منشأیابی رسوبات کلوتک های دلتای قدیمی رودخانه ی هیرمند (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
کلوتک ها یکی از اشکال ژئومورفولوژیکی مناطق خشک و نیمه خشک جهان هستند. این عوارض در ایران دارای گسترش و تنوع زیادی بوده که حاصل فرسایش رسوبات رودخانه ای و دریاچه ای دوران چهارم زمین شناسی می باشند. بخش وسیعی از گسترش کلوتک ها در شرق و جنوب شرق کشور بوده که دارای ویژگی های خاص و منحصربه فردی هستند. در این میان، وجود کلوتک ها واقع در پلایای هامون سیستان توسعه ی چشم گیری داشته است. منطقه ی موردمطالعه، قسمتی از کلوتک های این محدوده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی و منشأیابی رسوبات نهشته شده ی دلتای قدیمی رودخانه ی هیرمند بوده که محدوده ی اصلی گسترش کلوتک ها بوده است. در این رابطه پنج نمونه رسوب، به صورت مشخص از منطقه ی موردمطالعه برداشت شده و با استفاده از روش های تجزیه وتحلیل آزمایشگاهی XRD و XRF موردبررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد رسوباتی چون کوارتز، آلومینیوم، کلسیم و دیگر رسوبات تبخیری، بیش ترین درصد تشکیل دهنده ی کلوتک ها را دارا می باشند. همچنین با توجه به عناصر به دست آمده از آزمایش های انجام گرفته و بررسی نقشه های زمین شناسی در ایران و افغانستان می توان گفت این رسوبات هم دارای منشأ داخلی و هم دارای منشأ خارجی هستند. سازندهای فرسایش یافته و رسوب گذاری شده ی فلیش شرق ایران در منطقه، منشأ داخلی رسوبات را تأیید و وجود کوارتز، آلومینیم، کلسیت، دولومیت، مسکوویت، آلبیت و سایر کانی ها و عناصر دیگر نیز نشان از خارجی بودن منشأ این رسوبات بوده که توسط رودخانه ی هیرمند انتقال یافته و در پلایای هامون رسوب گذاری شده است. با توجه به نتایج به دست آمده، رسوبات دلتای قدیمی رودخانه ی هیرمند به دلیل خصوصیات خاک شناسی و عوامل اقلیمی، بهترین شرایط را برای فرسایش و تشکیل کلوتک ها در این منطقه فراهم کرده است.The origin of kaloutaks sediments in old delta of Hirmand River
Kaloutaks are a geomorphological forms of arid and semi-arid regions around the world. These features are extensive and varied in Iran, resulting from the erosion of fluvial and lake sediments of the Quaternary. Kaloutaks are mostly extended over the Eastern and Southeastern Iran and have unique features. Meanwhile, the kaloutaks in the playa of Sistan Hamun are considerably extended. The studied area includes part of the kaloutaks in this region. The main objective of this study was to examine and find the origin of sediments deposited in the old delta of Hirmand River, the main area for the extension of kaloutaks. To this end, five sediment samples were specifically taken from the area and examined using XRD and XRF laboratory analysis methods. Results showed that sediments such as quartz, aluminum, calcium, and other evaporates have the highest percentage in kaloutaks. Moreover, based on the elements obtained from the tests and examining the geographical maps of Iran and Afghanistan, it can be concluded that these sediments have both an internal and external origin. Eroded and sedimented formations of flysch in the Eastern Iran confirm the internal origin of sediments, and the presence of quartz, aluminum, calcite, dolomite, muscovite, albite, and other minerals indicate the external origin of these sediments, transferred by Hirmand River and sedimented in the playa of the Hamun. Based on results, the sediments of the old delta of Hirmand River have provided the best condition for the erosion and formation of kaloutaks in this region due to pedological features and climatic factors.