مطالب مرتبط با کلیدواژه
۸۱.
۸۲.
۸۳.
۸۴.
۸۵.
۸۶.
۸۷.
۸۸.
۸۹.
۹۰.
۹۱.
۹۲.
۹۳.
۹۴.
۹۵.
۹۶.
۹۷.
۹۸.
۹۹.
۱۰۰.
امویان
ادبیات عرب در شبه جزیره ایبری دردوره حضورمسلمانان درآندلس، میراث ماندگار تمدن اسلامی و زبان گویا وپیکره زنده و وجود کتبی فرهنگ اسلامی درجهان است وحجم قابل توجه وبخشی اساسی ازاین ادبیات مختص به مفهوم اهل بیت است و نقش ماندگار کالبدی دراثاراسلامی دراندلس دارد،جایگاه تشیع درادبیات عرب بیشتربا همین ادبیات اهل بیت درمتون اسلامی و آثار دانشمندان آندلس مشخص شده است واز مهمترین موضوعات شیعه شناسی است.لفظ و مفهوم اهل بیت حقیقتی اسلامی است که پیش از پیدایش فرق ومذاهب درشماراصطلاحات سیاسی اجتماعی وفرهنگی وتاریخی قرارگرفته است ،به این مقام اهل بیت در روند حوادث ازصدر اسلام ازعهد پیامبر چند محقق مورخ زمان شناس ازپانصد سال پیش به این سو از پایان قرون وسطی و آغاز دوره مدرن تا کنون توجه کرده اند. پنج قرن است که کایتانی از ایتالیا مفهوم اهل بیت و حق آن ها را اورده است وحوادث صدر اسلام رابا نسبت حقوق قدرت های سیاسی صدر اسلام با اهل بیت محاسبه و تبیین کرده است،درعصرحاضرده ها محقق خاورشناس ازجمله اشپولر المانی درجهان اسلام به محاسبه نسبت قدرت های سیاسی اجتماعی صدراسلام با حقوق از دست رفته اهل بیت پرداخته است وجمع وتفریق های قدرت در صدر اسلام زا به حذف ومنها کردن قدرت اهل بیت ازجامعه سیاسی صدراسلام بوسیله امویان ربط داده است.مسئله پژوهش این است که ،امویان بدون هیچ و از هیچ جریان اهل بیت را از شرق وغرب جهان اسلام بویژه ازاندلس ،حذف نکردند، آن ها ازچیزی که وجود داشت وظهور پیدا کرده بود و سرمایه جدید وهویت نوین جوامع اسلامی شده بود ،شروع کردند آن ها با انتحال اسلام واضافه کردن خود به اسلام،اهل بیت را ازصحنه قدرت سیاسی در صدر اسلام حذف کردند .امویان فرامین لعن حضرت علی ع را که با تبلیغات دولت اموی ازشرق در دمشق آغاز شده بود را درغرب جهان اسلام با تبلیغات گسترده تر تثبیت کردند و استقرار و اسکان جمعیت مهاجر به آندلس با کنترل ونظارت امویان و براساس حذف اهل بیت از صحنه قدرت در آندلس انجام گرفت ، این از مسلمات جغرافیای تاریخی آندلس است که اعراب اموی حاکم وقبایل مهاجروابسته به آن ها درجاهای خوب وثروت خیز آندلس اسکان یافتندواعراب مخالف ومتمایل به اهل بیت از این نقاط رانده شدند ودرشهرهای بزرگ سرکوب وحذف شدند.شاخص ترین انتحال امویان که با معاویه شروع شد،اعلام خلافت بوسیله امویان است که به اتفاق اکثریت مورخان نوعی اتنحال تلقی شده است.با وجود همه محاسبات امویان وقدرتمندان پس ازان ها در حوزه غرب اسلامی بویژه درآندلس برای حذف اهلبیت،ازجمله با اقداماتی تبلیغاتی، مذهب مالک را به طور انحصاری درحوزه غرب اسلامی بویژه درآندلس انتشاردادندو مذهب اهل بیت را کنارزدند،اما وجودعلمی اهل بیت درادبیات ومتون وآثار دانشمندان آندلس باقی ماند واهل بیت درآثار دانشمندان خودواقعیتی ازادبیات عرب وبخشی ازمیراث ماندگاراسلامی شد ،پژوهش حاضر نما یه ای ازوجود اهل بیت درروند تحولات سیاسی اجتماعی جوامع براساس کتاب اهل بیت در متون اسلامی وآثاردانشمندان آندلس است.کتاب اهل بیت درمتون اسلامی آندلس بخشی ازتحقیقات مولف درجامعه اندلسی ومعارف فرهنگی وتمدنی آن ازسال 1378به این سواست که بخشی ازآن درکتاب تاریخ تشیع دراسپانیاومغرب وافریقیه آمده است.رفتارامویان اندلس تحقق تاریخی مضامین اعتقادی برخی اسناد فرهنگی صدر اسلام است که تاکید می کند که حذف اهل بیت به خاطرکینه های بدری وحنینی ازعلی ع است که تبلیغات وسیاست حاکم بردمشق وقرطبه بود،زیرا فقط رفتارسیاسی اجتماعی وعدالت سیاسی اودرصدر اسلام باعث شناسایی اسلام انتحالی امویان شد.این عدالت سیاسی درمجموعه معارف سیاسی اسلام چون قانون زنده ای درامده است که با تحلیل و نقد و جرح ،روشنگر چهره های متمایزجریان های اسلامی پس ازپیامبرص همراه بوده است.نمادوعصاره وجود کتبی اهل بیت درآثار دانشمندان آندلس کتاب دررالسمط است ، تصنیف برترکلاسیک درمورد اهل بیت اثردانشمند آندلسی ابن ابا راست اونظریه پرداز علت اصلی سقوط آندلس بودکه حذف اهل بیت ازصحنه قدرت است.
