مطالب مرتبط با کلیدواژه

امام سجاد (ع)


۴۱.

تناص قرآنی در صحیفه سجادیه؛ مطالعه موردی موضوع شیطان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال دهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۴ 7 - 36

کلیدواژه‌ها: قرآن صحیفه سجادیه امام سجاد (ع) روابط بینامتنی شیطان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۱ تعداد دانلود : ۳۷۹
«بینامتنیت» نظریه ای است که بر ضرورت وجود رابطه بین متون تأکید دارد و روابط بین متون و چگونگی ارتباط آن ها را مورد کنکاش قرار می دهد. کاربست این نظریه در حیطه قرآن و احادیث در تبیین پیوند عمیق قرآن و عترت مؤثر است. این پژوهش به روابط بینامتنی دعاهای صحیفه سجادیه در موضوع شیطان با قرآن می پردازد تا افق معنایی جدیدی از این دعا ها را ارائه دهد.روش مورد استفاده در این جستار، تحلیلی-اسنادی است. به نظر می رسد تعامل آگاهانه امام سجاد(ع) با قرآن زمینه سازش و هماهنگی میان متن پنهان و متن حاضر را فراهم کرده است. صحیفه سجادیه همچون قرآن در موضوع شیطان به اوصاف و عملکرد شیطان پرداخته است و در موارد زیادی درک عمیق دعاهای مربوط به دفع شیطان تنها در پرتو شناخت رابطه کیفی آنها با قرآن امکان پذیر نیست، با خوانش دقیق، دعاهای صحیفه سجادیه، به این نتیجه می رسیم که بیشترین شکل روابط بینامتنی قرآن با این ادعیه، به صورت نفی متوازی است که در آن، امام سجاد(ع) نوعی سازش میان متن پنهان و متن حاضر ایجاد کرده اند و تعاملی آگاهانه با آن پدید آورده اند.حضرت در دعاهای خویش با تکیه بر مضامین قرآنی از موضوعاتی چون دام های شیطان، کید و مکر شیطان، تزیین امور باطل توسط او، دور کردن شیطان با قدرت عبادت الهی، حفظ فرزندانش از شرّ شیطان، قرار نگرفتن در شمار دوستان شیطان و ... سخن گفته است.
۴۲.

گونه شناسی گرایش های فکری اصحاب فقیه امام سجاد(ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۸۵) 67 - 100

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) دانش های اسلامی علمای شیعه فقها عصر اموی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۳ تعداد دانلود : ۲۴۸
امام سجاد(ع) (61-94ه.ق.) تأثیر فراوانی بر فقهای عصر خویش داشت و بسیاری از آنان را می توان از اصحاب آن حضرت برشمرد. اصحاب فقیه امام سجاد(ع) طیف گسترده ای از عالمان شیعه و سنی در مناطق مختلف و با گرایش های علمی متفاوت بودند. این مقاله با هدف نشان دادن گرایش علمی و تبین جایگاه علمی اصحاب فقیه امام سجاد(ع) به گونه شناسی دانشی آنان می پردازد و با توجه به داده های تاریخی به این نتیجه می رسد که اصحاب فقیه امام سجاد(ع) علاوه بر فقه، در دانش های دیگر هم جایگاهی ویژه داشتند و با توجه به روایات باقی مانده از آن ها، می توان آنان را در گروه های فقیه مفسر، فقیه متکلم، فقیه محدث و فقیه مورخ طبقه بندی کرد.
۴۳.

تجلی قدرت نرم در دعاهای صحیفه سجادیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قدرت پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۳ 179 - 207

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) صحیفه سجادیه قدرت نرم بنی امیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۸ تعداد دانلود : ۲۱۳
یکی از ابعاد و عرصه های تحقیق و پژوهش پیرامون قدرت نرم، تحقیق پیرامون این واقعیت از منظر دعاهای صحیفه سجادیه می باشد. دوران امام سجاد (ع)، یکی از سخت ترین و پراختناق ترین بازه های زمانی پس از ظهور اسلام است. آن حضرت در دورانی می زیستند که حکومت ستمگر بنی امیه در سراسر جامعه اسلامی حاکمیت یافته بود و آداب و رسوم جاهلیت را با قدرت رواج می داد. امام سجاد (ع) برای مقابله با تهدیدات نرم و جنگ نرم با دشمنان سلاح نرم کارآمدی با نام «دعا» را انتخاب کردند. هدف اصلی پژوهش حاضر پاسخگویی به این سؤال مهم است که قدرت نرم امام سجاد (ع) در دعاهای صحیفه سجادیه چگونه بوده و در این خصوص از چه شیوه هایی استفاده کرده است؟ در مقاله حاضر سعی شده است با روش توصیفی-تحلیلی و به صررت هدفمند به مطالعه و تحلیل اصول و شیوه هایی که امام سجاد (ع) در قدرت نرم به آنها توجه کرده و بهره برده اند، پرداخته شود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که امام سجاد (ع) در قالب یک سلاح نرم، یعنی «دعا»، با توجه به اصول و ساحتهای رویکرد اسلامی به قدرت نرم، به پالایش، ارتقاء و استحکام بخشی ارکان معرفتی دین اسلام پرداخته اند. همچنین با خوانش دقیق دعاهای صحبفه سجادیه متوجه خواهیم شد که امام سجاد (ع)، قدرت نرم در این کتاب ارزشمند را در بینش دهی و آگاه سازی انسان ها نسبت به موضوعات و مسائل، در هدایت جامعه و رشد انسان ها مؤثر می داند..
۴۴.

