حجازیات در دیوان شریف رضی (359 - 406 ه)(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
حوزه‌های تخصصی:
مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱.
۳.
۴.
۵.
۶.
۷.
۸.
۹.
۱۰.
۱۱.
۱۲.
۱۳.
۱۴.
۱۵.
۱۶.
۱۷.
۱۸.
۱۹.
حجاز
دلایل و عوامل مؤثر در مناسبات دولت سلجوقی و امارت اشراف حجاز(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
دولت سلجوقیان (427-590 ه.ق) در ایران با مقطعی از امارت دیرپای اشراف (358 - 1343 ه.ق) در حجاز هم عصر بود. با وجود وجاهت سیاسی و استقلال معنوی اشراف، به دلیل سیطره ی آن ها بر حرمین شریفین، پیوسته از سیاست های دولت های قدرتمند هم جوار تأثیر می گرفت. در میان دولت های هم جوار، سلجوقیان سنّی مذهب که به عنوان حامیان نظامی خلافت عباسی و در زمره ی رقبای دولت فاطمیان شیعی در مصر شناخته شده بودند، با برخورداری از اقتدار و توان نظامی، همه ی تلاش خود را برای نفوذ در حرمین شریفین و همراه کردن امارت اشراف با سیاست های خود به کار بستند. در پژوهش حاضر ضمن توجه به تفاوت های مذهبی این دو دولت، دلایل روابط سیاسی اشراف با سلجوقیان و عوامل مؤثر بر پایایی روابط امارت اشراف و سلجوقیان را بررسی می کنیم. مطالعات توصیفی، تحلیلی و استنباطی مبتنی بر داده های کتابخانه ای نشان می دهند که سلجوقیان از برقراری این روابط، به دنبال کسب مشروعیت و احراز وجاهت برای دولت خود و عباسیان و کوتاه کردن دست فاطمیان از حرمین شریفین بودند. اشراف به دلیل نداشتن استقلال اقتصادی و اقتدار سیاسی- نظامی و نیاز داشتن به حفظ موجودیت سیاسی و تداوم امارت اشراف، به سلجوقیان متمایل بودند.
موانع و مشکلات سفر حج ایرانیان در روزگار سلجوقیان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
چکیده
سفر حج به عنوان یک فریضه دینی، در روزگاران گذشته سفری سخت، خطرناک و گاه بی بازگشت و همراه با مشکلات بسیار بوده است. در روزگار حاکمیت سلجوقیان بر ایران (۴۲۹ ۵۹۰ ق)، از یک طرف گاه شرایط اقتصادی نامناسب در سفر حج تأثیر می گذاشت و از طرف دیگر، حاجیان با مشکلات زیادی ازجمله ناامنی ناشی از غارتگری اعراب بادیه، حمله های ناگهانی اسماعیلیان، کمبود آب و آذوقه، قحطی و بیماری های کشنده ای مانند و با روبه رو می شدند. اختلافات سیاسی در این دوره مانند اختلافات سلاطین سلجوقی، استقلال طلبی برخی امیران عراق و اختلافات امیران مکه با امیرالحاج نیز، بر مشکلات سفر حاجیان می افزود. این مقاله بر آن است تا با استفاده از گزارش های تاریخی، موانع و مشکلات سفر حج در دوره سلجوقیان را با روش توصیفی تحلیلی بررسی کند.
تبیین تاریخی رابطه سیاست، تجارت و زیارت درحجاز (قرن اول هجری قمری)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
سیاست ،تجارت و زیارت در حجاز ، واژه هایی هستند که روابط بین آن ها بروز پدیده هایی را موجب شد ، که تبیین این روابط موضوع اصلی مقاله حاضر است . این پژوهش با تشریح وضعیت بازار های عرب مقارن ظهور اسلام و اهداف و چگونگی تشکیل آن ها ، کیفیت تأثیر گذاری مفاهیم سه گانه مورد نظر پژوهش در تحولات قرن اول هجری در سرزمین حجاز را مورد بررسی قرار می دهد. مسئله اصلی این است که آیا می توان بین سیاست، تجارت و زیارت در حجاز رابطه ای کشف کرد که تأثیر قابل توجهی در حوادث قرن اول هجری داشته باشد؟ و در صورت اثبات ، علل اصلی چگونگی قابل تبیین هستند؟ این پژوهش نشان داد که علیرغم برخی مخالفتهای اولیه مسلمین با بهره برداری های خاص اقتصادی و سیاسی از پدیده حج و زیارت، سرانجام اسلام به نوعی بر این کارکردها صحه گذارد و عاقبت شکل دیگر زیارت اماکن مقدس یعنی زیارت قبور اولیاء الهی بنا بر دلایلی که ذکر شده است خود به موضوع کشمکش تبدیل گردد . علاوه بر آن خلفا خصوصا در دوره بنی امیه همچون عصر جاهلیت از حج به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی خود سود بردند.
