مدیریت در دانشگاه اسلامی

هدف: رهبری معنوی با ایجاد احساس عضویت و معنا در کار و بینش و بصیرت ایجاد شده ناشی از آن، از مهم ترین عوامل ارتقای بهره وری و سلامتی روانی کارکنان در دنیای پر تلاطم و ناپایدار کنونی محسوب می شود. هدف این مقاله، استخراج الگویی از رهبری معنوی بر پایه آموزه های اسلامی بود. روش: روش این پژوهش، کیفی و با رویکرد استقرایی است. به منظور استخراج مطالب از منابع اسلامی- که در این پژوهش به طور خاص کتاب میزان الحکمه استفاده شده است- تکنیک تحلیل مضمون به کار رفته است. یافته ها: نتایج پژوهش در مرحله کیفی نشان داد که الگوی رهبری معنوی اسلامی مشتمل بر سه سطح فردی، گروهی و سازمانی بوده که مؤلفه های شخصیتی و اعتقادی در بعد فردی، مؤلفه های منشی و اعتقادی در بعد گروهی و مؤلفه های بینشی و کنشی در بعد سازمانی اجزای تشکیل دهنده آن است. نتیجه گیری: الگوی نهایی این پژوهش می تواند مبنای مناسبی برای شناخت رهبران از جایگاه خود و همچنین سنجش و ارائه راهکارهای بهبود نقش مدیران سازمانی به عنوان رهبران معنوی در سازمان خویش باشد و بر اساس مؤلفه های تعریف شده در این الگو، آموزشهای متناسب برای ایفای هرچه بهتر آنها ارائه شود. هدف: رهبری معنوی با ایجاد احساس عضویت و معنا در کار و بینش و بصیرت ایجاد شده ناشی از آن، از مهم ترین عوامل ارتقای بهره وری و سلامتی روانی کارکنان در دنیای پر تلاطم و ناپایدار کنونی محسوب می شود. هدف این مقاله، استخراج الگویی از رهبری معنوی بر پایه آموزه های اسلامی بود. روش: روش این پژوهش، کیفی و با رویکرد استقرایی است. به منظور استخراج مطالب از منابع اسلامی- که در این پژوهش به طور خاص کتاب میزان الحکمه استفاده شده است- تکنیک تحلیل مضمون به کار رفته است. یافته ها: نتایج پژوهش در مرحله کیفی نشان داد که الگوی رهبری معنوی اسلامی مشتمل بر سه سطح فردی، گروهی و سازمانی بوده که مؤلفه های شخصیتی و اعتقادی در بعد فردی، مؤلفه های منشی و اعتقادی در بعد گروهی و مؤلفه های بینشی و کنشی در بعد سازمانی اجزای تشکیل دهنده آن است. نتیجه گیری: الگوی نهایی این پژوهش می تواند مبنای مناسبی برای شناخت رهبران از جایگاه خود و همچنین سنجش و ارائه راهکارهای بهبود نقش مدیران سازمانی به عنوان رهبران معنوی در سازمان خویش باشد و بر اساس مؤلفه های تعریف شده در این الگو، آموزشهای متناسب برای ایفای هرچه بهتر آنها ارائه شود.

هدف: هدف از این پژوهش، ارائه الگوی راهبرد منابع انسانی برای تحقق دانشگاه کارآفرین بود. روش: با استفاده از تحلیل محتوای کیفی و از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با 20 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران که از طریق شیوه نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند، مصاحبه عمیق صورت گرفت و با روش تحلیل مضمون کدگذاری شد. یافته ها: با بررسی مصاحبه های به عمل آمده با خبرگان، 46 زیرمؤلفه، 11 مؤلفه در قالب سه بعد اصلی، شامل ابعاد الزام آور، بسترساز و تسهیلگر شناسایی شد. مؤلفه ها شامل تعریف و تعیین مضامین راهبردی، سیاستهای حاکم بر جامعه، عوامل مدیریتی، توسعه ظرفیتهای درونی دانشگاه، منابع مالی، منابع دانشی، ساختار کارآفرینانه، فرهنگ سازی و آموزش، سازوکارهای پشتیبانی فراسازمانی، سازوکارهای حمایتی- انگیزشی و شبکه سازی بود. نتیجه گیری: با جمع بندی یافته ها و تحقیقات انجام شده از منظر ماهیت تأثیرگذاری، مدل نهایی در سه بعد، عوامل الزام آور، بسترساز و تسهیلگر تأیید و طراحی شد.

