مطالعات خلیج فارس

در آغاز قرن بیستم با وجود امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه در سیزدهم مرداد 1285 جنبش و درگیری در سراسر کشور همچنان ادامه داشت. در این شرایط جنوب ایران به دلیل دوری از مرکز قدرت وضعیتی نابسامان داشت. خوانین قبایل و طوایف به دلیل بی توجهی حکومت مرکزی، مستقل و خودسر عمل می کردند و در این بین اجحاف و ظلم زیادی در حق مردم می شد. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای تأثیرات نظام قومی و عشیره ای بنادر و جزایر خلیج فارس در نیمه نخست قرن بیستم را بر اوضاع این نواحی مورد مطالعه قرار داده و پیامد سیاست های رضا شاه پهلوی در این مناطق را مشخص می کند. طبق یافته های پژوهش در اواخر حکومت قاجار عدم حضور پررنگ حاکمیت در سواحل جنوبی خلیج فارس موجب ناآرامی ها و اقدامات خودسرانه قبایل شده بود. بعد از شروع جنگ جهانی اول و نقض بی طرفی ایران توسط دولت های درگیر، اوضاع بسیار وخیم تر شد. رکود اقتصادی بنادر و جزایر و مسدود شدن راه های تجاری از یک سو و درگیری قبایل و طوایف و اجحاف حق آنها از سوی دیگر، موجب گریز بیشتر مردم به نواحی دیگر، به خصوص سواحل جنوبی خلیج فارس را فراهم کرد. این روند در زمان رضاشاه و اعمال قدرت حکومت مرکزی، همچنان ادامه داشت و روند آن هرگز قطع نشد به طوریکه روزبه روز از تعداد ساکنین این نواحی کاسته می شد.

جزیره قشم بزرگترین و مهم ترین جزیره ایران در خلیج فارس و همچنین از کلیدی ترین مناطق ساحلی جنوب ایران در جهت انجام مطالعات و پژوهش های باستان شناختی است. تا کنون محوطه های ارزشمندی از دوران پارینه سنگی تا قرون معاصر اسلامی در این جزیره شناسایی شده که مطالعه و بررسی آنها گویای نکات ارزشمندی در زمینه ارتباطات فرهنگی این منطقه از ایران با همسایگان جنوبی خود در گذشته است. در نتیجه بررسی ها و مطالعات اخیر صورت گرفته در محوطه تاریخی خوربس در جزیره قشم، گورستان عظیمی از دوره اشکانی در این محوطه شناسایی شد. در جوار گورستان یاد شده در خوربس، آثار دیگری از این دوره به صورت غارهای دست کند و محوطه استقراری دیده می شوند که به همراه گورستان نویافته، مجموعه عظیمی از دوره اشکانی را تشکیل می دهند. این درحالی است که در کاوش های قبلی محوطه های شاخص دیگری مانند لافت، رمچاه و دفاری از دوره اشکانی شناسایی شدند که با اضافه شدن مجموعه نویافته خوربس به آنها، جزیره قشم به یکی از مهمترین مناطق ایران در جهت مطالعات دوره اشکانی و به ویژه مطالعات مربوط به ارتباطات و برهم کنش های فرهنگی ایران با همسایگان جنوبی خلیج فارس در دوره اشکانی تبدیل می گردد.

مدیریت مواد زائد جامد یکی از مسائل و معضلات مهم زیست محیطی است که شهر های بزرگ ایران با آن روبه رو هستند. هدف اصلی از انجام این پژوهش مکان یابی بهینه دفن مواد زائد جامد در شهرستان خرمشهر با رویکرد مدل-سازی و مکان یابی است. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از منظر روش شناسی توصیفی- تحلیلی محسوب می شود که با مطالعه در ادبیات مبانی نظری پژوهش 12 شاخص منتخب در این زمینه استخراج شدند. با توجه به الگوی اثرپذیری و اثرگذاری در فرآیند تعیین بهترین مکان برای دفن پسماند از تکنیک ترکیبی Anp-Dematel برای مدل سازی در قالب نمایش علّی شاخص ها، تعیین وزن و اولویت آن استفاده شده و در ادامه حریم و سطح بندی مناسب بر اساس استانداردهای موجود انجام گرفته است. همچنین برای توزیع فضایی پهنه مناسب دفن پسماند از نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در بخش نتایج موضوعی زیر معیار مراکز جمعیتی با میزان اثرگذاری 0.108 اثر گذارترین شاخص و در خصوص اثرپذیری در شاخص های کلان، معیار زمین ساختی با وزن 0.326 و دسترسی با وزن 0.103 در رتبه اول قرار دارند. در بخش نتایج مکانی مشخص شد از بین 1805947 کیلومتر مربع مساحت شهرستان خرمشهر، 647823 کیلومتر مربع یعنی 87/35 درصد وضعیتی کاملا مناسب داشتند. در پایان و با توجه به نتایج پژوهش، پیشنهادهایی در سه سطح قابل تفکیک ارائه شد؛ در سطح اول با توجه به عامل هزینه دوری از مراکز جمعیتی، گسل، چاه تغذیه و سنگ بستر مناسب مکان مناسب پیشنهاد شد. در سطح دوم باتوجه به عامل دسترسی به شبکه ارتباطی مناسب و شیب کمتر از 5 درصد، سطح مناسب پیشنهاد می شود. در سطح سوم که مربوط به کم خطرترین مکان برای دفن زباله های جامد است، توجه به اصول دوری از مراکز شهر و روستا و آب های سطحی پیشنهاد شده است اما این سطح از منظر میزان هزینه و فایده به صرفه نیست.

