هدف کلی قصه ها، در این رویکرد همسوست. نتایج نگاه پدیدارشناختی بر حوادث و رویدادهای طبیعی و ماوراءطبیعیِ مؤثر در سیر داستان و نحوه ی ادراک معانی آن ها در تجارب زیسته ی شخصیت ها و نیز دریافت های حاصل از بررسی محتوای شناختی عواطف عشق و مهرورزی در این منظومه نیز نظام عدالت محور آن را نشان می دهد. در این زمینه و به منظور تبیین و تحلیل بهتر پدیدارهای عشق که در این داستان به شکلی هنرمندانه جمع آمده، از برخی دیدگاه های فلسفی نیز بهره گرفته شده است. درمجموع این اثر ارزشمند که در میان عاشقانه های زبان فارسی جایگاه ویژه ای دارد، خواننده ی ژرف بین را با مفاهیمی چون عشق و هوس، باور و عقلانیت و نقش اراده ی انسانی در برابر اصل قانون طبیعی آشنا می کند. این امر با نگاهی نو و درنظرگرفتن کلیت و هدف غایی آن به جای نگرش سطحی و مقطعی حاصل می شود. * پژوهشگر پسادکترای فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی bseyede@ymail.com (نویسنده ی مسئول) ** استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس zolfagari@modares.ac.ir تاریخ دریافت مقاله: 7/9/1400 تاریخ پذیرش مقاله: 30/1/1401

رطوبت و تغییر پذیری زمانی و مکانی آن می تواند باعث تغییر در بارش هر ناحیه شود؛ ازاین رو درک انتقال رطوبت برای فهم رفتار بارش بسیار مهم است. با هدف بررسی ارتباط بین بارش روزانه ی ایران و مقدار انتقال بخار آب جوّی و محاسبه ی انتگرال شار قائم رطوبت (IVT) و مقدار بخار آب جو (IWV)، داده های مؤلفه های رطوبت ویژه (q)، باد مداری (u) و نصف النهاری (v) برای یک دوره ی ۳۱ ساله (2018-1988) در محدوده ی ایران و با دقت مکانی 1*1 درجه از مرکز پیش بینی های اروپایی میان مدت جو (ECMWF) اخذ شد. از آماره ی ضریب تعیین (R2) نیز برای ارائه ی ارتباط بین بارش و مؤلفه های رطوبت جوّی استفاده شد. نتایج نشان داد که از مجموع 944۳ روز بارشی بارش روزانه ی ایران ارتباط بیش تری با مقدار بخار آب جوّی را دارا بوده و بیش ترین ارتباط در دو قسمت غرب و شرق ایران به شکل پهنه ای نسبتاًً وسیع مشاهده می شود. در بین مؤلفه ی شار رطوبت مداری و نصف النهاری و نیز بارش روزانه ی ایران، بیش ترین ارتباط را با مؤلفه ی نصف النهاری آن دارد که دراین بین، سهم نیمه ی غربی ایران بیش تر از سایر نقاط است. مؤلفه های تأثیرگذار شار رطوبت در سطح ۷۰۰ هکتوپاسکال، بیش ترین ارتباط را با بارش های روزانه ی ایران دارد. نتایج فصلی نشان داد که از نظر مقدار و گستره، روابط بین بارش و مقدار و انتقال بارش در فصل زمستان قوی تر از سایر فصول بوده و مؤلفه ی نصف النهاری نیز بیش ترین نقش را در انتقال رطوبت این فصل بازی می کند و در واقع، حدود ۵۵٪ از تغییرات بارش زمستانه در غرب و جنوب غرب ایران (با بیشینه ی شهرکرد و یاسوج) توسط این مؤلفه توصیف می شود؛ ازاین رو می توان استنباط کرد که مؤلفه های شار رطوبت می توانند به عنوان یک متغیر پیش بینی کننده در بارش روزانه ی غرب ایران به کار روند؛ چراکه حدود ۵۰ درصد تغییرات بارش روزانه ی این مناطق به واسطه ی این متغیرها توصیف می شود.

موسیقی در فرهنگ اقوام ایرانی جایگاه مهمی دارد. به همین دلیل پژوهش های فرهنگ مردم و مردم شناسی توجه ویژه ای به موسیقی شده است. موسیقی بومی- محلی اقوام زاگرس برخاسته از فرهنگ کهن این منطقه و به ویژه مردمان لُر زبان و به طور خاص «بختیاری» است. آوازخوانان و موسیقی شناسان بختیاری و لُر تبار در گستره وسیعی از زاگرس میانی با ساز و دهل و به مدد طبیعت، میراث فرهنگی خویش را تا امروز زنده نگه داشته اند. ادبیات شفاهی ایشان از زندگی، کوچ، کار و اقلیم آنان سرچشمه گرفته و از زبان مردم هنر دوست تکرار می شود. آوازخوانان بختیاری با استفاده از حافظه و دانش غیر نوشتاری خود این مقام ها و ابیات را سینه به سینه انتقالمی دهند. داده های این مقاله با استفاده از روش کتابخان های- میدانی در رابطه با ابزار موسیقایی، ادبیات و اشعار، خوانندگان و انواع ترانه های سور و سوگ، حماسه و تغزل گردآوری، دسته بندی و تحلیل شده است.