کتابشناسى اندیشه سیاسى عاشورا (مقاله پژوهشی حوزه)

1. آذرخشى دیگر از آسمان کربلا
2. ارزیابى انقلاب امام حسین(ع) از دیدگاه جدید
3. امام حسین(ع) از زبان استاد شهید مرتضى
4. امام حسین(ع) در جامعه ارغوانى
5. امام حسین(ع) و جاهلیت نو
6. انقلاب عاشورا
7. انگیزه قیام امام حسین (ع)
8. انگیزه‏هاى قیام عاشورا
9. بررسى اثرات قیام امام حسین(ع) در فقه سیاسى
10. پس از پنجاه سال پژوهشى تازه پیرامون قیام
11. پیامهاى عاشورا
12. پیامهاى عاشورا (و جایگاه آن در نهج‏البلاغه)
13. پیامدهاى عاشورا
14. پرتوى از عظمت امام حسین(ع)
15. پیرامون حماسه عاشورا
16. پیشینه عاشورا (از خون محراب تا محراب خون)
17. تکرار پذیرى حادثه کربلا
18. جام عبرت
19. جامعه‏شناسى قیام امام حسین(ع) و مردم کوفه
20. حسین بن على(ع) حماسه تاریخ
21. حسین علیه السلام، شهید آگاه و رهبر نجات بخش
22. حجة السعادة فى حجة الشهادة
23. حماسه حسینى، جلد 3 - 1
24. حماسه و عرفان
25. خورشید شهادت
26. درسها و عبرتهاى عاشورا
27. در سایه سرو آزادى
28. درسى که حسین(ع) به انسانهاآموخت
29. دیدگاهها(مجموعه مصاحبه‏ها)
30. رد پاى عقل در کربلا(مجموعه مقالات)
31. رسالت خواص و عبرت‏هاى عاشورا
32. زندگانى امام حسین(ع)
33. زندگانى سفیر حسین(ع) مسلم بن عقیل(ع)
34. سیاسة الحسین
35. شخصیت‏شناسى عاشورا
36. شهید جاوید، حسین بن على(ع)
37. عاشورا در فقه
38. عاشورا و عبرتها: نگاهى به عاشورا از روزن زمان و
39. فلسفه عاشورا: از دیدگاه اندیشمندان مسلمان
40. فلسفه عزادارى
41. قیام جاودانه (سخنى چند پیرامون «عاشورا» و آفاق
42. قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینى
43. قیام حسینى
44. گسترش نهضت حسینى
45. مجموعه مقالات اولین کنگره بین المللى امام
46. نگاهى به حماسه حسینى استادمطهرى
47. معارف عاشورا (درسها و پیامها)
48. نظریه‏هاى عاشورا
49. نقش ائمه در احیاى دین: امام حسین(ع) وصى
50. واقعه کربلا: نگرشى تحلیلى به زندگانى امام
نمایه توصیفى 50 کتاب با رویکرد سیاسى به عاشورا
امام حسین(ع)، مظهر عزّت و افتخار توحیدى و انسانى است و قیام و نهضت او مصداق بى‏نقص خودباورى، کرامت، نیرومندى و استوارى یک انسان واقعى و الگوى تمام عیار براى بینش‏ها، منش‏ها وکنش‏هاى فردى و اجتماعى به شمار مى‏آید.
درباره سیدالشهدا، تاکنون آثار بسیارى در قالب کتاب و مقاله از نخستین سالهاى پس از واقعهکربلا تاکنون به هدف بازگویى و تبیین شخصیت امام حسین(ع) و نهضت عاشورا نوشته شده است. یکىاز ابعاد مورد توجه در آثارى که درباره نهضت امام حسین (ع) نگاشته شده، تبیین و تحلیل بعد سیاسىآن است که محورى عمده بلکه محور اصلى این قیام مى‏باشد. برخى از این آثار که در قالب کتاب منتشرشده، موضوع اصلى آن نگاه به عاشورا از همین منظر است و برخى نیز در کنار دیگر مباحث، به اینبعد پرداخته‏اند آنچه اینک پیش روى دارید، نگاهى بس کوتاه به پنجاه کتاب است که محور اصلىمباحث آن‏ها اندیشه سیاسى عاشورا بوده و از میان دهها کتاب، براى معرّفى انتخاب شده‏اند. همان‏گونهکه این مجموعه از میان عناوین گسترده‏ترین گزینش شده‏اند، طبعاً کتابهاى ارزشمند و قابل توجهدیگرى نیز در این موضوع وجود دارد که چه بسا از دید نویسنده پنهان مانده یا در دسترس نبوده‏اند. واز آنجا که انگیزه معرّفى این مجموعه فهرست‏نویسى تمام آنچه در این باره منتشر شده نمى‏باشد طبعاًجاى خرده‏گیرى نخواهد بود که چرا به همین اندک بسنده شده است. نویسنده محترم، یکصد عنوان رامعرفى کرده بود اما مجله از آن میان به آنچه پیش روى دارید بسنده کرد؛ همین اندک نیز مى‏تواند نمایىکلى از تلاشهاى علمى پژوهشى که در این زمینه صورت گرفته به دست دهد و نیز علاقه‏مندان و|454|پژوهشگران را با منابع متناسب با موضوع ویژه‏نامه آشنا سازد. ان‏شاءالله
نیاز به تاکید نیست که معرّفى آثار یاد شده لزوماً به معناى تأیید مطالب و دیدگاههاى آن‏هانمى‏باشد. ضمناً ترتیب عناوین بر اساس حروف الفبا شکل گرفته است.
* * * *
1. آذرخشى دیگر از آسمان کربلا
مصباح یزدى، محمد تقى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)،چاپ سوم، 1379، 239ص.
مجموعه چند سخنرانى در تحلیل قیام عاشورا و بیان اهداف امامحسین(ع) از اقدام علیه یزید است. نویسنده به منظور زدودن برخى
شبهات موجود راجع به بزرگداشت عاشورا و علل و زمینه‏هاى بروز آن و گریه و عزادارى برامام حسین، مجموعه حاضر را تدوین کرده است. وى به روش تحلیلى و با استناد به آیات واحادیث، هدف امام حسین را اجراى حدود الهى و عمل به وظیفه امر به معروف و نهى ازمنکر دانسته و با اشاره به مندرجات برخى روزنامه‏ها، از مروجان تساهل و تسامح دینى ومردم سالارى که اعمال خشونت را مطلقاً نفى مى‏کنند، به شدت انتقاد کرده است.
برخى سرفصل‏هاى کتاب چنین است: شبهاتى پیرامون عاشورا و بزرگداشت آن، نقشعاشورا در بقاى اسلام، زمینه‏هاى قیام عاشورا، پیشینه تاریخى واقعه عاشورا، زمینه‏هاىاجتماعى انحراف جامعه، عوامل انحراف جامعه، تشابه جامعه ما با زمان امام حسین(ع)،روش‏هاى به کارگیرى عوامل انحراف جامعه از سوى معاویه، علل و انفعال جامعه در برابرفعالیت‏هاى معاویه، راه‏هاى مقابله با عوامل انحراف از جامعه، هدف قیام عاشورا، اصلاحمفاسد هدف اصلى قیام امام حسین(ع)، امر به معروف و نهى از منکر، مصادیق امر به معروفو نهى از منکر به معنى عام، وظایف حکومت و مردم در شرایط حاضر و...
* * * *
2. ارزیابى انقلاب امام حسین(ع) از دیدگاه جدید
شمس الدین، محمد مهدى؛ مترجم: مهدى پیشوایى، تهران، مؤسسه فرهنگىهنرى الست فردا، چاپ اول، 1379، 285ص.
نویسنده در این اثر طى سه بخش اصلى به ارزیابى و تبیین نهضتعاشورا برآمده است. در بخشى از کتاب آمده است: اگر مبدأ انقلاب
|455|
امام حسین(ع) را سال 60 یا 61 هجرى بگیریم، سخت اشتباه کردیم. مبدأ انقلاب امامحسین(ع) سال 60 هجرى نبوده، بلکه سال‏هاى پس از وفات پیامبر(ص) بود...، انقلابخونین امام حسین(ع) حلقه‏اى از زنجیر حوادث بود که یک سر آن به فاجعه کربلا و سر دیگرآن به ماجراى سقیفه منتهى مى‏شد و این حلقه در کربلا نیز خاتمه نیافت؛ بلکه سرچشمهانقلاب و قیام‏هاى خونین دیگرى گردید.
نگارنده در بخش نخست «شرایط سیاسى و اجتماعى انقلاب امام حسین(ع)» را ذیل اینمقولات بررسى مى‏کند: سرچشمه انحراف، منطق سقیفه، روش عمر در تقسیم بیت المال،مسئله شورى، نتایج زیان بار شورا، سیاست مالى و ادارى عثمان، تسلط بنى‏امیه،سیاست‏هاى معاویه، و حکومت معاویه.
در بخش دوم «موجبات و انگیزه‏هاى انقلاب» با مباحثى از این دست ارزیابى مى‏شود:روش امام حسین(ع) در برابر سیاست بنى‏امیه، عواملى که امام حسین(ع) را وادار به صلح بامعاویه کرد، ویژگیهاى یزید، عکس العمل امام حسین(ع) در برابر ولیعهدى و بیعت با یزید،انگیزه‏هاى انقلاب امام حسین(ع) از نظر افکار عمومى، و راز مخالفت امام حسین(ع) باحکومت یزید و...
بخش سوم به تبیین «آثار و نتایج انقلاب امام حسین(ع) در حیات جامعه اسلامى»اختصاص یافته است. برخى مباحث این بخش عبارت‏اند از: قطع نفوذ دینى امویان، بیدارىمسلمانان، رسوایى یزید، شروع انقلاب‏هاى زید بن على، ابى‏السریا، عبدالرحمن ابن اشعث،و قیام مختار و...
* * * *
3. امام حسین(ع) از زبان استاد شهید مرتضى مطهرى(ره)
عزیزى، عباس، قم، انتشارات صلاة، چاپ اول، 1381، 415ص.
نویسنده کتاب با الهام از این سخن فقیه فرزانه حضرت امامخمینى(ره) که آثار استاد شهید مطهرى را از مهم‏ترین آثار اسلامى
دانسته، استخراج نظرات آن استاد شهید و تدوین و تبویب مجموعه آثار ایشان در باره امامحسین(ع) را سرلوحه کار خویش قرار داده است. این اثر از بیست و پنج فصل تشکیل شده
|456|
که عناوین آن عبارت‏اند از:
فضایل امام حسین(ع)، فلسفه قیام امام حسین(ع) آگاهى و اشتیاق امام حسین(ع) به جهادو شهادت، شخصیت حماسى امام حسین(ع)، کربلا تجلیگاه فضائل اخلاقى، نماز و عبادتامام حسین(ع)، خصایص و فضایل اصحاب و یاران امام حسین(ع)، فضایل و مصایبخاندان ابى‏عبدالله الحسین(ع)، ویژگى‏هاى پیام و شعارهاى نهضت حسینى، مقایسه شرایطزمانى امام حسن(ع) با امام حسین(ع)، مقایسه مقتضیات و شرایط زمان امام حسین(ع) باسایر ائمه، مقایسه نهضت امام حسین(ع) با سایر نهضت‏ها، تحلیل ماهیت نهضت و حادثهعاشورا، ویژگى‏هاى مکتب حسینى، درس‏هاى نهضت عاشورا، رمز جاودانگى نهضتحسینى، فلسفه گریستن بر مصایب حسین(ع)، تأثیر خون در اشاعه نهضت حسین(ع)، تأثیرو نقش زنان در حادثه کربلا، نقش امام سجاد در تبلیغ نهضت عاشورا، جنبه‏هاى گوناگونتبلیغ در نهضت حسین، بررسى شخصیت پلید قاتلین حسین بن على(ع)، آثار و نتایجنهضت حسین(ع)، تحریفات عاشورا، و فلسفه احیاء فرهنگ عاشورا و اقامه سنّت عزادارى.