از آنجا که رقابت دانشگاهها در سالهای اخیر فزونی یافته و آنها به برندسازی روی آورده اند و نیز یکی از عوامل مهم برند دانشگاهها، برند اعضای هیئت علمی آنهاست؛ هدف محقق در این پژوهش، بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر برندسازی شخصی اعضای هیئت علمی در دانشگاههای ایرانی بود. روش: برای انجام تحقیق، از روش پیمایش دلفی استفاده شده است و ابزار گردآوری داده ها از طریق پرسشنامه و در سه راند از 20 نفر اعضای هیئت علمی در رشته های مختلف، با سوابق متفاوت بوده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات بعد از هر راند صورت گرفت و مجدد برای اعضای پنل ارسال شد و تا رسیدن به اجماع ادامه پیدا کرد. نمونه گیری با بهره مندی از تکنیکهای هدفمند و گلوله برفی صورت گرفت. یافته ها: برندسازی شخصی اعضای هیئت علمی دانشگاه، شامل ابعاد دانشی(تخصص)، روان شناختی(ویژگی های شخصیتی)، ارتباطی(شبکه سازی در حوزه دانشی و عمومی)، سرشناسی(شناخته شده بودن در حوزه دانشی، رسانه ای و عمومی) و کنشی(فعالیتهای داوطلبانه در حوزه مسئولیت اجتماعی) است. در صورت به کارگیری مدل می توان انتظار افزایش کارکرد گروه مرجع اعضای هیئت علمی دانشگاههای کشور و به تبع آن، افزایش کارایی نظام آموزشی و پژوهشی را داشت. نتیجه گیری: بلوغ در پرورش سرمایه های انسانی که یکی از آنها بهبود نشان شخصی اعضای هیئت علمی است، می تواند زمینه لازم را در راستای بهبود عملکرد دانشگاه متناسب با نیازهای محیطی ایجاد کند.

هدف: تصمیم گیری در مدیریت به منزله کلید مهم پیچیدگی های سازمان است. هدف پژوهش حاضر، شناسایی الگوی تصمیم گیری مدیریت جهادی بود. روش: رویکرد این پژوهش، کیفی و راهبرد آن، تحلیل مضمون است. روش جمع آوری داده ها از طریق مصاحبه های نیمه ساختارمند بود. نوع انتخاب مشارکت کنندگان در پژوهش حاضر مبتنی بر هدف یا نظری بوده است. یافته ها: پس از طی فرایند تحلیل داده ها، مدل پژوهش در پنج قسمت، منابع حمایت کننده مؤلفه های بُعد محیط تصمیم گیری، ظرفیت و توان تصمیم گیری، ماهیت تصمیم، فرایند تصمیم گیری و تصمیم گیرنده به دست آمد. نتیجه گیری: الگوی ارائه شده قابلیت تطبیق با شرایط تصمیم گیری در هر نظام مدیریتی را دارد و به عنوان الگوی مبتنی بر مدیریت جهادی و نظام ارزشی اسلام، می تواند در سازمانهای نظامی و غیر نظامی کشور استفاده شود.

هدف: هدف از مطالعه حاضر، بررسی تأثیر دوره های آموزش الکترونیکی بر توانمندسازی استادان معارف دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب بود. روش: روش این پژوهش، توصیفی پیمایشی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش، کلیه استادان معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب در سال تحصیلی 98-1397 به تعداد 83 نفر است که به روش سرشماری مشارکت شده بود. ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه توانمندسازی روان شناختی اسپریتزر و میشرا و پرسشنامه محقق ساخته اهمیت تدریس و مزایای آموزش الکترونیکی بود. تحلیل داده ها با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری، با روش کمترین مربعات جزیی اسمارت پی.ال.اس۳ انجام شد. یافته ها: تحلیل ساختاری آموزش الکترونیکی بر توانمندسازی استادان معارف و ابعاد آن، تأثیر مثبت و معناداری دارد(001/0>p). نتیجه گیری: افزایش آموزش الکترونیکی، منجر به افزایش توانمندسازی استادان می شود. بنابر این، توجه به آموزش الکترونیکی حائز اهمیت است.