رویکرد عقلانی - فلسفی به توحید در سخنان امام سجاد(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی دوره اول زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱ 19 - 40

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) دعا صحیفه سجادیه توحید توحید ذاتی توحید صفاتی فلسفه عقل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۵ تعداد دانلود : ۱۵۸
هدف پژوهش حاضر بررسی مبانی نظری توحید ذاتی و صفاتی با روش فلسفه صدرایی در فرمایشات امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه و سایر آثار ایشان است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که دعاهای صحیفه سجادیه می تواند آینه حق نمایی باشد تا دوست داران معرفت ناب، باورها و اندیشه های خود را با آن محک زده و عیار درستی آن را معلوم کنند. اگرچه اطلاق نام فیلسوف بر معصومین(ع) نشاید، ولی به دلیل بهره مندی از عقل پاک وحیانی، عقلانیت دینی را برتر از عقل فیلسوفانه و به بهترین وجه بیان نموده اند. عقل فلسفی محض، عقل بشری بوده، در حالی که عقل انسان کامل، عقل وحیانی و الهی است؛ به همین دلیل از قداست و نزاهت ویژه ای برخوردار می باشد که جایگزینی در میان عقول بشری ندارد. امام سجاد(ع) با عقل فطری، با زبانی رسا و دور از پیچیدگی معارف را به مخاطبش ارائه می دهد.
۴۵.

بررسی نیازهای اساسی انسان به عنوان عامل درونی انگیزش از دیدگاه امام سجاد(ع) در دعاهای صحیفه سجادیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مدیریت در دانشگاه اسلامی سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 187 - 204
تعداد بازدید : ۳۸۸ تعداد دانلود : ۵۷۵
هدف: این پژوهش با هدف شناسایی نیازهای انسانی بر اساس دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه تدوین شد. روش: برای دستیابی به هدف تحقیق، با بهره گیری از روش کیفی- توصیفی و روش تحلیل مضمون، به بررسی داده های موجود پرداخته شد. بر این اساس، از نرم افزار MAXQDA برای کدگذاری و تخصیص کدها به مضامین استفاده شد. یافته ها: با بررسی کل 54 دعای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه و تجزیه و تحلیل آنها، 402 کد توصیفی استخراج شد. کدهای استخراج شده در مرحله بعد، در قالب 18 کد تفسیری دسته بندی و در نهایت، سه کد رابطه ای حاصل شد . نتیجه گیری: نیازهای اساسی انسان در سه دسته نیازهای معنوی(شامل توبه، عبادت، بخشش و آمرزش، عافیت، ...)، نیازهای معنوی سطح بالاتر با عنوان نیازهای الهی(اعتقاد به توحید و اعتقاد به آخرت) و نیازهای مادی(رزق و روزی، سلامتی و باران) شناسایی و معرفی شدند.
۴۶.

عکس العمل مردم شام نسبت به اسرای کربلا

نویسنده:
منبع: تاریخنامه اسلام سال سوم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۵) 9 - 24

کلیدواژه‌ها: اسرا شام امام سجاد (ع) حضرت زینب (س) عکس العمل ها و واکنش ها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۴ تعداد دانلود : ۲۷۱
آغاز حرکت امام حسین (ع) و حادثه عاشورا یک حماسه واقعی بود. حضرت زینب (س) بخش دوم مأموریت و رسالت امام حسین (ع) را با اسارت و رفتن به شام تکمیل کرد. شهری که مرکز ثقل حکومت اموی بود و بذر اصلی وقوع حادثه عاشورا در آنجا کاشته شده بود. حال این سؤال مطرح است که عکس العمل مردم شام نسبت به ورود اسرای کربلا چه بود. پژوهش حاضر، واکنش و عکس العمل مردم شام نسبت به ورود اسرای کربلا در سه مرحله ورود اسرا به شام قبل از ورود به قصر یزید، ورود به قصر و پس از خروج از آن را بررسی می کند. مجلس شادی و جشن بزرگی ازطرف یزید برگزار شد و یزید سعی داشت نهایت بهره سیاسی را از آن ببرد که درنهایت نتوانست از آن مجلس بهره ببرد و به هدف خود نرسید؛ زیرا خطبه های داغ و آتشین حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع)، مأموریت امام حسین (ع) را تکمیل کرد و چهره ظلمانی یزید اموی و رفتار و کردار او بر همگان فاش و باعث انزجار و بیداری عمومی مردم شام شد. 
۴۷.

