محمود خسروجردی

در زمینه استفاده بیش از حد یا اعتیاد به اینترنت، تبعاتی چون ناراحتی های جسمی مانند سردرد، تورم و سوزش چشم، کمردرد، گردن درد، درد مفصل انگشتان و مچ دست(مشهور به سندرم تونل کارپال)، کم خوابی یا بی خوابی و اختلال در اشتها و عوامل دیگری چون افت تحصیلی، عدم تمایل به شرکت در کلاس های درس، محافل خانوادگی یا جمع دوستان، بی توجهی به نظافت شخصی، پرخاشگری و تمایل بیش از حد به انزوا و تنهایی گزارش شده است. بنابراین، با توجه به گسترش روزافزون استفاده از اینترنت،توجه به پیامدهای منفی این بستر ارتباطی مهم می نماید. پژوهش حاضر در پی آن است میزان اعتیاد اینترنتی را در میان نوجوانان بررسی نماید. روش پژوهش توصیفی و جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانش آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان مناطق 21 گانه آموزش و پرورش شهر تهران، نمونه آماری آن تعداد 204 نفر است که به طور تصادفی انتخاب شدند. با استفاده از تست اعتیاد اینترنتی یونگ؛ رابطه اعتیاد نوجوانان مقطع راهنمایی و دبیرستان با اندازه سازمان آموزش، جنس و مقطع تحصیلی آنها آزموده شد. نتایج این پژوهش اختلاف معناداری را بر حسب جنس بین دختران و پسران در استفاده بیش از حد از اینترنت نشان نمی دهد، اما اختلاف معناداری را بر حسب مقطع تحصیلی کاربر و میزان اعتیاد اینترنتی بیان می کند. بنا به یافته دیگری، بین اندازه موسسه آموزش و میزان اعتیاد اینترنتی دانش آموزان تفاوت معناداری وجود دارد.

نظام های رتبه بندی زیادی در سراسر جهان به رتبه بندی ملی و بین المللی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی ملی یا بین المللی می پردازند که هر یک از آنها دارای شاخص های رتبه بندی مشابه یا متفاوت از دیگر نظام های رتبه بندی هستند. حال پرسش آن است که آیا به همه این نظام های رتبه بندی نیاز است؟ آیا نتایج رتبه بندی این نظام های رتبه بندی که اذعان می دارند از شاخص های متفاوتی برای رتبه بندی استفاده می نمایند نیز متفاوت است؟ بنابراین، پژوهش حاضر با توجه به داده های گردآوری شده از هفت نظام رتبه بندی شانگهای، کیواِس، فراینترنشنال، وبومتریکس، هییکت، ذِ، و دانشگاه لیدن به بررسی نتایج آنها پرداخته است. یافته ها حاکی از آن بود که همبستگی قابل توجهی میان نتایج این هفت نظام رتبه بندی بین المللی در رتبه بندی 50 دانشگاه برتر جهان وجود دارد و این نظام ها نوعی موازی کاری در رتبه بندی دانشگاه ها انجام می دهند. بیشترین همبستگی میان دو رتبه بندی شانگهای- تایمز (ذ)(Spearman's Rho=0.85) بود و پس از آنها دو رتبه بندی شانگهای- وبومتریک (Spearman's Rho =0.81) و شانگهای - لیدن (Spearman's Rho=0.80) در رتبه های بعدی قرار داشتند. در پایان، پیشنهاداتی برای بهبود نظام های رتبه بندی و فهرستی از برخی شاخص ها که باید در این نظام ها گنجانده شود، ارائه شده است.

پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و رساله‌های دکترای تخصصی که در فرایند پژوهش در این مقاطع پدید می‌آیند، از جمله مدارک مهم علمی هر کشور هستند. توصیف و تحلیل داده‌های مجموعه این مدارک در کنار هم، به خودی خود و همچنین در مقایسه با داده‌های منابع دیگر، می‌توانند اطلاعات جدیدی را فراهم آورند که بسیار باارزش هستند. با این‌حال، الگویی یکپارچه و جامع برای چنین توصیف و تحلیلی وجود ندارد. بر این اساس در این مقاله، نتایج پژوهشی ارائه می‌شوند که برای تدوین الگوی تحلیل اطلاعات پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها انجام‌شده‌ و در نتیجه آن، اقلام قابل توصیف و تحلیل از اطلاعات پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و اطلاعات مرتبط با آن‌ها به‌دست آمده است.

