سورئالیسم

سوررئالیسم به عنوان یک جریان مستقل بعد از دادائیسم با بیانیه آندره برتون آغاز گشت در این بیانیه برتون به جای جهان بینی عقلانی حاکم بر فرهنگ غرب، دنیای درونی متفاوتی را مطرح می کند؛ دنیای خیال، غریزه و ناخودآگاه که هنرمندان را به بیان این واقعیت برتر(فراواقعیت یا سورئال) فرا می خواند. دوربین عکاس سورئالیست در پی ثبت تصاویر«شیء یافته شده» که به طور اتفاقی کشف می شوند می رود و با استفاده از تمهیدات عکاسانه مانند کادربندی های ساختگی به خلق عکس های رویایی می پردازد. این گسست از گذشته ی تاریخی عکاسی باعث شده سوزان سونتاگ عکاسی را تنها هنر ذاتاً سوررئال قلمداد کند. از نظر او عکس های دستکاری شده مشابه فتوکلاژ، فتو مونتاژ و .. لزوما تنها عکس های سوررئال نیستند بلکه گاه او عکس های عکاسان خیابانی را بیش از آنها سوررئالیستی به حساب می آورد. در این مقاله تلاش شده دیدگاه های مختلف پیرامون عکاسی در این مکتب یا ایدئولوژی خاص مورد بررسی قرار گرفته و در انتها کلارنس جان لافلین به عنوان عکاس این ژانر معرفی شده است. نتیجه ی این بررسی نشان می دهد که رویکرد سورئالیستی در عکاسی با آنچه در بیانیه های این مکتب آمده تا حدودی متفاوت است و سورئالیسم مورد نظر سونتاگ نیز چیزی جز آن است.

در این پژوهش، مراحل چهارگانه دریافت متن را با توجه به سه معیار متنیت بوگراند و درسلر، یعنی انسجام، پیوستگی و بینامتنیت، در مجموعة شعر زندگی خواب ها، اثر سهراب سپهری، بیان کرده ایم. هدف از پژوهش، یافتن روش تحلیلی نو در شعر معاصر است که از جزء به کل و از متن به شناخت می رسد؛ بنابراین ترکیبی از روش های عینی و ذهنی است که شیوه درک و مراحل دریافت شعر معاصر را طی مراحلی در برابر خواننده قرار می دهد. ابتدا با تقطیع متن، واژه های مهم یا مراکز کنترل محتوا را پیدا می کنیم و سپس شعر را از طریق استنباط، به صورت مفاهیم پیوسته در می یابیم و طرح ذهنی شاعر را برای بیان روایت آن کشف می کنیم. در طرح، ایده خاصی از طریق شعر انتقال یافته است که با مطالعات و تجربه های مشترک خواننده و شاعر ارتباط دارد. طرفین گفتمان یا محتوای ذهنی مشابهی دارند یا به بینامتن های مشترکی دسترسی دارند. به این ترتیب، خواننده به هدف شاعر پی می برد و با دنبال کردن شعرهای دیگر می بیند که شاعر، طرح ذهنی خود را در شعرهای دیگر در موقعیت های جدید تکرار می کند. در پایان نتیجه می گیریم که سپهری با دو بینامتن سورئالیسم و عرفان و تکرار یک طرحواره زنجیری، به طرح و توصیف کوتاه تجربیات متافیزیکی خویش پرداخته است.

اقتباس از امر ادبی(شعر) به امر فیلمیک(انیمیشن)از دغدغه های این پژوهش می باشد. هدف از این تحقیق، شناسایی مفهوم شعر و بررسی جنبش شعر سورئالیسم و چهار شاعر مطرح آن در اوایل قرن بیستم فرانسه برای تحلیل چگونگی انتقال کلمات و تعابیر ادبی آنها در شکل تصویری آثار کمپانی «تانت میو» است. بررسی امر اقتباس در گذرگاه سینما و مؤلفه های کاربردی آن جهت درک بهتر موضوع و همچنین نقش کارگردان در این مسیر از اصلی ترین موارد مطرح شده می باشند. بر طبق فرض اولیه، انیمیشن رسانه ای ارجح برای بازنمایی شعر است که دلیل آن قدرت خیال در خلق روایت هایی است که پیش از آن در شعر با زبانی فراتر از معنی معمول واژگان به زبان آمده است. در این پژوهش با تحقیق کتابخانه ای و دریافت چهار فصل از مجموعه انیمیشن های ۱۳ قسمتی کمپانی مذکور از تهیه کننده فرانسوی آن و همچنین ترجمه اشعار و مصاحبه ها از زبان فرانسه به فارسی توسط پژوهشگران، سعی شده است که رابطه ای میان انیمیشن و شعر برقرار کرده و به تحلیل آثار مربوطه پرداخته شود. نتایج به دست آمده، نمایش خصوصیات منحصر به فرد انیمیشن و روند اقتباس بین دو رسانه است که در نهایت به ما تصویری واضح تر از چگونگی اجرای موفق این روند می دهد.