تفاوت قشربندی اجتماعی در مناطق شمالی و جنوبی جزیرة العرب و منطقه حجاز در آستانه ظهور اسلام(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه‌های تخصصی:
قشربندی اجتماعی در جزیرة العرب قبل از اسلام، متأثر از نظام قبیله ای و سنت های حاکم بر آن، سلسله مراتبی پلکانی داشت. این قشربندی در مناطق شمالی و جنوبی، با توجه به توسعه سازمان اجتماعی و همچنین رشد سیاسی و اقتصادی این مناطق، تفاوت هایی با قشربندی منطقه حجاز یافت. این مقاله می کوشد با رویکردی توصیفی تبیینی و با بهره گیری از منابع مربوط به دوره جاهلیت، تاریخ های عمومی، تاریخ های محلی، کتب رجالی و جغرافیایی این تفاوت را بررسی کند. بر اساس این پژوهش، توسعه نظام قبیله ای و سیاسی مناطق شمالی و جنوبی و رشد اقتصادی آن ها، بر نحوه توزیع ثروت، قدرت و منزلت مؤثر بوده و سبب شده است که اقشار اجتماعی این مناطق در لایه های بالایی و میانی، متفاوت از قشربندی اجتماعی در منطقه حجاز باشد.
مسیحیت درحجاز و غرب جزیره العرب مقارن ظهوراسلام(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
سه دین اسلام، مسیحیت و یهود از یک خانواده بوده و به عنوان آیین های سامی خوانده شده اند، ولی در متون اسلامی تأکید شده است که دین اسلام کامل کننده دو دین پیش از خود است. از این رو بررسی موقعیت مسیحیت و دامنه نفوذ آن در جزیره العرب به ویژه بخش غربی آن و حجاز مقارن ظهور اسلام ازاهمیت خاصی برخوردار است. زیرا آگاهی از آن به درک بهتر بسیاری از حوادث صدر اسلام، خاصه تعامل مسیحیان با پیامبراکرم(ص) و مسیحیت شناسی قرآن کریم کمک می کند. ازاین رو نگارنده دراین مقاله بر آن است تا اطلاعاتی از نحوه نفوذ مسیحیت و موقعیت آن در حجاز به دست دهد. هرچند برای گسترش مسیحیت در حجاز راه های متعددی وجود داشته، اما دراین مقاله به ورود مسیحیت به حجاز از نواحی شمال غربی (بصری)، غرب (حبشه) و جنوب غربی (نجران) پرداخته شده و ثابت شده است که مسیحیت در سده ششم میلادی و مقارن ظهوراسلام در حجاز حضوری به نسبت قوی داشته است.
قانون در حجاز عصر جاهلی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۲۷
87 - 100
حوزه‌های تخصصی:
در جامعه عربی حجاز در عصر جاهلیت، به علت نبود حکومت مرکزی و به طورکلی، فقدان حکومت به معنای امروزی، نهاد قانون گذاری هم دیده نمی شود؛ اما این، به مفهوم نبود قانون در آن زمان نیست؛ بلکه قانون های برآمده از اجتماع وجود داشت که در واقع، همان سنّت های عصر جاهلی بودند که جوامع عربی بر اساس تعصب قبیلگی و عُرف قبایل به آنها عمل می کردند. در این نوشتار، برآنیم با استفاده از منابع و مطالعات جدید و با تحلیل داده ها و نیز نگاهی به وضعیت سیاسی حجاز در عصر جاهلی، به این پرسش پاسخ دهیم که قانون در حجاز عصر جاهلی چگونه بوده؟ و چه مکانیزمی بر اجرای آن نظارت می کرده؟ و ضمانت اجرای آن چه بوده است؟ یافته های این تحقیق نشان می دهد که سنّت هایی مانند: بیعت، حلف، جوار و اخذ بالثار، از مهم ترین قانون های عصر جاهلی بودند و مکانیزم اجرای آن نیز همان تعصبات قبیلگی، نظارت عمومی و از همه مهم تر، لزوم وفای به عهد بود که در جامعه آن روز، از اهمیت بسزایی برخوردار بودند.