* * * *
4. امام حسین(ع) در جامعه ارغوانى
کتانى، سلیمان ؛ ترجمه پرویز لولاور، قم، نصر، چاپ اول، 1378، 216ص.
این اثر ترجمه کتاب «الحسین فى حلة البرفیر» نویسنده مسیحىلبنانى، سلیمان کتانى است که برگردان فارسى آن با عنوان امامحسین(ع) در جامعه ارغوانى سامان یافته است. شیوه نگارش کتاب،
تحلیلى و نثر آن توصیفى است. کتاب به تحلیل عوامل و منشأ تاریخى نهضت عاشوراپرداخته است. نویسنده در این راستا وقایع تاریخى را از زمان پیامبر(ص) تا پدید آمدنحادثه عاشورا مورد بررسى قرار داده است. در این کتاب تلاشهاى منافقان و تعصباتجاهلى و قبیله‏اى از جمله علل محروم شدن اهل‏بیت(ع) از حقوقشان به شمار رفته است.
عناوین مطرح شده در این کتاب عبارتند از: توطئه‏هاى مخالفان رسالت و امامت در زمانپیامبر(ص) و حجةالوداع و سرپیچى از لشکر اسامه، انحراف در مسئله گزینش رهبرى وخلافت بعد از وفات پیامبر(ص)، چگونگى انتخاب خلفاى اول و دوم، شوراى شش نفرهعمر در محروم کردن اهل‏بیت(ع) از خلافت، خلافت عثمان و تلاش گسترده‏تر امویان در
|457|
مقاصد غیراسلامى، کارشکنى‏ها علیه استقرار حکومت عادلانه على(ع)، تحمیل صلح به امامحسن(ع)، جنایات معاویه و یزید و سرانجام پدید آمدن نهضت خونین کربلا.
* * * *
5. امام حسین(ع) و جاهلیت نو
سلیمانى، جواد، قم، یمین، چاپ اول، 1377، 224ص.
در این کتاب، مؤلف با استناد به یافته‏هاى گذشتگان، ضمنبررسى مبانى و ریشه‏هاى نهضت سیدالشهداء(ع) از تجدید حیاتجاهلیت در عصر آن بزرگوار و نحوه برخورد آن حضرت با این
پدیده شوم سخن به میان آورده است. کتاب متشکل از دو بخش اصلى است. در بخش اول،مؤلف سیماى جامعه را در چهار مقطع: تاریخ جاهلیت، عصر بعثت، دوران حکومت سهخلیفه اول و دوران حکومت فرزندان ابوسفیان بررسى نموده و در بخش دوم موضع امامحسین(ع) در برابر جهل آن دوره شرح داده شده است.
* * * *
6. انقلاب عاشورا
مهاجرانى، سید عطاءالله، تهران، اطلاعات، چاپ پنجم، 1378، 229ص.
این کتاب مبانى اعتقادى و زمینه اجتماعى و سیاسى فاجعهعاشورا و نیز مبانى سلطنت‏ومشروعیت حکومت معاویه و یزید راجستجو مى‏کند. به اعتقاد نویسنده، عاشوراچهره اسلام و جامعه
اسلامى و ساختار حکومت بنى‏امیه را عمیقاً دگرگون کرد. وى‏مى‏افزاید: هیچ کس مثل امامحسین(ع) عمق جانها و جامعه را تکان و تغییر نداده است.بر همین مبنا نویسنده، فاجعهکربلا را انقلاب مى‏داند و عنوان کتاب خود را انقلاب عاشورا مى‏نامد.
کتاب پس از یک مقدمه کوتاه، در هشت فصل و به این ترتیب تنظیم شده است:1-ریشه‏ها؛ 2 - دگرگونى باورها و ارزشها؛ 3 - ماهیت و مبانى ساختار سلطنت معاویه؛4-سلطنت معاویه و سب على(ع)؛ 5 - ولایتعهدى یزید؛ 6 - مرگ معاویه؛ 7 - طلایه انقلاب؛8- انقلاب عاشورا، کتاب با توجه به منابع تاریخى، نشان مى‏دهد که بنى‏امیه - به ویژهمعاویه‏ویزید - نه تنها با على و آل على بلکه با پیامبر اسلام و قرآن سر ستیز داشتند
|458|
وبه‏شخص پیامبر اسلام عناد مى‏ورزیدند و گاهگاهى که فرصت مى‏یافتند این عناد رابروزمى‏دادند. در عین حال، آنان همواره از اسلام و قرآن مانند یک ابزار بیشترین استفادهرامى‏کردند و تا آنجا که مى‏توانستند از اسلام چهره‏اى غبار آلود و وارونه به مردمنشان‏مى‏دادند و همیشه در تحریف مفاهیم و اصول اسلامى مى‏کوشیدند. در چنینشرایطى‏همه تلاش معاویه و سپس یزید این بود که حضرت حسین(ع) با بیعت کردن،اسلام‏اموى را به جاى اسلام نبوى به رسمیت بشناسند و به آن مشروعیت ببخشند ولى ازآنجا که امام حسین(ع) این کار را مساوى با نابودى اسلام مى‏دید، هرگز به آن تن نداد تا بهشهادت رسید.
* * * *
7. انگیزه قیام امام حسین (ع)
ضیائى بیگدلى، محمد حسین، قم، انتشارات دارالعلم، چاپ اول، 1374،213ص.
این اثر مجموعه‏اى است که به بررسى انگیزه‏هاى قیام امامحسین(ع) مى‏پردازد. برخى عناوین کتاب عبارت‏اند از: وظایف اولیّه
پیشوایان مذهب اسلام، خلافت امام حسین(ع)، جریان بیعت با یزید، نگاهى به شخصیتوالاى امام حسین(ع)، مرگ معاویه و جانشینى یزید، کردار و گفتار یزید...، وظیفه امامحسین(ع) و قیام در برابر یزید، رشحاتى از انگیزه این قیام، تصمیم امام(ع) به خروج ازمدینه، اعزام مسلم بن عقیل به کوفه از سوى امام حسین(ع)، عزیمت امام حسین(ع) از مکهبه عراق، توقف امام(ع) در کربلا، جریان شب عاشورا، روز عاشوراى حسینى، فشرده‏اى ازوقایع بعد از شهادت امام حسین(ع)، قیام امام حسین(ع) از دیدگاه مورّخ مسیحى و....
* * * *
8. انگیزه‏هاى قیام عاشورا
دشتى، محمد، قم، مؤسسه تحقیقاتى امیرالمؤمنین(ع) چاپ اول، 1376،250ص.
در زندگى فردى و اجتماعى انسانها همواره تحولات ودگرگونیهاى فراوانى رخ مى‏دهد که بسیارى از آنها قابل ارزیابى
|459|
ودقّت است، و براى آیندگان بهترین آموزگار و معلم ارزشهاست، و براى پندآموزانوانسان‏هاى تشنه حقیقت، عبرت‏آموز است که نباید از کنار حوادث و رویدادهاى تاریخىگذشتگان به سادگى عبور کرد. حادثه عظیم عاشوراى حسینى نیز یکى از تحوّلات مهمسیاسى تاریخى بشریت، و یکى از رویدادهاى بى نظیر در تداوم خط رسالت پیامبرانآسمانى است که باید به درستى تجزیه و تحلیل گردد. و به خوبى مورد ارزیابى قرار گیرد، وعلل و انگیزه‏هاى آن، با روش‏هاى صحیح تحقیق، کشف و شناسایى شود تا همواره بهترینالگو و عالیترین سمبل آزادگى و روشن‏ترین راه آزادى باقى بماند و بشریّت را به راه نجات وامیدوارى، به تکامل و رستگارى رهنمون گردد.
با بررسى صحیح تحولات بشرى و قیام‏ها و نهضت‏هاى سیاسى، عوامل گوناگونى رامى‏توان کشف و شناسایى کرد مانند: علل و عوامل سیاسى، علل و عوامل حکومتى، علل وعوامل جغرافیایى، علل و عوامل روانى و اخلاقى، علل و عوامل نظامى و توسعه‏طلبى‏هاىمیلیتاریستى، علل و عوامل اقتصادى،علل و عوامل علمى و فرهنگى از این رو ارزیابى قیامعاشورا، از یک هدفدارى خاصّى برخوردار است و انواع پیام‏هاى ارزنده سیاسى، معنوى،عقیدتى را به همراه مى‏آورد، عبرت‏آموز و سرنوشت ساز است، الگوى آزادگان و سمبلآزادى است، محرومان را به مبارزه و تلاش وا مى‏دارد و روح ظلم ستیزى و شهادت‏طلبى راتقویت مى‏کند.
در آن روزگاران حساس، یزید با اراده و اختیار براى استحکام حکومت خود، و تداومهواپرستى و سلطه‏گرى امویان، خود را از انجام آن همه جنایات ناگزیر مى‏شمارد تا منافعامویان را با تهاجم به عترت پیامبر(ص) و نابودى ارکان دین تأمین کند. و امام حسین(ع) نیزدر آن مقطع زمانى خاص، با اراده و آگاهى، با انتخاب و آزادى، دفاع از دین و امت اسلامى رابر مى‏گزیند، و آگاهانه شهادت را مى‏طلبد، و به همه دین خواهان و تشنگان آزادى نامهمى‏نویسد، پیام مى‏دهد که راه حفظ دین و سلامت قرآن، امروز در سایه قیام و شهادت است.
عناوین مطرح شده در این کتاب عبارت‏اند از: مسئله تحلیل تاریخ، تحقق سیستمحکومت اسلامى...، تحقق شرائط رهبرى، مبارزه با روش‏هاى دروغین انتخاب رهبرى،حاکمیت دوباره جاهلیت، مبارزه با حاکمیت باطل، دفاع از سلامت دین، دفاع خونین و حلبن‏بست‏ها، مبارزه با خودپرستى‏ها، مبارزه با مفاسد اخلاقى، مبارزه با روح ذلّت پذیرى،زنده نگهداشتن سنت و احکام الهى.
|460|
* * * *
9. بررسى اثرات قیام امام حسین(ع) در فقه سیاسى شیعه
شیرکش، هیثم، پایان‏نامه کارشناسى ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده الهیاتومعارف اسلامى، 1379، 178ص.
هدف نویسنده بررسى برخى از ابعاد نهضت امام حسین(ع) در
فقه سیاسى شیعه وگشودن راهى براى علاقمندان به مباحث اجتماعى فقهى بوده است. وىبا بهره‏گیرى ازمنابع فقهى، تاریخى و تفسیرى و با استناد به نظر فقها، به دست آوردهاى ایننهضت عظیم‏در فقه سیاسى پرداخته و مسئله قیام امام حسین(ع) را در فقه مورد بررسىقرارداده‏است. برخى از عناوین مورد بحث چنین است: تعریف فقه سیاسى و برخىازمصادیق آن، اوضاع معاصر قیام امام حسین(ع)، علل قیام امام حسین(ع) از دیدگاهامام‏خمینى، فقه عاشورایى امام خمینى، ادله مشروعیت قیام علیه حکام جور، چراامام‏حسین(ع) راه تقیه را در پیش نگرفت؟، تقیه در احکام، مهادنه (متارکه جنگ)، هدنهدرمتون فقهى.
* * * *
10. پس از پنجاه سال پژوهشى تازه پیرامون قیام حسین(ع)
شهیدى، سیدجعفر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ بیست و سوم،1378، 216ص.
این اثر با شیوه‏اى تحلیلى نگارش یافته است و هدف از آن، کاوش
در علل و عوامل پیدایش حادثه عاشورا در لابه لاى گزارش‏هاى تاریخى است. اهم عناوینآن عبارت‏اند از: بررسى اوضاع سیاسى و اقتصادى و بافت قومى نژاد عرب و تضادهاى دوتیره بزرگ عدنانى و قحطانى و شعبات آن از قبل از اسلام تا سال 61ق، و ادامه تنش‏هاىقومى پس از سال 61، اثرات ظهور اسلام در جزیرة العرب و خارج آن، رواج شبهات کلامى،بر اثر نفوذ فرهنگ‏هاى فلسفى و کلامى بلاد مفتوحه، رقابت مراکز قدرت در پنج شهر مهمآن روز مکه و مدینه و بصره و کوفه و دمشق، آثار فرهنگى بجامانده از تضادهاى لخمیان وغسانیان در عراق و شام، تحلیل قیام حسینى از آغاز بیعت خواستن یزید در مدینه و تا پایان و
|461|
شهادت آن حضرت و اسارت خاندان عترت(ع)، رسوایى ستمگران و انتقام الهى از آنان،روند تحول سیاسى و اثرات دراز مدت قیام عاشورا در جهان اسلام، از جمله در دورهبنى‏امیه و بنى‏عباس و گستره تاریخ.