این پژوهش بر آن بود تا چگونگی رفتار اطلاع‌جویی در جامعه مورد پژوهش (158 نفر) را بررسی کند و نقش عوامل شخصیتی را در رفتار اطلاع‌جویی آنان بیازماید. ابزار این پژوهش شامل دو پرسشنامه بود. روش پژوهش، توصیفی و از نوع همبستگی است و از تحلیل همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده گردید. نتایج حاکی از آن است که بین برونگرایی دانشجویان و قضاوت ربط، خلق اندیشه‌های نوین، زمان به عنوان عامل انگیزش، و تلاش برای جستجوی اطلاعات رابطه‌ای مثبت و معنادار وجود دارد. بین گشودگی به تجربه و نیز وظیفه‌شناسی، با زمان اختصاص داده‌شده به جستجوی اطلاعات نیز رابطه‌ای مثبت و معنادار مشاهده شد. با توجه به نتایج، می‌توان به‌طور کلی استنباط کرد که بین ابعاد شخصیت با ابعاد رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان کارشناسی ارشد رابطه معناداری وجود دارد.

شبکه ارتباطات علمی، هم در جامعه شناسی مطرح میشود و هم اینکه میتوان با استفاده از کتاب سنجی ارزیابانه ای که «استیونز» داعیة آن را داشت، به ترسیم آن مبادرت ورزید. در رویکرد شبکة استنادی، با استفاده از رفتار استنادی دانشمندان و پژوهشگران، رفتار ارتباطی آنها پیش بینی میشود. در این مقاله ابتدا به مفاهیمی چون جامعه شناسی دانش، جامعه علمی، ارتباطات علمی و انواع آن پرداخته میشود. انواع کتاب سنجی (توصیفی و ارزیابانه) بررسی میگردد و سپس شبکة استنادی که یکی از کاربردهای رویکرد ارزیابانه به کتاب سنجی است مورد بررسی قرار میگیرد و مفاهیم آن تشریح میشود.

ادواریهای علمی در تبادل و اشتراک یافته های علمی در جامعة دانشگاهی از ابزارهای اصلی به شمار میآیند و در سالهای اخیر در وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری اهمیتی ویژه یافته اند. از این رو در این مقاله، پس از ارائة سابقه و نقش ادواریهای علمی در ایران، وضعیت آنها در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با نگرش سیستمی بررسی میشود. بر این اساس، ادواریها، با هفت موجودیت خارجی درگیر و خود دارای شش زیرسیستم اصلیِ منابع، قالب، محتوا، انتشار، داوری و ساختارند. در ادامه، رابطة این ادواریها با هر موجودیت خارجی و نیز وضعیت هر زیرسیستم، بررسی و وضعیت آنها تبیین میشوند. بررسی کاستیهای موجود پیرامون این ادواریها نشان میدهد جهت گیری اصلی این سیستم بر گسترش ارتباطهای علمی از این کانال، تسهیل ورود نشریه های جدید، و نیز تقویت جریان طبیعی برای رشد این گونه ادواریها قرار ندارد و بدین ترتیب دچار ناکارآمدیهایی شده است که آن را از هدفهای اصلیاش دور نگه میدارد و موجب افت کارایی و اثربخشی این سیستم در کشور میشود. به همین دلیل نیز در پایان مقاله پیشنهادهایی برای برای بهبود وضعیت ادواریهای علمی ارائه شده است.

