مطالب مرتبط با کلیدواژه

نقوش هندسی


۱.

تعاملات علمی در قرون نخستین اسلامی بر اساس مطالعات باستان شناسی (با تأکید بر نقوش هندسی تزئینات گچبری های قرون نخستین اسلامی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: فلسفه یونان گچبری قرون نخستین اسلامی نقوش هندسی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی خلفای مسلمان اموی اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی خلفای مسلمان اموی فرهنگی
  3. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی
تعداد بازدید : ۱۸۶۴ تعداد دانلود : ۱۷۴۰
هدف پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل اندیشه ی فلسفی نقوش هندسی گچبری های قرون نخستین اسلامی می باشد. اندیشه ی فلسفی یونانی، به خصوص فلسفه ی افلاطون و فیثاغورث از جمله علومی است که بر تفسیر و تحلیل نقش مایه های هنر اسلامی اثرگذار بوده است. مستندات پژوهش، آثار معماری به خصوص گچبری های گنجینه ی اسلامی موزه ی ملی ایران است. پژوهش حاضر با استفاده از توصیف، تحلیل و مقایسه تطبیقی اطلاعات گردآوری شده به صورت میدانی و کتابخانه ای در پی پاسخ به این پرسش است، که بازتاب فرایند علمی قرون نخستین اسلامی در هنر ایران، به خصوص در نقوش هندسی گچبری چگونه قابل تبیین است. فرضیه مبتنی بر آن است که تعاملات علمی مسلمانان در اوایل اسلام باعث غنی تر شدن تعبیر و تفسیر نقوش هنر اسلامی به ویژه گچبری شده است. این تحقیق، نشان می دهد مضامین نقش مایه های گچبری اوایل اسلام، ترکیبی از مضامین فلسفی یونانی و اسلامی است که نشأت گرفته از تعاملات علمی رایج در اوایل دوره ی اسلامی بوده است.
۲.

چیدمان فرش: مروری بر فرش طالقان

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: نقوش هندسی فرش طالقان ذهنی باف فرش روستایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۲۰ تعداد دانلود : ۹۸۵
ایران از زمان های بسیار دور، مهد هنر فرش بافی بوده است و همواره بهترین فرش ها در ایران تولید می شده است. این هنر آن چنان در ایران رواج داشته که به سختی می توان شهر و یا حتی روستایی را یافت که از آن بهره ای نداشته باشد. طرح های فرش ایران بسیار متنوع است. ساده ترین این طرح ها موسوم به طرح های روستایی و عشایری است که دارای نقوش ساده، شکسته و هندسی است. این فرش ها ذهنی باف بوده و بدون استفاده از نقشه بافته می شوند. فرش های این گروه با وجود بافت درشت و نقش ساده از اصالت در طرح و نقش برخوردار هستند که موجب مقبولیت آن ها می گردد. طالقان یکی از مناطقی است که در حدود صد و پنجاه سال پیش فرش های ذهنی باف زیبا و منحصر به فردی تولید می کرد که متأسفانه ارزش آن ها در خارج از ایران بیشتر شناخته شده است. به همین مناسبت، مطالعه ای در مورد فرش این منطقه انجام شد، پس از انجام مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات میدانی، ویژگی های فنی و ظاهری فرش طالقان شناسایی شده و نقش مایه های به کار رفته در فرش طالقان به شش گروه تقسیم بندی شد که عبارتند از: نقوش گیاهی، نقوش حیوانی، نقوش انسانی، نقوش برگرفته از طبیعت، نقوش برگرفته از اشیاء و نقوش ابتکاری. هدف از این مقاله مروری بر ویژگی های فنی و ظاهری فرش طالقان و معرفی اجمالی نقش مایه های به کار رفته در آن است.
۳.

تحلیل زیبا شناختی نقوش تزئینی سردر کاروانسرای گنجعلی خان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: زیبایی شناسی کتیبه نقوش هندسی همنواختی معنایی سردر کاروانسرای گنجعلی خان نقوش نمادین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵۶ تعداد دانلود : ۱۵۹۶
ارزشمند ترین بنای دوره صفویه در کرمان مجموعه گنجعلی خان است. این مجموعه را می توان موزه هنر عصر صفویه در کرمان دانست. سردر کاروانسرای گنجعلی خان در میان این مجموعهی ارزشمند همچون نگینی زیبا می درخشد. چرا که کاشی کاری این سردر شامل تزئینات متنوعی از جمله انواع نقوش هندسی، گیاهی، انسانی و نقش های نمادینی می باشد که همنواختی زیبایی را ازجهت معنایی و بصری ایجاد کرده است. در نتیجهی تحقیقات توصیفی- تحلیلی به عمل آمده در این پژوهش این مهم استنباط می شود که هنرمندان بنای این سردر، با در کنار هم قرار دادن کتیبه ها و اشکال تصویری گوناگون بسیار زیبا و با تنوع فوق العاده شان که هرکدام از آنها تداعی گر معنایی خاص هستند توانستند ترکیبی تازه و بسیار جذاب پدید آورند که علاوه بر زیبایی شناختی در روح و اندیشه بیننده رسوخ کند و ذهن مخاطب را به ورای معنای ظاهری سوق دهند، معنایی که نشان از حرکت دارد، یعنی حرکت از عالم محدود دنیایی به عالم معنایی ملکوتی. نوشتار حاضر که به گونه توصیفی تحلیلی تنظیم شده است، بیشتر با تکیه بر پژوهش های میدانی و به صورت استنتاجی انجام شده است.
۴.