* * * *
11. پیامهاى عاشورا
محدثى، جواد، قم، پژوهشکده تحقیقات اسلامى نمایندگى ولى‏فقیه در سپاه -مدیریت تحقیقات عاشورا، چاپ سوم، 1381، 255ص.
شناخت عمیق زندگانى امام حسین(ع) و نهضت عاشورا و تجزیهو تحلیل ابعاد گوناگون آن از نیازهاى قطعى جامعه اسلامى است. در
این راستا مقرر گردید یک سلسله تحقیقات گسترده و عمیق پیرامون ابعاد زندگانى و قیام امامحسین(ع) زمینه‏ها و پیامدهاى آن صورت پذیرد. مدیریّت تحقیقات عاشورا در پژوهشکدهتحقیقات اسلامى سپاه بر آن شد تا دراین میان گام نخست را بر دارد و آنچه را ازگنجینه‏معارف عاشورا در این جهت برداشت مى‏شود به نسل پویاى انقلاب اسلامى عرضهکند. این اثر یکى از کارهاى جنبى تدوین «دائرة المعارف امام حسین(ع)» است که با همکارىجمعى از پژوهشگران در مرکز تحقیقات اسلامى سپاه پاسداران انقلاب اسلامى در دستِاجراست.
نویسنده دراین مجموعه جهت استخراج این درسهاو پیامها از مطمئن‏ترین راهها ازجمله سخنان و خطبه‏هاى امام حسین(ع) و یاران شهید و بازماندگان شهدا، عملکرد، رفتار وشیوه عملى سیدالشهدا و اصحاب و خاندان او؛ متون و منابع معتبر تاریخى و دینى مربوط بهعاشورا استفاده کرده است.
عناوین کلى موضوعات از این قرارند: پیامهاى اعتقادى، پیامهاى اخلاقى، پیامهاىزندگى بخش، پیامهاى عرفانى، پیامهاى تاریخى، پیامهاى سیاسى، پیامهاى احیاگرى وپیامهاى بانوان.
در بخش پیامهاى سیاسى عناوینى چون ولایت و رهبرى، تولّى و تبرّى، امر به معروف ونهى از منکر، عدالتخواهى، باطل ستیزى، جهاد اصلاح و... مورد بررسى قرار گرفته است.
|462|
* * * *
12. پیامهاى عاشورا (و جایگاه آن در نهج‏البلاغه)
دشتى، محمد، قم، مؤسسه تحقیقاتى امیرالمؤمنین(ع)، چاپ دوم، 1376،181ص.
حادثه بزرگ عاشورا در شرایطى تحقق پذیرفت، که مصلحاناجتماعى از درمان و اصلاح جامعه اسلامى ناامید شده و فکر
مى‏کردند راه چاره‏اى وجود ندارد. حماسه عظیم عاشورا به بشریّت سرگردان و درمانده کهدر برابر قدرتهاى بزرگ سلطه گر افسون شده بودند، راهى را نشان داد که حرکت‏آفرین ونورانى و جاودانه بود و پیام داد که: «مرگ سرخ به از زندگى ننگین است».
خونى را در عروق بى رمق بشریّت تزریق کرد که هرگز از حرکت باز نایستاد. شورى دردلهاى آزادگان و تشنگان حقیقت نهاد که هرگز به سردى نگرایید. شعورى به مغزها دادکه‏همواره راه خونین شهادت را پر رهرو نگهدارند. نورى را در قلبها تاباند که هرگزبه‏خاموشى نگرائید. عواطفى‏را در بشریت خسته از انواع ستم برانگیخت که هموارهدرتکاپوست و هراسى را درعمق وجود سلطه گران تاریخ ایجاد کرد که همواره دروحشت‏واضطرابند.
پس باید به ارزیابى هماره این حقیقت پرداخت. باید ابعاد ژرف آن را به ارزیابى مدامگذاشت، باید لحطه‏اى از حماسه خونین عاشورا غفلت نکرد. باید انگیزه‏هاى سامان دهندهآن را دانست، باید پدید آورندگان ایثارگر آن را شناخت. باید امام عشق را در جاذبه‏هاىجاودانه عاشورا پیدا کرد. که یکى از آن نگاه‏ها و نگریستن‏ها ارزیابى پیامهاى حماسه عاشورااست. اگر پیام‏هاى عاشورا را بشناسیم و در زندگى خود بکار گیریم. همواره در اردوىحضرت اباعبدالله(ع) مى‏توانیم وارد شویم و در برابر هر ستمکارى بخروشیم و با دیگرآزادگان شهادت طلب بجوشیم و هماره از کاسه عشق حسینى در کربلائى به دست همهتاریخ، زلال حقیقت بنوشیم و تا تجلى دولت حضرت یار(عج) در نفى بردگى‏ها، ذلّت وخواریها بکوشیم.
عناوین و موضوعات کتاب بدین قرارند: پاسدارى از دین، زنده نگهداشتن سنّتپیامبر(ص)، زنده نگهداشتن امر به معروف و نهى از منکر، تحقق مراحل نظارت ملّى،انجام‏روشهاى امر به معروف، اصلاح جامعه اسلامى، آینده نگرى (زنده نگهداشتنفرهنگ‏انتظار و رجعت)، زنده نگهداشتن احکام قرآن، حفظ جایگاه رهبرى در اسلام(دفاع
|463|
از ولایت عترت)، شهادت‏طلبى.
* * * *
13. پیامدهاى عاشورا
اردکانى، سیدابوالفضل، قم، مرکز تحقیقات اسلامى نمایندگى ولى فقیه در سپاه؛انتشارات، منبع، چاپ اول، 1380، 366ص.
این کتاب عمدتاً به وقایع و حوادث پس از شهادت امام حسین(ع)و یارانش اختصاص دارد. نگارنده، ضمن شرح کوتاهى از قیام
خونین عاشوراى حسینى، پیامدهاى بعدى آن: یعنى ظهور نهضت‏ها، شورش‏ها و قیام‏هاىمختلف را بررسى کرده است؛ از جمله: شورش حجاز، قیام عراق، قیام مختار بن ابى عبیدهثقفى، قیام زید بن على(ع)، قیام در ایران(خراسان) و سقوط امویان.
* * * *
14. پرتوى از عظمت امام حسین(ع)
صافى گلپایگانى، لطف الله، قم، حضرت معصومه(ع)، چاپ اول، 1379، 472ص.
این اثر پژوهشى است توصیفى و تحلیلى در باره شخصیت و قیامامام حسین(ع). نویسنده در آغاز به کتابهایى که در باره قیام امام نوشتهشده، اشاره و گفته است: امروزه بیشتر از تحلیل حوادث و علل و
نتایج آن سخن مى‏رود، حال آنکه درگذشته بیشتر به توصیف حوادث پرداخته مى‏شد. آن گاهنویسنده افزوده است: کتابهایى که شامل تحلیل تاریخى حوادث کربلا مى‏باشد، نسبت بهکتابهایى که متن حوادث را نگه‏دارى کرده، بسیار کم است. در عین حال اهمیت کتابهایى کهمتن حوادث را نگه داشته‏اند در نزد ما محفوظ است.
مطالب کتاب در چهار بخش تنظیم شده است: شخصیت و فضایل حسین علیه السلام،بنى‏هاشم و بنى‏امیه، علل قیام حسین علیه السلام، نتایج و فواید قیام حضرت ابى‏عبداللهالحسین علیه السلام.
در بخش اول پاره‏اى از احادیث پیامبر در باره امام حسین آورده و سپس به برخى ازویژگیهاى او (مکارم اخلاق، علم، عدالتخواهى، شجاعت و...) اشاره شده است.
بخش دوم در باره کارنامه بنى‏امیه است و در آن از رزایل معاویه و یزید سخن رفته است.
|464|
بخش سوم به علل قیام امام حسین(ع) اختصاص داده شده و استقبال از شهادت، امر بهمعروف و...در شمار علل قیام شمرده شده است.
نویسنده در این بخش کوشیده است ثابت کند که تشکیل حکومت اسلامى، با همهاهمیّت آن، در آن دوره ممکن نبود و امام براى آن قیام نکرد.
سرانجام در بخش چهارم کتاب از نتایج و فواید قیام امام حسین(ع) سخن رفته است؛ ازجمله: نجات اسلام، بیدارى شعور دینى، محبوبیت اهل‏بیت و عزّت بازماندگان، محکومیتبنى‏امیه در افکار عمومى.
* * * *
15. پیرامون حماسه عاشورا
شفیعى، سید محمد، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، مرکز چاپ و نشر، 1374.
این اثر داراى یک مقدمه به قلم حضرت آیةالله فاضل لنکرانىپیرامون «آگاهى امام حسین(ع) از شهادت خود در سفر به سوىکربلا» است که با استفاده از منابع مهم و معتبر به اثبات این قضیه
مى‏پردازد. نویسنده در پیشگفتار با توجه به فرمایشات حضرت امام‏خمینى مطالبى پیراموناهمیّت زنده نگهداشتن حماسه عاشورا بیان مى‏کند.
این اثر در یازده فصل مطالبى را پیرامون قیام امام حسین(ع) اختصاص داده است که اهمعناوین آن چنین است: قیام امام حسین(ع) زمینه‏ها و مسائل مربوط به قبل از قیام و فساد وفتنه انگیزى حکومت بنى‏امیه، اسوه‏هاى بیدارى و یاران با وفاى امام، تاریخ سازان وچهره‏هاى برتر عاشورا، پیمان شکنان منافق و نقابدار، وضعیت اسرا در شام و مدینه، اربعینحسینى، موضع‏گیرى‏هاى یزید و کارگزارانش. در ادامه دستاوردهاى قیام امام حسین(ع) وبرخى قیامهاى پس از آن را مورد اشاره قرار مى‏دهد.
* * * *
16. پیشینه عاشورا (از خون محراب تا محراب خون)
رویکردى تحلیلى به تحولات اجتماعى - سیاسى عراق و حجاز از سال چهل تاشصت هجرى.
اسدى، محمد، مترجم: حجت الله جودکى، تهران، مؤسسه فرهنگى انتشاراتىتبیان، چاپ اول، 1379، 250 ص.
|465|
علل و زمینه‏هاى پیدایش واقعه کربلا را مورد تحلیل قرار مى‏دهد. نویسنده به روشتوصیفى و تاریخى و با استفاده از کتب معتبر تاریخى و جغرافیایى، تحولات اجتماعى وسیاسى جارى عراق به ویژه کوفه و بصره طى بیست سال (از41 - 61هجرى) را عرضهمى‏دارد. در ادامه از حوادثى نظیر مرگ معاویه، نامه‏هاى کوفیان به امام حسین(ع) و عواملرویگردانى مردم کوفه از همکارى با امام حسین(ع) بحث مى‏کند. در پایان، موافقان ومخالفان قیام عاشورا و اسامى شهیدان کربلا ذکر شده است.
* * * *
17. تکرار پذیرى حادثه کربلا
رستم نژاد، مهدى، قم، یاقوت، چاپ اول، 1380، 136ص.