بررسی و تحلیل آسیب های فقر بر حوزه بهداشت روان و سلامت اجتماعی و راهکارهای کاهش آسیب ها از منظر صحیفه سجادیه(مقاله پژوهشی وزارت بهداشت)

نویسنده:
منبع: پژوهش در دین و سلامت دوره ۷ بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ 164-178

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) بهداشت روان سلامت اجتماعی صحیفه سجادیه فقر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۷ تعداد دانلود : ۲۰۹
سابقه و هدف: از عصر شکل گیری تمدن بشری، برخورداری از امکانات رفاهی یکی از مهم ترین دغدغه های انسان است که بر افکار، روان، رفتار و اجتماع افراد تأثیر گذار بوده است. همواره حکومت ها و ایده پردازان یکی از رسالت هایشان را تلاش در جهت براندازی فقر و یا دست کم کاهش آسیب های آن دانسته اند. در دین اسلام و بیانات ائمه (ع) آثار ناگوار فقر و توصیه هایی در جهت کاهش چهره فقر از جامعه مطرح شده است. در صحیفه سجادیه نیز پاره ای از آسیب های تنگدستی بر حوزه بهداشت روان و سلامت اجتماعی و راهکارهای برون رفت یا کاهش این آسیب ها طرح شده است که این پژوهش با کنکاش و تحلیل این موارد در صدد یافتن میزان اهمیت و توجه به ابعاد گوناگون سلامت به ویژه بهداشت روانی و سلامت اجتماعی افراد از منظر امام سجاد (ع) و دستیابی به جهت گیری توصیه های ارائه شده در کاهش آثار نامطلوب فقر و تحلیل این سوگیری ها بوده است. روش کار: پژوهش پیش رو از نوع تحلیلی-کتابخانه ای است که با بررسی ادعیه صحیفه سجادیه و آثاری در زمینه روان شناسی، علوم اجتماعی و اقتصاد، آسیب ها و تهدیدهای فقر بر بهداشت روانی و سلامت اجتماعی و راهکارهای کاهش این آسیب ها استخراج و به تحلیل آنها پرداخته شده است. مؤلف مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده است. یافته ها: از منظر امام سجاد (ع) فقر بهداشت روان و سلامت اجتماعی افراد را از جهات گوناگون در معرض خطر قرار می دهد اما راهکارها و توصیه هایی برای آحاد جامعه در جهت کنترل و جلوگیری از گسترش فقر و کاهش این آسیب ها وجود دارد. نتیجه گیری: در صحیفه سجادیه با همه جانبه نگری به شخصیت، بهداشت روان و سلامت اجتماعی افراد نگریسته شده و راهکارهایی برای برون رفت از آسیب های فقر و اقتصاد ناسالم مطرح شده است که بیشتر جنبه توصیه های فردی دارد تا توصیه هایی به حکومت ها. این امر نشان دهنده صلاحیت نداشتن حکومت عصر امام (ع) و ممکن بودن کنترل وضعیت نابهنجار اقتصادی و کاهش آسیب های فقر از سوی آحاد جامعه است.
۴۸.

مؤلفه های انس با قرآن کریم بر اساس تحلیل مضمونی دعای ختم قرآن صحیفه سجادیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۳۱) 305 - 329

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) صحیفه سجادیه دعای ختم قرآن انس با قرآن روش تحلیل مضمون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۴ تعداد دانلود : ۲۱۵
مطابق با آیات و روایات، انس با قرآن کریم زمینه ساز تربیتِ افراد و جامعه مبتنی بر آموزه های وحیانی است. دستیابی به این هدف، نیازمند لوازم و مقدماتی است که فقدان آن ها می تواند نتیجه ی عکس برای انسان به همراه داشته باشد. لذا معصومان(ع) به این مهم توجه داشته و بیانات ارزشمندی را در این خصوص ایراد فرموده اند که از جمله ی آن ها، دعای 42 صحیفه ی سجادیه با عنوان دعای ختم قرآن است. در این پژوهش تلاش شده با استفاده از روش تحلیل مضمونی و با دو رویکرد کمّی و کیفی در سه گام تجزیه، تشریح و ترکیب متن، به استخراج مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر دعای ختم قرآن امام سجاد(ع) پرداخته و راهکارهای مطرح در این دعا به منظور کشف الگوی صحیح انس با قرآن کریم از منظر آن امام تبیین شود. یافته های تحقیق نشان می دهد که از منظر امام سجاد(ع) انس با قرآن نیازمند لوازمی است که به شرط حصول آن ها، آثار و نتایجی را هم در دنیا و هم در آخرت برای انسان به ارمغان می آورد. مهم ترین لوازم انس با قرآن عبارتند از: شناخت اوصاف قرآن، شناخت آثار تبعیت از قرآن، شناخت شرایط بهره مندی از قرآن، شناخت مقدمات انس با قرآن، شناخت مفسران حقیقی قرآن، دعا برای پیامبر اکرم(ص) و پیروی از پیامبر اکرم(ص). در پایان این مقاله نیز الگوی انس با قرآن از منظر امام سجاد(ع) ترسیم شده است.
۴۹.

