جایگاه منطق و فلسفه در نفس شناسی ابوحامد غزالی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
غزالی یکی از دانشمندان اسلامی است که در زمینه فقه، اخلاق و کلام و فلسفه صاحب آثار و تحقیق است. به رغم انتساب او به ضدیت با فلسفه و تفکر فلسفی، وی در آثارش به ویژه در مباحث نفس شناسی متفکری عقل گرا ظاهر شده و از روش ها و رویکردهای فلاسفه اسلامی بهره برده است. در این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی آرای غزالی درباره منطق و فلسفه و کاربردش در نفس شناسی را بررسی کرده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که بر خلاف نظر برخی محققان که غزالی را متکلمی متعصب و ضد فلسفه دانسته اند، وی را باید متکلمی عقل گرا دانست که در تمام مراحل زندگی اش حتی زمانی که به تصوف روی آورد، بر اصول و روش عقلی استوار ماند و عقل را مهم ترین ملاک اعتبار هر معرفتی دانست. او در نفس شناسی کاملاً تحت تأثیر فلسفه مشاء است و از شدت دلبستگی به روش فلسفی ابن سینا در علم النفس گاهی عین سخنان او را برای تأیید سخنان خودش از کتاب های وی می آورد. وی به استدلال های منطقی پای بند است و عقل را ملاک تشخیص اعتبار سایر ابزارهای معرفت؛ یعنی، نقل، تجربه و شهود می داند. با توجه به برخی مبانی نظری غزالی همچون نفی سببیت میان پدیده ها، به نظر می رسد که جایگزینی نظریه عادت الله به جای علیت برخی لوازم نفی سببیت را در نفس شناسی حل کرده است. اما چنین نظریه ای با ابهامات و اشکالاتی روبه روست.The Place of Logic and Philosophy in Abu Hamid al-Ghazali’s Psychology
Ghazali is one of the Islamic scholars with research works in the field of jurisprudence, ethics, theology and philosophy. Despite his alleged opposition to philosophy and philosophical thinking, his works shows, especially in topics related to psychology, that he is a rationalist thinker who has benefited from the methods and approaches of Islamic philosophers. In the present article, using a descriptive-analytical method, we have surveyed Ghazali's views on logic and philosophy and their application in psychology and we have come to the conclusion that, contrary to the opinion of some researchers who have considered Ghazali a strict anti-philosophy theologian, he
should be considered a rationalist theologian who, in all
stages of his life, even when he turned to Sufism, remained loyal to rational principles and methods and considered reason to be the most important criterion for the validity of any kind of knowledge. In psychology, he is totally influenced by peripatetic philosophy, and due to his strong attachment to Ibn Sina's philosophical method in psychology, he sometimes borrow words from his books to support his own views. He adheres to logical arguments and considers reason as the criterion for testing the validity of other means of knowledge, that is, tradition, experience and intuition. According to some of Ghazali's theoretical foundations such as the negation of causality between phenomena, it seems that, by replacing causality with the theory of habit of Allah, he has managed to solve some of the requirements of the negation of causality in psychology. But such a theory is not free of ambiguities and problems.
تبلیغات