در این کتاب نخست با استناد به آیاتى از قرآن کریم در بارهآزمایش الهى و انواع آن سخن به میان آمده، سپس طى سه فصل،«ولایت ستیزى»، «دین ستیزى» و «تقدس زدایى» به بیان توطئه‏هاى
منافقان در صدر اسلام علیه امام على(ع) و تقدس زدایى از اصل «ولایت» مى‏پردازد و سیرانحراف جامعه را از اسلام اصیل تا رویارویى با امام(ع) مورد کنکاش قرار مى‏دهد. آن گاه بامقایسه زمان حال با عصر امام حسین(ع)، موضوع «تکرار پذیرى حادثه کربلا» را در عصرحاضر بررسى مى‏کند، و در پایان نتیجه مى‏گیرد. که با بررسى تاریخ صدر اسلام، خصوصاًحوادث پس از ارتحال پیامبر عظیم‏الشأن(ص) تا رویداد عاشورا نشان مى‏دهد، چگونهاِعمال سیاست‏هاى چهارگانه (ولى ستیزى، ولایت ستیزى، دین ستیزى و تقدس زدایى)جامعه آن روز را به سراشیبى سقوط و انحطاط کشاند، به گونه‏اى که تنها پس از گذشت نیمقرن از ارتحال پیامبر اکرم(ص)، از اسلام جز پوسته‏اى نازک باقى نمانده بود. در واقع، مطالعهدر تاریخ همه ملل و نحل، نشانگر همین واقعیّت است. استمرار ستیز با ارزشهاى اخلاقى ومعنوى در یک جامعه، به سرعت ریشه‏هاى فضیلت و معنویت را مى‏خشکاند و جامعه دردامن بحران معنویت و فروپاشى ارزش‏ها مى‏لغزد. متأسفانه امت اسلام نیز، پس از رحلتپیامبر بزرگوار(ص) به این سرنوشت دچار شد.
|466|
* * * *
18. جام عبرت
بررسى عملکرد عوام و خواص در حادثه عاشورا با تکیه بر بیانات مقام معظمرهبرى«مدظله العالى».
اسحاقى، سید حسین، قم، بوستان کتاب قم، چاپ اول، 1380، 240ص.
مقام معظم رهبرى در تحلیلى جامعه‏شناختى از حادثه عاشورا، به
نقش دو گروه خواص و عوام در این رویداد جان‏گداز اشاره کرده‏اند. خواص، گروه پیش رو،اندیشه‏گرا و تحلیل‏گراست و عوام، گروه پیرو، احساس‏گرا و تقلید گر که از رویدادها اثرمى‏پذیرد. در این میان، مى‏بینیم که دنیا گرایى، پیروى از شهوت‏ها و دورى از یاد خدا سببمى‏شود خواص هوادار حق به گروه باطل بپیوندند و با توجیه دینى کرداد خویش، عوام زودباور را به جنگ با فرزند پیامبر اسلام بکشانند. بررسى نقش و رفتار خواص و عوام در حادثهکربلا، روشن‏گر، بسیارى از حوادث واقعه و جام عبرتى براى همگان خواهد بود.
این اثر در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول و دوم کتاب مربوط به طرح و بررسىعملکرد و وظایف خواص و عوام در صحنه عاشورا است که طى آن از ریشه‏هاى انحراف وخشکاندن کژروى‏ها سخن به میان آمده است. در بخش سوم، شامل، توضیح آموزه‏ها وعبرت‏هاى عاشورا بوده، در بخش پایانى از رسالت آگاهان و خواص و اتخاذ الگوى صحیحدر تبلیغ، نکاتى مطرح گردیده است.
* * * *
19. جامعه‏شناسى قیام امام حسین(ع) و مردم کوفه
باقى، عماد الدین، تهران، نشر نى، چاپ اول، 1379، 96ص.
کتاب حاضر، مجموعه سه مقاله در باب قیام امام حسین(ع) استکه مقاله اول به تبیین جامعه‏شناسى قیام آن حضرت اختصاص دارد.در مقاله دوم، نویسنده کوشیده است، پیامدها و کارکردهاى این قیام
را بررسى و ارزیابى کند، مقاله سوم نیز در تکریم و بزرگداشت اربعین حسینى نوشته شدهاست. این مقالات به ترتیب در سال‏هاى 1374، 1375 و 1376 به رشته تحریر در آمده وبخش‏هایى از آن، پیش از این در روزنامه نشاط به چاپ رسیده است.
|467|
* * * *
20. حسین بن على(ع) حماسه تاریخ
حجتى کرمانى، محمد جواد، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، مرکز چاپ و نشر،چاپ اول، 1377، 260ص.
مطالب کتاب حاضر در سه بخش تنظیم یافته است: در بخش اول،از تکوین شخصیت، ارگانیزم روحى، افکار، ایده‏ها، زندگى
خصوصى و موقعیت اجتماعى امام حسین(ع) سخن به میان آمده است. در بخش دوم،عوامل اساسى انحرافات جامعه اسلامى طى چند دوره از مرگ پیامبر(ص) تا زمامدارىعلى(ع) و از شهادت على(ع) تا مرگ معاویه بررسى شده است. بخش سوم، به تبییناستراتژى انقلاب امام حسین(ع) و تأثیرات و پیامدهاى آن اختصاص دارد.
* * * *
21. حسین علیه السلام، شهید آگاه و رهبر نجات بخش اسلام
صافى گلپایگانى، لطف الله، تهران، بى نا، (مرکز پخش: کتابخانه صدر)، 1391ق،498ص.
کتاب حاضر که به «شهید آگاه» نام گذارى شده است، نقدى است
بر کتاب «شهید جاوید» تألیف نعمت الله صالحى نجف آبادى. به نظر نویسنده هدف از قیامامام حسین(ع) شهادت بود و نه تأسیس حکومت اسلامى از این رو کتاب شهید جاوید، کههدف امام را تأسیس حکومت اسلامى دانسته و نه شهادت، باطل است.
نویسنده در آغاز کتاب نوشته است: آنچه از اخبار صحیح متواتر استفاده مى‏شود ایناست که امام(ع) متعبّد به قیام و شهادت بوده و شهادت آن حضرت محبوب و مطلوبخداوند بوده است و تعبّد به شهادت امرى بى‏سابقه نیست. به عبارت دیگر امام مأمور بودعلیه یزید قیام کند و ابطال حکومت او را اعلام نماید و امتناع خود را از این بیعت شوم، علنىو آشکار سازد.
همچنین نویسنده در بحث مستقلّى با عنوان «امام علیه السلام آگاه بود» با سى و سه دلیلاثبات نموده است که امام از شهادت خود در کربلا آگاه بود و هدفش تأسیس حکومتاسلامى نبود و مى‏دانست که پیروزى نظامى به دست نمى‏آید. کتاب «شهید آگاه» مانند کتاب
|468|
شهید جاوید، در پنج بخش تنظیم شده و در هر بخش به ردّ یک بخش از آن کتاب پرداختهشده است. مهم‏ترین انتقاد نویسنده به کتاب شهید جاوید این است که تحلیل آن با علم اماممنافات دارد و از این رو عنوان کتاب خود را شهید آگاه گذاشته است.
* * * *
22. حجة السعادة فى حجة الشهادة
اعتماد السلطنة، محمد حسن بن على؛ به کوشش مصطفى فریدپور، تهران،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول، 1379، 186ص.
این کتاب در پاسخ به این پرسش که هنگام شهادت امام حسین(ع)- به سال 61 هجرى قمرى - در دنیا و ممالک جهان چه مى‏گذشت،
نوشته شده است. نویسنده کتاب، که با زبانهاى گوناگون آشنا بوده و در باره تاریخ جهان منابعو مآخذ بسیارى را در اختیار داشته است، سعى کرده تا اثرى ابتکارى و پربار در مورد عاشوراتهیه کند. وى پس از مقدمه، واقعه عاشورا رابه اختصار و با دقتى درخور، گزارش مى‏کند.سپس در سه فصل از حوادث وقایع هم زمان با عاشورا سخن مى‏گوید. فصل نخست کتاب بهبیان حوادث ممالک آسیا و کشورهاى مسلمان نشین اختصاص دارد که شامل جزیرة العرب،عراقین، ایران، گرجستان، ارمنستان، ترکستان شرقى وغربى، خوارزم، افغانستان،هندوستان، سند و ژاپن است. در فصل دوم به رخدادهاى آفریقا مى‏پردازد که شامل مصر نیزمى‏گردد. در فصل سوم به وقایع مربوط به ممالک اروپایى پرداخته و از انگلیس، فرانسه،آلمان، روس، جزایر اسکاندیناوى، مجارستان و خرواتستان (کرواسى)، بلغارستان، رومانیا،پرتغال، رم، اسپانیا، و ایتالیا یاد کرده است.
* * * *
23. حماسه حسینى، جلد 3 - 1
مطهرى، مرتضى، تهران، صدرا، چاپ سى و دوم، 1378، 365 + 294 + 420ص.
این اثر از مجموعه سخنرانى‏ها و یادداشت‏هاى آیت الله شهیدمرتضى مطهرى پیرامون نهضت حسینى(ع) است که در سه جلدتدوین یافته است. محتواى آن کلامى - تاریخى است و با شیوه
تحلیلى ارائه شده است. این کتاب در موضوع خود بى‏نظیر و راه‏گشاست. شاخصه مهمى که
|469|
در هر سه جلد دیده مى‏شود مبارزه با تحریفات و ستیز با غلطاندازى‏هایى است که در بارهحماسه عاشورا بافته شده است. این اثر ارزشمند از همان روزهاى نخست انتشارش مورداستقبال عالمان آگاه و جوانان بیدار واقع شده و دهها بار تجدید چاپ و به برخى از زبانهاىزنده دنیا ترجمه و انتشار یافته است.
جلد اول این مجموعه متشکل از سه بخش است. در بخش اول چهار سخنرانى در باره«تحریفات در واقعه تاریخى کربلا» ایراد شده است. بخش دوم، متشکل از سه سخنرانىتحت عنوان «حماسه حسینى» است. از آن‏جا که این عنوان، در برگیرنده مطالب سایر بخشهانیز مى‏شود. این مجموعه به همین اسم نامیده شد. بخش سوم نیز شامل هفت سخنرانى درباره «عنصر تبلیغ در نهضت حسینى» است.
جلد دوم متشکل بر چهار بخش است: در بخش اول هفت سخنرانى استاد شهید مرتضىمطهرى به عنوان «عنصر امر به معروف و نهى از منکر در نهضت حسینى» گردآمده است.عناوین برخى از موضوعاتى که در این سخنرانى‏ها مطرح شده بدین قرار است: عوامل مؤثردر نهضت حسینى، شرایط، مراحل و اقسام امر به معروف و نهى از منکر و تأثیر امر بهمعروف امام حسین(ع) پس از حادثه کربلا، بخش‏هاى دیگر کتاب عبارت‏اند از: شعارهاىعاشورا، تحلیل واقعه عاشورا و ماهیت قیام حسینى.
جلد سوم از مجموعه «حماسه حسینى» شامل نوشته‏ها و یادداشت‏هایى از استاد شهیدآیةالله مرتضى مطهرى است که در ده بخش تنظیم شده است. در بخش‏هاى مختلف کتاب،خوانندگان مى‏توانند با مباحثى همچون: ریشه‏هاى تاریخى حادثه کربلا، ماهیت قیامحسینى، عنصر امر به معروف در نهضت حسینى و تحریفات واقعه عاشورا آشنا شوند. دربخش‏هاى دیگرى از آن نقدهاى گوناگونى بر کتابهاى «حسین وارث آدم»، «شهید جاوید» ومقایسه بین امام حسین(ع) و عیسى مسیح(ع) صورت گرفته است.
* * * *
24. حماسه و عرفان
جوادى آملى، عبدالله، قم، اسراء، چاپ دوم، 1378، 422ص.
