مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱.
۲.
۳.
۴.
۵.
۶.
۷.
۸.
۹.
۱۰.
۱۱.
۱۲.
۱۳.
۱۴.
۱۵.
۱۶.
۱۷.
۱۸.
۱۹.
۲۰.
نقوش نمادین
حوزه های تخصصی:
ارزشمند ترین بنای دوره صفویه در کرمان مجموعه گنجعلی خان است. این مجموعه را می توان موزه هنر
عصر صفویه در کرمان دانست. سردر کاروانسرای گنجعلی خان در میان این مجموعهی ارزشمند همچون
نگینی زیبا می درخشد. چرا که کاشی کاری این سردر شامل تزئینات متنوعی از جمله انواع نقوش هندسی،
گیاهی، انسانی و نقش های نمادینی می باشد که همنواختی زیبایی را ازجهت معنایی و بصری ایجاد کرده
است. در نتیجهی تحقیقات توصیفی- تحلیلی به عمل آمده در این پژوهش این مهم استنباط می شود که
هنرمندان بنای این سردر، با در کنار هم قرار دادن کتیبه ها و اشکال تصویری گوناگون بسیار زیبا و با تنوع
فوق العاده شان که هرکدام از آنها تداعی گر معنایی خاص هستند توانستند ترکیبی تازه و بسیار جذاب پدید
آورند که علاوه بر زیبایی شناختی در روح و اندیشه بیننده رسوخ کند و ذهن مخاطب را به ورای معنای
ظاهری سوق دهند، معنایی که نشان از حرکت دارد، یعنی حرکت از عالم محدود دنیایی به عالم معنایی
ملکوتی. نوشتار حاضر که به گونه توصیفی تحلیلی تنظیم شده است، بیشتر با تکیه بر پژوهش های میدانی و
به صورت استنتاجی انجام شده است.
مطالعه ی تطبیقی پیشانی بند طلایی موزه آذربایجان
حوزه های تخصصی:
موضوع پژوهش حاضر تحلیل و مقایسه نسبی پیشانی بند طلایی به دست آمده از منطقه خلخال، موجود در موزه آذربایجان است که از طریق کاوش های غیرمجاز به دست آمده است. باتوجه به اینکه هیچ گونه کار پژوهشی بر روی این شئ صورت نگرفته، لذا انجام چنین پژوهشی در این زمینه به منظور مشخص کردن کارکرد، شیوه ساخت، مقایسه، تاریخ گذاری نسبی و تجزیه و تحلیل نقوش نمادین به کار رفته بر روی این اثر هنری ضروری به نظر می رسد. روش شناسی این مقاله به صورت مطالعه تطبیقی و به صورت تحلیلی-توصیفی و شیوه گردآوری اطلاعات آن نیز به دو روش کتابخانه ای و میدانی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در کاربست نقوش این پیشانی بند، طرز تفکر و اعتقادات هنرمندان تأثیر به سزایی داشته است. درواقع این نقوش به صورت آیینی و مظهری از خدایان بودند که توسط هنرمندان بر روی سفالینه ها و گاهی بر روی زیورآلات نقش شده اند تا بدین وسیله خود را تحت حمایت خدایان قرار دهند. با توجه به مطالعات انجام شده در زمینه شیوه ساخت، شیوه تزئین و تجزیه و تحلیل حاصل از مقایسه نقوش با نمونه های تزئینی مشابه مانند سینه بند زرین و عاج های زیویه، جام طلای لرستان، جام زرین مارلیک و پیشانی بند حسنلو، نتایج تاریخ گذاری مبین آن است که پیشانی بند مورد مطالعه را می توان در محدوده زمانی بین اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول ق.م. تاریخ گذاری کرد.
بررسی نقوش ، نمادها و ریشه یابی آنها در پته معاصر کرمان(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
جلوه هنر سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۹)
87 - 100
حوزه های تخصصی:
پته دوزی، نوعی سوزن دوزی در شهر کرمان است. این هنر، تجلی گاه باورهای اعتقادی و فرهنگی مردم این خطه با حفظ ارزش های هنری و نمادین آن است. زنان هنرمند کرمانی با مهارت های خود، شال را صحنه جلوه گری نیازها، آرمان ها، آلام و خواسته هایی می سازند که، ریشه در اعتقادات ایشان دارد. در حقیقت، نقوش پته حکایت از ارتباط این هنر با باورها و فرهنگ مرسوم منطقه دارد که، به مدد سوزن و ریس به منصه ظهور می رسد. این پژوهش، بر مبنای این فرضیه که نقوش در هنر پته دوزی کرمان، مبتنی بر فرهنگ و اقلیم مردم منطقه شکل گرفته است؛ و با رویکردی نمادشناسانه به مطالعه و بررسی آن نقوش پرداخته می شود. درصدد یافتن رابطه معنادار میان نقوش پته، به تحلیل و یافتن مفاهیم آن ها با مراجعه به فرهنگ، اعتقادات و باورهای رایج مردم کرمان پرداخته شده است. ماحصل این جستجو، نشان دهنده جایگاه تعیین کننده اعتقادات مردم و اقلیم منطقه در شکل گیری نقش های پته است. تا آن جا که، هنرمند در صدد نشان دادن تصویر آرمانی خود از طبیعت، به نقش پردازی بهشت گونه پته می پردازد؛ و آن جا که، خواسته ها و نیازمندی های خود را از طبیعت مطالبه می کند، از نقوش پرندگان -که در معنای نمادین خود نشان از طلب باران می باشند- بهره برده است؛ و در مواردی که، آلام و دردهای خود را بر پته می دوزد، زمینه شال را یک سره از نقوش بته ای -که در ژرفای خود، باردار معنای نمادین است- تصویرگری می کند. شیوه گردآوری مطالب و داده های مورد استفاده کتابخانه ای، اسنادی و میدانی بوده است که با رویکرد توصیفی و تحلیلی به انجام رسیده است.