صوفیان سعودی: مصالحه میان وهابیان و متصوفه در حجاز (1925 1940)
منبع:
آینه پژوهش سال ۲۵ خرداد و تیر ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۴۶)
19 - 25
حوزه‌های تخصصی:
دندراویه یکی از طریقت های برآمده از سنت ادریسی بود که پس از مرگ سرسلسله آن، احمد بن ادریس فاسی، در گونه های مختلف در جهان اسلام بسط یافت. نویسنده در مقاله حاضر به دنبال نشان دادن این مسئله است که گرچه دشمنی وهابیان با تصوف قادری امری غیر قابل انکار بوده، اما فِرَقی همچون دندراویه پس از فتح حجاز توسط آل سعود به حیات و اشاعه آموزه های خود ادامه داده اند. وی در پی پاسخ به این سؤال است که چرا تنها دندراویه توانست پس از تسلط دولت سعودی بر حجاز، به فعالیت خود ادامه دهد. یکی از مفاهیم مورد تأکید نویسنده در این مقاله آن است که درک از وهابیت بر مبنای سلسله وقایعی که منجر به فتح حجاز توسط نیروهای سعودی در دهه های 1920 و 1930 شد، با آنچه در ساحت اندیشه رخ داده کمی متفاوت است. وی قبل از نگاه دقیق به ویژگی های خاص فرقه احمدیه، به تبیین وضع تصوف در عربستان سعودی و نوع مواجهه عبدالعزیز با تصوف می پردازد. از این رو، نیم نگاهی به روابط مابین خاندان سعود و ساختار مذهبی وهابی دارد.
نگاهی انتقادی به آرای مستشرق سوئیسی بورکهارت درباره مکه مکرمه و حج(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه‌های تخصصی:
این مقاله برای اثبات وجود داده های مهم و ارزشمند در کنار داده ها و تحلیل های خطا در آثار مستشرقان دوره استعمار، با مطالعه موردی عملکرد جان لوئیس بورکهارت، مستشرق سوئیسی، در کتاب «سفر به عربستان» است. موضوع اصلی این پژوهش بررسی ویژگی های اثر بورکهارت به عنوان یک مستشرق قرن نوزدهم است. پس از معرفی اجمالی بورکهارت، نقاط قوت وی در این اثر در محورهای جامعیت و گستردگی مطالب؛ توجه به تاریخ اجتماعی حرمین؛ تحقیق میدانی و بسنده نکردن به نقلیات؛ پشتکار و تلاش خستگی ناپذیر؛ و دقت در نقل و اندازه گیری اماکن جغرافیایی و سپس نقاط ضعف او در این کتاب در دو دسته خطاهای نقلی و خطاهای تحلیلی بررسی شده است. خطاهای مربوط به آیین حج؛ خطاهای تاریخی مربوط به اماکن تاریخی مربوط به احکام حج و عمره، خطاهای تحلیلی مربوط به برده داری در اسلام، سنت احرام، نگاه قرآن به اهل کتاب، مهریه دختران مکه، معرفی مذاهب اسلامی و تعصب ورزی بر ضد اسلام، از جمله خطاهای او در این اثر است. وجود نکات مثبت در کنار خطاها در اثر او، اثبات کننده نظریه «امکان بهره مندی علمی از آثار علمی مستشرقان» در کنار هوشیاری و گوش به زنگی درخصوص خطاهای علمی و جهت گیری مذهبی و سیاسی آنان است.