محور موضوعات اثر حاضر، تبیین جایگاه عرفان و حماسه وجهاد در راه خدا و نیز هماهنگى و ارتباط اساسى این دو نسبت بهیکدیگر است. به نظر مؤلف محترم، جهاد حقیقى بدون عرفان، ناب
|470|
نخواهد بود وعرفان خالص هم بدون ایثار مال و جاه و نثار جان حاصل نخواهد شد. عناوینذیل، مباحث اصلى کتاب را تشکیل مى‏دهند: هماهنگى آیین اسلام با فطرت و نکاتى پیرامونآیه میثاق، (آیه 172 سوره اعراف)، معنا و فضیلت حماسه و عرفان، ویژگیهاى عارفان،على(ع) امیر عارفان و سرآمد حماسه سازان، حسین(ع) سید مظلومان و پیشاهنگ شهیدان،مراتب عرفان در کلمات امام حسین(ع) خصایص کربلا، مظاهر عرفان در حادثه عاشورا،جلوه‏هاى حماسى عاشورا، حماسه امام حسین(ع) حماسه‏هاى اصحاب و ریشه‏هاىتاریخى نهضت کربلا، رمز جاودانگى حماسه حسینى، فلسفه زیارت و عزادارى، شهادتآگاهانه. حماسه امام سجاد(ع) سید ساجدان و زینت عابدان.
* * * *
25. خورشید شهادت
نقش خواص در تحولات جامعه اسلامى، مجموعه مقالات چهارمین سمیناربررسى ابعاد زندگى امام حسین(ع).
ویراستار: محمد دانشگر، تهران، دانشگاه امام حسین(ع)، مؤسسه چاپوانتشارات، چاپ اول، 1378، 580ص.
این کتاب مشتمل است بر مجموعه مقالات چهارمین سمینار بررسى ابعاد زندگى امامحسین(ع) که از سوى پژوهشکده علوم انسانى دانشگاه امام حسین(ع) در سال 1376 برگزارگردید. از میان 70 مقاله ارسالى به سمینار، 29 مقاله انتخاب و در قالب کتاب به چاپ رسیدهاست. در ابتداى کتاب مقدمه‏اى از «هاشم ندایى» و متن سخنرانى علامه محمدتقى جعفرى باعنوان «قیام عاشورا در نگاه خواص» به چاپ رسیده است. عناوین برخى مقالات کتاب بهاین قرار است: تعریف و نقش اجتماعى خواص از دیدگاه جامعه‏شناسى (مسعود اخوانکاظمى)، بررسى مصادیق عملکرد منفى خواص و تأثیر آن بر رکود و انحراف مسلمین(احمد حسین انزابى)، مطالعه تطبیقى مکتب نخبه‏گرایى و بحث خواص (حجت اللهایزدى)، تعریف خواص، ویژگیها و طیف بندى آنها (ابوالقاسم بخشیان)، عوامل انحرافخواص و راه‏هاى پیش‏گیرى آن از دیدگاه مقام رهبرى (محمد على برزنونى)، تعریف و نقشخواص از دیدگاه جامعه‏شناسى (بهرام بیات).
|471|
* * * *
26. درسها و عبرتهاى عاشورا
ایمانى یامچى، حسین، قم، عصر ظهور، چاپ اول، 1377، 288ص.
احیاى فریضه امر به معروف، احیاى فرهنگ نماز، نفى نژادپرستى، تبیین مفهوم و جایگاه امامت در اسلام، وفادارى، عشق بهشهادت، صبر و استقامت، مبارزه با تروریسم، ادب اسلامى و آزادى
از جمله نکاتى است که در ارتباط با نهضت عاشورا بدان اشاره شده است. افزون بر آن،مؤلف سعى کرده است مقایسه‏اى میان دنیاى امروز و زمان قیام امام حسین(ع) صورت دهد.
* * * *
27. در سایه سرو آزادى
بازرگان، عبدالعلى، تهران، شرکت سهامى انتشار، چاپ اول، 1378، 301ص.
این کتاب شامل مقالات و سلسله سخنرانى‏هایى در باره امامحسین(ع) و نهضت عاشورا است که در سال‏هاى 1365 تا 1377 درنجمن اسلامى مهندسان و مراسم عزادارى در دفتر مرکزى نهضت
آزادى و.... ایراد گردیده که به بررسى قیام امام حسین(ع) و پیام‏هاى عاشورا مى‏پردازد.عناوین مقالات و سخنرانى‏ها عبادت‏اند از: حسین(ع) آمر و عامل به عدالت، حسین(ع)وارث و پوینده راه انبیا(عرضه قیام حسینى به قرآن)، زمینه‏هاى مردم‏شناسى در نهضتکربلا، شاکله حسین(ع) شعارها و شعورهاى عاشورا، کلام حسین(ع) مسخ تاریخىمیراثهاى مذهبى، من و او در چشم و دل حسین(ع) و قیام حسینى در قالب سوره عنکبوت.
* * * *
28. درسى که حسین(ع) به انسانهاآموخت
(یک بررسى تحقیقى و جامع در باره اصیل‏ترین انقلابهاى خونین جهان).هاشمى نژاد، سیدعبدالکریم [شهید]، تهران، فراهانى، چاپ پنجم، 1347،464ص.
این اثر، در باره نهضت مقدس حسین(ع) است که علل و
زمینه‏هاى پیدایش نهضت کربلا را مورد تحلیل قرار مى‏دهد. نویسنده به روش توصیفى و
|472|
تاریخى و با استفاده از کتب معتبر تاریخى به بررسى موجبات اصلى نهضت حسینىمى‏پردازد. مباحث کتاب در سه بخش تنظیم شده: در بخش اول، عواملى که ضرورت نهضتحسین(ع) را ایجاب مى‏نمود - از هنگام انعقاد نطفه آن - قدم به قدم مورد تعقیب قرار گرفته وبه خوبى نشان داده شد که چگونه در آن عصر سرنوشت اسلام و قرآن، عدالت و آزادى،انسانیت و فضیلت، به آن قیام آسمانى بطور مستقیم بستگى داشت.
در بخش دوم، روش و سیاست خاصى که فرزند پیغمبر(ع) در آن شرایط خفقان آور ودردناک در پیش گرفت تا توانست با رهبرى صحیح و همه‏جانبه خود جنبش خونین و انسانىخویش را به ثمر برساند و آن را از دستبرد تحریف حکومت‏هاى فاسد و دیکتاتور محافظتنماید به طور کامل مورد توجه قرار داده شده است.
در سومین بخش، نقش حیاتى و بزرگ کاروان اسیران در به ثمر رساندن نهضت وکوششهایى که آن دودمان فضیلت به صورتهاى گوناگون براى رسیدن به این آرمان مقدسانجام داده‏اند دقیقاً بررسى گردید. و در ادامه طرح‏هاى مفیدى به منظور بهره بردارى صحیحاز نهضت در شرائط حاضر ارائه داده است، نهضت حسین(ع) از نظر رهبران مذهبى، علمى وسیاسى جهان مبحث پایانى کتاب را تشکیل مى‏دهد که اسامى این اندیشمندان عبارت‏اند از:مسیو ماربین آلمانى، مهاتما گاندى، محمد على جناح، لیاقت علیخان، پورشوتامداستوندون، گیبون مورخ مشهور، چارلز دیکنس، توماس کارلایل، پروفسور ادوارد براون،فردریک جمس، ل.م. بویدوژوزف فرانسوى.
* * * *
29. دیدگاهها(مجموعه مصاحبه‏ها)
به مناسبت اولین کنگره بین‏المللى امام خمینى(س) و فرهنگ عاشورا «دفتراول و دوم».
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س)، چاپ اول، 1374 - 1375،278 + 296ص.
حادثه عاشورا، یکى از ژرف‏ترین و نیرومندترین عناصر در فرهنگ دینى ماست که بهگونه‏اى گسست‏ناپذیر با عاطفه و احساس فرد فرد ما پیوند خورده است و چون خون در رگحیات فرهنگى ما جارى است. با وجود این پیوند عاطفى عمیق و ناگسستى با عاشورا، کمتر
|473|
به این رویداد از منظر عقلانى روشمند نگریسته شده است و شناختهاى ما از این حماسهخونین، گاه از حد شعارها و مطالب رایج و متعارف فراتر نرفته است. در این اثر با طرحپرسشهایى، کوشش شده است که از دیدگاهى تحلیلى به نهضت عاشورا نگریسته شده وابعاد گوناگون آن مورد بررسى قرار گیرد «زمینه‏ها و بستر وقوع نهضت عاشورا»، «فلسفه واهداف نهضت عاشورا»، «مراحل و سیر وقوع حوادث نهضت عاشورا» و «درسها ودستاوردهاى عاشورا» ابعاد و زمینه‏هاى اصلى مورد توجه این رویکرد تحلیلى به نهضتعاشورا مى‏باشد. اسامى شرکت کنندگان در مصاحبه عبارت‏اند از: حسین رزمجو، زهرارهنورد، غلامحسین زرگرنژاد، جعفر سبحانى، سید جعفر شهیدى، نعمت الله صالحىنجف‏آبادى، سید مرتضى عسکرى، محمدهادى معرفت، سیدعطاءالله مهاجرانى، محمدواعظزاده خراسانى، هاشم‏زاده هریسى، على نظرى منفرد، بیات، رضا استادى، اعوانى،ابراهیم امینى، حائرى، قائدان، قادرى، محمودى، معادیخواه، ناصر مکارم شیرازى،ابراهیمى دینانى، عبدالکریم سروش، ابوالقاسم گرجى، محمد تقى جعفرى، توسلى، سعیدحجاریان، علوى تبار.
* * * *
30. رد پاى عقل در کربلا(مجموعه مقالات)
منصور نژاد، محمد، به اهتمام حجت الله محمد شاهى، تهران، راستى نو، چاپاول، 1377، 88ص.
این مجموعه در برگیرنده چهار مقاله است: در مقاله اول با عنوان«عقل مانع تحریف و عامل تعمیم نهضت حسینى» نگارنده به برخى
تحریفات در باره قیام کربلا اشاره کرد سپس هر یک را ارزیابى مى‏کند. در مقاله «عواملبنیادین احیاء» نقش سه عامل «اندیشه»، «نخبگان» و «جامعه» درنهضت کربلا بررسى شدهاست. در مقاله «نخبه گرایى و حادثه کربلا» عمل و عکس العمل نیروهاى حاضر در صحنهکربلا بر اساس موضع‏گیرى‏هاى نخبگان و خواص آنها تحلیل مى‏شود. و در مقاله آخر«شناخت خواص و عوام در باره حق از باطل با ملاکهاى برون دینى» ارزیابى مى‏شود.
|474|
* * * *
31. رسالت خواص و عبرت‏هاى عاشورا
نگاهى به بیانات مقام معظّم رهبرى(مدظلّه) به ضمیمه متن سه سخنرانىمعظّم‏له.
خاتمى، سید احمد، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ پنجم، 1377، 344ص.
نوشتار حاضر به انگیزه تبیین، توضیح و تحلیل بدیع و ارزشمند
مقام معظم رهبرى در باره حادثه عاشورا تدوین شده است. ایشان در رهنمودهایى که درتاریخ 1375/3/20 در جمع فرماندهان لشکر 27 حضرت رسول(ص) بیان کردند، کوتاهىخواصّ و دیر به میدان آمدن آن‏ها را از عوامل اصلى حادثه عاشورا برشمردند، و این درحقیقت هشدارى است براى همه عاشوراییان و خواصّ جامعه.
نویسنده در این کتاب همین سخنان مقام معظم رهبرى را دستمایه خویش قرار داده و بااستفاده از قرآن و نهج‏البلاغه و نقل‏هاى تاریخى به شرح و تفصیل آن پرداخته است.
کتاب از هشت فصل تشکیل شده است که برخى عناوین آن چنین است: عبرت‏آموزىدر قرآن و روایات، ارتجاع، خطر بزرگ، عوامل زمینه ساز حادثه عاشورا «کنار گذاشتنوصایاى نبى اکرم(ص)، رنگ باختن معنویت، افول غیرت دینى، کوتاهى خواصّ از اداىوظیفه، عوامل چرخش از موضع حق».
در پایان کتاب متن سه سخنرانى مقام معظم رهبرى در دیدار با نیروهاى مقاومت بسیج،در جمع فرماندهان لشکر 27 و نماز جمعه تهران آمده است.
* * * *
32. زندگانى امام حسین(ع)
رسولى محلاتى، سید هاشم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ سوم،592.1378ص.