هدف: از عوامل مؤثر بر بروز رفتارهای اخلاقی کارکنان، وجود معنویت در فضای کاری و فروتنی رهبران است. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر فروتنی رهبران بر رفتارهای اخلاقی پیروان با نقش میانجی معنویت در کار بود. روش: پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر جمع آوری داده ها، توصیفی از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری پژوهش، 370 نفر از کارکنان دانشگاه پیام نور مازندران بودند که با استفاده از فرمول کوکران و روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای، نمونه ای به حجم 113 نفر انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه استاندارد بود که روایی آن با استفاده از روش اعتبار محتوا و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ تأیید شد. در این پژوهش برای تحلیل داده ها از رویکرد مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار آموس استفاده شد. یافته ها: یافته های پژوهش مشتمل بر چهار فرضیه بود که تمامی آنها در سطح خطای 95 درصد تأیید شدند. نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان داد فروتنی رهبران تأثیر مثبت و معناداری بر معنویت در محیط کار و اخلاق کاری پیروان دارد. همچنین معنویت در محیط کار، اثر مثبت بر اخلاق کاری کارکنان دارد؛ بنابر این، توصیه می شود مسئولان سازمانها برای ارتقای اخلاق کاری، به معنویت در محیط کار و فروتنی مدیران و سرپرستان در مقابل کارکنان توجه داشته باشند. همچنین با توجه به فرضیه حاضر می توان نتیجه گرفت که سازمانها می توانند با ارتقای مؤلفه های معنویت سازمانی، باعث افزایش رفتارهای اخلاقی کارکنان شوند.

هدف این پژوهش، شناسایی عوامل بنیادین(ژنوم) شکل دهنده اخلاق کار در بخش دولتی ایران بود. روش: به کمک مدل هفت مرحله ای فراترکیب سندلوسکی و بارسو، در مجموع تعداد پنج بعد اصلی، 27 بعد فرعی و 109 گویه به عنوان عوامل بنیادین شکل دهنده اخلاق کار در بخش دولتی ایران از بخش نظری استخراج شد. برای کنترل گویه های استخراجی از شاخص کاپا با استفاده از نرم افزار اس.پی.اس.اس در سطح اطمینان 95 درصد، مقدار 849/0 به دست آمد که بسیار مطلوب ارزیابی شد. به کمک تکنیک دلفی، پانل 40 نفره خبرگان دانشگاهی و نخبگان اداری در سازمانهای دولتی تشکیل شد که در نهایت 32 نفر از آنها تا پایان مراحل دلفی در پانل باقی ماندند. خروجی نهایی دلفی مدل سه سطحی از پنج بعد اصلی، 24 بعد فرعی و 89 گویه را پیشنهاد کرد. به کمک نرم افزار اسمارت پی.ال.اس، تحلیل عاملی تأییدی سه مرحله ای روی مدل پیشنهادی پانل خبرگان انجام شد. یافته ها و نتیجه گیری: با توجه به بارهای عاملی ابعاد اصلی به ترتیب نظام اجتماعی(92/0)، نظام فرهنگی(90/0)، نظام سیاسی(88/0)، نظام اقتصادی(85/0) و نظام علمی و فنّاورانه(81/0) تعیین شدند. شاخص برازش مطلق جی.او.اف، 62/0 به دست آمد که بیانگر برازش مناسب مدل آزمون شده است.