خوون چینی، تکامل و تناسب ابعاد آجر در نماسازی های آثار معماری دزفول(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: دزفول بافت قدیم نقوش هندسی آجر خوون چینی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی هنر و معماری هنرهای کاربردی معماری کاربردی ایران و اسلام
  2. حوزه‌های تخصصی هنر و معماری هنرهای کاربردی معماری کاربردی مطالعات شهرسازی
تعداد بازدید : ۲۵۶۴ تعداد دانلود : ۱۱۶۸۰
معماری هنری است که در اثر تکامل تجربیات استادان دوره های مختلف تاریخ همواره غنی تر شده است. آثار معماری بناها در شهرهای تاریخی ایران که متناسب با اوضاع اقلیمی، فرهنگی و بومی آن مناطق، صورت های متنوع و بدیعی را به خود گرفته اند، بهترین نوع این مدعا هستند. بافت قدیم دزفول نیز در این زمره قرار دارد. عنصر اصلی مصالح ساختمانی کالبد قدیمی این شهر آجر است. استفاده از آجر در این بافت منحصر به جداره ها و معابر در درون بافت نیست، بلکه همه اجزای سازه تا تزیینات بناهای بافت را در بر می گیرد. مهارت معماران و استادان سازنده بافت این شهر در خلق ترکیب های تزیینی بسیاری از اجزای آجر با ضخامت دوونیم سانتی متر تا چهار سانتی متر، بافت شهری منحصر به خود و با گونه های بسیار متنوعی از نقش های هندسی آجر (خوون چینی) را ایجاد نموده است. به بیانی دیگر خوون چینی نقوش تزیینی با آجر است که به صورت خفته و رفته و چلیپایی غالباً در ورودی و نماهای خانه های دزفول در بافت قدیم دیده می شود. تاکنون کتاب ها و مقالات بسیاری درباره تزئینات آجری یا ترکیب آن با سایر عناصر در شهرهای مختلف در معماری ایران ارائه شده است. لیکن سهم آجرکاری دزفول در این حوزه مطالعاتی بسیار ناچیز و در حد گزارش های بسیار کوتاه است. این پژوهش با هدف مستندسازی و معرفی گونه های نقوش آجری بافت دزفول با توجه به گستردگی کاربرد آن ها در داخل بناهای مسکونی، سردرها و گاهی در جداره معابر ارائه شده است. مستندسازی با استفاده از منابع و اسناد کتابخانه ای و همچنین مطالعات میدانی نگارندگان به روش توصیفی تحلیلی تکمیل گردیده است. در این تحقیق با استناد به 65 نقش تزیینی آجر با خوون چینی متمرکز، به گونه شناسی نقش های آجری براساس تعداد اجزای تکرارشده آن پرداخته شده است. شناسایی پرکارترین تزیین آجری به لحاظ تعداد اجزای تشکیل دهنده از نتایج آفرینش همه نقوش بر زمینه شطرنجی و مربع قناس با زاویه چرخش 45 درجه می باشند. همچنین وحدت و انسجام بین نقوش به نحوی است که تمام کتیبه یک کل واحد را تشکیل می دهد و تفکیک اجزای آن غیرممکن می گردد.
۵.

چیدمان آیکونولوژی: مطالعه ی آیکونوگرافیک رابطه ی تزیینات هندسی و کتیبه «دَر » خاتم به شماره ثبتی (901) موجود در موزه حرم عبدالعظیم حسنی (ع)

کلیدواژه‌ها: قاجار آیکونوگرافی نقوش هندسی کتیبه نگاری حرم عبدالعظیم(ع) خاتم کاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۲۹ تعداد دانلود : ۱۴۲۷
غنای محتوایی عناصر ساختاری و تزیینی بقاع متبرکه و امامزادگان، واجد اهمیت به سزایی از منظر رویکرد های معناکاوانه همچون روش آیکونوگرافی می باشد. بی تردید در بنای اماکن مقدس بکارگیری نقوش هندسی و دیگر آرایه های تزیینی در کنار کتیبه نگاری ها در ارتباط با مسأله ایمانی هنرمند مسلمان، امری اتفاقی نبوده و از این رو زمینه مهمی را در وادی تحلیل و تفسیر رقم خواهد زد. در پژوهش حاضر با توجه به قابلیت ها و ظرفیت های معناکاوانه روش آیکونوگرافی به بررسی نقوش هندسی و کتیبه در خاتم موجود در موزه حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) متعلق به دوره قاجار خواهد پرداخت. این مطالعه بر دو پویه توصیف و تحلیل آیکونوگرافیک استوار است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که، هنرمند خاتم کار عهد قاجار در طراحی و گزینش اجزای طرح در تلاشی آگانه کوشیده است باوری های شیعی را با زبان رمزی به تصویر کشیده و ثبت نماید. به نظر می رسد در جهت نیل بدین منظور نقوش هندسی و کتیبه نگاری به طور مکمل و معنادار به کار گرفته شده باشد.
۶.