نقش شعوبیه در برانگیختن(طبقات) ایرانیان برای حضور در حرکت های مخالف دولت اموی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
امویان و عرب های مسلمان از طریق فتوح پا به درون جامعه ی ایرانی گذاشتند، درحالی که خود هنوز نتوانسته بودند تفکراتی جاهلی را که قبلاً با آن خو گرفته بودند، به کلی کنار بگذارند. بنابراین مردم این جامعه را از هر طبقه و گروه موالی خواندند. با محروم کردن بسیاری از آنها از بخش های از حقوق مدنی و اجتماعی خود که در اسلام مورد تصریح قرار گرفته بود زمینه به وجود آمدن گروهی ابتدا ناراضی و سپس منتقد و مساوات طلب، سرانجام معارض ضدعرب تحت عنوان شعوبیه را به وجود آوردند. این گروه با فعالیت های ادبی و سیاسی، و پنهان شدن در لفافه مرام و مسلک های گوناگون، امکان تعامل و حضور طبقات فرادست و فرودست ایرانی را درحرکت های مخالف دولت اموی چون قیام حارث بن سریج، قیام ابن اشعث، خوارج ... فراهم آورد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی و شیوه ی جمع آوری داده ها از منابع تاریخی، نقش شعوبیه را در برانگیختن و حضور طبقات ایرانی(فرادست و فرودست) ایرانی در حرکت هایی که به مخالفت با دولت اموی شکل گرفت، مورد مطالعه قرار داده است.
بازتاب باورها و نگرش های شیعی در تاریخ موصل ابوزکریا اَزْدی (334ﻫ)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بخش بازمانده از تاریخ موصل ابوزکریا اَزْدی(334ﻫ) افزون بر ذکر اخبار و وقایع محلی موصل و جزیره، حاوی گزارش هایی از خلفای متأخر اموی و یادکردهایی از علویان و امامان شیعه است. این مقاله بر این گزارش ها و یادکردها متمرکز شده تا بدین پرسش پاسخ دهد که باورها و نگرش های ازدی در تاریخ موصل چگونه بازتاب یافته و از کجا ریشه گرفته است. واکاوی گزارش ها و یادکردهای ازدی از علویان و امویان از گرایش های شیعی نویسنده آن، پرده برمی دارد. سیمای مثبت علویان و سیمای منفی امویان از لابه لای گزارش های ازدی مشهود است. بزرگداشت امامان شیعه، از امام علی(ع) تا امام رضا(ع)، طبق سنت و باور شیعیان، همراه شده است با خوارداشت امویان. همچنین تشبیه امویان به آل فرعون در تاریخ موصل بازتاب و تکرار گفتمانی است که ازسوی امامان شیعه و به ویژه امام سجاد(ع) و پس از واقعه عاشوراء تبیین شده و ازسوی شیعیان تبلیغ و رواج یافته بود.
