مطالب مرتبط با کلیدواژه

مکه


۴۱.

قبیله خزاعه و نقش سیاسی- اجتماعی آن در آغاز گسترش اسلام(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۹ پاییز ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۳) 197 - 225

کلیدواژه‌ها: قبیله خزاعه مکه رسول الله(ص) اسلام تعامل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۵ تعداد دانلود : ۳۷۵
کیفیت حیات سیاسی اجتماعی قبایل عرب در شبه جزیره عربستان از بنیان های تاریخ نگاری عرب پیش و پس از اسلام است؛ ازاین رو نقش قبایل عرب در تاریخ تحولات، گسترش و تثبیت اسلام در شبه جزیره و آگاهی و شناخت پیشینه آنان می تواند روشن کننده بسیاری از زوایای تاریک تاریخ اسلام و جریان شناسی فکری و فرهنگی مسلمانان باشد. ظهور اسلام و شعارهای آرمانی اش رویکرد جدیدی را در میان قبایل عرب بنیان نهاد و قبایل با رغبت یا با شدت و حدت سر تسلیم در برابر آن فرود آوردند. هدف این تحقیق بررسی یکی از قبایل عرب به نام خزاعه است.قبیله خزاعه یکی از قبایل بزرگ عرب، و از شاخه های قحطانی است که در بخشی از یمن سکونت داشتند و به مکه مهاجرت کردند و از ضعف و فساد جرهم، قدرت شهر مکه را به دست گرفتند. یکی از کارکردهای مهم قبیله خزاعه، وجود رجال سیاسی  نظامی است که از این قبیله برخاسته اند. از سویی دیگر خزاعی ها در حوادث دوران رسول الله(ص)  نقش کلیدی و مؤثر داشتند. محور اصلی این تحقیق تبیین و ارزیابی سیر تاریخی قبیله خزاعه در عصر جاهلیت و رابطه خزاعی ها با رسول الله(ص) و چگونگی اسلام آوردن این قبیله است. در این پژوهش سعی بر آن است تا به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع اصلی تاریخ اسلام به بررسی نقش قبیله خزاعه در تحولات پیش از اسلام و دوران رسول الله(ص) و ارتباطات و تعامل سیاسی این قبیله با رسول الله(ص)  بپردازد. فرضیه مقاله آن است که کنشگران خزاعی در حوادث دوران رسول الله(ص)  و ثبات آن، نقش مهمی داشتند. لذا برای شناخت بهتر اسلام، بررسی جایگاه و نقش هر یک از قبایل به عنوان ساخت های درونی جامعه ضروری است.
۴۲.

تبیین کارکردمحیط زیست معنوی برای برنامه ریزی توسعه شهری با مطالعه تطبیقی شهر مکه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست نامه علم و فناوری دوره دهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۳۳) 143 - 152
تعداد بازدید : ۳۱۲ تعداد دانلود : ۲۷۳
گذشته شهر مکه از کتاب اسلام و محیط زیست، انتشارات دانشگاه هاروارد آمریکا، و گزارش روزنامه گاردین درباره توسعه شهری مکه به درخواست حکومت آل سعود، با مطالعه تطبیقی و طی سه مرحله مقایسه شد. در مرحله اول، آسیب های وارده بر این شهر از منظر «زیست محیطی؛ وضعیت و معیشت ساکنان؛ و نمادهای فرهنگ دینی» مشخص شدند. در مرحله دوم، این آسیب ها با دو نظریه دینی «فاید هگرا» و «وظیفه گرا» تحلیل شدند. نتایج این دو مرحله نشان داد که توسعه شهری مکه، بر نظریه فاید هگرا منطبق است که با آموزه های اسلام سازگار نیست و برنامه های توسعه شهری مصداق بارز فساد در زمین است؛ زیرا دین را از کارکرد اجتماعی آن منحرف کرده، فرصت رشد و تعالی را از ساکنان سلب و کانون امت اسلامی یعنی خانواده را متلاشی کرده است و درمجموع، مالکیت مردم مکه، که ملازم معاد و معاش آن هاست، غصب شده است. به طور کلی، برنامه ریزی توسعه شهری مکه استدلال عقلیِ متضمنِ رفتار منطقیِ فردی و اجتماعی ندارد. مرحله سوم، چگونگی احیای هویت شهری مکه، با روش اسنادی نشان داد که احیای این هویت با محیط زیست معنوی و اصل توحید، که قائل به وحدت وجود اجزای شهر است، امکان پذیر است. برای تحقق این مهم، الگوی «نظم متعالی توسعه شهری » پیشنهاد می شود.
۴۳.