پیش بینی ها از ایجاد تغییرات گسترده در روش های سیاست خارجی آمریکا نسبت به برخی مسایل مهم بین المللی از جمله خلیج فارس حکایت دارد. آمریکا با همکاری در فروش تسلیحات به کشورهای جنوب خلیج فارس، می تواند به عنوان تهدیدی علیه جمهوری اسلامی ایران تلقی شود. این تحقیق با بررسی تأثیرات روی کارآمدن آمریکا در خلیج فارس، نظام امنیتی داخلی ایالات متحده و نظام امنیت بین المللی و امنیت داخلی ج.ا.ایران به این پرسش پاسخ می دهد که روی کارآمدن آمریکا چه تأثیرات و پیامدهایی از ابعاد سیاسی- امنیتی بر منطقه خلیج فارس برجای خواهد گذاشت؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد که قدرت گیری آمریکا در خلیج فارس ممکن است منجر به رخدادهایی همچون انشقاق در انسجام ملی نسبت به سیاست های منطقه ای و بین المللی ج.ا.ایران، انزوای سیاسی ایالات متحده ، احتمال مسئول تلقی شدن آمریکا از منظر حقوق داخلی ایالات متحده، امکان اعمال تحریم های بیشتر در زمینه های اقتصادی و نظامی علیه ج.ا.ایران، احتمال تحمیل برجام دو و سه بر ج.ا.ایران، مواجهه نظامی شفاف تر دول عرب منتقد سیاست های منطقه ای ج.ا.ایران و تقویت نقش رژیم صهیونیستی در منطقه شود.

نقوش زیادی روی سفال های دوره مس سنگیِ محوطه های باستانیِ خوزستان به تصویر درآمده است که همواره از دیرباز تا کنون مورد توجه محققان بوده است. به نظر می رسد که این نقوش در تفکرات، بینش و اعتقادات مردمان آن مناطق از ارزش و جایگاه والایی برخوردار بوده است. نقوش به تصویر کشیده شده، می تواند نشانه ای از شرایط و موقعیت جغرافیایی و حتی حاکی از مفهومی نمادین باشد. این مقاله با بررسی یکی از رسوم فرهنگی یعنی آیین زار ساکنان خوزستان با شیوه توصیفی - تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای به تحلیل و تطبیق نقوش نمادین موجود بر روی سفال های دوره مس سنگی و گلیم افشار پرداخته است. نتایج نشان می دهد که بینش ها، تفکرات، سنن و باورهای مردم خوزستان از دور ه های پیش از تاریخ تا عصر حاضر ادامه یافته و در دیگر آثار هنری آنها از جمله گلیم رسوخ پیدا کرده است.

خلیج فارس به عنوان یکی از آبراه های مهم آزاد جهان از نقطه نظر اقتصادی، فرهنگی، تجاری و سیاسی از دوران باستان تاکنون از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. در این مقاله تحول واژه خلیج فارس و حدود و ثغور آن در منابع یونان باستان و متون تاریخی و جغرافیایی عرب اسلامی، بخصوص کتاب های مسالک و الممالک به روش توصیفی و تحلیلی بررسی می شود. نتایج مقاله نشان می دهد خلیج فارس از هزاره های پیش از میلاد تاکنون به همین نام مشهور بوده است. در تمام متون و نقشه های دوره باستان و عربی اسلامی خلیج فارس با گستره ای وسیع تر ازآنچه امروز به این نام خوانده می شود شامل خلیج فارس، دریای عمان، اقیانوس هند و دریای سرخ بوده و با عناوینی چون دریای پارس، بحر فارس و خلیج الفارسی نامگذاری شده است.