تأثیر ناامنی بر روند حج گزاری خراسانیان از ابتدای قرن سوم تا میانه قرن پنجم هجری(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال بیست و یکم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۸۲)
171 - 198
حوزه‌های تخصصی:
در پی گسترش اسلام در ایران و توجه به حج به عنوان یکی از مهم ترین آیین های دینی، اعزام کاروان های متعددی از سرزمین های شرق خلافت با عنوان رکب الخراسان به حرمین شریفین رواج یافت. این سفر دینی که در مسیری طولانی صورت می گرفت، گاه به دلیل مشکلات و خطرات مسیر متوقف می ماند. پس از افول دستگاه خلافت عباسی (132-656 ﻫ.ق.) و تجزیه سرزمین های زیر سلطه ایشان و افزایش درگیری های داخلی و خارجی سلسله های ایرانی بر سر تصاحب تاج و تخت و توسعه قلمرو، دوره ای طولانی از ناامنی های مقطعی در مسیرهای منتهی به عراق و حجاز ایجاد شد که در نتیجه آن، نه تنها امکان فعالیت های عمرانی و خدمات بهتر برای قافله ها میسر نگردید، بلکه با افزایش درگیری های فرقه ای، ظهور گروه های تندرو و رواج راهزنی قبایل عرب، قافله های حج در برخی دوره ها از سفر بازماندند. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتاب خانه ای در پی مطالعه تأثیر ناامنی به عنوان متغیری مستقل بر روند حج گزاری خراسانیان در ابتدای قرن سوم تا میانه قرن پنجم هجری است.
نقش عثمانیها و ترکان جوان در تحولات خلیج فارس
منبع:
مطالعات خلیج فارس سال اول پاییز ۱۳۹۳ شماره ۳
32-52
در قرن هفدهم میلادی، کشورهای سلطه گر جهان بتدریج، متوجه خلیج فارس شدند و هر یک برای مدتی، آن منطقه را تحت سیطره خود قرار دادند. کشورهای پرتقال؛ هلند؛ انگلستان و حتی در مقطعی، امپراتوری عثمانی، قصد حضور و اقامت دائمی و بهر هبرداری از منابع بیکران خلیج فارس را در ذهن خود داشتند. قدرت عثمانی از قرن هفدهم میلادی به بعد، دچار افول شده و قدم بسوی انحطاط و نابودی برمیداشت. در سال 1912 م. دولت ترکهای جوان در کشور عثمانی حکومت را در دست گرفتند. این دولت در نظر داشت، با ضمیمه کردن سرزمینهای ترک نشین شرقی به دولت عثمانی، عنصر ترک را در جمعیت امپراتوری تقویت کرده و در اکثریت قرار دهد. بنابرین حکومت ترکها با تمایلات شدید «ناسیونالیست ترکی» بتدریج بدنبال اجرای یک سیاست «ایره دنتیست» افتاد. بدین ترتیب در اجرای همین سیاست، با شروع جنگ جهانی اول، دولت عثمانی با اندیشه های خرده استعماری، درکنار آلمان وارد جنگ شد. کشور آلمان قصد داشت با کمک دولت عثمانی، خود را به آبهای خلیج فارس برساند و این خطری بود که منافع کشور انگلستان را در خلیج فارس و هندوستان تهدید میکرد. اجرای سیاست «ایره دنتیست» ترکهای جوان، در درون خود حامل یک سیاست «آنتی ایره دنتیسم» نسبت به سایر ملل امپراتوری عثمانی از قبیل، عربها؛ یونانیها؛ بلغارها و ارمنیها هم بود. در نهایت و با توجه به برخورد انفعالی عثمانیها، نسبت به جدا شدن سرزمینهای عربی حاشیه خلیج فارس از دست آنها، کشورهای عرب تحت تسلط امپراتوری عثمانی، بخصوص کویت؛ عراق و عربستان از دست عثمانیها خارج شده و قدرت استعماری بریتانیا، جانشین آنها در این مناطق شد. علل این فعل و انفعالات موضوع این مقاله است.
اماکن منسوب به امام علی(ع) در حجاز(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۵ تابستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۰)
81 - 99
حوزه‌های تخصصی:
در سرزمین حجاز، مساجد و زیارتگاه های متعددی وجود داشته که به یادبود محل حضور و نماز خواندن پیامبرخدا9 و دیگر شخصیت های مقدس مسلمانان یا در ارتباط با حوادث سرنوشت ساز صدر اسلام بنا گردیده است. امیر مؤمنان علی7 از جمله شخصیت هایی است که زیارتگاه ها و مکان های متعددی به نام ایشان در حجاز وجود داشته است. این نوشتار به واکاوی اماکن و زیارتگاه های منسوب به آن حضرت و تبیین نوع ارتباط آنها با ایشان می پردازد. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که اماکن منسوب به آن حضرت، شامل شماری از مساجد، خانه ها و چاه های آب بوده است.