مطالعات علم سنجی در سال های اخیر بسیار فزونی یافته است. بیشتر این مطالعات به گزارش های اجرایی شبیه بوده است و متخصصان این حوزه نیز از این مسأله ابراز نگرانی کرده اند. اینکه علم سنجی یک حوزه فرارشته ای، میان-رشته ای، و یا چندرشته ای است در پژوهش های بسیار فراوان پیشین چندان مورد توجه نبوده است. در این پژوهش، با استفاده از یک رویکرد علم سنجی به بررسی مقالات منتشرشده با عنوان علم سنجی پرداخته می شود و نتایج آن در قالب پاسخ پرسش های زیر ارائه می گردد: 1) آیا علم سنجی رویکردی میان رشته ای است؟ 2) سهم حوزه های علمی گوناگون از مقالات علمی با عناوین علم سنجی چقدر است؟ 3) تحولات اخیر علم سنجی به کدام سمت وسو سیر می کند؟ داده های این پژوهش از پایگاه «وب آوساینس» استخراج گردید و براساس آن به ترسیم ارتباطات حوزه های علمی گوناگون در تولید مقالات با عنوان علم سنجی پرداخته شد. نتایج نشان می دهد مطالعات علم سنجی را می توان در زمره مطالعات میان رشته ای قلمداد کرد که بیشتر در سیطره دو رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی و علوم رایانه قرار دارد. همچنین، سهم حوزه های علمی گوناگون از مطالعات علم سنجی یکسان نیست و بیشترین میزان مقالات منتشرشده با این رویکرد، به دو حوزه علمی پیش گفته تعلق دارد. گفتنی است سال های 2006 تا 2010 پررونق ترین دوره زمانی انتشار مقالات با عناوین علم سنجی است. در این سال ها، حوزه های علمی به مطالعات علم سنجی بیشتر روی آورده اند و به احتمال، این مسأله ناشی از توجه کشورهای مختلف جهان به مطالعات سنجش کمّی در حوزه علم و سیاست گذاری و برنامه ریزی برای پیشی گرفتن از یکدیگر است.

نمایه سازی ماشینی به گونه ای از نمایه سازی گفته می شود که در آن با استفاده از الگوریتم رایانه ای، واژه های کلیدی یک مدرک از عنوان یا متن، استخراج و سپس به شکل مدخل های نمایه مرتب و سازمان دهی می شوند . با وجود نیاز روزافزون به کاربرد رایانه در نمایه سازی، تاکنون برای زبان فارسی، نمایه ساز ماشینی ساخته نشده است . از این رو در این مقاله نتیجه بررسی و شناخت جنبههای علمی و عملیاتی این سیستم نمایهسازی در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران ارائه می شود که بر پایه مأموریت و دانش سازمانی خود یکی از آماده ترین بسترها را برای ساخت اینگونه نمایه ساز دارد. به این منظور، ابتدا به پیوند میان نمایه سازی و بازیابی اطلاعات، مباحث نظری و سیر تحول نمایه سازی ماشینی، نمایه سازی ماشینی از دیدگاه های عملیاتی و فرایندی، پروژه های موفق نمایه سازی به زبان های گوناگون در دنیا پرداخته شده و نیازمندیهای نمایه ساز ماشینی برای زبان فارسی توصیف شده است . سپس اجزای یک نمایه ساز برای زبان فارسی تشریح و مدل مفهومی نمایه ساز ماشینی و همچنین روابط میان اجزا، جزئیات زیرسیستم ها، و مدل مفهومی سیستم طراحی شده اند. در پایان، نیازمندی های ساخت نمایه ساز ماشینی برای این پژوهشگاه به بحث گذاشته شده است و وضعیت پروژه های انجام شده و تجربه های موجود در این زمینه نیز تبیین شده اند.

رفتار اطلاع‌جویی و ابعاد آن در سال‌های اخیر کانون توجه بسیاری از پژوهشگران کشورهای گوناگون قرار گرفته و در بسیاری از رشته‌ها آزموده و بررسی شده است. رابطه این متغیر با بسیاری از متغیرها مانند جنس،‌ رشته، شغل،‌ دانش افراد، شخصیت،‌ تجربه و تخصص نیز سنجیده شده و نتایج سودمندی در‌بر داشته است. در این پژوهش، رابطه بین رفتار اطلاع‌جویی و دانش پیشین در دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه تهران تحلیل و آزموده شده. نتایج حاکی از آن است که بین رفتار اطلاع‌جویی افراد و دانش پیشین آن‌ها به طور کلی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد. بین برخی ابعاد رفتار اطلاع‌جویی و ابعاد دانش پیشین افراد نیز رابطه معنادار و مثبتی مشاهده شده است؛ اما بین متغیرهای «زمان به عنوان عامل بازدارنده» و «تأیید دانش پیشین» که از ابعاد رفتار اطلاع‌جویی هستند با ابعاد اصلی دانش پیشین، همبستگی منفی به دست آمده. این نتایج با پاره‌ای از نتایج پژوهش‌های پیشین، سازگار و با برخی از آن‌ها، ناسازگار است.