علی اکبر صادقی از جمله نقاشان مطرح سبک سورئالیسم است که بیشترین استفاده از نماد را در آثارش کرده است. او مانند دیگر نقاشان سورئال، در پی آن است تا به توصیف اموری بپردازد که گه گاه و در شرایطی خاص از ناخودآگاه انسان جدا و در رؤیاهای او پدیدار می شوند. از همین رو، می توان با رویکرد روان شناسانه به تحلیل و تفسیر آثار او بپردازیم. هدف این مقاله آن است که با مطالعه آثار مکتوب مرتبط با نقاشی ها و مفاهیم نظری، فهم کاملی از آثار این نقاش ارایه دهد و نمادهای موجود در نقاشی های او را تحلیل کند. پرسش اصلی آن است که با توجه به نمادهای به کار رفته در آثار علی اکبر صادقی، چگونه می توان بر طبق روان شناسی یونگ، به معنای آثار و درونیات این هنرمند پی برد؟ برای رسیدن به پاسخ، چهار اثر این هنرمند بر اساس موضوع و سایر مؤلفه هایی چون انسان به صورت غیر تصادفی انتخاب شده و نگارندگان تلاش کردند تا با روش توصیفی - تحلیلی به مطالعه این آثار بر مبنای روان شناسی یونگ بپردازند و فهم جدید و عمیقی از این آثار ارایه دهند. در انتها، نگارندگان به این نتیجه دست یافتند که تمام نمادهای موجود در این آثار در کنار یکدیگر جمع شده اند تا نشان دهند انسان و دنیایی که او در آن زندگی می کند، مهم ترین دغدغه هنرمند است. همچنین عناصر نمادین متضادی مانند نیکی و بدی در درون هنرمند، دایماً در حال تقابل بوده و هر آن او را به سوی روشنایی و سعادت مندی و یا تاریکی و بدبختی سوق می دهد. 

تخیل به گواه بسیاری از تئوریسین های تاریخ هنر عنصرِ بنیادین خلق آثار هنری است. گاستون باشلار از جمله تئوریسین هایی است که باور دارد تصاویر اساسی حیات، یعنی تصاویری که تخیلِ زندگی بدون آنها امکان پذیر نمی باشد، تصاویری وابسته و هم بسته به عناصر چهارگانه ی هوا، خاک، آب و آتش در جهان می باشند که از ابتدا تا به امروز هموار ضامن ارزش های هستی شناسانه و حیاتی بوده اند. سالوادور دالی (1904-1989)، نقاش اسپانیایی، به عنوان یکی از برجسته ترین هنرمندان سورئالیست قرن بیستم است که عمدتاً به خاطر خلق تصاویری گیرا و خیالی در آثار خویش شناخته می شود. در این پژوهش تلاش می شود به آفرینش و بازنمایی جلوه های خیال در آثار سالوادور دالی پرداخته شود؛ بنابراین نگارنده در این تحقیق می کوشد تا با تحلیل پنج اثر شاخص سالوادور دالی به نام های دو هارکلین (1942)، تلویزیون، ارتباطات، هفت هنر پرجنب وجوش (1947)، ورزشکار کیهانی (1968)، هارمونی کُرات (1978) و نبرد در ابرها (1979) بر مبنای رویکرد نقد تخیلی گاستون باشلار به این نتیجه دست یابد که عناصر چهارگانه ی جهان به منزله ی بنیان خیال در هستیِ سوژه های انسانی به حساب می آیند.