حضور دیوان سالاران ایرانی در تشکیلات اداری امویان(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
تاریخ و فرهنگ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۰۳
28 - 9
حوزه های تخصصی:
در بسیاری از پژوهش های مربوط به دوره امویان، بر عرب گرایی والیان و کارگزاران اموی و بی توجهی آنان به غیر عرب تأکید شده است. با وجود این، در دیوان سالاری امویان، جلوه های ایرانیِ بازمانده از دوره ساسانی و فعالیت های دیوان سالاران ایرانی، بسیار به چشم می خورد. امویان از یک سو به سبب ناآگاهی و نیاز تشکیلاتی و از سوی دیگر، به سبب مهارت و توانمندی ایرانیان در این زمینه وامدار دیوان سالاری ایران پیش از اسلام بودند. این پژوهش، با در نظر داشتن معیارهایی نظیر گزارش صریح منابع درباره ایرانی بودن دیوان سالاران و نیز نشانه های احتمالی ایرانی بودن دیوان سالاران در گزارش های منابع، به شناسایی ایرانیان دیوان سالار در این دوره پرداخته و بدین وسیله، عرب گرایی امویان را در بخش دیوان سالاری در سرزمین های شرقی خلافت به چالش کشیده است.
جایگاه جنگ و رویکرد سپاهیگری مسلمانان در گسترش اسلام در هند تا پایان امویان(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات شبه قاره سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۰
231 - 249
لشکرکشی مسلمانان به هند که از سال 15 هجری در زمان خلافت عمر آغاز شده بود، در مراحل بعدی و دوره فرمانروایان اموی ادامه یافت. سؤال این است که چرا رویکرد نظامی برای گسترش اسلام در هند نتایج موفقیت آمیز و ماندگار نداشت؟ این پژوهش با روش تاریخی و شیوه توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای به این موضوع پرداخته است. ظاهراً، بحث گسترش اسلام در آن سرزمین مطرح بوده است؛ اما هدف و نحوه عمل مهاجمان بر اساس اصول اسلام صورت نگرفته است. براساس قرآن کریم جهاد فقط در مقابل جنگ و تجاوزگری مجاز دانسته شده است و نباید مردم را با کشتار و اجبار مسلمان کرد. از طرفی اهدافی مانند تسلط بر راه ها و مراکز تجاری هند، اموال، خزاین و ... مورد نظر بوده و این مطلب در سخنان و فرمان های زمامداران مسلمان آشکار است. همچنین بی رحمی، رفتارهای ناجوانمردانه و کشتار فراوان ازجمله در دیبل، نه تنها کمکی به گسترش اسلام نکرد بلکه موجب نفرت ساکنان آن سرزمین از مسلمانان شد؛ چنانکه مردم مناطق فتح شده، در دوره حاکمان بعد از محمد بن قاسم شورش کردند و مناطق خود را بازپس گرفتند.
تحلیل علائق شامیان به امویان؛ عوامل و پیامدها(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
بسیاری از اهالی شام به خاندان بنی امیه علاقه داشته اند. این علاقه از دوران معاویه آغاز شده بود. امویان با در پیش گرفتن تدابیری خاص، توانستند نظر شامیان را به سمت خود جلب کنند و آنان را مطیع و مشتاق خود نمایند. بنی امیه بیش از هر چیز مردم شام را در حصار تبلیغاتی قرار دادند که حاصل آن چیزی جز «جهل» نبود. در واقع، عنصر جهل در کنار استفاده از عوامل روانی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، اصلی ترین عامل جذب شامیان به شمار می آمد. برایند این موضوع نیز در اطاعت پذیری مردم شام نمود یافت. تبعیت شامیان از امویان، بازخوردها و پیامدهایی نظیر اطاعت، جانفشانی برای بنی امیه، تلاش برای تثبیت و گسترش حاکمیت امویان، بغض و دشمنی نسبت به خاندان رسالت، و در نهایت حاکم شدن اسلام اموی را به همراه داشت.