امام شناسی مبتنی بر تحلیل محتوای دعای عرفه امام سجّاد (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال نوزدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۷۴ «ویژه پژوهش های حدیثی» ۱۶۹-۱۳۸

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) دعای عرفه امامشناسی ویژگی های امام شئون امام روش تحلیل محتوا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۵ تعداد دانلود : ۲۰۰
در منظومه معارف اسلامی، شناخت ویژگی های امام از اهمّیّتی بسیار برخوردار است، تا جایی که کسب معرفت در این خصوص، لازم و ضروری است. یکی از بهترین و معتبرترین منابع جهت شناخت هرچه بهتر اهل بیت عصمت و طهارت؟عهم؟، کلام ایشان در معرفی خود است که در بعضی موارد به صورت دعا در مجامیع حدیثی نقل شده است. در این پژوهش به منظور شناسایی بهتر جایگاه امام، شئون و مناصب و ویژگی های ایشان، به تحلیل محتوای دعای عرفه امام سجّاد؟ع؟_ که پس از دعای عرفه امام حسین؟ع؟ از مشهورترین دعاها به شمار می آید _ پرداخته شده و از ره آورد تحلیل مضامین و دسته بندی موضوعات آن، به سؤال های اصلی تحقیق، پاسخ داده شده است. یافته های این پژوهش که با روش «تحلیل محتوا» به مثابه یک روش تحقیق میان رشته ای و متن محور انجام شده، نشان می دهد که در دعای مذکور، 13 ویژگی خاصّ برای امام معصوم بیان شده است. مهمترین آنها متعلق به موضوع مویّد بودنِ امام به قدرت و نصرت الهی است. همچنین نتایج تحلیل محتوای دعای عرفه نشان می دهد که امام سجّاد؟ع؟، چهار شأن و منصب خاصّ و انحصاری برای امام در جامعه اسلامی تعریف کرده اند به طوری که از میان آنها، مرجعیت دینیِ امام، جایگاه نخست را در بین وظایف به خود اختصاص داده است. ضرورت انجام این تحقیق آن است که توجّه به این ویژگی ها و شئون مختلف می تواند راهگشای مؤمنان در شناخت صحیح امام و به ویژه تشخیص رهبران حقیقی و الهی از رهبران باطل در عصرهای مختلف باشد.
۵۰.

روش های تفسیری امام سجاد (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال یازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۳۹ 149 - 170

کلیدواژه‌ها: روش های تفسیری امام سجاد (ع) قرآن سنت تفسیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۵ تعداد دانلود : ۱۳۲
پیوند میان قرآن و اهل بیت (ع) پیوند میان نور وروشنایی است. روایات تفسیری موجود در مجامع روایی، توضیح وتبیین قرآن است. بررسی روش تفسیری اهل بیت (ع) می تواند علاوه بر فهم عمیق تفاسیر آگاه ترین معلمان قرآن برای مفسران و پیروان آن ها به عنوان راهنما، راهگشا و الگو باشد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای با تامل بر روایات تفسیری امام سجاد (ع) به  بررسی محورهای اساسی بینش آن امام بزرگوار با تکیه بر روش های تفسیری امام سجاد (ع) می پردازد. ابتدا برای هریک از روش ها یک نمونه قرآنی ذکرکرده، سپس روش تفسیری امام (ع) ذیل آن آمده است. نویسندگان در این نوشتار پس از ذکر اهمیت بحث با تحلیل روایات تفسیری و ادعیه آن حضرت سعی کرده اند تا روش تفسیری امام سجاد (ع) را بیان کرده و درنهایت به این نتیجه برسد که مهم ترین روش های تفسیری حضرت عبارتند از: قرآن به قرآن، قرآن به روایت و قرآن با تاریخ، علم و متون ادبی است.
۵۱.

سیره فقیه مدار امام سجاد(ع)، مطالعه موردی: تبیین تقیّه در مواجهه با قیام حَرّه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و سوم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۹۰) 39 - 60