این کتاب پژوهشى است مستند با شیوه‏اى گزارشى و تحلیلى کهبه تفصیل در تاریخ زندگانى امام حسین(ع) از تولد تا شهادت نگاشته
شده است. این اثر مشتمل بر 17 فصل با عناوین فرعى گسترده است. در بخش آغازین کتابخلاصه‏اى از شرح حال مؤلف و آثار علمى او ارائه شده است. اهم عناوین کتاب عبارت‏انداز: تاریخ ولادت و نامگذارى و خبردادن از شهادت امام حسین(ع) توسط پیامبر(ص)، پیامبر
|475|
اسلام(ص) و امام حسین(ع)، امام حسین(ع) در دوران خلفاى نخستین و حکومت على(ع)و امامت امام حسن(ع)، امام حسین(ع) پس از شهادت برادر و سالهاى پایانى خلافت معاویه،ولایت‏عهدى یزید، بحث و تحقیق در علل نهضت امام حسین(ع)، نقد نظریه تشکیلحکومت اسلامى به عنوان هدف قیام امام حسین(ع) با ارائه مستندات دینى و تاریخى، نقلآراء عبده و محمد عبدالباقى و علائلى در مورد قیام حسینى، دوران حکومت ننگین یزید تاقیام امام حسین(ع)، گزارش تفصیلى نهضت امام حسین(ع) - به شیوه مقتل نگارى امامحسین(ع) در مدینه و حرکت به سوى مکه و گسیل مسلم بن عقیل(ع) به کوفه و حرکتامام(ع) از مکه به سوى عراق و حادثه‏خونبار کربلا و شهادت امام حسین(ع) و یاران واهل‏بیت و فرزندان آن حضرت وشرح احوال فرزندان و همسران آن حضرت، فضایل ومکارم اخلاق و کرامات و مواعظ آن‏حضرت.
* * * *
33. زندگانى سفیر حسین(ع) مسلم بن عقیل(ع)
عابدین، محمد على؛ ترجمه: سید حسن اسلامى، قم، دفتر انتشارات اسلامى،چاپ اول، 1372، 298ص.
عملکرد مردم کوفه در جریان قیام امام حسین(ع) براى هرخواننده یا شنونده‏اى جاى تعجب و سؤال دارد. چگونه مردمى که
بیعت و جان نثارى خود را با مسلم بن عقیل بیان داشتند به زودى آماده جنگ با او شدند؟فرستادن نماینده از سوى حضرت امام حسین به کوفه یکى از جلوه‏هاى فرزانگى رهبر قیامعاشورا را نشان مى‏دهد و معلوم مى‏شود که این قیام یک حرکت بى‏مقدمه و خود به خودىنبوده است و بسیارى از مؤلفان از این مرحله قیام به آسانى گذشته‏اند.
این کتاب به بررسى دقیق و تحلیل عمیق و گسترده مسائل کوفه و تغییر رأى مردم آن وواقعیت قضایاى مربوط به حضرت مسلم مى‏پردازد. مؤلف پس از بیان ساختار اجتماعىکوفه و ماهیت سیاسى آن شهر، عکس‏العمل امام حسین(ع) را بیان کرده و بسیج عمومىمردم، موضعگیرى‏هاى حکومت اموى و رویارویى نظامى و تصفیه‏هاى خونین آن شهر رابیان کرده است. در تاریخ حضرت مسلم و مسائل شهر کوفه که بخشى از قیام امام حسین(ع)است کتابى این چنین جامع و عمیق و تحلیلى کمتر یافت مى‏شود.
|476|
* * * *
34. سیاسة الحسین
ربیعى، عبدالعظیم؛ تحقیق: هادى هلال، جلد اول و دوم، قم، المکتبة الحیدریة،چاپ اول، 1378، 176+180ص.
کتاب حاضر در دو جلد، کاوشى است در تاریخ زندگانى و قیامامام حسین(ع) که به صورتى تحلیلى نگارش یافته است و در
برگیرنده حوادث قیام عاشورا، از هنگام خوددارى امام حسین از بیعت با یزید تا وقایع پس ازشهادت آن حضرت مى‏باشد. نویسنده، کوشیده است تا با بهره‏گیرى فراوان از آیات، روایاتو متون تاریخى و نیز اشعار عربى، به شبهات و پرسشهاى برخى افراد همانند آنچه بهابن‏عربى نسبت داده مى‏شود پاسخ گوید و به بررسى ابعاد و ماهیت و علل و اهداف نهضتامام حسین بپردازد.
نویسنده با گزینش فرازهایى از تاریخ قیام آن حضرت، دیدگاه‏هاى خود را در این زمینهارائه نموده است و به تجزیه و تحلیل این فرازها و برخى کلمات منتسب به امام حسین(ع)پرداخته است. بیشتر عناوین کتاب در قالب پرسش مطرح گردیده و سپس پیرامون آنپرسش و یا شبهه و یا موضوع، تحلیل و تحقیق صورت پذیرفته است و در این ضمن، نظراتمؤلف عرضه گردیده است.
* * * *
35. شخصیت‏شناسى عاشورا
علوى، سید رسول، قم، مرکز پژوهشهاى اسلامى صداو سیما، چاپ اول 1380،254ص.
مقام معظم رهبرى در تحلیلى جامعه‏شناختى از حادثه عاشورا، بهنقش دو گروه عمده خواص و عوام در آن حادثه جانسوز اشاره
کردند. که خواصّ، گروه پیشرو، خطدهنده و اهل فکر و تحلیل بودند و عوام، گروه دنباله رومتأثر از رویدادهاى جامعه، در تجربه عاشورا مى‏بینیم که دنیا گرایى، پیروى از شهوات وغفلت از یاد خدا در خواصّ طرفدار حق سبب شد آنان به طرفدارى از باطل برخیزند و بر اینعمل خود، توجیهى دینى هم بسازند تا عوامِ زود باور نیز به طیف باطل بگروند و به جنگ باحسین بن على(ع) ترغیب شوند. بنابراین بررسى نقش و عملکرد خواص مى‏تواند روشنگر
|477|
بسیارى از حوادث واقعه باشد. نویسنده، در شرایط حساس کنونى، روزگار پر فتنه رهزنانایمان کوشیده است تا چهره و عملکرد بعضى از خواص که منشأ بسیارى از انحراف و فتنه‏هاگردیده‏اند را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. که عبارت‏اند از: عبدالله بن زیاد، عمر بن سعدابى‏وقاص، شمربن ذى‏الجوشن، شریح قاضى، حرملة بن کاهل اسدى، خولى بن یزیداصبحى، سنان ابن انس نخعى، حصین بن نمیرتمیمى و شبث بن ربعى.
* * * *
36. شهید جاوید، حسین بن على(ع)
صالحى نجف‏آبادى، نعمت الله، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگى رسا، چاپدوازدهم، 1360، 536ص.
«شهید جاوید» مشتمل بر مطالبى است در باره علل و عوامل قیامامام حسین(ع) ماهیت قیام، مراحل قیام، هدف قیام و نتایج و آثار آن،
که طى آن نگارنده قصد دارد طرحى جدید از فلسفه این قیام به دست دهد. و این سبب بحثو مناقشه شدیدى در باره این کتاب شده است. شهید جاوید از معدود کتابهاى تحلیلى واستدلالى در باره قیام امام حسین(ع) است. نویسنده کتاب گفته است: در مسأله قیام امامحسین(ع) که هم جنبه تعقّلى دارد و هم جنبه عاطفى، اگر کسى بخواهد به تحقیق و کنجاوىو جنبه تعقّلى آن بپردازد باید فقط از نیروى فکر و تعقّل استمداد کند، نه از نیروى عاطفه،کتاب چون بر مبناى تحقیق و کنجکاوى تألیف شده طبعاً بیشتر به جنبه فکرى و تعقّلى مسألهپرداخته و بحث و استدلال را تعقیب کرده و جنبه عاطفى مسأله را دنبال نکرده است.
مهم‏ترین نظریه کتاب حاضر این است که قیام امام حسین(ع) به هدف شهادت نبود، بلکهبراى تشکیل حکومت اسلامى بود و از آن‏جا که امام موفّق به تشکیل حکومت نشد، بلکه بهشهادت رسید، به نظریه نویسنده انتقاد گردیده و منافى با علم امام، به ویژه با علم آن حضرتبه شهادت خود شمرده شده است....
کتاب «شهید جاوید» یکى از بحث انگیزترین کتابهاى دینى در تاریخ معاصر ایران ومناقشه انگیزترین کتاب در باره امام حسین(ع) است و در ردّ این اثر سیزده کتاب مستقلنوشته شده و افزون بر این در ضمن چند کتاب به ردّ این کتاب پرداخته شده است
[1] که برخىاز آنها عبارت‏اند از: رضا استادى «بررسى قسمتى از کتاب شهید جاوید»، قم، بى نا چاپ
|478|
پیروز، بى تا، 107ص؛ على پناه اشتهاردى «کتاب هفت ساله چرا صدا درآورد»، قم، انتشاراتعلامه، چاپ اول، 1391ق. 432ص؛ محمد على انصارى «دفاع از حسین شهید: ردّ بر کتابشهید جاوید»، قم، بى نا، 1350، 508ص؛ محمد حسین اشعرى و حسین کریمى و سیدحسنآل طه (یک بررسى مختصر در پیرامون قیام مقدس شهید جاوید حسین بن على علیهماالسلام از نظر روایات) تهران، بى نا، چاپ دوم، 1350، 123ص؛ محمد تقى جعفرى «سخنىکوتاه در علم امام علیه السلام» تهران، بى نا، 1351، 14ص.و....
* * * *
37. عاشورا در فقه
مرتضوى، سیدضیاء، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1377، 123ص.
عظمت عاشورا و نقش گسترده‏اى که نهضت سیدالشهدا، درحوزه دین و جامعه داشته، همواره از مهم‏ترین مباحث تاریخى وکلامى به شمار رفته و تاکنون فرهنگ عاشورا از زوایاى بسیارى
مورد ارزیابى و کنکاش صاحبان اندیشه و تحقیق قرار گرفته است. ولى آنچه مى‏تواند بهعنوان یک موضوع مفید و قابل پى‏گیرى مورد توجه قرار گیرد و در قالب یک بحث مستقلعمومى که تاکنون مورد عنایت لازم قرار نگرفته است، طرح قیام عاشورا و موضع سیدالشهدا در فقه به عنوان یک مستند فقهى مى‏باشد. پرداختن به تحلیلى فقهى در باره موضعقاطع آن حضرت(ع) و دیدگاههاى آن دسته از فقیهان که در مباحث اجتهادى خویش به اینمهم پرداخته‏اند مى‏تواند براى بسیارى از علاقمندان به مباحث اجتهادى، فقهى تازگى داشتهو راهگشا باشد. «عاشورا در فقه» پژوهشى نو و ابتکارى است که به بررسى قیام عاشورا بهعنوان یک مستند فقهى مى‏پردازد و با طرح و تحلیل دیدگاه فقهاى بزرگى چون: امینالاسلام‏طبرسى، علامه حلى، شهید ثانى، سید على طباطبایى و شیخ محمد حسن نجفىومقایسه آن با نگرش فقیه فرزانه امام خمینى(ره) برجستگى تحلیل این قیام را در نگاهایشان‏نشان مى‏دهد.
|479|
* * * *
38. عاشورا و عبرتها: نگاهى به عاشورا از روزن زمان و مکان ج‏2 - 1
تدوین: مؤسسه فرهنگى قدر ولایت، تهران، قدر ولایت، چاپ اول، 1377،64ص.