سازِکار اقتداریابی امویان در صدر اسلام با تأکید بر نقش دهاه اربعه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تحول خلافت اسلامی به سلطنت اموی در فاصله زمانی نسبتاً کوتاهی پس از رحلت پیامبر خدا 6 رخ داد. این تحول منشأ پرسش ها و تأملات بسیاری شد، به ویژه آن که سردمداری این تحول را کسانی بر عهده داشتند که در سال های آغازین نبوت و تکون حاکمیت اسلامی، علم رهبری ستیز و مبارزه با آن را به دوش می کشیدند. گر چه در این اقتداریابی از سنت ریشه دار قبیله گرایی و نقش خاندان های کنشگر عشیره محور نمی توان چشم پوشید، اما آنچه بیش از همه اذهان پژوهشیان را به خود معطوف می دارد، نقش همگرایانه شخصیت هایی است که در زمان جاهلی به عنوان داهیان عرب شناخته شده بودند. مقاله حاضر در رویکردی فرانگرانه به نقش قهرمانان در تاریخ، با این فرضیه که دهاه اربعه، به ویژه شخصیت محوری معاویه در بازتولید نظام سیاسی عرب نقش برجسته داشت، به این پرسش کانونی پاسخ می دهد که چرا جامعه اسلامی به سرعت به سوی نظام سیاسی پیشااسلامی کشیده و تسلیم حاکمیتی شد که در مقیاس ارزش های اسلامی چندان موجه نمی نمود؟
مطالعه تجمل گرایی در آثار هنری امویان در شام و اندلس
منبع:
فردوس هنر سال دوم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۵
10 - 31
حوزه های تخصصی:
بیان مسئله: در متون تاریخی و فقهی به تغییر رویه حکومت داری در اسلام و گرایش آن از سادگی به سوی تجمل خواهی در دوران امویان بارها اشاره شده است و آثار هنری برجای مانده از امویان به صورت مجزا در مطالعاتی پیش ازاین مورد بررسی قرار گرفته اند ولیکن تا کنون پژوهشی که این آثار را در چشم اندازی کلی و از منظر شاخصه ای همچون «تجمل گرایی» موردمطالعه قرار دهد انجام نشده است. هدف: باتوجه به اینکه آثار هنری اسبابی هستند که بشر را در تماس بی واسطه با فرهنگ دوره های تاریخی قرار می دهند هدف از این مطالعه شناسایی جنبه های شاهانه و تجمل گرایانه حکومت امویان بر اساس آثار هنری آنان است. سؤالات : آثار تجمل گرایانه امویان کدام آثار هستند؟ و این آثار چگونه پاسخگوی اهداف مالکان خود بوده اند؟ روش تحقیق: پژوهش حاضر از نوع بنیادین بوده و به روش توصیفی -تحلیلی صورت می پذیرد. در مرحله نخست متون تاریخی و دینی به روش تحلیل محتوایی مطالعه شده و سپس آثار هنری برجامانده از امویان اعم از آثار معماری و آثار موزه ای به روش تحلیلی- توصیفی مورد بررسی قرار گرفته اند. نتیجه گیری: بررسی ها نشان داد که روحیه تجمل پرستی امویان را می توان در دمشق و اندلس، از طریق آثار برجای مانده از آنها پی گرفت. این آثار گاه از طریق عظمت و بزرگی و هزینه هایی که مصروف آنها شده مثل مساجدی همچون قبه الصخره و جامع دمشق و قرطبه و گاه از طریق نوع کارکرد آنها همچون کاخ ها و حمام های سلطنتی و یا به واسطه خطوط و نشانه های تصویری بکار رفته بر روی آنها، سلطنت طلبی و تجمل گرایی امویان را نمودار ساخته اند.
امویان در بستر مشروعیت دهی مرجئه(مقاله علمی وزارت علوم)
فرقه مرجئه از جمله گروه های سیاسی- فکری بود که در نخستین سده ی اسلامی با پرهیز از قضاوت در خصوص عقاید و مواضع جناح های فعال در میدان سیاست و اجتماع، پا به عرصه وجود در جامعه پرتلاطم مسلمانی گذاشت. چنین به نظر می رسد که عملکرد دوگانه مرجئه در تاریخ-سازش و مقابله با حکومت- و به تبع آن داوری دو سویه درباره ایشان، به دوگانگی موجود در اندیشه آنان و به تعبیر بهتر ماهیت دو پهلوی کلمه ارجاء و تعریف خاص آن از ایمان ، یعنی دو رکن اصلی تفکر مرجئه باز می گردد. از همین جهت اصطلاح مرجئه برای طیفی از جریان های گوناگون فکری و سیاسی و گاه متضاد و حتی در مورد خوارج و شیعه به کار رفته است. مسئله محوری پژوهش حاضر این است که نوع مواجهه و واکنش فرق مرجئه در سازش و مقابله با امویان چگونه بوده است؟ هدف پژوهش پیش روی آن است که نشان دهد که امویان از این رویکرد دوگانه مرجئه چگونه در جهت مشروعیت یابی خود بهره برداری کردند. این پژوهش با رویکردی انتقادی به پژوهش های پیشین و با نگاه توصیفی –تحلیلی سامان یافته است.