نمادشناسی مهرهای ساسانی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
جلوه هنر سال دهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۲۰)
67 - 78
حوزه های تخصصی:
نقوش مُهرهای ساسانی، در قالب نقوش جانوری، گیاهی، انسانی و ... ارائه شده اند و حاکی از تأثیر نقوش از نمادهای اساطیری و باورهای مذهبی می باشند که بخش عمده ای از این نگاره ها به نماد فرّه ایزدی و ایزدان دین مزدیسنا و بخشی نیز از سایر فرهنگ ها و تمدن ها اقتباس گشته است. هدف از ارائه این مقاله، توضیح و تفسیری برای نقوش مُهرهای ساسانی و همچنین علت استفاده و کارکرد این مُهرهاست. سوال اصلی تحقیق این است که : مضامین و مفاهیم نقوش بکار رفته در مُهر ها چه بوده و چه ارتباطی با باورهای دینی و اساطیر دوره ساسانی داشته است؟. نگارنده برای پاسخ به این پرسش، در ابتدا توضیحی در مورد کارکرد مُهرها و فیزیک مُهرهای ساسانی خواهد داشت و سپس به شرحی در مورد نماد و اسطوره می-پردازد و در نهایت با ارائه تعدادی از نقوش مُهرهای ساسانی به تفسیر نقوش این مُهرها خواهد پرداخت. نتیجه حاصل از این پژوهش این است که: اعتقادات مذهبی و اسطوره ای فرد، بیشترین تأثیر را در انتخاب نقش مُهر داشته است؛ و در مورد کارکرد این مُهرها باید گفت که علاوه بر استفاده به عنوان سند مالکیت، نقش طلسمی نیز داشته اند و این نکته در انتخاب نقش مُهرها بسیار حائز اهمیت می باشد. واژگان کلیدی: مُهرهای ساسانی، نقوش نمادین، اسطوره،
مطالعه تطبیقی نقوش نمادین شیعی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی با مسجد جامع یزد(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
نگره زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴۴
85 - 97
حوزه های تخصصی:
مسجد جامع یزد یکی از مساجد سبک آذری در ایران است که بکارگیری نقوش در قالب گچبری وکاشیکاری در آن درخور تفسیر است. بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی نیز که در سال 753 ه.ق احداث و در دوران حکومت صفویه، واحد های مختلفی به آن اضافه گردیده حاوی ده ها اثر بدیع در مضامین رشته های مختلف هنری از قبیل:کاشی کاری معرق، مقرنس، گچ بری، کتیبه های نفیس، منبت کاری، نقره کاری، تذهیب و طلا کاری می باشد. محور اصلی این پژوهش، مطالعه تطبیقی نقوشی از این دو بنا متعلق به دوره صفویه است که جنبه نمادین آنها به نحوی دربردارنده تفکرات مذهب شیعه است. بر همین اساس ابتدا، نقوش نمادین شیعی موجود دراین دو بنا شامل انواع مختلف شمسه و ستاره انتخاب و سپس به صورت تطبیقی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند. سؤالاتی که این پژوهش درپی پاسخ گویی به آن ها است، عبارتند از: چه نوع نقوش تزئینی در بناهای اسلامی برگرفته از باورهای شیعی حاکم بر جامعه بوده است؟ آیا نقوش تزئنیی نمادین شیعی این دو بنای مذکور با در نظر گرفتن فاصله مکانی این دو بنا از یکدیگر اشتراکاتی باهم دارند؟ براساس این مطالعه مشخص گردید که نقوش هندسی تزئینی (پنج ضلعی، شش ضلعی، هشت ضلعی، ده ضلعی و دوازده ضلعی) این دو بنا دارای مفاهیم نمادین مرتبط با باورهای شیعه بوده که نه تنها از لحاظ تکنیکی و فرم ظاهری شبیه به هم هستند بلکه از دیدگاه نمادین نیز داری بار معنایی مشابهی می باشند.