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) تقیه واقعه حره تاریخ تشیع امویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۹ تعداد دانلود : ۲۰۷
تقیّه، به معنای پرهیز از افتادن به دام خطر و مهلکه، از مهم ترین عوامل حفظ مکتب تشیع در طول تاریخ است. پس از واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) (امامت: 61 95ق) به ناچار رویه تقیّه را به عنوان بهترین روش سیاسی در پیش گرفت. امامان بعدی شیعه نیز با بهره گیری از این روش برای حفظ امامت و هویت تشیع، آن را به کار گرفتند. حوادث و فتنه هایی که در این برهه از تاریخ امامت رخ نمود، از پیچیده ترین و خطرناک ترین بحران هایی بود که هرکدام موضوع اتخاذ مواضعی هوشمندانه را می طلبید و هر اشتباهی می توانست تداوم امامت و بازسازی جامعه شیعه را که امام سجاد(ع) در پی آن بود، با خطرات بزرگی مواجه کند.این پژوهش، در پی پاسخ به این مسئله است که امام سجاد(ع) با روش تقیّه چگونه توانست در یکی از این مقاطع بحرانی، یعنی واقعه حرّه، خود و جامعه شیعه را به سلامت برهاند؟ یافته های پژوهش، نشانگر آن است که امام سجاد(ع) با چشم پوشی مقطعی از مظالم امویان، مانع از آن شدند تا دشمنی دیگر، همچون آل زبیر بر اهل بیت(ع) و شیعیان مسلط گردد.
۵۲.

روش شناسی سیدنعمت الله جزائری در الشرح الکبیر علی الصحیفة السجادیة(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه قرآن و حدیث دوره ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ ۳۰۳-۲۶۹
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۱۰۷
«سید نعمت الله جزائری» از عالمان، محدثان، ادیبان و مفسران بزرگ شیعه در سده ی یازدهم و دوازهم هجری است. او بیش از پنجاه جلد نگاشته دارد که «الشرح الکبیر علی الصحیفه السجادیه» یکی از تالیفات وی با موضوع شرح دعاهای صحیفه سجادیه و به زبان عربی است. هدف از پژوهش حاضر شناسایی روش های «سیدنعمت الله جزائری» در «الشرح الکبیر علی الصحیفه السجادیه» است. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که روش «سیدنعمت الله جزائری» در شرح ادعیه صحیفه سجادیه مبتنی بر دریافت های تحلیلی از متن اصلی دعا و دریافت های توسعه ای مبتنی بر فرای متن دعا است. وی در سطح دریافت مبتنی بر متن اصلی دعا به سطوح زبانی شامل دانش های لغوی مانند ریشه شناسی، ضبط مفردات، شرح مفردات، فروق اللغات و دستور زبان توجه داشته و در سطح بلاغی از علم معانی، بیان و بدیع در شرح ادعیه بهره مند شده است. سید نعمت الله جزائری در سطح فرامتنی با بررسی متون دیگر همچون قرآن کریم و روایات معصومان( سعی نموده تا با برقراری روابط بینامتنی، لایه های پنهان ادعیه صحیفه سجادیه را آشکار سازد. نتیجه آن که وی با برخورداری از پیش زمینه هایی معرفتی و غیر معرفتی مبتنی بر مذهب و دانش های زبانی، ادبی، قرآنی و بدون پیروی از اندیشه های افراطی عالمان اخباری عصر خود به شرح صحیفه سجادیه پرداخته است.
۵۳.

اقتباسات قرآنی دیوان منسوب به امام سجاد (ع)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی در ادبیات سال هفتم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) ۱۸۰-۱۶8
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۷۷
قرآن کریم در غنای ادب عربی نقش بسزایی داشته است به طوری که بدون آشنایی با قرآن کریم فهم متون عربی امکان پذیر نیست. و از آن جایی که امامان معصوم (ع) کاملا با قرآن کریم مأنوس بوده اند؛ لذا این آگاهی نقش اساسی در زیبایی ادبیشان داشته است. امام سجاد (ع) بعد از واقعه کربلاء به مناسبت های مختلف به سرودن اشعاری پرداخته است، که در این اشعار واقعه کربلاء، مظلومیت خاندان پیامبر (ص)، شکایت و درد دل خویش را در خلال اشعاری با سبک قرآنی بیان نموده است. و پاداشی را که در انتظار ظالمان است در سبکی مستحکم و قرآنی وصف می کند. این جستار برآنست که با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی زیبایی های ادبی در دیوان منسوب به آن حضرت با تکیه بر قرآن کریم بپردازد. از مهم ترین نتایج حاصل از این کاربست نشان می دهد که در اشعار خود به دو صورت واژگانی و مضمونی از قرآن متاثر شده است. و در این اشعار ضمن شکایت از مظلوم واقع شدن خاندان عصمت مفاهیم انسانی را گنجانده است.
۵۴.