تحلیل تاریخی ریشه های دشمنی امویان با حضرت حمزه (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال پانزدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۳۴
100 - 122
حوزه های تخصصی:
دشمنی امویان با حضرت حمزه(ع) چه در دوران قبل از حکومت و چه در دوران حکومت آنان، دارای علل و نمودهای گوناگونی بوده است. در دوران قبل از حکومت ایشان، علت عمده این دشمنی رقابت ها و دشمنی های تاریخی بین بنی امیه و بنی هاشم بود و همین مسأله در روابط بین امویان و حمزه(ع) نیز تاثیر گذاشته بود. نمود این مسأله نیز در کینه آنان نسبت به عموی گرامی رسول خدا(ص) نمایان می شد که درنحوه به شهادت رسیدن و شیوه برخورد با پیکر وی نمایان می شود. در دوران حاکمیت نیز علت اصلی دشمنی آنان با حمزه(ع)، نقش موثر ایشان در حمایت از رسول خدا(ص) و دین اسلام، بوده است. جلوه هایی از این دشمنی در تبلیغ بر ضد ایشان با جعل احادیث و برخورد ابوسفیان و فرزندش معاویه در برخورد با قبر حمزه(ع)، دیده می شود. نتیجه این پژوهش این است که امویان به دلیل نقش و جایگاه حمزه(ع)، به او دشمنی می ورزیدند تا به این وسیله مقام محبوب ترین شخص نزد پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) را تخفیف دهند. به همین خاطر هم بود که در کلام اهل بیت(ع)، مباهات به حمزه(ع) دیده می شود. از حیث روشی نیز روش پردازش داده ها در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و نیز تحلیل محتوایی است.
پژوهشی بر سیر تحول ضرب درهم های عرب-ساسانی، نخستین سکه های جهان اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال پانزدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳۵
24 - 51
حوزه های تخصصی:
اعراب در زمان جاهلیت و چه در صدر اسلام از فنون ضرب سکه اطلاعی نداشتند، اما به مناسبت تجارت و موقعیت تجاری شهر مکه، سکه را در نظام اقتصادی خود پذیرفته بودند و از درهم های نقره ساسانی، سلیدوس های طلا و فلیس های مسین بیزانسی استفاده می کردند؛ تا اینکه با گشایش سرزمین های ایران و بخش های از امپراطوری بیزانس، به فناوری ضرب سکه نیز دست یافتند و به واسطه مردمان آن سرزمین ها به ضرب سکه پرداختند. امروزه نخستین درهم های اسلامی را عرب-ساسانی نام گذارده اند که از منظر پژوهش جایگاه بالایی دارد. سکه شناسی سکه های عرب-ساسانی، می تواند نقطه عطفی در سکه شناسی سکه های ساسانی و اسلامی باشد که با مطالعه آنها اطلاعات بسیاری در مورد روند فتوحات، فاتحان و حکمرانان، جغرافیای سیاسی و اداری، و ... به دست می آید؛ اما مسأله کانونی این پژوهش، مطالعه سیر تحولی ضرب این سکه ها از آغازین لحظه ها تا واپسین روزها بوده است که با بررسی دقیق ویژگی های این سکه ها مانند نوع خط به کار برده شده، نقوش، تاریخ ها، ضرابخانه ها، و نام حاکمان صاحب سکه صورت می پذیرد. در نتیجه مشخص گشت که در بدو گشایش ایران، سکه هایی با تاریخ آخرین سال حکومت یزدگردسوم ساسانی، یعنی سال بیست یزدگردی (31ه.ق.)، عینا به ضرب رسیده است و پس از آن عبارت های کوفی پیرامون آن اضافه گشته است؛ پس از مدتی نیز نام خسرو بر جای یزدگرد نقش می بندد. نخستین سکه ها با نام حاکمان عرب، در زمان عبدالله بن عامر، پس از آن معاویه بن ابی سفیان و دیگر حاکمان به خط پهلوی (و برخی کوفی) ضرب گردید. در این سکه ها همچنان نقوش به مانند سکه های ساسانی بوده، اما در مواردی ویژه، همانند برخی از سکه های عبدالعزیزبن عبدالله بن عامر، عبدالملک بن مروان، بشربن مروان، و یزیدبن مهلب تغییر و نوآوری در پشت سکه ها دیده می شود. مدتی پس از روی کار آمدن عبدالملک بن مروان سیاست های مالی جدیدی اعمال شد و سکه های با وزن و شکل جدید، ضرب گردید. اما همچنان سکه های عرب-ساسانی در چرخه اقتصادی استفاده می شد