کلیسای سنت استپانوس با پیشینه نیایشگاه باستانی ایران
منبع:
هنر و تمدن شرق سال سوم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۱۰
23 - 34
حوزه های تخصصی:
سرزمین کهن ایران دارای اماکن مقدس بسیاری است که این مکان ها غیر از ارتباط با ادیان کنونی، مرتبط با ادیان کهن بوده اند. ایرانیان در طول تاریخ به عناصر طبیعی و حیات بخش احترام گذاشته و معابدی به آنان اختصاص می دادند. کلیسای سنت استپانوس که در گذشته یکی از معابد بزرگ ایران بوده دارای سنگ نگاره هایی با نقوش نمادین، برخی ویژگی های معماری، طبیعت و نیز تاریخ خاص منطقه ی جلفای ارس که گویای این پیشینه است. این مقاله پس از بیان کلی اهمیت تاریخی منطقه، ویژگی های بنا را شرح داده و با تحلیل نقوش برجسته ی آن در پی اثبات وجود نیایشگاه باستانی در این مکان است.
پژوهشی بر شاخص ترین نقوش نمادین گیاهی در گچبری های ساسانی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
ر دوران باستان نقوش و نشا ن های نمادین علاوه بر جنبه های تزئینی بیانگر مسائلی مهم در باب فرهنگ، هنر و حتی ساختارهای اجتماعی یک حکومت و کشور است. در دوره ساسانی نیز نقوش نمادین با توجه به درهم آمیختگی دین و سیاست رونق بیشتری گرفته است، به نحوی که در اکثر آثار هنری به جای مانده از دوره ساسانی می توان نمونه ای از آن ها را مشاهده نمود. هنر گچبری در دوره ساسانی ازجمله هنرهای توسعه یافته ای است که نسبت به دوره های قبل به اوج پختگی خود رسیده و شاهد کاربرد وسیع آن به صورت اشکال متنوع نمادین در بناها و کاخ های ساسانی هستیم. بررسی نقوش گیاهی نمادین گچبری های دوره ساسانی، ضرورتی است که متأسفانه تاکنون به طور مستقل و مبسوط به آن پرداخته نشده است. این پژوهش بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی به شمار می رود. نتیجه این بررسی نشان می دهد که غالب نقوش نمادین موجود در گچبری های دوره ساسانی ریشه مذهبی دارند، این نقوش هرچند در قالب نقوش متعدد و متنوع گیاهی به نمایش درآمده اند، لیکن هر یک از آن ها به عنوان یک سمبل از باورهای دینی و اعتقادی است. انگور و درخت زندگی ازجمله نمادهایی است که در ایران نمادی از باروری و برکت و جاودانگی هستند و همواره در این دوره این نقوش در آثار گچبری قابل مشاهده است، همچنین نقش نیلوفر معرف یکی ایزدان دین مزدیسنا است.
مطالعه تطبیقی- تحلیلی نقوش گلیم افشاری و نقوش نمادین مرتبط با آیین زار روی سفال های دوره مس سنگی منطقه کرانه خلیج فارس
نقوش زیادی روی سفال های دوره مس سنگیِ محوطه های باستانیِ خوزستان به تصویر درآمده است که همواره از دیرباز تا کنون مورد توجه محققان بوده است. به نظر می رسد که این نقوش در تفکرات، بینش و اعتقادات مردمان آن مناطق از ارزش و جایگاه والایی برخوردار بوده است. نقوش به تصویر کشیده شده، می تواند نشانه ای از شرایط و موقعیت جغرافیایی و حتی حاکی از مفهومی نمادین باشد. این مقاله با بررسی یکی از رسوم فرهنگی یعنی آیین زار ساکنان خوزستان با شیوه توصیفی - تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای به تحلیل و تطبیق نقوش نمادین موجود بر روی سفال های دوره مس سنگی و گلیم افشار پرداخته است. نتایج نشان می دهد که بینش ها، تفکرات، سنن و باورهای مردم خوزستان از دور ه های پیش از تاریخ تا عصر حاضر ادامه یافته و در دیگر آثار هنری آنها از جمله گلیم رسوخ پیدا کرده است.