مخالفان عزیمت سیّدالشهداء(ع) به کوفه در آینه آمار و ارقام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۰ 70 - 96

کلیدواژه‌ها: سیدالشهدا (ع) مخالفان ناصحان مکه کوفه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۰ تعداد دانلود : ۳۵۵
پس از آنکه سیّدالشهداء(ع) نامه مسلم بن عقیل مبنی بر مناسب بودن شرایط کوفه برای سفر به آن شهر را دریافت کرد، تصمیم گرفت مکه را ترک گفته و به عراق رود. بالا بودن مجموع آمار مخالفان عزیمت امام(ع) به کوفه در منابع شیعی و اهل سنت، قابل تأمل است. درستی یا نادرستی تعداد این مخالفت ها و اینکه نوع مخالفت آنان با اصل قیام بوده یا با شیوه قیام، سوال تحقیق پیش رو با روش توصیفی _ تحلیلی است. پژوهش حاضر ضمن بهره گیری از شواهد و قرائن مختلف تاریخی و نیز شناخت نوع مخالفت ها، به بازخوانی اخبار پرداخته و تحذیرکنندگان را در قالب دو گروه ناصحان و مخالفان سیاسی قابل تقسیم بندی می داند. همچنین، تصحیف و خَلط نام افراد با یکدیگر؛ تکثیر یک سخن و نسبت دادن آن به افراد دیگر؛ جعل خبر برای زیر سؤال بردن قیام امام(ع) و نداشتن خاستگاه معتبر برای بعضی از این مخالفت ها را، از جمله عوامل افزایش شمار ناصحان و مخالفان می داند.
۴۴.

پژوهشی درباره تعداد حج های پیاده امام حسن مجتبی(ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۸۵) 35 - 66

کلیدواژه‌ها: امام حسن (ع) حج پیاده مکه منا عرفات مشعر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۰۶ تعداد دانلود : ۳۴۸
یکی از فضایل امام حسن مجتبی(ع)، انجام حج های پیاده از مدینه تا مکه است، ولی تعداد این حج ها به صورت های مختلف؛ یعنی پانزده، بیست و بیست و پنج حج گزارش شده است. با توجه به دوران محدود ده ساله امامت آن حضرت(ع)، این پرسش وجود دارد که ایشان در چه مقطعی این تعداد حج پیاده را انجام داده است؟ مقاله پیش رو که با هدف بررسی میزان درستی این آمار و چگونگی انجام آن با روش سندپژوهی تدوین یافته است به این نتیجه رسیده است که با توجه به دوران امامت آن حضرت(ع)، این آمار به عنوان حج پیاده از مدینه به مکه نادرست و ناهم گون با حقایق تاریخی است. به نظر می رسد پیاده روی های امام(ع) مربوط به رفتن از مکه به منا و از آن جا به عرفات و سپس به مشعر و گاه به منا بوده است و روایتی صحیح نیز به این نکته اشاره کرده است. بر اساس این برداشت، امکان انجام حج با چنین شرایطی قبل از امامت آن حضرت نیز متصور است.
۴۵.

سیر اجمالی تاریخنگاری محلی مکه و مدینه (با تأکید بر جایگاه نگارش های علمای مغرب اسلامی)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۹ بهار ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۵) 51 - 73

کلیدواژه‌ها: تواریخ محلی تاریخ نگاری اسلامی مغرب اسلامی مکه مدینه حرمین شریفین عربستان سعودی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۹ تعداد دانلود : ۲۰۳
دو شهر مکه و مدینه، به علت تقدس و اهمیت معنوی آنان نزد مسلمانان، موضوع نگارش تواریخ محلی متعددی در طول دوران اسلامی بوده اند. در میان نگاشته های فراوان موجود در این زمینه، تواریخ محلی مهمی به قلم عالمان و نویسندگان مغربی الاصل نگاشته شده است. در نوشتار پیش رو، در آغاز سیری اجمالی از تاریخ نگاری محلی مکه و مدینه به دست داده شده و در ادامه، تواریخ محلی نگاشته شده به قلم علمای مغربی الاصل معرفی تفصیلی شده است. این بررسی، نقش و جایگاه دانشوران حوزه مغرب اسلامی را در خلق تواریخ محلی مهم و تأثیرگذار برای مکه و مدینه و به طور خاص کتاب های العِقد الثمینِ فاسی، به عنوان مهم ترین متن تراجم نگارانه برای مکه، شِفاء الغَرامِ فاسی، به عنوان اثر خِطط نگارانه مهمی برای مکه و کتاب نصیحه المشاورِ ابن فرحون، به عنوان متن تراجم نگارانه ارزشمندی برای مدینه نشان می دهد.
۴۶.