رساله ها و تألیفات نگاشته شده درباره طائف در میراث اسلامی(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۶ زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۲)
121 - 136
حوزه‌های تخصصی:
طائف شهری است در شرق مکه مکرمه در عربستان که در سال هشتم هجری به دست پیامبرخدا9 فتح شد. در طائف مسجد و زیارتگاه عبدالله بن عبّاس، از صحابه برجسته پیامبر و زیارتگاه ها و اماکنی منسوب به آن حضرت وجود داشته که وجود این آثار باعث شده است که شماری از نویسندگان مسلمان در دوره های مختلف، به نگارش رساله ها و تألیفاتی درباره طائف و فضایل و اماکن متبرک آن اقدام کنند. در این مقاله، تلاش شده ضمن ارائه کتاب شناسی جامعی از آثار تألیف شده درباره این شهر، ویژگی های کلی و اهمیت آنها به طور اجمالی بیان گردد.
تأثیرات جنبش سنوسیه در حجاز (مطالعه موردی شیخ فالح الظاهری)(1258ق/1842م-1328ق/1910م.)(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
میقات حج دوره ۲۹ بهار ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۵)
159 - 188
حوزه‌های تخصصی:
سنوسیه یکی از جنبش های تأثیرگذار اسلامی است که به ایجاد یک جامعه انسانی با مؤلفه های فرهنگی و اقتصادی با توجه به توانایی ها و امکانات در دسترس، اهتمام ورزید. این حرکت، جنبشی محلی نبود؛ بلکه موسس آن، محمد بن علی السنوسی، به گونه ای عمل کرد که جنبشی عربی و با نفوذ گسترده باشد. این پژوهش سعی دارد یک دوره مهم از تاریخ جنبش سنوسی در حجاز را بررسی، و تأثیرات مذهبی و فرهنگی آن را بر جامعه حجاز آشکار کند.منطقه حجاز، به دلیل اهمیت مذهبی، در تاریخ جنبش سنوسی از جایگاه برجسته ای برخوردار است؛ در واقع دعوت سنوسی از حجاز آغاز شد. اولین زاویه (خانقاه) سنوسی در حجاز و در کوه ابی قبیس، و سپس تعداد زیادی از زاویه های سنوسی در حجازو سایر بلاد اسلامی ایجاد شد که مورد استقبال عده کثیری از اهل حجاز واقع شد.شیخ فالح الظاهری یکی از برجسته ترین شاگردان زاویه سنوسی بود که بعداً یکی از شیوخ برجسته آن شد و شهرت وی در افق ها گسترش یافت. وی به مقام علمی برجسته ای دست یافت که شایسته تدریس در بسیاری از سرزمین های اسلامی شد؛ تا جایی که سلطان عبدالحمید از وی برای تدریس در استانبول دعوت کرد و عده ای از طلاب به دست او تربیت شدند و پرچم علم را در جهان اسلام برافراشتند.