تخیل به گواه بسیاری از تئوریسین های تاریخ هنر عنصرِ بنیادین خلق آثار هنری است. گاستون باشلار از جمله تئوریسین هایی است که باور دارد تصاویر اساسی حیات، یعنی تصاویری که تخیلِ زندگی بدون آنها امکان پذیر نمی باشد، تصاویری وابسته و هم بسته به عناصر چهارگانه ی هوا، خاک، آب و آتش در جهان می باشند که از ابتدا تا به امروز هموار ضامن ارزش های هستی شناسانه و حیاتی بوده اند. سالوادور دالی (1904-1989)، نقاش اسپانیایی، به عنوان یکی از برجسته ترین هنرمندان سورئالیست قرن بیستم است که عمدتاً به خاطر خلق تصاویری گیرا و خیالی در آثار خویش شناخته می شود. در این پژوهش تلاش می شود به آفرینش و بازنمایی جلوه های خیال در آثار سالوادور دالی پرداخته شود؛ بنابراین نگارنده در این تحقیق می کوشد تا با تحلیل پنج اثر شاخص سالوادور دالی به نام های دو هارکلین (1942)، تلویزیون، ارتباطات، هفت هنر پرجنب وجوش (1947)، ورزشکار کیهانی (1968)، هارمونی کُرات (1978) و نبرد در ابرها (1979) بر مبنای رویکرد نقد تخیلی گاستون باشلار به این نتیجه دست یابد که عناصر چهارگانه ی جهان به منزله ی بنیان خیال در هستیِ سوژه های انسانی به حساب می آیند.

هنـر و ادبیـات، همـواره رابطـه نزدیکـی داشـته‌اند و بازتـاب ایـن نزدیکـی و الهام‌بخشـی، در آثـار ادبـی و هنـری بسـیاری مشـهود اسـت. گاهـی هـم ترجمـه، عنصر مهمـی تلقی گردیـده که سـبب نزدیکی نقـاش و نویسـنده از دو فرهنـگ مختلـف شده‌اسـت؛ ترجمـه، به‌مثابـه پلـی اسـت کـه ارتباطـی فرامـرزی میان ایـن دو حوزه را شـکل داده‌اسـت. در پژوهـش حاضـر، تأثیرپذیـری رنـه مگریت، نقاش سورئالیسـت از نوشـته‌های ادگار آلن پو، نویسـنده آمریکایـی کـه بـه لطـف شـارل بودلـر، ترجمـه و چـاپ شـده بودنـد، واکاوی شده‌اسـت. ایـن پژوهـش، به شـیوه توصیفـی- تحلیلـی، ایـن اثربخشـی را در قالـب دو نمونـه ادبـی کـه بـه صـورت هدفمنـد انتخـاب شـده‌اند مورد بررسـی قـرار داده و شـارل بودلـر، دلیـل اصلـی ایـن تأثیرپذیـری درنظـر گرفته شده‌اسـت. هدف از ایـن پژوهش، ارائـه درکـی عمیق‌تـر از تأثیرپذیـری نقاشـی از ادبیـات بـه میانجی ترجمه اسـت و پرسشـی که مقاله سـعی دارد بـه آن پاسـخ دهـد، ایـن اسـت که بـا درنظر گرفتـن نقش میانجـی مترجم (بودلـر)، آثار آلـن پو چـه تأثیری روی آثـار مگریـت گذاشـتند و ایـن امـکان، چگونـه فراهـم گردیده کـه نقاش بـه این الهام‌پذیری رسـیده اسـت.

در بحبوحـۀ میـان دو جنـگ جهانـی، گسـترش فاشیسـم توسـط نیروهـای اسـتالین، موسـولینی و نازیسـم هیتلـری، در فرانسـه جریانـی بـه نـام سورئالیسـم شـکل گرفـت کـه نویسـندگان و هنرمنـدان بسـیاری را درگیـر خـود کـرد. ایـن جریـان از مـرز فرانسـه فراتـر رفتـه و بـه بریتانیـا، آمریـکا، مکزیـک، بلژیـک و سـرزمینهای شـمال آفریقـا نیـز رسـید. در ایـن میـان سورئالیسـم مصـر بـا وجـود اهمیـت بسـیار آن در حـوزۀ هنـر و ادبیـات، مـورد بی توجهـی و بی مهـری پژوهشـگران قـرار گرفتـه اسـت. سوررئالیسـم در سـرزمین فراعنـه بـا تمـدن چندیـن هزارسـاله اش، بـا گروهـی بـه نـام « هنـر و آزادی» شـکل گرفـت و آثار درخشـانی از خـود بـه جـا گذاشـت کـه کم اهمیت تـر از سورئالیسـم پاریـس نیسـت. بررسـی تاریخـی و تحلیلـی ایـن پژوهـش بـر چنـد پرسـش اصلـی اسـتوار اسـت: چـرا و چگونـه جریـان سورئالیسـم بـه مصـر رسـید؟ سورئالیسـم در بسـتر مصـری چـه مفهومـی دارد؟ و چـه تمایـزی میـان هنرمند سورئالیسـت مستعمره شـده و هنرمنـد سورئالیسـت اسـتعمارگر وجـود دارد؟ در ایـن پژوهـش سورئالیسـم مصـر بـا جنبـش سوررئالیسـتی فرانسـوی مقایسـه شـده و از منظـر پسااسـتعماری متمرکـز بـر آرای فرانتـس فانون، ایـن جنبـش مـورد واکاوی قـرار گرفتـه اسـت.