بررسی جامعه سازی قرآن در بستر تاریخی نزول

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۲ 154 - 125

کلیدواژه‌ها: جامعه سازی تفسیر تنزیلی قرآن مکه مدینه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۶ تعداد دانلود : ۱۶۷
بسیاری از آیات قرآن رنگ و بوی اجتماعی دارند و از مباحث این کتاب الهی بر می آید که طرح ریزی جامعه ای خاص، مد نظر آن بوده است.از همین رو تألیفات گوناگونی پیرامون مسائل اجتماعی قرآن به نگارش درآمده و همواره این موضوع توجه پژوهشگران را جلب کرده است. از سوی دیگر قرآن کریم در یک بستر تاریخی و در شرایط مختلف نازل شده ولی تاکنون کمتر کوششی در جهت مطالعه مباحث اجتماعی قرآن منبطق با ترتیب نزول انجام شده؛ حال آن که چنین رویکردی می تواند نکات تفسیری جدیدی را آشکار کند. پژوهش حاضر با همین هدف به نگارش درآمده است.بدین سان، سعی بر آن شده تا آیات اجتماعی قرآن طبق روایات معتبر ترتیب نزول تنظیم شود و مراحل مختلف شکل گیری جامعه آرمانی مد نظر قرآن کشف شود. با مقارنه این آیات به دست می آید؛قرآن کریم در سور ابتدایی مکی تعصبات نژادی جامعه جاهلی را در هم می شکند و دعوت می شود که انسان ها بر پایه توحید و دین خدا متحد شوند و جامعه تشکیل دهند.پس از این مراحل و در سال های نزول قرآن در مدینه نوعی خاص از جامعه بنیان نهاده می شود که روابط در آن بر پایه تقوی،عدالت،اصلاح و اخوت شکل می گیرد.
۴۷.

تأملی بر دلایل ممنوعیت سکونت اهل کتاب در مکه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های فقه مدنی بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۵ 291 - 312

کلیدواژه‌ها: اهل کتاب مکه سکونت حجاز مسجد الحرام

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۷ تعداد دانلود : ۱۶۷
مسئله مهمی که امروزه برای مسلمانان مطرح است و اهل کتاب نیز در آن ذی نفع می باشند، این است که آیا بر اساس قرآن کریم و مستندات فقهی، اهل کتاب با ملاحظه اینکه به کتاب آسمانی معتقدند، می توانند در شهر مکه سکونت نمایند یا این آموزه ها با آنان نیز همچون کفار و دشمنان اسلام برخورد نموده و آن ها را از اقامت گزیدن در آنجا محروم و ممنوع نموده است؟ در این مقاله که به شیوه توصیفی تحلیلی تدوین گردیده، به این مسئله پرداخته است و با استفاده از ابزارهای فقهی، دلایل ممنوعیت آن ها را مطرح نموده و مورد نقد و بررسی قرار داده است. نتیجه تحقیق، عدم کفایت آیات قرآنیِ مورد استناد و نیز عدم دلالت روایت مطرح شده بر مدعاست و در نتیجه در شرایط عادی به استناد اصل اولیه آزادی انسان ها در انتخاب محل سکونت خود، حکم به جواز آن می شود.
۴۸.

پیشینه آب زمزم در روایات تاریخی- اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۹ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۱۶) 113 - 146