بررسی و تحلیل مؤلفه های تربیت شهروند مطلوب از منظر صحیفه سجادیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی سال ۳۰ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۵۶ 349 - 385
تعداد بازدید : ۱۸۳ تعداد دانلود : ۱۵۱
پژوهش حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های تربیت شهروندی از منظر صحیفه سجادیه طراحی و اجرا شده است و به شیوه تحلیل محتوای کیﻔی ﺍﺯ ﻧﻮﻉ توصیفی- ﺗﺤﻠیﻠی و با قلمرو مطالعات پژوهشی شامل تمامی ادعیه کتاب گران قدر صحیفه سجادیه، مؤلفه های شناسایی شده را تحلیل می نماید. نتایج حاصل از تحقیق بیانگر آن است که از مجموع 107 کد شناسایی شده پیرامون مؤلفه های تربیت شهروندی، تعداد 29 کد به بعد شناختی شامل قدرت، شکرگزاری (قدردانی)، عدالت و...؛ 11 کد به بعد اجتماعی شامل احساس مسئولیت، اصلاح امور، ارتباط و...؛ 49 کد به بعد اخلاقی (ارزش ها: 28 کد شامل وظایف فرزند نسبت به والدین، فروتنی (تواضع) و...؛ ضدارزش ها: 21 کد شامل غفلت، قبیله گرایی و...) و 18 کد به بعد عاطفی- هیجانی (ارزش ها: 9 کد شامل تفضل (بخشش کردن)، حسن نیت و...؛ ضدارزش ها: 9 کد شامل طغیان، هوی پرستی و...) اختصاص یافته است. در پایان، این نتیجه حاصل گردید که امام سجاد (ع) تلاش می کنند در این متن اسلامی ارزشمند، انسانی را تربیت کنند که ورود به مسیر حق و حقیقت، و نیز تمسک به عبادت و اطاعت الهی را سرلوحه خود قرار دهد و با پرهیز از ظلم و دشمنی به دیگران، از مهم ترین مانع رسیدن به تربیت اخلاقی دور شود و نیز از ضدارزش های اخلاقی و عاطفی به عنوان عمومی ترین و ابتدایی ترین موانع تکامل شهروندان در جامعه بپرهیزد و با نیکی به دیگران و نرم خویی و مهربانی، مقدمات اصلاح تربیت اخلاقی شهروند حاضر در جامعه را فراهم آورد.
۵۵.

حقوق بشر از دیدگاه صحیفه سجادیه و رساله حقوق

نویسنده:
منبع: دعاپژوهی سال اول پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 97 - 108

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) حقوق بشر اسلام کرامت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۶ تعداد دانلود : ۱۲۶
حقوق بشر از جمله مفاهیمی است که به رغم ذاتی بودن آن، پس از جنگ جهانی دوم و تصویب اعلامیه حقوق بشر، مورد توجه جهانیان قرار گرفت. حقوقی که به دلیل ذاتی بودن آن، به افراد خاصی تعلق نداشته و همه بشریت از آن برخوردار هستند. به همین دلیل، دولت های جهان ملزم هستند آن را مورد رعایت و احترام قرار دهند. علت برقراری این حقوق نیز بی تردید شخصیت و کرامت ذاتی بشر است. مقاله حاضر به این نتیجه دست یافته است که هر چند پیشرفت های اخیر جامعه جهانی، تأثیر شگرف بر حقوق بشر و تحول آن داشته است، اما بررسی بیانات به جای مانده از امام سجاد (ع) نشان می دهد که برخی از جنبه های این مفاهیم، قرن ها قبل مد نظر آن حضرت قرار داشته است.
۵۶.

ویژگی های امامت در دعای چهل و هفتم صحیفه سجادیه

نویسنده:
منبع: دعاپژوهی سال اول پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 124 - 138

کلیدواژه‌ها: ویژگی های امامت امام سجاد (ع) صحیفه سجادیه دعای چهل و هفتم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۰ تعداد دانلود : ۱۴۵
امام در لغت به معنای مقتدا و پیشوا و امامت به معنای رهبری و پیشوایی است و در اصطلاح منصبِ الهی و جانشینی پیامبر (ص) در رهبری و مدیریت جامعه در امور مربوط به دین و دنیای امت اسلامی است. شیعه «امامت» را همچون نبوت در زمره مباحث کلامی می داند و بر این باور است که امام باید از ویژگی هایی همانند عصمت، انتصابی بودن، علم لدّنی داشتن و افضلیت برخور دار باشد، در حالی که اهل سنت امامت را جزء فروع دین می دانند و هیچ کدام از صفات مذکور را برای امام قائل نیستند. ائمه (ع) هر کدامشان با توجه به مقتضیات زمان، روشی را برای تبیین خطِ مشی، اصول و باورهای شیعه در پیش گرفتند؛ لیکن با توجه به جوّ اختناقی که بعد از حادثه عاشورا در دوران امامت امام سجاد (ع) به وجود آمد، این سؤال مطرح است که آیا حضرت به موضوع بنیادین امامت و ویژگی های آن اشاره کرده اند؟ حضرت برای تبیین این مباحث از چه روش و قالبی بهره گرفته اند؟ در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی به بررسی ویژگی های امامت با تأکید بر دعای 47 صحیفه سجادیه پرداخته شده و یافته های پژوهشی حاکی از این است که حضرت در قالب دعا والاترین آموزه های شیعه از جمله جایگاه و ویژگی های امامت را تبیین کرده اند.
۵۷.