هدف: این پژوهش با هدف توسعه چارچوب مفهومی پاسخگویی مبتنی بر قرآن کریم و از طریق یک طرح ترکیبی چندمطالعه ای انجام شده است. روش: در فاز اول پژوهش، با روش فرایند چرخه ای تحلیل که مشتمل بر چهار مرحله گردآوری داده ها و اطلاعات، تقلیل داده ها، سازماندهی داده ها و تفسیر بود، چارچوب مفهومی اولیه به دست آمد. جامعه آماری پژوهش در این مرحله، کلیه آیات قرآن کریم بود و پیامها و مفاهیم مرتبط با مفهوم پاسخگویی در آیات قرآن کریم بررسی شد. در فاز دوم، چارچوب مفهومی به دست آمده برای اعتباریابی در اختیار اساتید دانشگاهی قرار گرفت. جامعه آماری شامل 20 نفر از صاحب نظران متخصص و مجرّب در حوزه آموزش عالی بود که با توجه به مشخص شدن حجم مشارکت کنندگان بالقوه، با استفاده از روش رویکرد نمونه گیری هدفمند از نوع معیار و با در نظر گرفتن ملاک اشباع یافته ها، از میان اعضای هیئت علمی انتخاب شدند. در بخش کمّی، 616 نفر از اعضای هیئت علمی برای اعتباریابی چارچوب مفهومی به دست آمده انتخاب شدند و چارچوب مد نظر طی یک فرایند تحقیق کمّی و کیفی همزمان و از طریق همسوسازی، اعتباریابی شد. یافته ها: حاصل این بررسی، گردآوری و احصای 306 مفهوم فراگیر و سپس دسته بندی و مفهوم سازی این کدها و مفاهیم، ذیل 92 کد محوری بر اساس قرابت محتوایی و در نهایت شکل گیری طبقه بندی نهایی مبانی، موانع و عوامل زمینه ساز با 21 گویه پاسخگویی در سه حوزه شناختی(ادراکی ذهنی)، عاطفی(بینشی نگرشی) و رفتاری(عملی) به عنوان چارچوب مفهومی پاسخگویی در سیستم های اجتماعی مبتنی بر قرآن کریم شد. نتیجه گیری: این پژوهش چارچوب مفهومی جدیدی را پیش روی سازمانها و سیستم های اجتماعی مختلف ترسیم کرد که با توجه به دلایل عقلی و شواهد مرتبط با لزوم توسعه علوم انسانی اسلامی بومی و نیز تجربه حاصل از این پژوهش و چارچوب حاصل شده و قابلیتهای ساختاری و کارکردی آن می تواند برای پاسخگویی در سیستم های اجتماعی در طیف وسیعی از سازمانها، به خصوص دانشگاهها به کار گرفته شود.

هدف: امروزه موفقیت سیستم آموزش مجازی از مباحث مهم مدیریت آموزشی به شمار می رود. ﻫﺪف از انجام پژوهش حاضر، بررسی عوامل تأثیرگذار بر کیفیت آموزش مجازی در دانشگاهها در پی شیوع ویروس کرونا در میان دانشجویان مرکز آموزش مجازی دانشگاهیان بود. روش: این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی از نوع پیمایشی و به صورت میدانی انجام شد. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران برای جوامع نامعیّن، 384 نفر تخمین زده شد که تعداد 390 پرسشنامه صحیح و قابل استفاده تهیه شد. ارزیابی متغیّرها با استفاده از روش مدل یابی معادلات ساختاری با نرم افزار آموس تحلیل شد و در ادامه به منظور رتبه بندی مؤلفه های اصلی پژوهش، از روش ای.اچ.پی فازی بهره گرفته شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان می دهد که کلیه فرضیه های پژوهش، اعم از «کاربرپسندی سامانه»، «پاسخگویی بهینه کادر پشتیبانی»، «کیفیت محتوای تدریس»، «تعامل بین استاد و دانشجو» و «سرعت اینترنت»، به طور معناداری بر کیفیت آموزش مجازی دانشگاهیان تأثیرگذارند. نتیجه گیری: با بررسی و اولویت بندی یافته ها مشخص شد مؤلفه کاربرپسندی سامانه، در رتبه اول اهمیت است.