کلیدواژه‌ها: زمزم روایات ابراهیم اسماعیل شیعه اهل سنت مکه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۵ تعداد دانلود : ۱۲۹
حضرت ابراهیم (علیه السلام) به امر خداوند، همسر و فرزند خردسالش را در سرزمین بی آب و آبادانی مکه به امان خدا رها کرد. پس از تمام شدن آب و غذای مادر و فرزند، طفل خردسال بی تاب از تشنگی، پا بر زمین می سایید و مادر در پی یافتن آب از صفا به مروه و از مروه به صفا می شتافت، ولی چیزی جز سراب نبود. ناامید به سمت کودک خود بازگشت که دید خداوند به قدرت خود، چشمه آبی در زیر پای کودکش روان ساخته است که موجب روشنی دیدگان او گردید. اکنون پس از هزاران سال، حاجیانی از سراسر جهان به زیارت خانه خدا می آیند و از آن آب متبرک هم خود می نوشند و هم برای دیگران به عنوان هدیه و تبرک می برند. در طول هزاران سالی که از این پدیده شگفتِ حرمِ الهی گذشته، زمزم شاهد تحوّلاتی بوده و در رهگذر حوادث، مسیری طولانی طی کرده است. نوشتار پیش رو به شیوه توصیفی در پی آن است که با مراجعه به آثار نگاشته شده در این باره، به صورت مستقیم نگاهی به اخبار تاریخی مربوط به این پدیده منحصر به فرد در روایات مستند تاریخی و نیز روایات اسلامی داشته باشد و در این زمینه، متون متقدم و معاصر را از نظر گذرانده است.
۴۹.

بازشناسی مؤلفه های معنایی قریه در قرآن کریم با تکیه بر ریشه شناسی واژه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۳۱) 31 - 60

کلیدواژه‌ها: شهر منزلگاه ام القری مکه حج زبان شناسی تاریخی زبان شناسی سامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۶ تعداد دانلود : ۳۹۹
قریه پُرکاربردترین واژه متعلّق به حوزه معنایی شهر و آبادی در قرآن کریم است که در دهه های اخیر، بحث درباره تمایزهای معنایی آن با واژه های قریب المعنا چون مدینه و بلد، بیش از پیش مورد توجه قرآن پژوهان قرار گرفته است. با این حال، مرور بر منابع لغوی و تفسیری گویای آن است که هنوز هم آگاهی چندانی از فرآیند ساخت و مؤلفه های معنایی قریه و ویژگی های این نوع از آبادی در بافت نزول وجود ندارد. برای جبران این خلأ مطالعاتی، در پژوهش حاضر کوشش شده است با رویکرد ریشه شناسی، سابقه واژه قریه در زبان های نیا پیجویی شود، سیر تحولات معنایی این واژه تا عربی قرآنی به بحث گذاشته شود و مؤلفه های معنایی آن در قرآن کریم بازشناخته شود. مطالعه حاضر نشان می دهد که واژه قریه ریشه در دو ستاک متفاوت دارد و بر اساس یک الگوی ترکیبی ساخته شده است. از داده های زبان شناختی و نیز کاربردهای قرآنیِ واژه چنین استنباط می شود که قریه در عصر نزول بر شهرها و آبادی های مهمان پذیری اطلاق می شده است که به دلیل واقع شدن در میانه راه های مواصلاتی، نقش منزلگاه بین راهی را برای استراحت و تجهیز مسافران ایفا می کردند. از دستاوردهای جانبی این پژوهش، ارائه تحلیلی نو از علّت اطلاق «أمّ القری» بر شهر مکه است.
۵۰.

عملکرد و حضور قبیله حمیر در تحولات پیش و پس از اسلام (دوران پیامبر«ص»)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۹ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۷) 121 - 145

کلیدواژه‌ها: قبیله حمیر گسترش اسلام دوران پیامبر مکه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۳ تعداد دانلود : ۲۰۰
قبیله حمیر یکی از مشهورترین و بزرگ ترین قبایل یمنی است که در برهه ای از تاریخ، حکومت سیاسی نیرومندی در عربستان جنوبی تأسیس کرد و نامی ماندگار از خود در وقایع پیش و پس از ظهور اسلام به جای گذاشت. این قبیله با امپراتوری های بزرگ حبشه، روم و ایران مراوداتی فراوان داشت. بدین سبب میان قبایل عرب از اهمیت ویژه برخوردار بود؛ زیرا بر خلاف دیگر قبایل، صرفاً یک نظام قبیله ای نبود، بلکه کارکرد دولت تأثیرگذار را نیز داشت. سؤال اصلی این پژوهش این است که عملکرد و حضور قبیله حمیر در دوران پیش و پس از اسلام به چه شکل بوده است؟ در این مقاله با بررسی منابع تاریخی نشان داده شد که قبیله حمیر با حضور در روند جریان های سیاسی، اجتماعی و دینی پیش از اسلام و ارتباط عمیق و ریشه دار با تاریخ اسلام به صورت عنصری فعال و تأثیرگذار در معادلات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام ظاهر شد. ﺭﻭﺵ به کار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ در ﺍی ﻦ ﭘ ﮋﻭﻫﺶ، ﺭﻭﺵ کﺘﺎﺑﺨﺎﻧ ﻪﺍی ﻭ ﭘﮋﻭﻫﺸ ی ﺗ ﺎﺭیﺨی (Historical Research) است.
۵۱.