خودشناسی و نتایج و ثمرات آن در آینه ادعیه امام سجاد(ع)

نویسنده:
منبع: دعاپژوهی سال اول پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱ 205 - 218

کلیدواژه‌ها: خودشناسی اخلاق امام سجاد (ع) صحیفه سجادیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۸ تعداد دانلود : ۱۷۹
خودشناسی یکی از مسائل بسیار مهم در حوزه های گوناگون عرفان، فلسفه، اخلاق، روان شناسی و ... است. خودشناسی، زیربنای سعادت انسان ها در همه ابعاد و زوایای مادی و معنوی زندگی است. آدمی در پرتو خودشناسی، به ظرفیت ها، قابلیت ها و نیازهای درونی و برونی خود پی برده و عواملی را که مایه رشد، تعالی و کمال است، تشخیص می دهد. با توجه به اهمیت، ضرورت و جایگاه خودشناسی، این مقاله به «خودشناسی و نتایج و ثمرات آن در آینه ادعیه امام سجاد (ع)» پرداخته است. با توجه به پراکندگی مباحث مربوط به خودشناسی در ادعیه صحیفه سجادیه با اخذ رویکرد تحلیلی و استفاده از روش های تحلیل مفهومی، گزاره ای و سیستمی به بررسی موضوع در ادعیه 54گانه صحیفه سجادیه پرداخته شد. بر اساس بررسی به عمل آمده امام سجاد (ع) با بهره گیری از شیوه های گوناگون به خودشناسی اخلاقی، عارفانه و فلسفی بیش از سایر گونه های خودشناسی پرداخته است. از نگاه امام سجاد در خودشناسی عارفانه و اخلاقی انسان در عین حال که در بین آفریدگان بهترین و بالاترین مخلوق است ولی از نظر وجودی فقر محض و عین نیاز و وابستگی به آفریدگار خویش است و درک عمیق این فقر وجودی حلقه ارتباطی او با حضرت حق جلّ و علاء است که در حوزه اخلاق، اخلاق بندگی و عبودیت را شکل می دهد و او را در سایه ربوبیت حق تعالی قرار داده و زمینه خودسازی او را فراهم می سازد. 
۵۸.

بصیرت افزایی در نظام اعتقادی و سیاسی امام سجاد (ع) با تأکید بر دعای 27 صحیفه سجادیه

نویسنده:
منبع: دعاپژوهی سال دوم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 134 - 157

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) صحیفه سجادیه بصیرت افزایی نظام اعتقادی و سیاسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۹ تعداد دانلود : ۲۱۷
دعای بیست و هفتم صحیفه سجادیه، یکی از ادعیه هایی است که امام سجاد (ع) برای مرزداران و مرزبانان دعا فرموده است. امام (ع) در این دعای ارزشمند به اصول و نکاتی پیرامون جنگ و جهاد؛ ویژگی و خصایص فرماندهان و مرزبانان؛ اهمیت مرزداری و وظایف مهم مرزبانان و... در قالب و روش دعا اشاره فرموده است. یکی از فرازهای مهم حضرت (ع) درخواست بصیرت افزایی برای نیروهای مسلح می باشد: «وَ عَرِّفْهُمْ مَا یجْهَلُونَ وَ عَلِّمْهُمْ مَا لَا یعْلَمُونَ وَ بَصِّرْهُمْ مَا لَا یبْصِرُونَ»؛ «آن چه را نمی دانند و از آن بی خبرند و یا بصیرت نسبت به آن ندارند آگاه شان فرما». از این فراز دعا و سیره علمی و عملی امام سجاد (ع) روشن می گردد، بصیرت افزایی و افزایش آگاهی و بینش افراد مورد عنایت امام سجاد (ع) بوده است، زیرا دوران امامت حضرت سجاد (ع) مصادف با یکی از سیاه ترین ادوار حکومت تاریخ اسلام بود. گرچه پیش از آن نیز حکومت اسلامی دست خوش انحراف گشته و به یک حکومت استبدادی و خودکامه تبدیل شده بود، اما تفاوت زمان امام چهارم (ع) با ادوار سابق چنان بود که سردمداران حکومت، به صورت آشکارا و بدون هیچ گونه پرده پوشی، به مقدسات اسلامی دهن کجی می کردند و آشکار اصول اسلامی را زیر پا می گذاشتند و هیچ کس هم جرأت کوچک ترین اعتراض نداشت. در این فضای غبارآلود امام سجاد (ع) در قالب دعا، گریه، عزاداری، مناجات و خطبه ها به بصیرت افزایی پرداختند. در این مقاله سعی شده است به بصیرت افزایی در دو حوزه اعتقادی و سیاسی باتوجه به دعای 27 صحیفه سجادیه اشاره شود. امام (ع) در نظام اعتقادی خویش به بصیرت افزایی در مسائل اعتقادی مانند: خداشناسی؛ انسان شناسی؛ فرجام شناسی؛ تعلیم معارف دینی؛ موضوع امامت و پاسخ به مسائل و شبهات سیاسی بپردازد. همچنین در بُعد سیاسی به موضوعاتی هم چون: ضرورت بصیرت در نیروهای مسلح؛ دشمن شناسی؛ تشخیص حق از باطل؛ بیداری اسلامی؛ افشای چهره و ماهیت دشمنان اسلام توجه شده است. نویسنده، با طرح این سؤال که: «بصیرت افزایی در نظام اعتقادی و سیاسی امام سجاد (ع) چه جایگاهی دارد؟»، به روش توصیفی - تحلیلی، درصدد آن هستند به اهداف مقاله، برسند.
۵۹.