روشی نو در ترسیم نقش مایه های گره ده تند و کند(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: هنرهای سنتی نقوش هندسی گره چینی گره ده تند و کند نقش مایه معماری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۳۷ تعداد دانلود : ۷۹۶
 گره یکی از انواع تزئینات هندسی معماری اسلامی ایران است که خلق آن از ترکیب تعدادی شکل بنیادی تحت عنوان «آلت» یا «نقش مایه» صورت می گیرد. شیوه های ترسیم نقش مایه های گره به دلیل استفاده از ابزارهای متعدد ترسیمی و ترسیم الگوهای متمایز برای هر آلت، باعث پیچیدگی و زمان بر بودن ترسیم گره شده که در این باره هدف اصلی پژوهش، اصلاح و پیشنهاد روش جدیدی در ترسیم آلات و نقش مایه های گره، به جهت افزایش سرعت ترسیم و کاهش ضریب خطای روش های سنتی و مرسوم است. در راستای تداوم و تسهیل کاربست این میراث ماندگار در معماری معاصر ایران، این سؤال مطرح می شود که چگونه می توان روش ترسیم جدیدی را با ابزار رسیم محدودتر ابداع کرد. برای تبیین یافته های این پژوهش، از روشی ترکیبی استفاده شده است، به نحوی که گردآوری دادها به روش مطالعات اسنادی کتابخانه ای و روش یافته اندوزی و تحلیل محتوا، جستجو در روابط و تناسبات ریاضی و یافتن الگوی مناسب برای ترسیم آلات گره ده است، لیکن تحلیل داده ها که منتج به ارائه روش ستاره طلایی شده است، با استفاده از روش استدلال منطقی انجام گرفته است. نگارندگان، طی این مقاله و در پاسخ به این سوال با تمرکز بر یکی از انواع گره (گره ده تند وکند)، روشی را به نام ستاره طلایی ابداع کرده که الگوی بدیعی را برای ترسیم آلات_ با یک نسبت ثابت در حصول نقش مایه ها_ ارایه داده و علاوه بر امکان ترمیم و مرمت آلات و نقش مایه ها، قابلیت طراحی زمینه های جدید و خلاقانه ای را در کنار زمینه های موجود فراهم می نماید. از جمله نتایج قابل تأمل این تحقیق که ارتباطی مستقیم و ذاتی در زیربنای روش جدید دارد، می توان به ارتباط این هنر ایرانی با تناسبات طلایی یا همان نسبت طلایی، یعنی  عدد «فی» اشاره نمود. در این مقاله، ضمن مقایسه روش های سنتی با روش پیشنهادی، مشخص می شود که روش ستاره طلایی یکی از مهم ترین ابزارهای ترسیم گره به نام پرگار را -که ضریب خطا در ترسیم را افزایش می دهد- حذف کرده و با ترسیم الگویی (شابلون) ثابت، امکان ترسیم و پیاده سازی آلات و نقش مایه ها را با بیانی ساده تر فراهم می سازد.
۷.

کاربرد مقامات قرآن مجید در تولید تزئینات هندسی برای معماری اسلامی ایران بر مبنای معماری پارامتریک(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: معماری پارامتریک مقام های قرآنی نقوش هندسی گشتالت الگوریتم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۱ تعداد دانلود : ۴۶۱
ﻣﺴﺎﻟﻪ: ﺗﺠﺎرب ﺗﺰﺋﯿﻨﯽ و ﻫﻨﺪﺳﯽ یﮑﯽ از اﺟﺰای ﻻیﻨﻔﮏ ﻣﻌﻤﺎری ﺳﻨﺘﯽ ایﺮان در دوره اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺪیﻊ آن، ﺗﺤﺴﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎری از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ایﻦ ﺣﻮزه را ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ. یﮑﯽ از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻌﺎﺻﺮ، ﻋﺪم ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﯿﻦ رویﮑﺮدﻫﺎی ﺳﻨﺘﯽ و ﻣﺪرن ﺑﺮای ﺧﻠﻖ ﻫﻨﺪﺳﻪ و ﺷﮑﻞﻫﺎی ﺟﺪیﺪ اﺳﺖ. اﻫﺪاف: ﻫﺪف از ایﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت و ﻓﺮمﻫﺎی ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺳﻪﺑﻌﺪی ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺻﻮل زیﺒﺎیﯽﺷﻨﺎﺳﯽ ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ایﻦ ﻓﺮمﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻓﺮﮐﺎﻧﺲﻫﺎی ﺻﻮﺗﯽ ﺣﺎﺻﻞ از ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن در ﻣﻘﺎمﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﮑﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ. روش: ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف از ﻃﺮیﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای و ﻣﯿﺪاﻧﯽ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ و دﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﻣﻘﺎمﻫﺎی ﻗﺮآﻧﯽ، ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻤﺎری ﭘﺎراﻣﺘﺮیﮏ و ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﺮای ﺗﺠﺰیﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ آﻧﻬﺎ از روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ-ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺳﭙﺲ روشﻫﺎی اﻟﮕﻮﺳﺎزی و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ اﻟﮕﻮ ﺑﺮ ﭘﺎیﻪ اﺻﻮل زیﺒﺎیﯽﺷﻨﺎﺳﯽ ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. در اﻧﺘﻬﺎ ﻓﺮمﻫﺎی ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺳﻪﺑﻌﺪی ﺑﻪ روش ﺷﺒﯿﻪﺳﺎزی ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﺮماﻓﺰار رایﻨﻮ و ﮔﺮسﻫﺎﭘﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ورودیﻫﺎی ﺻﻮﺗﯽ ﺣﺎﺻﻞ از ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن در دو دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻪﮔﺎه و رﺳﺖ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی: ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان از زﺑﺎن ریﺎﺿﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﯿﻦ ﻣﻌﻤﺎری ﭘﺎراﻣﺘﺮیﮏ و ﻣﻘﺎمﻫﺎی ﻣﻮﺳﯿﻘﺎیﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ﺑﻬﺮه ﺟﺴﺖ و ﺑﺎ رویﮑﺮد ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﯽ، ﭘﻮﺳﺘﻪﻫﺎی ﺳﻪﺑﻌﺪی ﮐﻪ ﻧﻘﺸﯽ ﮐﺎرﺑﺮدی در زیﺒﺎﺳﺎزی ﺟﺪاره ﺑﺰرﮔﺮاهﻫﺎی ﺷﻬﺮی را دارﻧﺪ، ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﻮد.
۸.