پیگیری سیری تاریخی از تعامل تا تقابل؛ امویان با امام سجاد(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بررسی سیاست های امویان پس از ماجرای قیام امام حسین(ع) با امام سجاد(ع)، از موضوعات مهم در فهم تحولات سیاسی و اجتماعی شیعه در نیمه دوم سده نخست قمری است؛ چون این موضوع نشان دهنده فعالیت های جامعه شیعی از یک سو و جایگاه و تأثیرگذاری امام سجاد(ع) از سوی دیگر است. موضوعی که باتوجه به کمی داده ها از آن دوره تاریخی، با چالش هایی برای اندیشه شیعه روبه روست. حال این پرسش مطرح است: در طول دوران امامت امام سجاد(ع)، یعنی حدود 34 سال، امویان با ایشان چه مناسباتی داشتند؟ بررسی های تاریخی نشان می دهد تصور الگوی واحدی برای این موضوع امکان پذیر نیست. امویان در دوره ای، از یزید تا اواخر دوره عبدالملک بن مروان، رویکردی مثبت و همراه گونه با امام سجاد(ع) داشتند؛ ولی از دوره ای، یعنی اواخر دوره عبدالملک و دوره فرزندش ولید، رویکردی سلبی و برخوردگونه را پی گرفتند. این پژوهش براساس روش «ایده پرداز داده محور»، تلاش می کند براساس گزارش های منابع مختلف تاریخی و رجالی و حدیثی، از ارتباطات امویان با امام سجاد(ع) نظریه ای ارائه کند که زمینه ساز فهمی تاریخی از فعالیت های امام سجاد(ع) شود. این نظریه ارائه نظمی تاریخ براساس داده های مرتبط با امام سجاد(ع) و امویان است.
جایگاه مسجد کوفه در مناقشه های سیاسی همراهان و مخالفان حاکمیت در فاصله زمانی 17- 132ﻫ.ق(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
تاریخ اسلام سال بیست و دوم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۸۷)
101 - 130
حوزه های تخصصی:
این پژوهش، با هدف بررسی موقعیت سیاسی مسجد کوفه در فاصله زمانی 17 132ق، می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که فعالیت سیاسی مخالفان و همراهان خلافت در مسجد کوفه در این بازه زمانی، چگونه بود و چه تأثیراتی بر موقعیت سیاسی مسجد بر جای گذاشت؟ مقاله با روش وصفی و تحلیل آماری، به این نتیجه دست یافته است که مسجد کوفه در طول دوره مورد بررسی، به صورت پیوسته جایگاه سیاسی خود را حفظ کرده است؛ با این تفاوت که در عصر خلافت حضرت علی(ع) و امام حسن(ع)، در مقایسه با دوره امویان، حضور همراهان حاکمیت در مسجد بیشتر از مخالفان بود و در عصر اموی، میان تعداد حضور موافقان و غیرهمراهان در مسجد، به سبب استفاده از شیوه های زور و تزویر، یک تعادل نسبی برقرار شد؛ اما مجموعه رویدادهایی ناخواسته، به رشد نیروهای فعال مخالف، به ویژه شیعیان و سرانجام تسلط آنان بر مسجد و اعلام پایان عصر اموی انجامید .
بررسی مواجهه نظامی قبیله کلب با جنبش های اعتقادی و چالش های سیاسی و اقتصادی دوره اموی (41 -132هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
نظام اجتماعی سیاسی عرب بسته به قبیله بود که بنی امیه با کاربست آن حکومت امویان را تشکیل داد. در بین قبایل شام، بنی کلب باقلمرو گسترده، ادعای سروری قبایل یمنی و پیمان سیاسی و خانوادگی با بنی امیه، به وفادارترین هواخواه امویان تبدیل شد و باجانفشانی درصفیّن، پایه های حکومت اموی را استوار ساخت. همچنین تلاش برای ولی عهدی یزید و کمک نظامی و فرهنگی آنها، گسترش حکومت امویان را رقم زد. براین اساس پژوهش پیش رو می کوشد با رویکرد توصیفی و تحلیلی به این سوال پاسخ دهد که عملکرد قبیله ی کلب در مواجهه با جنبش های اعتقادی و چالش های سیاسی اقتصادی دولت امویان چگونه بود و این قبیله در سرکوب جنبش های ضدّاموی چه نقشی داشت؟ یافته های پژوهش نشان می دهد مهمترین عرصه نقش آفرینی کلبیان، عملکرد نظامی متأثر از هواداری ایدئولوژیکی، سنت ها و مصالح قبیله ا ی آنها بود، چراکه بخشی از سپاهیان اموی را تشکیل می دادند. سرکوب جنبش های اعتقادی و همچنین سیاسی اقتصادی، ستیز با پیروان مذاهب، قبایل رقیب و گروه های سیاسی مخالف امویان درگستره ی خلافت اسلامی کارویژه ی قبیله کلب در این دوره بود به طوری که در لشگرکشی های خارج از شام و دورترین مناطق، حضوری اثربخش داشتند. نقطه ی اوج مشارکت آنان را می توان پیکار باورمندانه با اعتراضات اقتصادیِ اهل ذمه در مصر و نقاط دور از مرکز خلافت، قیام پیروان زیدبن علی، خیزش مردم مدینه و شورش های خوارج و زبیریان در سراسر قلمرو اموی دانست.