در این مقاله، ابتدا انواع مفاهیم دسترسی و موانع آن و سپس مدیریت دسترسی به اطلاعات و عملکرد آن به اختصار شرح داده شده است. پس از آن مفهوم سازی دسترسی به اطلاعات در متون دانشگاهی و الزامات این مفاهیم مورد بررسی قرار گرفته، تقویتکننده ها و بازدارنده های دسترسی به اطلاعات معرفی و سپس مدلی ترکیبی از عناصر دخیل در فرآیند دسترسی به اطلاعات ارائه گردیده است. در پایان نیز مروری گذرا به ظهور فن آوری اطلاعات و تبعات آن بر دسترسی به اطلاعات آمده است.

این پژوهش بر آن بود تا چگونگی رفتار اطلاع‌جویی را در جامعه مورد پژوهش (158 نفر از دانشجویان کارشناسی‌ارشد دانشگاه تهران) بررسی کند و رابطه آن را با باورهای معرفت‌شناختی دانشجویان یاد شده بیازماید. روش پژوهش پیمایشی و از نوع توصیفی است. برای گردآوری داده‌ها از دو پرسشنامه استفاده گردید که یکی ساخته محقق و دیگری پرسشنامه باورهای معرفت­شناختی شومر است. نتایج حاکی از آن است بین سازماندهی دانش و قضاوت ربط اطلاعات دانشجویان در سطح 05/0 رابطه معنادار مثبت و نیز بین سازماندهی دانش و بـُعد تخصیص زمان در سطح 001/0 رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. افزون بر این، بین بـُعد سرعت یادگیری و تأیید دانش پیشین در سطح 01/0 رابطه معنادار و منفی وجود دارد. بین سایر ابعاد باورهای معرفت‌شناختی و سایر ابعاد رفتار اطلاع‌جویی رابطه‌ای معنادار مشاهده نگردید.

طرح غدیر"" با هدف ایجاد امکان دسترسی مستقیم افراد زیر پوشش به منابع کتابخانه های دانشگاهی طراحی شده و از سال 1378، پس از یک دوره آزمایشی با همکاری 240 کتابخانه، از سوی پژوهشگاه علوم و فنّاوری اطلاعات ایران به عنوان مرکز هماهنگ کننده در وزارت علوم، تحقیقات، و فنّاوری به اجرا درآمده است. با گذشت چندین سال از شروع این طرح، لازم بود کیفیت این خدمت ارزیابی شود تا در صورت نیاز، تغییراتی در آن صورت پذیرد. به همین دلیل، در این مقاله نتیجه ارزیابی کیفیت خدمات مرکز هماهنگ کننده این طرح از دیدگاه کتابخانه های همکار آن با استفاده از ""سروکوآل"" و روش پیمایش ارائه شده است. جامعه این پژوهش را تمامی کتابخانه های زیر پوشش طرح تشکیل می داد که عضویت در آن را پذیرفته اند. این کتابخانه ها که به عنوان کتابخانه های عضو یا همکار نامیده می شوند، شامل 240 کتابخانه وابسته به 66 دانشگاه و مؤسسه پژوهشی بودند. تمامی اعضاء جامعه آماری برای گردآوری داده ها درنظر گرفته شد و پرسشنامه ها در اختیار مدیران کتابخانه هایی که عضو طرح بودند، قرار گرفت و از آنان درخواست شد پرسشنامه ها را در اختیار نمایندگان طرح غدیر در کتابخانه (در صورت وجود) نیز قرار دهند. درنهایت، از میان پرسشنامه های برگردانده شده از طرف 131 کتابخانه، 178 پرسشنامه قابل تحلیل تشخیص داده شد. به این ترتیب، میزان رضایت و انتظار کتابخانه ها از خدمات و شکاف بین خدماتی که دریافت کرده اند و انتظارات و خواست های آنها از مرکز هماهنگ کننده بررسی گردید. بر این اساس، میزان رضایت کتابخانه ها از این پژوهشگاه و خدمات آن در چارچوب این طرح در حد بالاتر از متوسط و به نسبت زیاد (میانگین 5/3) قرار داشت. در ابعاد سروکوآل نیز، همدلی (150/1-) و پاسخ گویی (10/1-)، بیشترین میزان شکاف و اطمینان خاطر (53/-)، کمترین میزان شکاف را بین خدمات مورد انتظار و خدمات دریافت شده از مرکز هماهنگ کننده دارا بودند.