مفهوم عبودیت و مراتب عرفانی آن با تکیه بر دعای ابوحمزه ثمالی

نویسنده:
منبع: دعاپژوهی سال دوم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ 158 - 171

کلیدواژه‌ها: امام سجاد (ع) عبد عبودیت دعا ابوحمزه ثمالی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۷ تعداد دانلود : ۲۰۹
دین اسلام بر پایه دو اصل توحید الهی و عبودیت انسانی بنا نهاده شده است. مفهوم توحید در ادبیات عرفانی، متفاوت با معنای کلامی آن است. توحید عرفانی، ندیدن هیچ موجود و در مرتبه پایین تر هیچ مؤثّری غیر از خداست. عبودیت نیز که غایت سلوک در عرفان عملی است، از کف دادن اختیاری، قدرت اختیار در اعمال و حتّی افکار در برابر معبود است. به جرأت می توان گفت مراتب عبودیت عرفانی را می توان از منابع دعایی به خوبی استخراج و استنباط نمود. پژوهش حاضر با رویکرد تحلیلی بر آن است که با تکیه بر بیانات امام سجاد علیه السلام پیرامون عبودیت، به بررسی و معنایابی مفهوم عبودیت عرفانی و مشخص کردن مراحل و مراتب این مقام سلوکی دست یابد؛ لذا رویکرد این تحقیق، تحلیل عرفانی است گرچه از منابع کتابخانه ای، حدیثی و روایی نیز استفاده نموده است. فرضیه ما این است که رویکرد امام سجاد علیه السلام به معنای عبودیت در تمام فقرات این دعا یکسان نبوده و حضرت در هر قسمتی معنایی از بندگی را مد نظر خویش داشته است.
۶۰.

تجلّی معرفت دینی و فضائل اخلاقی در دعای «مکارم الاخلاق» بر مبنای کارکردهای صور بیانی

نویسنده:
منبع: پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی دوره ۳ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱ 29 - 48

کلیدواژه‌ها: صور بیانی معرفت دینی دعای مکارم الاخلاق امام سجاد (ع) فضائل اخلاقی استعاره

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹ تعداد دانلود : ۱۰۶
در اینکه زبان در صحیفه سجادیه زبانی ادبی است، شکی وجود ندارد و بررسی، تحلیل و تبیین کلام امام سجاد(ع) از این حیث نشان می دهد که از جمله اهداف ایشان در به کار بستن این زبان -جدای از اینکه ادبی شدن زبان در دعا اجتناب ناپذیر است- معرفت بخشی بوده است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر تحلیل زبانی- بلاغی دعای مکارم الاخلاق امام سجاد(ع) بر مبنای کارکردهای صور بیانی و تبیینِ کارکردهای صور آن و بررسی جایگاه تأثیر آنها در معرفت دینی و ارزش های اخلاقی در دعای مکارم الاخلاق است. روش پژوهش کیفی و از نوع پژوهش ادبی مبتنی بر تحقیق درباره دانش های ادبی پایه است. اهمیت این پژوهش در آن است که نشان می دهد بهره مندی از عنصر بلاغت، چگونه می تواند در تبیین ارزش های اخلاقی اثربخش باشد. در واقع این پژوهش، به دنبال آن است که علل و عوامل به کارگیری عناصر بلاغی در ادعیه امام سجاد(ع) را روشن کند. یافته های تحقیق نشان می دهد بهره گیری از تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه موجب تأثیر بیشتر در جان مخاطبان و عینی نمودن مفاهیم انتزاعی برای ارتقای درک معارف دینی و مفاهیم اخلاقی می شود. 24 مورد از صور بیانی در این دعا استخراج شده که استعاره با 12 مورد رتبه اول، کنایه با 8 مورد رتبه دوم، مجاز با 3 مورد رتبه سوم و تشبیه با 1 مورد رتبه چهارم را دارد. مهم ترین موضوعاتی که امام سجاد(ع) در این دعا درصدد تعمیق معرفت آنها بوده، عبارتند از: بهره وری از سرمایه عمر برای کسب فضائل اخلاقی، دستیابی به مقام رضا، اجتناب از رذائل شیطانی، زیست اخلاق مدار، تواضع، مغفرت، فاش کردن خیر و پنهان داشتن عیوب، جبران اعمال بد و حلم.