روند مهاجرت و استقرار مهمترین متحدان امویان در شمال جزیره العرب (قبایل قُضاعَه و کَلْب)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخ اسلام سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۲
۱۲۴-۹۷
حوزه های تخصصی:
آگاهی از تاریخ اسلام بدون شناخت قبایل امکان پذیر نیست. قبایل منتسب به قضاعه، به ویژه کلب در دوره پیشااسلامی و پس از اسلام قدرتی تأثیرگذار داشتند و گستره وسیعی از جغرافیای جزیره العرب را در اختیار داشتند. نگارنده این پژوهش گزاره های تاریخی قبیله و یافته های باستان شناسی را با روش توصیف و تبیین تاریخی مورد بررسی قرارداده تا مسئله اصلی آن را که تعیین خاستگاه قضاعیان و بنی کلب، علل مهاجرت و دوره های استقرار آنها در مناطق مختلف است، پاسخ دهد. نتایج پژوهش گویا ی آن است که قضاعیان با کوچ از یمن در قرن دوم میلادی، در مرکز جزیرهالعرب مستقر گردیدند و سپس در شمال جزیره العرب صاحب سرزمین های مهمی شدند. از این رو، با جمعیت زیاد و سرزمین های پهناور مورد توجه حکومت ها قرار گرفتند و مناسبات سیاسی، اقتصادی و خانوادگی برقرار کردند. پس از فتحِ مرکز تجمع آنها در دُومَه الجَندل توسط مسلمانان، به شام و دمشق رفتند و در نتیجه پیوند خانوادگی با بنی امیه، اصلی ترین متحد سیاسی امویان شدند. این گونه حضور کلبیان در شمال آفریقا و اندلس رقم خورد.
نسبت سنجی محتوای سروده های مربوط به قیام زیدبن علی (ع) در قرون نخستین اسلامی با شرایط سیاسی جامعه(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال بیست و سوم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۸۹)
93 - 120
حوزه های تخصصی:
اشعار و متون ادبی، از دیرباز در شمار مهم ترین مکتوبات برای نشان دادن تحولات فرهنگی و سیاسی جامعه بوده اند. بررسی سروده های مربوط به قیام زیدبن علی(ع) از این منظر، می تواند فرایند توجه شاعران به این رویداد بزرگ و عوامل مؤثر بر آن را نشان دهد.
یافته های پژوهش پیش رو، نشان دهنده آن است که محتوای سروده های مربوط به قیام زید، بازتاب دهنده محورهایی همچون: خروش محتاطانه علیه حکمرانان اموی، بیم و امید شاعران از شرح قیام زید، شکستن حصارهای اموی و شماتت زید بوده است.
شرایط فرهنگی و سیاسی در دوران امام سجاد (ع) و برخورد امام با این دوران
حوزه های تخصصی:
شناخت تاریخ و اسلوب رفتاری و روش نظری و عملی ائمه معصوم (ع) یکی از مهمترین مسئولیت های دینی – فرهنگی مسلمانان به ویژه شیعیان در هر دوره ای از تاریخ است؛ زیرا تنها با تأسی به منش و رفتار ایشان و نقش پذیری جامعه انسانی در ابعاد زمینه های متفاوت فردی و اجتماعی از روش زندگی ایشان است که می توان مسیر سعادت و خوشبختی را ترسیم بخشید. علاوه بر آن تأسی به سیره ائمه هدی (ع) در تمام زمینه ها برای تداوم مکتب اسلام و تکمیل معارف آن و نیز در تمام صحنه های رویاروی حق و باطل، امری لازم و ضروری است و می تواند راه گشای بسیاری از مسائل و معضلات جامعه اسلامی باشد. در نتیجه نیاز است بیش ازپیش ادوار زندگانی و سیره معصومان (ع) را مانند الگوی روشی و راهبردی مورد توجه قرار داد. پژوهش حاضر در نظر دارد با روش توصیفی-تحلیلی شرایط فرهنگی-سیاسی دوران امام سجاد (ع) و روش مواجهه ایشان با این شرایط را مورد توجه قرار دهد
بررسی تحلیلی فرایند روابط آل زبیر با خوارج
منبع:
تاریخ ایران اسلامی سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱
201-219
حوزه های تخصصی:
آل زبیر در خلأ قدرت که در پی سقوط حکومت آل سفیانیان و جنگ قدرتی که مابین امویان پیش آمده بود استفاده کرده و قیام خود را علیه امویان آغاز نمودند. در مدت زمانی 15 ساله علیه آل اموی جنگیدند. در این بین نیروی خوارج که خود به عنوان یک نیروی مخالف امویان بودند، مشروعیت امویان را منکر و با آن به جنگ پرداخته بودند.آنان در جهت مبارز با بنی امیه، برای اتحاد با زبیریان پیش قدم شدند تا متحد با دشمن مشترک بجنگند، اما در یک تضاد عقیدتی اتحادشان متلاشی شد بدان گونه که جنگ ما بین آنها اجتناب ناپذیر شد. اهمیت تحقیق برای شناخت چگونگی این وضعیت و سر انجام روابط آنان است. هدف تحقیق پی بردن به اختلافات با طرح این سؤال. اتحاد خوارج با آل زبیر بر چه منوالی و چه نتایجی را به بار آورد.فرضیه اتحاد این دو طیف در مبارزه با امویان منجر گردید، اختلاف و تضاد شدید عقیدتی و بینشی که ما بین آنان پیش آمد منجر به متلاشی شدن اتحاد گردید.
سیره فقیه مدار امام سجاد(ع)، مطالعه موردی: تبیین تقیّه در مواجهه با قیام حَرّه(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
تقیّه، به معنای پرهیز از افتادن به دام خطر و مهلکه، از مهم ترین عوامل حفظ مکتب تشیع در طول تاریخ است. پس از واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) (امامت: 61 95ق) به ناچار رویه تقیّه را به عنوان بهترین روش سیاسی در پیش گرفت. امامان بعدی شیعه نیز با بهره گیری از این روش برای حفظ امامت و هویت تشیع، آن را به کار گرفتند. حوادث و فتنه هایی که در این برهه از تاریخ امامت رخ نمود، از پیچیده ترین و خطرناک ترین بحران هایی بود که هرکدام موضوع اتخاذ مواضعی هوشمندانه را می طلبید و هر اشتباهی می توانست تداوم امامت و بازسازی جامعه شیعه را که امام سجاد(ع) در پی آن بود، با خطرات بزرگی مواجه کند.این پژوهش، در پی پاسخ به این مسئله است که امام سجاد(ع) با روش تقیّه چگونه توانست در یکی از این مقاطع بحرانی، یعنی واقعه حرّه، خود و جامعه شیعه را به سلامت برهاند؟ یافته های پژوهش، نشانگر آن است که امام سجاد(ع) با چشم پوشی مقطعی از مظالم امویان، مانع از آن شدند تا دشمنی دیگر، همچون آل زبیر بر اهل بیت(ع) و شیعیان مسلط گردد.
سَرَقوسَه از فتح اسلامی تا سقوط به دست مسیحیان(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
تاریخ و فرهنگ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۰۷
33 - 56
حوزه های تخصصی:
در فاصله سال های 86– 264ق، مسلمانان به سلسله حملاتی دریایی برای فتح شهر بندری سرقوسه دست یازیدند. این مقاله پس از بررسی زمینه ها و علل حملات، بدین نتیجه دست یافته است که حملات مسلمانان به سرقوسه با اهداف گسترش دین اسلام و نیز دستیابی به منابع اقتصادی سرقوسه و سلطه بر راه تجاری دریای مدیترانه صورت گرفت. پیامد حملات که پس از دو سده و اندی کوشش مستمر، به فتح سرقوسه انجامید، برای مسیحیان زیان بار بود و برای مسلمانان نیز به دلیل نداشتن سیاستی درست برای حفظ شهر، دستاوردی نداشت. چه، از یک سو، به ویرانی آثار فرهنگی- تمدنی و تخریب شهر و در نتیجه مهاجرت سکنه به سرزمین های امن تر بیزانس و کاهش جمعیت انجامید. از سوی دیگر مناقشات سران نظامی مسلمان صقلیّه با والی سرقوسه- ابن ثمنه- و فزون خواهی برای دستیابی به مناطقی بیشتر در صقلیّه، باعث استمداد ابن ثمنه از رُجار نُرماندی برای شکست رقبای سیاسی شد. سرانجام، نورمان ها به بهانه غارت و تعدّی فردی مسلمان موسوم به ابن عبَّاد به کلیساها، در 479ق سرقوسه را بازستاندند.