بررسی زبان مشترک باغ و نگارگری ایرانی با تأکید بر نقش نمادین درخت سرو(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش هنر سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۱
۸۵-۷۵
حوزه های تخصصی:
زبان بیان در هنر سنتی و اصیل ایرانی، رمزی است. در این زبان، هر شیء دارای ظاهر و باطنی است؛ یا به بیانی دارای لایه های وجودی متعدد است. به این معنی که هر صورت مادی برای اشاره به معنایی مجرد در عالمی بالاتر به کار می رود. لازمه فهم و بازخوانی این زبان، به عنوان میراث هنر و ادب ایرانی، کسب معرفت درباب دیدگاه و جهان بینی حاکم بر خلق اثر است. در پژوهش حاضر، خوانش ساختار و زبان بیان درختان به سبب سابقه حضور نمادین در جلوه های مختلف هنری به عنوان بخشی از فهم زبان رمزی هنر ایران، موردتأکید قرار گرفته است. در این زمینه، نقش نمادین درخت باستانی سرو در نگاره ها و باغ های ایرانی به عنوان موثق ترین نمونه های خلق فضای مثالی، موضوع تحقیق است. درواقع هدف کلی پژوهش، بررسی نقش نمادین و رمزآمیز درختان در طراحی محیط در ارتباط با زمینه های خیال انگیز فضاست. روش تحقیق، پژوهشی تاریخی و تطبیقی است و گردآوری اطلاعات با مراجعه به اسناد کتابخانه ای و بازدید نمونه های موردی، به صورت ارائه جدول مقایسه خصوصیات سرو در باغ و نگارگری ایرانی، صورت گرفته است. در نتیجه این بررسی متوجه تأثیر فرم ویژه درخت سرو بر مخاطب فضا از طریق ایجاد طرح واره های ذهنی معنادار می شویم. به گونه ای که فرم های مختلف سرو، که به طور مشخص به کشیدگی تاج، ارتفاع بدنه، تراکم بافت و تیرگی رنگ آن مربوط می شوند، هریک باعث برداشت مفهومی خاص در ذهن انسان می شوند و درنتیجه تکرار این همراهی، نقش سرو باعث تداعی معانی ازجمله: جاودانگی، پایداری، بلندبالایی و ... گردیده است. بنابراین با کاربرد هدفمند درخت سرو در طراحی منظر، می توان از طریق تداعی معانی ویژه، شرایط خیالی و فراواقعی برای مکان ایجاد کرد.
بررسی عناصر بصری و زیبایی شناسانه نقوش سفال های پیش از تاریخ ایران (با تمرکز بر دوره مس سنگی)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش هنر سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۱۴
۱۲۰-۱۰۹
حوزه های تخصصی:
سفال به عنوان فراوان ترین داده مادی در باستان شناسی محسوب می شود. باستان شناسان سفال را از جنبه های مختلفی چون گونه شناسی، موقعیت و ارتباط لایه نگارانه، لعاب، پوشش، بافت و ترکیب، نقوش و غیره مورد ارزیابی و مطالعه قرار داده اند، اما پرداختن به نقوش سفالی از جنبه زیبایی شناسانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. عناصر زیبایی شناسانه و هارمونیکی چون تکرار، تقارن، تعادل، تناسب ،تمرکز، توازن و غیره بر روی سفال های پیش از تاریخ ایران به وفور دیده می شوند و بازگو کننده این نکته مهم هستند که بشر علاوه بر جنبه کاربردی سفال در زندگی روزمره، با نقوش مختلف هندسی، انسانی، گیاهی، حیوانی، موضوعی و نمادین که بر سفال ها ایجاد می کرده، سعی در ارضا کردن نیاز های زیبایی شناسانه خود بوده است. دوره نوسنگی شروع نقش اندازی بر روی سفال است که بیشتر نقوش، هندسی هستند، ولی در دوره مس - سنگی ما شاهد توسعه، تکامل و پیشرفت نقش اندازی روی سفال هستیم و انواع نقوش به زیبایی و ظرافت هرچه تمام تر روی ظروف سفالی محوطه های مختلف این دوره در ایران مشاهده می شود. در این تحقیق ضمن توجه به جنبه های بصری و زیبایی شناسانه نقوش روی سفال های پیش از تاریخ ایران، ارتباط میان انواع عناصر زیبایی شناسانه ، انواع نقوش روی سفال و کاربرد این عناصر در آنها مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که کاربرد عناصر زیبایی شناسانه مرتبط با ریاضیات هم زمان با پیشرفت جوامع پیش از تاریخ و تکامل اجتماعی انسان در دوره مس سنگی رو به پیچیدگی نهاده و این عناصر ظریف تر و زیبا تر خلق شده اند که نمود آنها استفاده از نقوش موضوعی و نمادین و بهره گیری از این عناصر به بهترین شکل ممکن هستند.