سورئالیسم به عنوان یک جنبش هنری - اجتماعیِ بنیاد ستیز در قرن بیستم از زمان شکل گیری در غرب در پی آن بود که جهان بینی و نگرش انسان را نسبت به تحوّلات بشری تغییر دهد و در این پویش، کشف ذهن ناخودآگاه انسان را به عنوان روشی برای آفرینش اثر هنری قلمداد می کرد و در این گذار، توانست حوزه های زبانی بسیاری را تحت شعاع قرار دهد. شعر نیما یوشیج و سِرکون بولُص (1946-2007) شاعر معاصر عراقی به عنوان دو تن از پیشگامان سبک شعری جدید، دربردارنده برخی از رویکردها و سبک های ادبی جریان ساز است که با خلق اندیشه های نوین و دگردیسی در قالب و سطوح به ادبیات و به ویژه شعر، روحی دوباره بخشیده و خواستار پیدایش ادبیاتی نو و همگام با زندگی امروزی بوده است. جستار حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، مجموعه «افسانه» اثر نیما یوشیج و «إذا کنت نائماً فی مرکب نوح» اثر سرکون بولص را بررسی، سپس به وجوه تشابه، تفاوت و کیفیت حضور شناسه های سورئالیسم در آن دو پرداخته است. یافته های پژوهش گویای تبلور مؤلّفه های سورئالیستی همچون نگارش خود به خودی، رؤیا، تصاویر شگفت، گسست زمان و مکان و عشق در هر دو مجموعه است. با این تفاوت که چهار مؤلّفه نخست، بسامد تقریباً یکسانی دارند؛ اما ماهیت عنصر عشق در منظومه افسانه، همان عشق عفیفِ توأم با شوق و نزاکت است، در حالی که این شاخصه در شعر بولص، تصویری کام پرور، اروتیک و به دور از ارزش های اجتماعی را به نمایش می گذارد.

سینما امروزه به مثابه اندیشه و کنشی اجتماعی در بستر تحولات جامعه مطالعه می شود. از جمله مکاتب فکری که با آغاز موج نوی سینما شکل گرفت و تاثیر بسزایی در سینمای ایران داشت جریان سورئالیسم است. این پژوهش با تحلیل نشانه شناختی گفتمانی دو فیلم هامون (داریوش مهرجویی) و خانه ای روی آب (بهمن فرمان آرا) سعی در کندوکاو و مداقه در جریان سورءالیسم و ارتباط آن با بسترهای اجتماعی جامعه ایران دارد. طبق روش نشانه شناختی گفتمانی، این آثار دارای شاخصه های سینمای سورئالیستی شامل عناصر ذیل است: رئالیسم سیاه، سیالیت دال های مرکزی، شگفتی، آشفتگی و ابهام، ناامیدی و عدم تصور آینده برای نسل های جامعه، نقد افراطی مذهب و قشر متدین جامعه. همچنین جبرگرایی مکانیکی، آزادی، زوال نسل ها، تلفیق سوژه و ابژه و بی تعهدی و خودخواهی و سرگردانی از جمله دال های پیرامونی جریان سورئالیستی سینمای ایران است که در این فیلم ها بازنمایی شده است. این اصول در نظام نشانه شناختی شش گانه تصویری، حرکتی، گفتاری، نوشتاری، آوایی و موسیقایی در تحلیل متن آثار و بررسی زمینه زمانی و مکانی و بینامتنیت نیز تبیین شده است.