بازتاب نقش پنج ضلعی منتظم در نقوش هندسی معماری اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: هندسه عدد پنج پنج ضلعی منتظم نقوش هندسی گره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲۱ تعداد دانلود : ۱۶۰۵
یکی از ارکان اساسی معماری و تزئینات دوره ی اسلامی، استفاده از الگوهای هندسی در قالب سطوح تزیینی تحت عنوان "تزیینات هندسی" (گره ها) به منظور پوشش و فضاسازیِ بناهای اسلامی، طی قرون مختلف می باشد که بدون توجه به علم هندسه، اعداد و ریاضیات، ترسیم چنین گره هایی مقدور نمی باشد. یکی از این اعداد مقدس که نماد شکوفایی و زندگی بوده و همچنین به واسطه ی مفهوم و هندسه ی خویش، نقش مهمی در ساخت گره ها داشته است، عدد پنج می باشد. از این رو، مقاله ی حاضر، درصدد بررسی مفهوم هندسه، کاربرد و ارتباط آن، با اعداد و ریاضیات است. تا پس از بررسی عدد مقدس پنج، گره هایی را که به واسطه ی پنج ضلعی منتظم قابل ترسیم می باشند، شناسایی کرده و نحوه ی قرارگیری و میزان حضور آلت های تزیینی دیگر را در این گره ها بیابد. در انتها، با بررسی آثار موجود در بناهای اسلامی ایران، سعی در، یافت نمونه های موردی موفق از آن گره ها می باشد. لذا باتوجه به هدف نهایی، این مقاله به واسطه ی بررسی های کتابخانه ای و به کمک منابع متعدد و مطالعه ی اسناد خطی-تاریخی، با روش توصیفی-تحلیلی، سعی در بازتاب هندسه و عدد پنج در نقوش هندسی اسلامی را دارد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که مجموعاً حداقل 10 نوع گره دارای آلت پنج ضلعی منتظم وجود دارد. که این آلت به دلیل زوایای کند خود، در هیچ یک از "گره های تند" حضور ندارد. بر خلاف زوایای کند پنج ضلعی منتظم، شاهد حضور آلت شمسه ی تند 10، در دوگره، در کنار پنج ضلعی منتظم می باشیم و در "گره تند و کند گیوه (موریانه)"، آلت شمسه ی تند و شمسه ی کند، بر خلاف عدم هماهنگی زوایای داخلی، به صورت همزمان در یک زمینه، قرار گرفته اند.
۹.

بررسی ابعاد شکلی و تزئینی منبر مسجد جامع نقوسان تفرش(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: منبر چوبی دوره سلجوقی نقوسان هنراسلامی کتیبه نگاری نقوش هندسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۳ تعداد دانلود : ۵۴۷
منبرهای چوبی در زمره نفیس ترین آثار دوره اسلامی هستند. خلاقیت ها، نوآوری ها و زیبایی های هنر چوب به نحو بارزی در این آثار انعکاس یافته است. یکی از شاخص ترین این آثار منبر چوبی مسجد جامع نقوسان است. این منبر با ماده تاریخ ۵۴۰ ق.، یکی از قدیمی ترین منبرهای ایران در دوره اسلامی است. با توجه به جایگاه این منبر در مطالعات هنر چوب در دوره اسلامی هدف از تحقیق پیش رو معرفی منبر نقوسان، بررسی ویژگی های شکلی و تزئینی این اثر و مقایسه آن با منبرهای شناخته شده دوره سلجوقی است. در این راستا چند پرسش قابل طرح است: منبر نقوسان از منظر ابعاد شکلی و تزئینی چه مشخصاتی داشته است؟ این منبر تا چه اندازه از هنر ایران در پیش از اسلام تأثیر پذیرفته است؟ منبر نقوسان از منظر ابعاد شکلی و تزئینی چه شباهتها و تفاوتهایی با دیگر منبرهای دوره سلجوقی در ایران دارد؟ و این منبر چه جایگاهی در هنر چوب در ایران دوره اسلامی دارد؟ به منظور پاسخ به پرسش های فوق از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. مطالعات میدانی و کتابخانه ای و بررسی مقایسه ای مهمترین روشهای جمع آوری اطلاعات در تحقیق حاضر است. بر اساس نتایج تحقیق حاضر منبر نقوسان دومین منبر قدیمی ایران است که از چوب گردو و داغداغان، با تکنیک فاق و زبانه و با کمک میخ های چوبی ساخته شده است. این منبر که دارای نقوش هندسی، گیاهی و کتیبه هایی به خط کوفی و نسخ است به واسطه نقش درخت زندگی، چلیپا، دوایر توخالی، برگ کنگر، برگ مو و ... پیوندهایی با هنر ایران در پیش از اسلام دارد. با اینکه منبر نقوسان از منظر شکل ساختاری مشابه منبرهای دوره سلجوقی است، نقوش این منبر دارای تفاوتهایی چند با دیگر منبرهای دوره سلجوقی است. در مجموع منبر نقوسان بر اساس مشخصات شکلی و تزئینی و ماده تاریخ ساخت منبر یکی از شاهکارهای هنر چوپ در دنیای اسلام و دوره سلجوقی است.
۱۰.