در این کتاب، ویژگیهاى واقعه عاشورا و نتایج و پیامدهاى آن، از
جنبه‏هاى مختلف تحلیل و ارزیابى شده است. مباحث کتاب بدین قرارند: عاشورا؛ تقابلاندیشه‏هاى ناب با دلهاى چراگاه بیگانه، عاشورا؛ جلوه تقابل دو تفکر از دین، عاشورا تلاقىدو نگاه به رهبرى؛ نگاه اسلام ناب و نگاه اسلام اموى، عاشورا نتیجه تعلل و کناره جویى وترس خواص، عاشورا ؛ مقابله سقوط کنندگان از قلّه رفیع جهاد با آنان که بر بلنداى قلّهاستوار ایستادند، عاشورا ؛ ثمره به بار نشستن شبهه‏هایى که دیندارانِ دین ناشناس، درسرزمین ایمانى مردم کاشتند، عاشورا؛ صف آرایى مجذوبان چرب و شیرین دنیا در برابرآخرت طلبان، عاشورا؛ مصافِ مجاهدان امتیاز طلب با مجاهدانِ فى سبیل الله، عاشورا ؛محصول جدایى دین از سیاست، عاشورا؛ تجلّى بازگشت قاعدین دیروز و بى‏هنران امروز بهصحنه حکومت، عاشورا؛ آوردگاه بیعت شکنان با امامى که به سوى خود خوانده بودند!!، وعاشورا ؛ صحنه آزمون خواصّ و عوام، جلد اول کتاب با متن سخنان امام حسین(ع) در روزعاشورا خاتمه مى‏پذیرد.
جلد دوم از کتاب «عاشورا و عبرتها» مجموعه‏اى از بیانات مقام معظم رهبرى در بابواقعه عاشورا است که با مقولاتى چون: عاشورا؛ صداى قداست زدایى و حریم شکنى،عاشورا؛ نتیجه سست شدن تبعیت و پیروى از رهبرى برگزیده خدا، عاشورا ؛ نمادِ توسعهسیاسى، اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى بدون محوریت ولایت و عدالت، عاشورا؛ محصولِضعف در دشمن‏شناسى و غفلت از آنها، عاشورا؛ محصولِ نداشتن تحلیل صحیح و غفلت ازمسایل جامعه اسلامى عاشورا؛ محصولِ فضاى مسموم و تبلیغات مذموم، عاشورا محصولِگفتمان با بددلان و معاندان و دشمنان و فرصت خواستن از آنان براى انتخاب!!، عاشورامحصول تعطیلى امر به معروف و نهى از منکر، عاشورا را محصول رواج بى بند و بارى درجامعه و سستى ایمان، عاشورا؛ نتیجه ظهور و بارور شدن انگیزه‏هاى مختلف در صفِمسلمانان؛ به طبع رسیده است.
|480|
* * * *
39. فلسفه عاشورا: از دیدگاه اندیشمندان مسلمان
قنبرى، بخشعلى، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، شرکت چاپ و نشر بینالملل، چاپ اول، 1379، 228ص.
در این کتاب دیدگاه‏ها و نظریات جمعى از اندشمندان شعیه وسنى در خصوص قیام عاشوراى حسینى گرد آمده است. نگارنده
سعى کرده دیدگاه‏هاى مذکور را بر اساس پنج رویکرد اصلى یعنى رهیافت سیاسىحکومتى، رهیافت جامعه‏شناسى، رهیافت تاریخى - قومى، رهیافت عرفانى، و رهیافتاسطوره‏اى، بررسى کرده، سپس مطابق ملاک عقل و منطق، بر آن است کار برد دنیوى دین ورویکردهاى یاد شده را ارزیابى و تحلیل نماید مخاطبان دراین کتاب با دیدگاه‏هاى سیدمرتضى علم الهدى، علامه محسن امین، ابن خلدون، هبة الدین شهرستانى، طه حسین، شیخعبدالله علایلى، امام خمینى، سید هادى مدرسى، مرتضى عسگرى، دکتر سید حسین محمدجعفر هندى، شهید مطهرى، دکتر شریعتى، شیخ شمس الدین، محمود عقاد، دکتر شهیدى،اقبال لاهورى، سید بن طاووس و...آشنا مى‏شوند.
* * * *
40. فلسفه عزادارى
محدثى، جواد، قم، وثوق، چاپ اول، 1378، 40ص.
فلسفه و انگیزه عزادارى بر امام حسین(ع) همراه با آثار و برکاتآن مباحث عمده کتاب است. مؤلف، نخست به زمینه‏هاى تاریخىعزادارى، و نقش احیاگرانه آن اشاره مى‏کند، سپس از تشویق و تأکید
ائمه معصومین(ع) بر عزادارى سخن به میان مى‏آورد. آن گاه آثار ونتایج اجتماعى و سیاسىعزادارى را شرح مى‏دهد. در پایان کتاب با مقایسه‏اى میان عزادارى سنتى و جدید، نقشعزادارى در احیاى جامعه تبیین شده است.
|481|
* * * *
41. قیام جاودانه (سخنى چند پیرامون «عاشورا» و آفاق آن)
حکیمى، محمد رضا، تهران، دفتر نشر فرهنگى اسلامى، چاپ دوم، 1377،232ص.
«قیام جاودانه» مرورى است بر جنبه‏هاى گوناگون قیام
سیدالشهداء تأثیرات عمیق عاشورا بر نگرش‏هاى انسانى و مقوله عدالت، از عمده‏ترینرهیافت‏هاى این قیام به شمار مى‏آید که مؤلف با تکیه بر آن به تجزیه و تحلیل «عاشورا وحکومت‏ها»، «دین مردمى» «اسلام و مردم» و «طاغوت زدایى» مى‏پردازد.
* * * *
42. قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینى
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، چاپ پنجم، 1376، 111ص.
«قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینى» عنوان دفتر سوم ازمجموعه تبیان مى‏باشد و در برگیرنده سخنان بزرگ مردى است که دراقتدار به سالار شهیدان، خود اسوه‏اى کامل بود. مردى که در شب
سیاه ستم، مشعل فروزان شهادت برگرفت، بیرقهاى قیام برافراشت، ننگ سکوت و ذلتازدامن مطهر طلایه داران تشیع سرخ حسینى زدود و دگر باره شعار «احدى‏الحسنیین»و«پیروزى خون بر شمشیر» را در عصر حاکمیت آهن و فولاد، به مستضعفان و پابرهنگان‏زمین آموخت و سرانجام نیز به همت دستانى که زنجیرهاى عزا را قرنها برزمین‏ننهاده و عشق عاشورا و یاد حادثه خونین کربلا را نسل اندر نسل با اشک و خونوصداقت در سینه‏ها نگهداشته بودند، حکومت یزید زمانه را سرنگون ساخت، یادشهمیشه در خاطره‏ها زنده باد که همواره براین حقیقت گواهى مى‏داد که: ما هر چه داریم ازمحرم و عاشورا داریم.
عناوین ذیل، مباحث اصلى کتاب را تشکیل مى‏دهند. بخش اول: سه سخنرانى درباب‏محرم و عاشورا، بخش دوم: (مجموعه موضوعى)؛ محرم دیبا چه سرخ شهادت، عللوعوامل قیام عاشورا، اهداف قیام عاشورا، انتخاب آگاهانه شهداى کربلا، نتایج و آثار
|482|
قیام‏اباعبدالله(ع)، قیام عاشورا اسوه آزادگان، فلسفه عزادارى و روضه خوانى،اهمیت‏ونقش عزادارى در احیاى اسلام و مکتب سیدالشهداء، نقش عزادارى در حفظملّت‏و کشور، بزرگداشت قیام عاشورا از شعائر الهى است، توصیه به خطبا و نوحهسرایان‏وعزاداران.
* * * *
43. قیام حسینى
جعفرى بافقى، حسن، قم، نشر روح، چاپ اول، 1377، 144ص.
این اثر با تقریض مرحوم آیةالله صالحى مازندرانى آغاز شدهاست. کوششى است که با استفاده از آیات قرآن و تفسیر، بیانات انبیاءو اوصیاء، فقها، محدثان، عرفا و نیز دیدگاه دانشمندان و مورخان
و...به بررسى ابعاد مختلف قیام حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و دیدگاه گوناگون در باره آنپرداخته است. کتاب در قالب چهارده درس تنظیم گشته که برخى عناوین آن عبارت‏اند از:تفسیر قیام، ویژگى‏هاى قیام حسینى، انبیاء و قیام، قیام در بیان پیشوایان معصوم(ع)، عرفان وقیام، فقه و قیام، مبانى فقهى قیام، احکام فقهى قیام، احادیث و روایات در باره قیام، مبانى قیامحضرت سیدالشهدا(ع) قیام و دیدگاه دانشمندان جهان «شهاب الدین سید محمد آلوسى،محمد على جناح، مهاتما گاندى، لیاقت علیخان، پورشوتامداس توندون، چارلز دیکنس،توماس کارالایل، پروفسور ادوارد براوان، فرد ریک جمس، ل.م.بوید،ماربین فیلسوفآلمانى، جرجى زیدان»، قیام و مبانى عقلایى، سیاست قیام، تاریخ نگارى قیام و فتاوا ودیدگاههاى مختلف اهل سنت.
* * * *
44. گسترش نهضت حسینى
باهنر، محمد جواد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ اول، 1377، 152ص.
مباحث این کتاب برگرفته از پنج جلسه سخنرانى دکتر باهنر درایام محرم و صفر سال‏هاى 1349 و 1350 هجرى شمسى است که طىآن علل و چگونگى گسترش نهضت امام حسین(ع) در تاریخ اسلام به
|483|
اجمال بررسى و تبیین شده است. از جمله موضوعات کتاب عبارت‏اند از: گسترش قیام‏هاىبرگرفته از نهضت امام حسین(ع) موج حماسى و عاطفى نهضت حسینى در طول تاریخ،نقش امام سجاد(ع) در گسترش نهضت حسینى، اصل تعمیم و گسترش در اسلام و عناصرنهضت حسینى در زندگى امام حسن(ع) و امام کاظم(ع).
* * * *
45. مجموعه مقالات اولین کنگره بین المللى امام خمینى(س) و فرهنگ عاشورا، (دفتر اول - سوم)
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س)، چاپ اول، 1374 - 1375،433 + 433 + 413ص.
کتاب حاضر شامل مجموعه مقالات اولین کنگره بین المللى امامخمینى(س) و فرهنگ عاشورا است که به اهتمام مؤسسه تنظیم و نشر
آثار امام خمینى در سال 1374 برگزار شد. نویسندگان مقالات از دانشوران و نخبگان حوزه ودانشگاه و با گرایشهاى فکرى متفاوت هستند که با نگرشى جدید به قیام امام حسین(ع) وعلل و زمینه‏ها، دستاورها، آثار و ارزشهاى عاشورا از دیدگاه امام خمینى و... پرداختهشده‏است.
عناوین و نویسندگان مقالات دفتر اول عبارت‏اند از:
دفتر اول: اصول تحلیل حادثه بزرگ قیام امام حسین(ع) (علامه محمد تقى جعفرى) حماسهحسینى و ظهور حقیقت آدمى(مصطفى دلشاد تهرانى) ، پژوهشى در باره یک شعار معروف«ان الحیوة عقیدة و جهاد» (عنایت الله مجیدى)، تأثیر فرهنگ عاشورا و نمودهاى عینى آندر اندیشه و زندگانى امام خمینى(س) (حسین رزمجو)، ادبیات عاشورا در دوره حضورامامان(ع) (260 - 61ه') (افتخارزاده)، سنت احیاگرى؛ روشهاى پاسدارى از حماسه عاشوراو فرهنگ آن در تاریخ فرهنگ اسلامى (جواد محدثى)، انقلاب اسلامى و نهضت حسینى(محمد واعظزاده خراسانى)، قرآن و حماسه خونین کربلا (محمد باقر بهبودى)، مقایسه بینمفهوم شهادت در مسیحیت و اسلام (ابوالفضل عزتى)، تربیت یافتگان فرهنگعاشورا(مهتاب رضا پور)، تأثیر فرهنگ عاشورا بر هنرهاى نمایشى ایران (یعقوب علىبرجى)، عاشورا قبل از اسلام و حادثه کربلا (رضا استادى)، بررسى دیدگاه اجتماعى امامخمینى(رض) در باره نهضت عاشورا و جایگاه آن در اندیشه ایشان در باره تغییر جامعه
|484|
(غلامرضا صدیق اورعى)، بازتاب فرهنگ عاشورا در اندیشه و رفتار سیاسى امامخمینى(ره) با تکیه بر بررسى مردم و نخبگان در دو حرکت (زهرا رهنورد)، با عاشورا (احمدآکوچکیان)، قیام جاودانه (محمد رضا حکیمى)، امام خمینى(س) و احیاء نگرش سیاسى بهعاشورا(محمد سروش)، عاشورا، راهگشاى تشیع (سید جعفر شهیدى)، تطبیق قیام امامحسین(ع) باموازین فقهى (نعمت الله صالحى نجف آبادى) و پویایى جامعه و دگرگونى درگفتمان عاشورا(سید هاشم آقاجرى).
