تاریخنامه اسلام

شناخت تاریخ و اسلوب رفتاری و روش نظری و عملی ائمه معصوم (ع) یکی از مهمترین مسئولیت های دینی – فرهنگی مسلمانان به ویژه شیعیان در هر دوره ای از تاریخ است؛ زیرا تنها با تأسی به منش و رفتار ایشان و نقش پذیری جامعه انسانی در ابعاد زمینه های متفاوت فردی و اجتماعی از روش زندگی ایشان است که می توان مسیر سعادت و خوشبختی را ترسیم بخشید. علاوه بر آن تأسی به سیره ائمه هدی (ع) در تمام زمینه ها برای تداوم مکتب اسلام و تکمیل معارف آن و نیز در تمام صحنه های رویاروی حق و باطل، امری لازم و ضروری است و می تواند راه گشای بسیاری از مسائل و معضلات جامعه اسلامی باشد. در نتیجه نیاز است بیش ازپیش ادوار زندگانی و سیره معصومان (ع) را مانند الگوی روشی و راهبردی مورد توجه قرار داد. پژوهش حاضر در نظر دارد با روش توصیفی-تحلیلی شرایط فرهنگی-سیاسی دوران امام سجاد (ع) و روش مواجهه ایشان با این شرایط را مورد توجه قرار دهد

 منابع تاریخی حکایت از آن دارد که بیعت رضوان به دنبال جریان صلح حدیبیه و در حاشیه آن مطرح شده و از وقایع مهم تاریخ اسلام است و دو آیه قرآن در مورد این رخداد نازل شده است. تحلیل مورخان اهل سنت و شیعه و چگونگی برخورد آنها با این گزارش ها با توجه به آیات مربوط به این جریان، متفاوت است. مورخان اهل سنت، به دنبال اثبات عدالت همه صحابه با استناد به آیه 18 سوره فتح هستند. اهمیت این پیمان و استفاده هایی که از این جریان در کتب تاریخی و تفسیری شده و اختلاف نظر هایی که در این زمینه وجود دارد، ضرورت انجام پژوهش حاضر را روشن می سازد. نوشتار حاضر با استفاده از منابع تاریخی و تفسیری و با نگاهی تطبیقی تلاش دارد به این سؤال پاسخ گوید که چگونه می توان تعارض ظاهری بین آیه مذکور و برخی از گزارش های تاریخی را حل کرد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر حاکی از آن است که حضور صحابه در بیعت رضوان دلیلی بر عدالت صحابه نیست.

مسئله دعوت و جزئیات مرتبط با آن در منابع متقدم ثبت شده است و با وجود تفاوت های الفاظ، در بیان اصل ماجرا و کیفیت آن مشابهت های بسیار وجود دارد. نکته مهم در بیان و تبیین این ماجرا، تصریح به خلافت امام علی (ع) است. حذف و اضافاتی در منابع متقدم و متأخر و در آثار و تحلیل های مستشرقان دیده می شود که با توجه به انگیزه های سیاسی و یا اعتقادی صورت گرفته است. در پژوهش حاضر با تمرکز بر گزارش های موجود در آثار تاریخ نگاران متقدم مانند ابن هشام ، ابن سعد، طبری و ابن اثیر و ابن کثیر تصویری از ماجرای مرحله دوم دعوت، مشهور به انذار العشیره ارائه می شود تا با مقایسه آثار تحریف گر متقدمین و متأخرین، نقص در روایتگری تاریخی و عدم حفظ امانت مشهود و مشخص شود. براساس دستاورد پژوهش حاضر در دو منبع تاریخ طبری و الکامل فی التاریخ ابن اثیر، پیامبر (ص) در پایان دعوت از خویشان خود، امام علی (ع) را با تعبیر «ان هذا اخی و وصیی و خلیفتی» خلیفه پس از خویش اعلام کرد. این درحالی است که طبری در تفسیرش و ابن کثیر در کتاب تاریخی و تفسیرش با تعبیر «ان یکون اخی و کذاو کذا» این حقیقت تاریخی تحریف کرده اند. در چاپ اول کتاب حیات محمد (ص) نگاشته محمد حسین هیکل، تعبیر خلیفتی آورده شده، اما در چاپ دوم حذف شده است. به طور قطع، تغییر نقل قول ها و حذف نکته مهم تاریخی به سبب تمایلات فرقه ای و مذهبی از ارزش کار علمی می کاهد.

پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که؛ وضعیت شیعیان در زمان امام حسن عسکری چگونه بود؟  با اشاره به زندگی امام حسن عسکری (ع)، فعالیتهای علمی، سیاسی، اجتماعی آن حضرت و اقدامات حاکمان و خلفای عباسی هم عصر ایشان، امام در راه تقویت ارتباط شیعه با امام مهدی (عج) و زمینه سازی برای پزیرش امام غایب و معرفی و شناخت ایشان برای شیعیان خاص و رسیدگی امام حسن عسکری (ع) به وضعیت مالی برخی از شیعیان مطرح گردیده است. نیز مظلومیت های شیعیان مانند بازرسی منازل و ایجاد فضای رعب و وحشت و پراکندگی شیعیان در زمان امام عسکری بیان شده است. نیز به قیامها و شورشهای این دوره از سوی علویان یا غیر شیعیان، مانند قیام علی بن زید بن حسین، قیام احمد بن محمد و تبعات آن این قیامها پرداخته شده است.