تحلیل نقوش خامک دوزی هرات از دیدگاه هندسه ی فرکتال(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: نقوش هندسی خامک دوزی فرکتال لباس هرات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۹ تعداد دانلود : ۵۵۸
نقش و نقوش هندسی ترکیبی از ذهن معنوی و عرفانی انسانی است که هستی را زیبا می بیند و بینشش یک تمدن تاریخی را نقاشی می کند. نقوش هندسی بیان از داشته های ریتمیک و متعادل بشر است، زمانی که بشر می خواهد فراتر از حال تصور کند و جهان مملو از عشق را همسان بیافریند؛ تنها نقش ها که بن مایه های آثار هنری اند می توانند برای اثر هنری ابهت و والایی بخشد. در این مقاله تلاش شده تا در راستای خامک دوزی های هراتی با رویکرد هندسه فرکتال، مباحثی کنار هم چیده شده و تحلیل گردد تا باشد تأثیرگذاری و تأثیرپذیری مشخص شود. خامک دوزی نوعیتی از نقوش هندسی است که مزین کننده ی لباس های مردانه و زنانه ی مردمان افغانستان به ویژه هرات است و هندسه ی فرکتال یا برخال؛ اشکال هندسی نا اقلیدسی نامتعارف که مهم ترین ویژگی آن ها خود متشابهی آن هاست. پرسش عمده ِکه در این مقاله ذکر گردیده است عبارت از: چه رابطه ای میان نقوش خامک-دوزی های هرات و نقوش هندسه ی فرکتال وجود دارد؟ روش پژوهش در این مقاله تحلیلی و تطبیقی است و با استناد بر رویکرد هندسه فرکتالی برای جمع نمودن داده ها تلاش صورت گرفته است. جمع آوری مطالب در این نوشتار میدانی(مصاحبوی) و کتابخانه ای بوده است. بعد از به دست آوردن نتایج به دست آمده روشن شد؛ نقوش خامک دوزی هرات دارای شباهت ها و افتراقاتی با نقوش هندسه ی فرکتال می باشند لکن شباهت های آن به مراتب بیشتر از تفاوت های آن است، در کل می توان بیان نمود که این نقوش با داشتن ویژگی های همچون: تشکیل از راه تکرار، خود متشابهی، خاصیت بزرگ نمایی تا بی نهایت؛ جزء از اشکال هندسه -ی فرکتال محسوب می شود.
۱۱.

مشخصه های عمومی نقوش هندسی و گره چینی سقف کاخ-قلعه های قاجار استان چهارمحال و بختیاری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: گره چینی نقوش هندسی کاخ-قلعه سقف چهار محال و بختیاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۷ تعداد دانلود : ۴۴۶
نقوش هندسی و گره چینی از گونه های رایج در تزئینات هنرهای اسلامی است. کمال و بالندگی هنر گره چینی و استفاده از نقوش هندسی در تزئینات ایرانی اسلامی، متعلق به دوره ی سلجوقی است. تا دوره ی قاجار تزئینات هندسی و گره چینی فراز وفرودهای بسیاری داشته و در این دوره ی هنری با ورود فرنگی مآبی، فرهنگ تصویری-تزئینی ایران دستخوش تغییرات بسیاری گردید. هنر و معماری قاجار مآثر زیادی هرچند نه در حد و اندازه ی نمونه های شاخص ادوار پیشین حکومتی از خود در سرزمین ایران به جای گذاشته است. از درخشان ترین نمونه های معماری قاجار در استان چهارمحال و بختیاری کاخ-قلعه های چالشتر، جونقان و دزک است. که در زیر طاق آن ها نمونه هایی زیبا از گره چینی با نقوش هندسی و مصالح چوب، فلز و آینه وجود دارد. در این مقاله به شیوه ی توصیفی و تحلیل بصری و ترسیمی نقوش و عمدتاً به روش میدانی مختصات عمومی این نقش های هندسی در گره ها از حیث تنوع نقوش؛ مواد و مصالح به کاررفته و سطوح و عرصه های پوشش داده شده و محل قرارگیری آن و نیز ارتباط با سایر تزئینات بنا کاویده می شود. با توجه به حاکمیت فرهنگ تصویری قاجار و کلیت هنر و معماری عصر قجری در نمونه های اخیر عمدتاً از این شیوه متأثرند. ضمن آن که تأثیرات محلی بر این نمونه ها قابل پیگیری و مشاهده است. در نمونه های اخیر به طور چشمگیری نقوش و تزئینات در سقف داخلی بنا پیچیده تر و ظریف تر از نقوش سقف ایوان ها مشاهده گردید که دلایلی ازجمله حفظ و حراست از تزئینات در فضاهای بسته نسبت به فضاهای باز دلیل عمده ی آن است.
۱۲.