تحلیل عناصر بصری قالی ایرانی در خوانش تصویری قالی شیخ صفی (موزه لس آنجلس)
منبع:
فردوس هنر سال دوم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۵
88 - 105
حوزه های تخصصی:
بیان مسئله: قالی ایرانی با زبان هنری و تصویری به عنوان تجلیگاه عناصر بصری و نمادین جلوه نموده است. وجود مفاهیم نمادین در قالب عناصر بصری در قالی ایرانی ریشه در فرهنگ ایرانی - اسلامی دارد، از جمله نمودهای بارز آن قالی شیخ صفی متعلق به دوران صفویه است. این قالی را میتوان یکی از نمونه های بارز کاربرد عناصر بصری و نمادین در هنر قالی ایرانی دانست. این اثر نفیس به عنوان مجموعه ای ارزشمند از نقشمایه ها و موتیفهایی با مفاهیم ایرانی - اسلامی است. این پژوهش به خوانش تصویری و بررسی عناصر بصری یکی از دو نمونه قالی شیخ صفی (نمونه موجود در موزه شهر لس آنجلس) پرداخته است. هدف مقاله: هدف از این پژوهش شناخت و معرفی عناصر تصویری و نقشمایه های قالی ایرانی - اسلامی باتوجه به شاهکارهای هنری موجود و روشن ساختن مفاهیم نمادین آنها بوده که پایه و اساس هنر تصویری اسلامی - ایرانی را آشکار میسازد. سؤال مقاله: در راستای این پژوهش این سؤالات مطرح بوده که قالی ایرانی تا چه اندازه به عنوان یکی از قالبهای هنری عناصر و نقشمایه های نمادین ایرانی - اسلامی را انتقال داده است؟ ویژگیهای بصری و نمادین نقشمایه های قالی شیخ صفی دارای چه بنیانهایی هستند؟ روش تحقیق: این تحقیق از نظر زمانی یک پژوهش تاریخی و از نظر هدف توصیفی - تحلیلی بوده. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است. نتیجه گیری: نتایج پژوهش نشان میدهد، ساختار این قالی برگرفته از مفهوم بهشت مینوی و باغ مینوی اسلامی - ایرانی است. وجود عناصری بصری چون لچک، ترنج و شمسه مرکزی یا همان ترنج و قندیل هرکدام نشانی از بار معنایی نمادین موجود در این قالی است. کاربرد نقشمایه ها با ابعاد زیبایی شناختی در ظاهر و ساختار قالی به همراه مفاهیم خاص از جمله ویژگیهای این قالی نفیس است.
مطالعه صورت و معنای نقوش گچ بری خانه تاریخی بروجردی ها (کاشان)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
کاشان شناسی دوره ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۷)
135 - 162
هنر گچ بری از جمله هنرهای ایران به شمار می رود که از دیرباز در معماری ایران رواج داشته است. این پژوهش برای مطالعه نقوش گچ بری معماری خانه های تاریخی ایران، مشخصاً به خانه بروجردی های کاشان می پردازد. هرچند در نگاه اول چنین به نظر می رسد که این نقوش جنبه تزیینی دارند و صرفاً جلوه گر زیبایی بصری هستند ، با نگاهی عمیق تر به آن ها می توان دریافت که در بسیاری موارد بر مفاهیمی دلالت دارند که نه تنها در فرهنگ ایران جنبه نمادین یافته اند، بلکه بیانگر باورها و اعتقادات ایرانی اسلامی نیز هستند. تنوع به کاررفته در گچ بری های خانه بروجردی ها بسیار چشمگیر بوده و نشان دهنده معماری ارزشمند عصر خود در شهر کاشان است. اهداف اصلی پژوهش، شناسایی و گونه شناسی نقوش گچ بری خانه بروجردی ها و پی بردن به مفاهیم آن هاست که غالباً مبتنی بر باورهای دینی و فرهنگی ایران هستند و جنبه نمادین یافته اند. بر این اساس سؤالات اصلی پژوهش عبارت اند از: ۱. گونه های نقوش گچ بری در خانه بروجردی ها کدام اند؟ ۲. این نقوش بر چه مفاهیمی دلالت دارند؟ نتایج به دست آمده نشان می دهد نقوش مزبور که به گونه های گیاهی، انسانی، حیوانی و همچنین موجودات افسانه ای به چشم می خورند، بعضاً حامل مفاهیم نمادین اساطیری و مقدس هستند. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده از بررسی های میدانی و مطالعات کتابخانه ای انجام شده است، بدین نحو که ابتدا تصویربرداری دقیق و مناسبی از گچ بری ها انجام شده و سپس بر اساس مطالعات کتابخانه ای، هر نقش از وجه معنایی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. در این مسیر، موقعیت هر نقش روی نقشه پلان معماری خانه و همچنین روی تصاویر با استفاده از نرم افزار گرافیگی مشخص شده است.