بررسی رابطه فرهنگ وتوسعه سیاسی با تحلیلی بر چگونگی تحولات سیاسی جامعه حجاز در عصر پیامبر اکرم(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال پانزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۳۳
24 - 46
حوزه‌های تخصصی:
توسعه سیاسی به یک معنا فرآیندی است که در آن برای دولت سازی،کارآمدی نظام سیاسی، ایجاد امنیت پایدار، برقراری عدالت اجتماعی، بردباری در برابر مخالفان، حاکمیت قانون وگسترش امکانات آموزشی تلاش می شود؛ این امور رابطه مستقیم با فرهنگ به عنوان هویت دهنده انسان در زندگی اجتماعی دارد. رابطه فرهنگ با سیاست آن چنان عمیق است که هرگونه تحول بنیادین در امور سیاسیِ در یک جامعه، وابسته به فرهنگ مردمان آن دیار است. بهترین نمونه برای نشان دادن نقش فرهنگ در توسعه سیاسی شیوه پیامبر خاتم(ص) درنهضت مقدس اسلامی است؛ پیامبر خاتم(ص) برای اصلاح وضعیت سیاسی حجاز، مهم ترین و اولین کاری که انجام داد این بود که باورها و ارزش های آن جامعه را اصلاح کرد و از این راه، توانست گروهی متحد، هم فکر و همگرا ایجاد کند و زمینه تأسیس دولت را فراهم نماید. و با توزیع عادلانه قدرت و ثروت، شایسته سالاری، اصول گرایی و قانون مداری، دیپلماسی فعّال و توجه به نیازهای مادّی و معنوی، تحول گسترده ای را در حجاز ایجاد کند. در این مقاله، رابطه فرهنگ وتوسعه سیاسی با بررسی چگونگی توسعه سیاسی در عصر پیامبر اکرم(ص) و نقش باورها و ارزش های دینی در آن، با استناد به منابع و متون کهن و روش تحلیلی توصیفی مورد بررسی قرار گرفته است.
تأملی بر دلایل ممنوعیت سکونت اهل کتاب در مکه(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
آموزه های فقه مدنی بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۵
291 - 312
حوزه‌های تخصصی:
مسئله مهمی که امروزه برای مسلمانان مطرح است و اهل کتاب نیز در آن ذی نفع می باشند، این است که آیا بر اساس قرآن کریم و مستندات فقهی، اهل کتاب با ملاحظه اینکه به کتاب آسمانی معتقدند، می توانند در شهر مکه سکونت نمایند یا این آموزه ها با آنان نیز همچون کفار و دشمنان اسلام برخورد نموده و آن ها را از اقامت گزیدن در آنجا محروم و ممنوع نموده است؟ در این مقاله که به شیوه توصیفی تحلیلی تدوین گردیده، به این مسئله پرداخته است و با استفاده از ابزارهای فقهی، دلایل ممنوعیت آن ها را مطرح نموده و مورد نقد و بررسی قرار داده است. نتیجه تحقیق، عدم کفایت آیات قرآنیِ مورد استناد و نیز عدم دلالت روایت مطرح شده بر مدعاست و در نتیجه در شرایط عادی به استناد اصل اولیه آزادی انسان ها در انتخاب محل سکونت خود، حکم به جواز آن می شود.
جایگاه و کارکرد فرهنگی تمدنی رباط های حجاز در ایام حج (قرون 7- 8 ه )(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخ فرهنگی سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۴
۱۴۰-۱۱۷
حوزه‌های تخصصی:
گونه شناسی و بررسی کمّی کاربست مفهوم «جاهلیت» در بیانات معصومان (ع)(مقاله پژوهشی حوزه)
منبع:
تاریخ اسلام سال ۲۵ بهار ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۹۷)
7 - 41
حوزه‌های تخصصی:
واژه «جاهلیت»، مهم ترین و بارزترین اصطلاحی است که در یادکرد ساختار اجتماعی و ویژگی های رفتاری، اخلاقی و اعتقادی مردم منطقه حجاز در سالیان پیش از ظهور اسلام، به کار رفته است. مرور منابع حدیثی شیعه، نشان می دهد که معصومان:نیز در بیانات خود از این واژه در موضوعات متعدد و در مصادیق گوناگون استفاده کرده اند. در مقاله پیش رو، ابتدا به گونه شناسی و سپس به بررسی کمّی و تطبیقی اخبار دسته بندی شده، اشاره شده و رهاورد آن در جهت دستیابی به چارچوب اجمالی اندیشه معصومان:درباره عصر جاهلیت و بازخوانی مصادیق و چگونگی یادکرد از دوره جاهلیت، مورد استفاده قرارگرفته است. نتایج تحقیق، نشان دهنده همسو بودن دیدگاه معصومان:با یکدیگر درباره عصر جاهلیت است؛ بااین تفاوت که این اصطلاح، از سوی هریک از معصومان:متناسب با اهداف متفاوت به کار رفته است و کم شمار یا پُرشمار بودن کاربرد آن در دوره های مختلف و نیز درنگ در تنوع موضوعات و مصادیق آن، می تواند زوایای تازه ای درباره نگاه معصومان:نسبت به مفهوم جاهلیت را آشکار نماید.