برکت و اسباب آن در قرآن و حدیث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال هشتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲ 115 - 140

کلیدواژه‌ها: زکات نماز سحرخیزی دعا قناعت مکه کشاورزی رمضان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۰ تعداد دانلود : ۲۰۲
اسباب این جهان، منحصر به ظواهر و مادیات نیست؛ بلکه در ماورای عالم مادی، امور دیگری به نام معنویات وجود دارد که ارتباطی بس دقیق با مادیات و ظرافتی قابل تحسین دارد. یکی از این امور معنوی، واژه برکت است که در قرآن به صورت های تبارک، بارک، بارکنا، بورک، برکات، مبارک و مبارکه جمعاًً سی و دو بار به کار رفته است. این تحقیق به بررسی واژه برکت واسباب آن مانند قرآن کریم، نماز، حج، امر به معروف و نهی از منکر، عیادت از بیمار، صدقه، مکان ها و زمان ها، خوردنی ها و آشامیدنی ها و حیوانات بابرکت از دیدگاه قرآن و حدیث می پردازد. روش تحقیق آن به صورت کتابخانه ای است که از قرآن کریم، منابع تفسیری و روایی و نرم افزارهای قرآنی و حدیثی استفاده شده است. آشنایی با اسباب و عوامل افزایش برکت در زندگی و بکارگیری عملی و کاربردی آن در زندگی از اهداف این نوشتار می باشد.
۵۲.

نقش یزید بن شجره رهاوی در ناپایداری موقعیت امام علی(ع) و پایداری معاویه در مکه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 125-146

کلیدواژه‌ها: یزید معاویه مکه حج علی (ع) قریش قثم خدری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۱ تعداد دانلود : ۱۸۷
این پژوهش در راستای نقش نیروهای مذهبی و نخبگان قبیله ای در حوادث تاریخ اسلام در قرن نخست هجری به تحلیل شخصیت یزید بن شجره رهاوی و نقش وی در ناپایداری خلافت امام علی(ع)و تثبیت موقعیت امویان می پردازد. یزید دارای گرایشهای عثمانی بود. در دوران خلافت امام علی (ع) از کوفه به شام رفت و در نبرد صفین معاویه را همراهی کرد. از مراجع دینی و رجال سیاسی شام به شمار می رفت. فرماندهی شامیان را در غارت مکه و گرفتن بیعت برای معاویه برعهده داشت. روش پژوهش، مطالعه تاریخی و مبتنی بر جمع آوری داده و تحلیل و توصیف آنها است و با استفاده از شیوه کتابخانه ای و منابع اسلامی به این سوالات پاسخ داده می شود که یزید چگونه در تضعیف موقعیت امام علی (ع) و تثبیت معاویه و امویان در مکه نقش داشت، عوامل موثر در این موفقیت چه بود؟ معاویه و امام علی(ع) چه نقش و جایگاهی داشتند؟ در این پژوهش روشن می گردد سوابق دینی، اجتماعی و سیاسی یزید و جهت گیری او در رویارویی با امام علی(ع) در مکه، سبب بکارگیری وی توسط معاویه شد. یزید نقش مهمی در تزلزل موقعیت امام علی (ع) ، تقویت معاویه و تثبیت خلافت امویان ایفا کرد. راهبرد اصلی امام علی (ع) در این قضیه دفع توطئه معاویه و شامیان براساس سه مقوله مهم جهاد، ضرورت حفظ حرم الهی و اقامه حق بود. از دیگر عوامل موفقیت نسبی رهاوی عبارتند از: نقش قریش و دیگر مخالفان امام، سوء تدبیر قثم بن عباس وسازش پذیری مردم.
۵۳.