هدف: این پژوهش با هدف شناسایی نیازهای انسانی بر اساس دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه تدوین شد. روش: برای دستیابی به هدف تحقیق، با بهره گیری از روش کیفی- توصیفی و روش تحلیل مضمون، به بررسی داده های موجود پرداخته شد. بر این اساس، از نرم افزار MAXQDA برای کدگذاری و تخصیص کدها به مضامین استفاده شد. یافته ها: با بررسی کل 54 دعای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه و تجزیه و تحلیل آنها، 402 کد توصیفی استخراج شد. کدهای استخراج شده در مرحله بعد، در قالب 18 کد تفسیری دسته بندی و در نهایت، سه کد رابطه ای حاصل شد . نتیجه گیری: نیازهای اساسی انسان در سه دسته نیازهای معنوی(شامل توبه، عبادت، بخشش و آمرزش، عافیت، ...)، نیازهای معنوی سطح بالاتر با عنوان نیازهای الهی(اعتقاد به توحید و اعتقاد به آخرت) و نیازهای مادی(رزق و روزی، سلامتی و باران) شناسایی و معرفی شدند.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، شناخت چیستی رهبری فرهنگی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و شناسایی ابعاد آن بود. روش: روش پژوهش حاضر، کیفی و از نوع پدیدارشناسی بود. برای دستیابی به هدف تحقیق، ابتدا ادبیات موجود، شامل تاریخچه، تعاریف، زمینه ها و ابعاد رهبری فرهنگی مطالعه شد. با بهره گیری از این مطالعات و انجام فرایند تعلیق پدیدارشناسانه و تنظیم پروتکل مصاحبه، با 21 نفر از خبرگان نهاد نمایندگی، مصاحبه عمیق صورت گرفت و سپس داده ها با استفاده از روش تحلیل مضمون، کدگذاری شد. یافته ها: پس از برگزاری مصاحبه ها و پیاده سازی متون، از میان 66 مفهوم، 19 کد اولیه با عنوان مضامین پایه استخراج شد. در مرحله بعد، با دسته بندی کدهای اولیه، شش مضمون سازمان دهنده به دست آمد. نتیجه گیری: نتیجه نهایی پژوهش، شناسایی ابعاد رهبری فرهنگی در دانشگاهها بود که عبارتند از: ساختاری، ملجأ و پناهگاه، گفتمان سازی، ارتباطی، حمایتی و تحول خواهی و نوآوری.

هدف: محیط های خاص سبک مدیریت و سائقه های انگیزشی متفاوتی دارند. انگیزش کارکنان دانشی در محیط های آموزشی، فرای تمامی نظریات موجود در زمینه انگیزش در رفتار سازمانی، می تواند دارای ابعاد و مؤلفه های خاص خود باشد. شرح این نوع انگیزه ها در توصیفات علم، علم آموزی، عالم و جویای علم در بیان روایات فراوان است؛ ضمن اینکه انسان شناسی اسلامی، انسان را موجودی نه تنها مادی، بلکه دارای ابعاد معنوی می داند. توجه به این مؤلفه ها در محیط های علمی و آموزشی، موجب زمینه سازی مدیریت اسلامی از یک سو و رخداد پیامدهای صحیح علم آموزی در جامعه اسلامی از سوی دیگر خواهد شد. روش: در پژوهش پیش رو، با تکیه بر روش شناسی کیفی تحلیل مضمون با منبع قرار دادن روایات باب علم و رزق کتاب میزان الحکمه به احصای ابعاد و زمینه های انگیزش کارکنان دانشی و اساتید به دسته بندی آنها پرداخته شد. یافته ها: یافته ها نشان می دهد می توان پنج الگو را در انگیزش محیط های علمی و پژوهشی به کار بست. نتیجه گیری: راهبردهای تجلیل، ترغیب، تکلیف، تبشیر و تنذیر و تحکیم، به عنوان راهکارهای مؤثر در انگیزش سه ساحت فردی، اجتماعی و ذی نفعان محیط علمی کشف و تبیین شده اند.