مطالعه نقوش هندسی و مفاهیم آن ها در نسخه مصور سه مثنوی خواجوی کرمانی (نسخه 18113 کتابخانه بریتانیا)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: هنر اسلامی نگارگری سه مثنوی خواجوی کرمانی نقوش هندسی ساختار و مضمون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۲ تعداد دانلود : ۴۰۵
بنابر نظریه تجلی در دین اسلام، امر مطلق خود را با واسطه اظهار می کند و این واسطه ها در هنر و زیبایی مفهوم نماد به خود می گیرند و از زبان رمز برای بیان مفاهیم و ماهیت باطنی خود استفاده می کنند. هنر اسلامی برای تجلی صور مثالی در هنر، قالب هندسه را که خود سنخیتی ذاتی با صور مثالی دارد برگزیده است و نقوش هندسی در نگارگری ایرانی می تواند یکی از نمونه های بهره گیری از هندسه در بازنمایی عالم مثال باشد. نسخه سه مثنوی خواجوی کرمانی کتابخانه بریتانیا در سنت نقاشی ایرانی-اسلامی از وجوه مختلف از جمله نقوش هندسی به کاررفته در نگاره ها، به عنوان الگو و سرخطی تا اواخر قرن دهم هجری دانسته می شود؛ لذا تحقیق و بررسی در این زمینه اهمیت می یابد. ازاین رو هدف از این مقاله معرفی و شناخت الگوهای هندسی موجود در این نسخه و تحلیل مفاهیم عددی آن ها براساس نظریه تجلی است. سؤالات پژوهش عبارت اند از: 1. نقوش هندسی به کار رفته در نسخه مصور سه مثنوی، چه ویژگی های ساختاری دارند؟؛ 2. براساس نظریه تجلی در هنرهای ایرانی-اسلامی، چه تحلیل های مضمونی می توان برای نقوش هندسی این نسخه ارائه کرد؟ این پژوهش از نوع توسعه ای و به شیوه توصیفی–تحلیلی انجام شده است. روش گردآوری اطلاعات اسنادی(کتابخانه ای) با استفاده از ابزار فیش است و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات کیفی است. دوازده نقش هندسی در نسخه سه مثنوی به کار رفته است که به ترتیب برمبنای اعداد 8، 6 و 4 ترسیم شده اند و تأکید بر این اعداد خاص به منظور بیان مضامین و مفاهیم آن ها بوده است. در اندیشه اسلامی عدد هشت با عالم مثال در ارتباط است و رمز گذر از عالم محسوس به عالم معقول است. عدد چهار نماد زمین و عالم ملک است. عدد شش یادآور شش روز خلقت است و در عالم کبیر متناظر با جسم و در عالم صغیر معادل شش قوّه حرکت است و عدد کمال و رمز آسمان در نظر گرفته می شود. با توجه به نظام هفت رنگ در رنگ شناسی سنتی، رنگ غالب نقوش هندسی این نسخه آبی است که نشان از نیک خواهی، احسان و نفس امّاره است و غالباً در جوار رنگ مکملش، نخودی، قرار گرفته است. همچنین بنا بر تطابق ذاتی ایده و قالب در تمدن اسلامی، اکثر نقوش شش ضلعی که رمز آسمان در نظر گرفته می شوند، با رنگ آبی رنگ آمیزی شده اند و در نهایت منجر به وحدت معنا و قالب می شود.
۱۳.

مطالعه تحلیلی نقوش هندسی در نگاره خواب دیدن ضحاک در شاهنامه طهماسبی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: ن‍ق‍اش‍ی ای‍ران‍ی نقوش هندسی نگاره خواب دیدن ضحاک شاهنامه طهماسبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۲ تعداد دانلود : ۴۸۲
بیان مسئله: شاهنامه طهماسبی نسخه خطی نفیسی از شاهنامه فردوسی است که متعلق به قرن دهم میلادی است. این نسخه شامل 258 نگاره از افسانه ها، اسطوره ها، اشعاری حماسی و داستان های شاهنامه در 1200 صفحه است که توسط برجسته ترین نقاشان و خوشنویسان عصر صفویه مصور شده است. نگاره های شاهنامه طهماسبی به لحاظ هنری، از ارزش بالایی برخوردارند. نقوش تزئینی بسیاری در این نگاره ها به کار رفته است. نقوش تزئینی هندسی از بارزترین و عمده ترین این نقش ها محسوب می شوند. نگاره خواب دیدن ضحاک یکی از نگاره های شاهنامه طهماسبی است که نقوش هندسی تزئینی بسیار زیادی در ترکیب بندی های متنوع و زیبایی در آن دیده می شود. جایگاه مهم نقوش تزئینی هندسی در تزئینات هنر اسلامی و به ویژه هنر نگارگری ضرورت انجام پژوهش حاضر را ایجاد نموده است. این که بیشترین میزان تکرار نقش های هندسی در این نگاره کدام است؟ سؤالی است که در این تحقیق به آن پاسخ داده می شود. هدف: شناسایی کمی و کیفی نقوش تزئینی و هندسی نگاره خواب دیدن ضحاک  به عنوان سندی از اسناد مهم بصری ایرانی. روش پژوهش: اطلاعات این پژوهش از منابع کتابخانه ای و اسناد تاریخی است که  با رویکرد کیفی و به شیوه توصیفی- تحلیلی ارائه شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که 26 ترکیب هندسی در نگاره خواب دیدن ضحاک، شاهنامه طهماسبی وجود دارد این ترکیب ها از 19 نوع نقش هندسی تشکیل شده اند. در این بین نقوش هندسی، شش ضلعی منتظم و شمسه شش به ترتیب بیشترین میزان تکرار را در نگاره مورد مطالعه داشته اند.
۱۴.