تکوین دولت در مکه پیش از اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای سیاسی معاصر سال ۱۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۴۹) 85 - 110

کلیدواژه‌ها: دولت مکه اسلام قریش عصبیت قبیله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۱ تعداد دانلود : ۱۲۳
برداشت رایج میان محققان این است که با وجودی که سرزمین های شمالی و جنوبی شبه جزیره عربستان سابقه دیرینه ای در تکوین دولت داشتند، اما عرب جاهلی حجاز در بی دولتی به سر می بردند تا اینکه با بعثت رسول الله و دعوت دین مبیین اسلام، اولین شکل از صورت دولت در مدینه پایه گذاری شد. در این پژوهش، با فرض دولت در عام ترین معنای آن که هر گونه سامان عقلانی و عرفی نظم سیاسی را شامل می شود، نشان داده است که سابقه تکوین دولت، لا اقل، به بیش از دویست سال قبل اسلام و با استیلای قبیله قریش که یکی از خالص ترین قبایل عرب حجاز است، باز می گردد. قصی بن کلاب بن مرّه یا قریش، کسی بود که خاندان های قریش را از پراکندگی نجات داد و آنها را در قالب تاسیس نظام سیاسی قبیلگی یکپارچه و متحد ساخت و شهر مکه را به مثابه مرکز حکمرانی این نظام تبدیل کرد. او شهر مکه را علاوه بر سامان سیاسی با ایده دار الندوه، از جهات اقتصادی و دینی سازماندهی کرد. بنابر این، بسیاری از شاخص های شکل گیری دولت در عرب جاهلی پیش از اسلام را می توان مشاهده کرد. اساساً مهم ترین دلیل برخورداری مکیان از دولت، شدت مخالفت مشرکین و کفار با دعوت رسول خدا در قبل و بعد هجرت آن حضرت به مدینه است.
۵۴.

شخصیت پردازی در رمان «طوق الحمام» با چینش مکانی از مکّه تا مادرید

نویسنده:
منبع: التنظیرات و النقد فی الادب العربی سال ۲ بهار ۱۴۰۱ شماره ۵ 1 - 18

کلیدواژه‌ها: رمان نویسی معاصر شخصیت پردازی رجاء عالم طوق الحمام مکه مادرید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۷۰
شخصیت های هر داستانی توسط نویسنده آن انتخاب شده و در جای جای داستان نقش ایفا می کنند، به طور کلّی می توان گفت که داستان برشی از واقعیت و خیال ساخته و پرداخته ذهن نویسنده است. بخش مهمی از شخصیت پردازی، وام دار مجموعه ای از عناصر است که نویسنده داستان به فراخور اثر مورد نظرش از آن بهره می گیرد. رمان «طوق الحمام» اثر رجاء عالم رمان نویس زن عربستانی بازتابی اجتماعی- دینی دارد که حوادث آن در دو شهر مکّه و مادرید اتّفاق می افتد. این رمان، از نظر شخصیت پردازی جایگاه هنری والایی دارد. رجاء عالم در شخصیت پردازی و معرّفی اشخاص رمان خود از شیوه گفتگو و توصیف استفاده کرده است و شخصیت های داستان اکثراً شخصیت هایی مکمل هستند. فضای دینی  و خیالی داستان، ساختار آن را جذّاب و تعقیب و گریز و جدال، رغبت خواننده را برای ادامه داستان حفظ کرده است. ترتیب زمانی، مکانی و نظم منطقی رویدادها در معرّفی شخصیت ها به صورتی کم و بیش پایدار است که گاه حوادثی غافلگیرکننده یک شخصیت، چینش زمانی و مکانی داستان را بر هم می ریزد. ساختار صوری داستان، به دو قسمت با دو مکان مجزّا امّا شخصیت های تکراری و گاه جدید، تنها با هویّت متفاوت «عزّه»، تشکیل شده است. در بررسی شخصیت پردازی در این رمان، نویسنده با قرار دادن کانون روایت در مکّه و اتّفاقاتی که در مورد این فضای مقدّس صورت می گیرد حفظ هویت این مکان را دغدغه اصلی روایت می داند. این پژوهش بر آن است تا با روشی تحلیلی- توصیفی به بررسی این مطلب بپردازد که انواع شخصیت پردازی چگونه باعث نظم، تداوم و چینش قسمت های مختلف داستان «طوق الحمام» شده است. از جمله نتایج این پژوهش اینکه ذهن راوی و شخصیت داستان  و موضوع پیوندی هماهنگ و منسجم با هم دارند و این هماهنگی به منظور تحقق و تثبیت اهداف اصلی است و محتوای اصلی آن که درباره تاریخ مکه و آداب ورسوم مردمان آن است با این پیوندها تقویت و تأکید می شود. اندیشه ها و تصاویر ذهنی داستان اغلب دارای یکپارچگی و ساختار مشخص هستند. از ویژگی های بارز این رمان می توان به توجه  به عنصر زمان، ارتباط نویسنده با خواننده و شخصیت محوری به جای حادثه پردازی اشاره کرد.