مقایسه نقوش نقاشی های دیواری بقاع متبرکه در لاهیجان و نقاشی های شاهنامه کارکیا(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
نگارینه هنر اسلامی سال هشتم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۲
54 - 73
حوزه های تخصصی:
آثار هنری علاوه بر ویژگی های زیباشناختی، بازتاب دهنده ی مناسبات اجتماعی-فرهنگی بستر تولید کننده ی خود نیز هستند. در گیلان بسیاری از اماکن مذهبی شیعی، دارای نقاشی دیواری بوده اند که پیدایش آن ها را به دوره ی صفوی نسبت می دهند. شاهنامه کارکیا در سده ی 15 میلادی(نهم ه.ق) در شهر لاهیجان نگاشته شد. این شاهنامه به سبک نگارگری ترکمن شیراز تصویرگری شده است. پرسش اصلی تحقیق حاضر این است که الگوهای متشابه و متفاوت میان نقوش شاهنامه کارکیا و نقاشی های دیواری بقاع متبرکه کدام است و چگونه شباهت ها و تفاوتهای نقاشی دیواری بقاع متبرکه در لاهیجان و نگاره های موجود در شاهنامه کارکیا تحلیل می گردد؟ روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای از طریق فیش برداری و تصویرخوانی است. یافته های تحقیق نشان می دهد، نقاشی های دیواری بقاع متبرکه با نگاره های موجود در شاهنامه کارکیا دارای مشخصه های بارزی هستند که بر گرفته از یک فرهنگ مادر می باشند و آن، فرهنگ ایرانی است که فرهنگ شیعه در نقاشی بقاع و گرایش های ایرانی در شاهنامه کارکیا بخشی از آن است. هردو نقاشی دارای نقوش نمادین مانند اژدها، خورشید، تاج و درخت سرو هستند. نقش خورشید در هردو نقاشی به یک معنا و مفهوم به کار گرفته شده است ولی نقش اژدها کاملا معنای متضاد دارد که از روابط آن با سایر نشانه های درون اثر قابل درک است. نقش تاج نیز در هر دو نقاشی به معنی سلطنت، قدرت، فره شاهی و آسمانی است. درخت سرو نیز دارای معانی مشترک است که همگی ریشه در باورها و اعتقادات فرهنگی ایران دارند. فرآیند طرد و جذب نشانه ای، ساز و کار اشتراک نشانه ها و تفاوتهای آنها درون نقاشی بقاع و شاهنامه کارکیا را بیان می دارد. نشانه ها اگرچه ریشه در فرهنگ ایرانی دارند اما در اثر هم نشینی و رابطه درزمانی با سایر نشانه های درون متنی، معانی منحصر به فردی را بازنمایی می کنند.
بررسی تصویر انسان در ابریشمینه های آل بویه و سلجوقی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره ۳ تابستان ۱۳۹۰ شماره ۴۶
47 - 54
حوزه های تخصصی:
کاربرد نقوش جاندار مانند انسان در منسوجات دوره اسلامی موضوعی درخور توجه است. پارچه های بویهی و سلجوقی رواج این نقوش را در این دوره آشکار می سازند. این نوع نگاره ها منبع مناسبی برای دست یابی به ویژگی های منسوجات آن زمان هستند. برای بررسی، تعدادی از پارچه هایی که در آنها تصویر آدمیان موضوع اصلی طراحی پارچه قرار گرفته است، از منابع مختلف جمع آوری گردید. سپس با مقایسه نگاره ها سعی شد تا برخی از ویژگی های مهم و هم نشینی عناصر در طرح ها با یکدیگر مشخص گردد. هنرمندان دوران مذکور منسوجات ارزشمندی تولید کرده اند که نقش مایه های تزیینی آنها در مقایسه با سایر آثار هنری ایران شگفت انگیز است. توجه به تصویر انسان در تعدادی از قطعات پارچه در کنار عناصر و دیگر نقوشی که مفاهیمی نمادین دارند، روشنگر این نکته است که هنرمندان این عصر نه تنها از مهارت بالایی در پارچه بافی برخوردار بوده اند، بلکه از مفاهیم آرایه های تزیینی نمادین نیز مطلع بوده و با دقت و مهارت، عناصر گوناگونی را در بیان هدفی خاص دنبال نموده اند. علاوه بر ارائه شیوه های جدید، تاثیر سنت های هنری دوره های قبل نیز در این آثار قابل شناسایی است.
نقش رنگ در پیکرک های انسانی دوره ی نوسنگی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره ۳ پاییز ۱۳۹۰ شماره ۴۷
25 - 31
حوزه های تخصصی:
پیشینه ی کاربرد رنگ در مجسمه سازی قدمتی بس طولانی دارد. از نخستین تندیس های الهه های مزین به سنگ های قیمتی و رنگین و نقوش درون غارها با رنگ های طبیعی تا مجسمه های معاصر. پیکرک های مادینه و غالبآ در حالت نشسته، بیشترین پیکرک های دوره ی نوسنگی را تشکیل می دهند که در مواردی نه چندان زیاد به صورت رنگی دیده شده اند. در ایران این پیکرک های رنگی بیشتر در مناطقی چون تپه ی حاجی فیروز، یانیک تپه و شهر سوخته پیدا شده اند که گاه وجوه مشترکی با پیکرک های رنگی دیگر مناطق باستانی دنیا چون چتل هویوک در ترکیه دارند. رنگ در این پیکرک ها در قالب نقوش مختلفی چون خطوط زیگزاگی، جناغی و مواج و یا نقوش شناخته شده ای که بیشتر نمادین هستند استفاده شده است. استفاده از رنگ و نقوش تزئینی نه تنها به هر چه زیباتر شدن اشیا و ظروف منجر می شد بلکه بستر مناسبی را برای انتقال مفاهیم فراهم می نمود. رنگ در پیکرک های دوران نوسنگی نیز زبانی نمادین به شمار می آید که مفاهیم، باورها و عقاید خاص هر فرهنگ را نمایش می دهد. جایگاه مهم رنگ در زندگی، عقاید و باورها و نهایتاً در هنر انسان دوره ی نوسنگی که بیشتر از خصوصیتی نمادین برخوردار است، محتوای اصلی این پژوهش را تشکیل می دهد.