معرفی و تحلیل نمادین در نقوش پته کرمان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: پته زرتشتی نقوش گیاهی نقوش هندسی نقوش پرندگان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۴ تعداد دانلود : ۵۵۶
پته دوزی از هنرهای تزیینی-کاربردی است که از گذشته های دور، نزد زنان زرتشتی کرمان رایج بوده و هنری خاص و پرطرفدار محسوب می شده است. امروزه نیز پته را در تزیین انواع وسایل دکوراتیو و کاربردی می توان مشاهده کرد و دلیلی بر همه گیری این هنر نزد مردم شده است. در پژوهش پیش رو تلاش شد با شناسایی نقوش و نمادشناسی آن ها به معرفی، رمزگشایی و رفع ابهامات موجود در زمینه نقش های  اصیل و جدید پته کرمان پرداخته شود. تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و به جهت کیفیت توصیفی-تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای (اسنادی) و میدانی (گفت وگوی حضوری با کارشناسان، شامل افراد: دوزنده، رفوگر و فروشنده پته) انجام پذیرفت که از نظر جامعه آماری 21 نقش از نقوش پته در قالب جدول مورد تحلیل قرارگرفتند. در تقسیم بندی نقوش پته، سه دسته اصلی و هرکدام شامل تقسیم بندی های کوچک تر را می توان نام برد:1. گیاهی 2. هندسی و انتزاعی 3. پرندگان. برخی از نقش ها مانند سرو درگذشته متداول بوده اند، اما برخی نیز مانند خفاشی در دوران معاصر مورد استفاده قرارگرفته اند. نقوش نام برده غالباً نمادین هستند (درخت سرو نماد جاودانگی، ترنج نماد حرکت به سمت کمال آغازین) اما برخی از نقش ها صرفاً برگرفته از طبیعت و گاه ذهنی و یا تاکنون شناخته نشده اند (از جمله: گل شکوفه و رز که برای پرکردن فضای زمینه کاربرد دارند). هنرهای دستی در هر دوره بازنمایی اعتقادات، سلایق، افکار و فرهنگ حاکم بر آن دوره است که با بررسی هنر و فرهنگ می توان به ویژگی های خاص هرکدام در ادوار مختلف پی برد. بر این اساس هنر پته دوزی کرمان به جهت قدمت، اصیل ترین هنر این خطه محسوب می شود و نقش و نگاره های آن، بازتاب فرهنگ کهن زرتشتی است. 
۱۵.

تحلیل ریشه ها و مفاهیم نقوش هندسی معماری دوره اسلامی در هنر کهن ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: نقوش هندسی معماری اسلامی هنر کهن ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۵ تعداد دانلود : ۴۵۱
یکی از رازآمیزترین و گسترده ترین تزیینات آثار معماری دوره اسلامی به ویژه مساجد، نقوش هندسی است. مطالعه پیشینه پیدایش نقوش هندسی در هنر ایران سابقه شش هزار ساله را نشان می دهد. تحقیق حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که ریشه های تاریخی پیدایش نقوش هندسی در آثار دوره اسلامی چیست و این نقوش می تواند حاوی چه مفاهیمی رمزی و سری باشد. هدف از تحقیق، بیان پیشینه تاریخی نقوش هندسی در هنر ایران و بررسی مفاهیم احتمالی آن است. فرضیه اصلی تحقیق تداوم حیات نقوش هندسی باستانی، بویژه آثار ایلامی بر معماری مساجد ایرانی است. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و روش گردآوری مطالب کتابخانه ای از طریق فیش برداری و تصویرخوانی است، روش تجزیه و تحلیل داده ها کیفی است. متفکران ریشه پیدایش نقوش هندسی را تمدن های بین النهرین، مصر و ایران نسبت داده اند. بنابراین پژوهش، نقوش بنیادین هندسی، تزیین کننده بناهای دوره اسلامی در ایران مرتبط با مفهوم باروری و فراوانی است و سابقه پیدایش آن در هنر ایران را به هنرهای بازمانده از دوره ایلام و آثار کشف شده از محوطه باستانی هلیل رود می توان نسبت داد. در آثار کهن ایرانی نقوش هندسی به صورت ساده با تکرار عناصر منفرد و تک شکل ظاهر شده اند، ترکیب چندین شکل هندسی در کنار هم به ندرت دیده می شود، تفاوت میان این نقوش و آنچه در معماری اسلامی به کار رفته است ظهور شکل های هندسی متنوع، ترکیبی و گسترده، آمیخته با فلسفه اسلامی وحدت درکثرت است.
۱۶.

