بنی کلب

نظام اجتماعی سیاسی عرب بسته به قبیله بود که بنی امیه با کاربست آن حکومت امویان را تشکیل داد. در بین قبایل شام، بنی کلب باقلمرو گسترده، ادعای سروری قبایل یمنی و پیمان سیاسی و خانوادگی با بنی امیه، به وفادارترین هواخواه امویان تبدیل شد و باجانفشانی درصفیّن، پایه های حکومت اموی را استوار ساخت. همچنین تلاش برای ولی عهدی یزید و کمک نظامی و فرهنگی آنها، گسترش حکومت امویان را رقم زد. براین اساس پژوهش پیش رو می کوشد با رویکرد توصیفی و تحلیلی به این سوال پاسخ دهد که عملکرد قبیله ی کلب در مواجهه با جنبش های اعتقادی و چالش های سیاسی اقتصادی دولت امویان چگونه بود و این قبیله در سرکوب جنبش های ضدّاموی چه نقشی داشت؟ یافته های پژوهش نشان می دهد مهمترین عرصه نقش آفرینی کلبیان، عملکرد نظامی متأثر از هواداری ایدئولوژیکی، سنت ها و مصالح قبیله ا ی آنها بود، چراکه بخشی از سپاهیان اموی را تشکیل می دادند. سرکوب جنبش های اعتقادی و همچنین سیاسی اقتصادی، ستیز با پیروان مذاهب، قبایل رقیب و گروه های سیاسی مخالف امویان درگستره ی خلافت اسلامی کارویژه ی قبیله کلب در این دوره بود به طوری که در لشگرکشی های خارج از شام و دورترین مناطق، حضوری اثربخش داشتند. نقطه ی اوج مشارکت آنان را می توان پیکار باورمندانه با اعتراضات اقتصادیِ اهل ذمه در مصر و نقاط دور از مرکز خلافت، قیام پیروان زیدبن علی،  خیزش مردم مدینه و شورش های خوارج و زبیریان در سراسر قلمرو اموی دانست.

آگاهی از تاریخ اسلام بدون شناخت قبایل امکان پذیر نیست. قبایل منتسب به قضاعه، به ویژه کلب در دوره پیشااسلامی و پس از اسلام قدرتی تأثیرگذار داشتند و گستره وسیعی از جغرافیای جزیره العرب را در اختیار داشتند. نگارنده این پژوهش گزاره های تاریخی قبیله و یافته های باستان شناسی را با روش توصیف و تبیین تاریخی مورد بررسی قرارداده تا مسئله اصلی آن را که تعیین خاستگاه قضاعیان و بنی کلب، علل مهاجرت و دوره های استقرار آنها در مناطق مختلف است، پاسخ دهد. نتایج پژوهش گویا ی آن است که قضاعیان با کوچ از یمن در قرن دوم میلادی، در مرکز جزیرهالعرب مستقر گردیدند و سپس در شمال جزیره العرب صاحب سرزمین های مهمی شدند. از این رو، با جمعیت زیاد و سرزمین های پهناور مورد توجه حکومت ها قرار گرفتند و مناسبات سیاسی، اقتصادی و خانوادگی برقرار کردند. پس از فتحِ مرکز تجمع آنها در دُومَه الجَندل توسط مسلمانان، به شام و دمشق رفتند و در نتیجه پیوند خانوادگی با بنی امیه، اصلی ترین متحد سیاسی امویان شدند. این گونه حضور کلبیان در شمال آفریقا و اندلس رقم خورد.