بررسی طرح تاج شاهان در سکه های ایران از دوره هخامنشی تا ساسانی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره ۱۷ تابستان ۱۳۹۱ شماره ۵۰
23 - 32
حوزه های تخصصی:
همواره در تاریخ پادشاهی دنیا شاهی بدون تاج قابل تصور نیست. پادشاهان ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند. تاج شاهان ایران باستان به عنوان یکی از مظاهر سلطنت و قدرت، در آثار هنری گوناگونی همراه با نقش پادشاه در حالی که وی را از دیگر اشخاص متمایز می سازد، نمایان شده است. یکی از آثار هنری مهم که نقش شاهان ایران همراه با نماد قدرتشان یعنی تاج، برروی آنها توسط هنرمندان خوش ذوق و قریحه ی ایرانی حک شده است، سکه ها می باشند. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی_تاریخی است که از طریق گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی و نیز مشاهده سکه ها در برخی موزه ها انجام پذیرفته است؛ ضمن اینکه مطالعه سیر تحول طرح تاج شاهان دست یابی به تفاوت ها و تشابهات تاج ها را امکان پذیر می نماید. در این جستار تلاش نگارندگان بر این است که، سیر تحول تاج شاهان نقش شده بر روی سکه های سه امپراتوری بزرگ ایران باستان(هخامنشی، اشکانی و ساسانی) را مطالعه نمایند. هدف از بررسی تاج شاهان در ادوار تاریخی ایران باستان شناخت، بازشناسی، تشخیص و تفکیک آنان از یکدیگر از طریق مطالعه سکه ها می باشد؛ چرا که هر پادشاهی تاج مخصوص به خود را داشته و بعضاً علاوه بر طرح تاج نقوش، جنس و نمادهای مورد استفاده متفاوت بوده است.
سفید چاه، نمایه ای فراتر از یک گورستان :شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان سفید چاه(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی دوره ۱۹ تابستان ۱۳۹۳ شماره ۲
49 - 56
حوزه های تخصصی:
مازندران در طول تاریخ با توجه به شرایط اقلیمی و موقعیت سیاسی خاصی که داشته، همواره مرجعی برای توجه تمامی دیدگاه ها بوده است. محققان و پژوهشگران آشنا به تاریخ و فرهنگ تمدن های کهن، این مکان را بستر مناسبی برای کاوش های خود دانسته اند. سفیدچاه، عنوان گورستانی است سرشار از نقوش و نمادهای شگرف که این قبرستان را از مکانی جهت نگهداری متوفی به گنجینه ای تاریخی بدل ساخته است. توجه به ساختار، نوع تصاویر و نیز فضای ویژه ی این محوطه تاریخی، زمینه ایجاد این پژوهش را فراهم نموده است؛ تا با این امر هرچه بیشتر در جهت معرفی و نگهداری این میراث جاویدان گام هایی مثبت برداشته شود. روش تحقیق برای این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری داده ها، میدانی است. نوشتار حاضر به بررسی مضامین تصویری و نقوش رایج در سنگ قبرهای این منطقه می پردازد و با معرفی پاره ای از مهم ترین آنها، سعی در کشف معنا و مفاهیم زندگی در برهه ای از تاریخ این سرزمین را دارد. مطالعه، درک و آگاهی از این نقوش، مسیر نیل به ارزش های فرهنگی، اجتماعی و تفکرات بومیان منطقه را هموار ساخته و پیامد آن آشنایی با تاریخ و تمدن انسان و حتی رسیدن به شناخت خود است.
مطالعه تحلیلی نقوش و خاستگاه احتمالی شکل ظاهری قالیچه های پوستین ساروق با رویکرد نمادشناسانه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
قالیچه های پوستین ساروق را که زیرمجموعه قالی های تصویری دوره قاجار محسوب می شوند و از کمیاب ترین گونه ها هستند، می توان علاوه بر جنبه های زیبایی شناسانه قالی های تصویری هم عصرشان، از منظر محتوا و نمادهای نهفته در آن مورد مطالعه قرار داد. هدف پژوهش، تحلیل خاستگاه شکل ظاهری قالیچه های پوستین ساروق و واکاوی نمادهای تصویری مطرح شده، برای کشف ارتباط آن ها با آیین ها و مراسم تصوف و درویشی است. بنابراین، پرسش مطرح شده آن است که خاستگاه احتمالی شکل ظاهری این قالیچه ها کجا بوده و چه ارتباطی بین نمادهای تصویری آن با آیین های درویشی وجود دارد؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای انجام گرفته، همچنین با توجه به آرای میرچا الیاده به نمادهای موجود در این قالیچه ها پرداخته شده است. نتایج حاکی از آن است که دو منشأ یکی در شرق دور (سرزمین های هند و تبت) و دیگری در عثمانی می تواند در شکل ظاهری قالیچه های پوستین مطرح باشد که منشأ شرقی محتمل تر است. همچنین کاربست نقوش نمادین دراویش در این نوع قالیچه ها می تواند نشان از کاربرد آئینی و نمادین قالیچه های پوستین ساروق در مراسم دراویش باشد که فراتر از یک کف پوش بوده و به عنوان دیوارآویز استفاده می شده است. با توجه به یافته های تحقیق، ردپای آیین های هندو و بودایی رایج در سرزمین های هند، تبت و مناطق هم جوار در این قالیچه قابل پیگیری است.