دفتر دوم: عاشورا در فقه، ارزیابى دیدگاه فقهى امام خمینى و دیگر فقیهان در باره قیامسیدالشهداء (سیدضیاء مرتضوى)، پیامها و دستاوردهاى عاشورا و جنبشهاى حق طلبانه واصلاحى الهام گرفته از آن در تاریخ اسلام (سید محمد مهدى جعفرى)، عدالت میراثمتروک انبیاء در حکومت اموى (غلامحسین زرگر نژاد)، عرفان متعالى امام خمینى(س)،پرتوى از عرفان حسینى(عباس ایزدپناه)، کربلا، از برداشت معنوى تا برداشت سیاسى(رسول جعفریان)، حسین بن على(ع) در آیینه شعر (سید على رضا حجازى)، حسین وارثو پوینده راه انبیاء؛ عرضه قیام حسینى به قرآن (عبدالعلى بازرگان)، تعبیر ایدئولوژیک ازعاشورا (علیرضا علوى‏تبار)،فلسفه تکرار مراسم عزادارى عاشورا (محمد ابراهیم جناتى)،تکلیف گرایى در نهضت حسینى و نهضت خمینى(کاظم قاضى زاده)، نقش نهضت عاشورادر شکل‏گیرى و تداوم انقلاب اسلامى ایران (جمیله کدیور)، امام خمینى میراث دار فتوتحسین(همایون همتى)، سیر مقتل نگارى(محمد جواد صاحبى)، اسلام ناب در صحراىسرخ کربلا (پرویز خرسند)، پیامها و دستاورهاى نهضت عاشورا (محمد محمدىاشتهاردى)، ریشه‏هاى تاریخى و زمینه‏هاى اعتقادى نهضت عاشورا(مهدى پیشوائى)، تأثیرفرهنگ و هنر عاشورا بر هنر و ادبیات فارسى (احمد احمدى بیرجندى)، نقش عاشورا درشکل‏گیرى انقلاب اسلامى (عبدالمجید معادیخواه)، نهضت عاشورا و دفاع مقدس (محمدرضا سنگرى)، تأثیر فرهنگ عاشورا و نمودهاى عینى آن در اندیشه و زندگانى امامخمینى(س) (لطف على لطیفى پاکده)، اصول فرهنگ و تعالیم عاشورا (هاشمهاشم‏زاده‏هریسى).
دفتر سوم: نهضت عاشورا از نگاه اهل سنت (عبدالکریم عبداللهى)، فرهنگ عاشورا(رجبعلى مظلومى)، نگاهى به عزاداریهاى حسینى(سید محمد على ایازى)، تأملى چندپیرامون گزارش حادثه کربلا در منابع مورخان اهل سنت (اصغر قائدان)، امام حسین به
|485|
روایت ابن عساکر(علیرضا ذکاوتى قراگزلو)، ملاحظاتى پیرامون تفهیم و انتقال پیامعاشورا(حاتم قادرى)، مقتل نگارى در آیینه تاریخ (محمود یزدى مطلق)، فرهنگ عاشورا،سیاست عملى و سیاست بین الملل (مرتضى اسعدى)، فرهنگ عاشورا در سیره و آثاراهل‏بیت معصومین(ع) (على نظرى منفرد)، نهضت عاشورا در نگاه نوگرایان شیعه و سنى(محمد حکیم پور)، عاشورا، مثل اعلاى ابتلا، انتخاب و ایثار در فلسفه وجودىانسان(مهدى دهباشى)، امامان شعیه و نهضت عاشورا (سید احمد خاتمى)، نگاهى و نقدى
گذرا بر مدایح و مراثى اهل‏بیت و اشعار عاشورائى و تأثیر اندیشه‏هاى امام خمینى(س) درهنر و ادبیات انقلاب اسلامى (ابوالفضل فیروزى)، نقش حضرت زینب(س) در بقاىنهضت کربلا (زهرا اباذرى)، مبانى اعتقادى و زمینه‏هاى اجتماعى - سیاسى نهضتعاشورا(سید عطاء الله مهاجرانى)، نسبت عاشورا با بعثت (مقصود فراستخواه)، تحلیلىتطبیقى از قیام امام حسین(ع) و قیام امام خمینى(س)(غلامحمید ابراهیمباى سلامى)،بررسى سیر تکوینى مضمون و اندیشه تشبیه در تعزیه (سید مصطفى مختاباد)، نهضت ورهبرى امام و جایگاه عاشورا در این میان(على رضائیان)، انگیزه و دستاوردهاى قیام امامحسین(ع) از دیدگاه امام خمینى(س) (على ربانى گلپایگانى)، مدیریت عاشورائى برترینالگوى مدیریت توسعه (سلیمان خاکبان)، زمینه‏هاى اعتقادى، سیاسى و اجتماعى در نهضتعاشورا (محمدصادق نجمى)، نقش نهضت عاشورا و تعالیم عاشورائى امام خمینى(س)(محمد اسماعیل خدادادى)، بررسى جلوه‏هاى فرهنگ عاشورا در متون زیارات شیعى(هادى وکیلى) و نهضت عاشورا و ایرانیان (نادیا ناظرى و شهریار یاسینى).
* * * *
46. نگاهى به حماسه حسینى استادمطهرى
صالحى نجف آبادى، نعمت الله، تهران، کویر، چاپ اول، 1379، 460ص.
این کتاب در نقد کتاب حماسه حسینى نوشته مرتضى مطهرى وپاسخ به نسبتهاى وارد از سوى ایشان به کتاب شهید جاوید نگاشتهشده است. موضوع حماسه حسینى، تحلیل قیام امام حسین(ع) واقعهعاشورا مى‏باشد. نویسنده با استناد به منابع معتبر و دست اول
تاریخى، به دفاع از کتاب خود و پاسخگویى ایرادات شهید مطهرى ذیل چهار عنوان زیر
|486|
پرداخته است: برداشتهاى ابتدایى، تناقضات، اشتباهات تاریخى و اعتماد بر منابع بى اعتبار،وى استوار ساختن نظرات و تحلیل‏هاى علمى و تاریخى بر تحقیق و استدلال و دورىگزیدن از تقلید و عدم اعتماد بر نوشته‏هاى بى‏اعتبار را پیام اصلى کتاب خود دانسته و برضرورت مبارزه با فرهنگ افسانه سازى و پرستش موهومات به ویژه در مسائل دینى تأکیدورزیده‏است.
* * * *
47. معارف عاشورا (درسها و پیامها)
سعیدى، على، تهران، امیر کبیر، چاپ دوم، 1380، 220 ص.
نوشتار حاضر شرحى است از علل شکل‏گیرى حماسه عاشورا وتبیین اهداف و آرمان‏هاى آن که بر اساس سخنان امام حسین(ع) و درقالب «درس و پیام» تدوین یافته است. مباحث کتاب به این قرار است:
تبیین مرز بین نظام الهى با حکومت خلافتى، توجه دادن جامعه به نقش رهبرى دینى وویژگى‏هاى آن، تبیین نقش و رسالت مردم در نظام دینى، احیاء و تحقق فریضه امر به معروفو نهى از منکر، آزمون انسان‏ها و تفکیک مؤمنان از مسلمان نمایان، تقدم دین و حفظ اصولبر مال و جان، جریان‏شناسى انحراف، حفظ حریم‏ها و قداست‏ها، تبیین راه و الگوىحق‏گرایى، الگودهى احیاء و اقامه نماز، هدف‏گیرى ارزشى و تکاملى اصلاحات، ترسیمالگوى رسالت زن مسلمان، ترسیم چهره وفاداران به دین و رهبرى، تعیین معیارهاى خواصغیر متعهد، و ترسیم چهره زیباترین نوع مرگ.
* * * *
48. نظریه‏هاى عاشورا
علیزاده سورکى، مهدى، قم، پارسایان، چاپ اول، 1378، 63ص.
این کتاب به بیان علت قیام امام حسین(ع) پرداخته و شامل ششپاسخ است. هر یک از این پاسخها به عنوان یک نظریه مطرح شده‏اندو برخى آنها با یکدیگر قابل جمع هستند. 1 - نظریه تعبد: چون خدا به
امام حسین(ع) دستور داده بود، آن حضرت قیام کرد؛ 2 - نظریه انقلاب: هدف امام حسین(ع)
|487|
براندازى حکومت اموى بود؛ 3 - نظریه دفاعى: موضع امام حسین(ع) در همه حال موضعىتدافعى بود؛ 4 - نظریه اصلاح: قیام امام حسین(ع) درهر حال اقدامى اصلاحى بود؛ 5 - نظریهمدیریت: قیام امام حسین(ع) به منظور ارائه الگویى پایدار از جامعه ولائى به رهبرى معصومو براى مقابله با یهودیان بود؛ 6 - نظریه تاریخى: حق و باطل همیشه در طول تاریخ رویاروىهم بوده‏اند و امام حسین(ع) نیز نماد و سمبلى از حق بود که چاره‏اى جز رویارویى با جبههباطل نداشت. مؤلف از این میان نظریات مطرح شده، به نظریه انقلاب گرایش دارد.
* * * *
49. نقش ائمه در احیاى دین: امام حسین(ع) وصى پیامبر(ص) و شهید احیاى دین
عسکرى، سید مرتضى، جلد 16، قم، دانشکده‏اصول‏دین، چاپ‏اول، 1379،198ص.
این کتاب به صورت توصیفى، ابعاد نهضت و انگیزه‏هاى قیام امامحسین(ع) را مورد بررسى قرار داده است. ابتدا اوضاع اجتماعى
عرب پیش از اسلام و نیز اوضاع اجتماعى مسلمانان پیش از قیام شرح داده شده است. سپسروش ابوبکر و عمر پس از وفات پیامبر(ص) و ماجراهایى از قبیل فدک، سکوت انصار، آغازنظام طبقاتى در اسلام، چگونگى مقابله معاویه با اسلام و مسئله اطاعت از خلیفه موردبررسى قرار گرفته است. همچنین علت قیام امام حسین(ع)، عزیمت به کربلا، چگونگىشهادت یاران امام حسین(ع)، اسارت اهل‏بیت امام حسین(ع) و برخى از حوادث پس ازشهادت آن حضرت از جمله سخنرانى امام سجاد(ع) و سخنرانى حضرت زینب(ع) بررسىشده است.
* * * *
50. واقعه کربلا: نگرشى تحلیلى به زندگانى امام حسین(ع)
عباس محمد عقاد؛ مترجم: مسعود انصارى، تهران، پردیس، چاپ اول، 1380،176ص.
در کتاب حاضر، تحلیلى از وقایع کربلا روز عاشورا و اطلاعاتىدر باره طبایع مردم عرب به دست مى‏دهد، سپس برخى انگیزه‏هاى
|488|
دشمنى و رقابت معاویه و یزید با امام حسین(ع) را ذکر مى‏کند. در پى آن، ضمن تشریح نوعتربیت و آموزش اموى و هاشمى، مقایسه‏اى میان این دو صورت داده، پیامدهاى هر یک رابر شمرده است. در بخشى از کتاب نیز، عوامل مهم شکل‏گیرى نهضت عاشورا و خروج امامحسین(ع) از مدینه به مکه و کربلا تحلیل شده است. بررسى و تحلیل وقایع شب تاسوعاوروز عاشورا و حوادث پس از آن، مباحث پایانى کتاب است.
[1]. کتابشناسى تاریخى امام حسین(ع) محمد اسفندیارى، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، چاپ اول، 1380، ص‏183.