رویکرد نشانه شناسی و مطالعه تطبیقی جام زرّین احمدبیگلو شهرستان مشگین شهر(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
اثر دوره ۴۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۲)
380 - 393
حوزه های تخصصی:
پژوهش حاضر به تحلیل نقوش و مقایسه نسبی جام زرّین مکشوفه از روستای احمد بیگلو شهرستان مشگین شهر با نمونه های به دست آمده در داخل وخارج از ایران می پردازد. این شی ء ازطریق حفاری های غیرمجاز درسال 1393 کشف شد. با توجه به اینکه هیچ گونه کار پژوهشی روی این شئ صورت نگرفته، لذا انجام چنین پژوهشی در این زمینه به منظور مشخص نمودن کارکرد، تکنیک ساخت، مقایسه، تاریخ گذاری نسبی، تجزیه وتحلیل نقوش نمادین به کار رفته روی این اثر هنری ضروری به نظر می رسد. روش شناسی این پژوهش به صورت مطالعه تطبیقی و تحلیلی-توصیفی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات آن نیز به دو روش کتابخانه ای و میدانی است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در به کارگیری تزئینات نقوش روی جام، طرز تفکر و اعتقادات هنرمندان تأثیر بسزایی داشته است. درواقع این نقوش به صورت آیینی و بیانگر مفاهیمی همچون حاصلخیزی و باروری بوده است. نمونه های قابل مقایسه با جام زرّین مشگین شهر، جام طلای گاو بالدار مارلیک، جام حسنلو و جام کلاردشت را شامل می شود. درزمینه مقایسه عناصر تزئینی سینه بند بزرگ زیویه، حلقه مفرغی مکشوفه از سرخ دم، تیردان به دست آمده از لرستان، محوطه ربط2، بشقاب نگهداری شده در موزه بریتانیا و آثاری در خارج از ایران که نمونه های آشوری از آن جمله است. با توجه به تحلیل نقوش و مقایسه آن با نمونه های یافت شده، نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می دهد که گاه نگاری نسبی جام مشکوفه متعلق به اواخر هزاره سوم تا اوایل هزاره دوم ق.م. بوده و تصویرسازی و سمبل های نقش شده بر روی جام مشکین شهر بازنمایی از آداب ورسوم استقبال از بهار در آذربایجان با حضور آیین مهری است.
بررسی نقش مایه هایِ سنگ نگاره آسو در شهرستان بیرجند(مقاله علمی وزارت علوم)
سنگ نگاره ها یا هنر صخره ای، یکی از کهن ترین آثار تاریخی و هنری به جای مانده از بشر هستند. این نقوش از جمله هنرهایی هستند که در نقاط مختلف ایران پراکنده اند و هر یک نشانی از دنیای باستان دارند. این پژوهش، به بررسی و مطالعه سنگ نگاره های آسو پرداخته است. سنگ نگاره های نویافته آسو در ناحیه ای کوهستانی به فاصله 300 متری در جنوب روستای آسو در شهرستان بیرجند، در استان خراسان جنوبی قرار دارد. روش بررسی نگاره ها، پیمایشی بوده که از تک تک نقوش عکس برداری و سپس طراحی صورت گرفته است و در روش کتابخانه ای به بررسی تطبیقی نقوش با دیگر سنگ نگاره های ایران پرداخته شده است. اهداف اصلی پژوهش شامل معرفی و بررسی نقوش سنگ نگاره آسو، مطالعات انسان شناسی در مورد نقوش، مطابقت نقوش با شرایط اقلیمی (پوشش گیاهی و جانوری)، بررسی تطبیقی و تشابهی نقوش با دیگر نقاط و گاهنگاری پیشنهادی براساس شواهد موجود است. نقوش یافت شده در این محوطه شامل 51 نقش که در برگیرنده نقوش؛ حیوانی، انسانی، نمادین و ابزارآلات است که اغلب به صورت تک نگاره و گاه مجموعه ای بوده که در خلق این نقوش از روش کوبشی استفاده شده است. با بررسی های انجام گرفته می توان پی برد که نقوش مورد نظر از نظر کیفی و کمی با دیگر نقوش یافت شده در دیگر مناطق ایران و خارج از مرزهای کنونی ایران، قابل بررسی و تحلیل هستند.