پژوهشی بر آرایه های گیاهی و هندسی محراب گچبری مسجد جامع نی ریز(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: مسجد جامع نی ریز محراب گچ بری نقوش گیاهی نقوش هندسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۷ تعداد دانلود : ۲۷۰
مسجد جامع نی ریز در شهرستان نی ریز، در شرق استان فارس و در فاصله تقریبی 220 کیلومتری شیراز قرار دارد و یکی از قدیمی ترین مساجد تاریخ دار ایران محسوب می شود. این بنا که الحاقاتی را طی ادوار مختلف تاریخی تجربه کرده، امروزه مشتمل بر یک صحن مرب عمستطیل، دو ایوان شمالی و جنوبی، رواق ها و شبستان هایی در اطراف صحن است. یکی از بارزترین بخش های این مسجد؛ محراب نفیس گچ بری است که در انتهای ایوان جنوبی قرار دارد و کتیبه های تاریخی از قرن چهارم تا دهم هجری قمری، بر اهمیت آن می افزاید. ه مچنین نقوش گیاهی و هندسی زیبا و منحصربه فرد این محراب که در ادوار مختلف تاریخی توسعه و تکامل یافته و با تکنیک های مختلفی به اجرا درآمده، مجموعه منحصربه فردی از آرایه های گچی را پدید آورده که مطالعه آ نها می تواند جلوه های بصری بدیعی از نقوش و ترکیب بندی های موجود را آشکار سازد. لذا هدف این پژوهش، معرفی چیستی تزیینات محراب گچ بری مسجد جامع نی ریز و برداشت دقیق آرایه ها ب همنظور حفظ و احیای این تزیینات است. برای دستیابی به هدف مذکور، سؤال اصلی پژوهش را می توان چنین مطرح نمود: انواع تزیینات محراب گ چبری مسجد جامع ن یریز کدام است و هر یک از آرای هها، در کدام بخش های محراب، بیشتر به اجرا درآمده است؟ گردآوری مطالب به شیوه اسنادی )کتابخانه ای( و بر پایه پژوهش میدانی )عکاسی- طراحی خطی( است که با روش تاریخی- توصیفی، انجام شده است. نتایج این تحقیق دلالت بر این نکته دارد که علاوه بر کتیب هها که حجم زیادی از فضای محراب (حاشیه های اطراف و اطراف طاق نما، دیوارهای فرورفته جانبی) را به خود اختصاص داده است؛ نقوش اسلیمی پیچان با تزیینات آژده کاری در کنار نقوش ختایی (گل و برگ) نیز سهم عمده ای را در آراستگی نیم ستو نها )پیلک(؛ سرستون ها و به ویژه فضای داخلی طاق نما، با سر اسلیمی بزرگ مرکزی که با تکنیک گچبری مجّوف به اجرا درآمد هاست بر عهده دارد.
۱۷.

معرفی و بررسی ویژگی های تزیینی محراب گچبری مسجد جامع ساوه در موزه چهارفصل اراک(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: مسجد جامع ساوه محراب های گچبری نقوش گیاهی نقوش هندسی کتیبه ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۳۶۳
مسجد جامع ساوه که در قرون گذشته، تعمیر، تجدید و تزیین شده است، دارای چندین محراب گچ بری از دوره های مختلف تاریخی است که با کتیبه ها و نقوش گیاهی و هندسی زیبا آراسته شد هاند. یکی از محراب های گچ بری این مسجد که به دوره سلجوقی منسوب است، ه ماکنون در موزه چهارفصل اراک نگهداری می شود و دارای ویژگی های هنری ارزشمندی است که کمتر معرفی و بدان پرداخته شده است؛ لذا هدف این پژوهش، معرفی چیستی تزیینات این محراب گ چبری ب هدست آمده از مسجد جامع ساوه و برداشت دقیق آرایه ها به منظور حفظ و احیای این تزیینات است. برای دستیابی به هدف مذکور، پرسش اصلی پژوهش چنین است: انواع تزیینات محراب گچ بری مسجد جامع ساوه( موجود در موزه چهارفصل اراک) کدام است و هر یک از آرایه ها، در کدام یک از بخش های محراب، به اجرا درآمده است؟ در این پژوهش از روش های تاریخی و توصیفی استفاده شده و شیوه گردآوری اطلاعات با استناد به منابع مکتوب و مطالعات میدانی است. نتایج این تحقیق بر این نکته دلالت دارد که علاوه بر کتیبه ها که حجم نسبتاً زیادی از فضای محراب از قبیل حاشیه های دورتادور محراب و اطراف طا قنما و حاشیه بالا و پایین نیم ستون ها را به خود اختصاص داده است؛ نقوش اسلیمی در کنار نقوش ختایی (گل و برگ) نیز؛ سهم عمده ای را در آراستگی فضای داخلی طاق نماها، حاشی ههای پهن و باریک و پس زمینه کتیبه حاشیه دورتادور محراب دارد. ه مچنین از نقوش هندسی (گره ها) نیز بر روی نیم ستو نها (پیلک ها) و لچکی طاق نمای اول استفاده شده است که بر تنوع تزیینات افزوده است.
۱۸.

تبیین خردگرایی «ابن سینا» در روند ابداع نقوش هندسی تزیینات وابسته به معماری (مورد مطالعاتی: پنج آرامگاه سلجوقی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: خردگرایی ابن سینا نقوش هندسی تزیینات معماری آرامگاه سلجوقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۰ تعداد دانلود : ۲۳۳
بیان مسئله: نقوش سنتی عنصر جدایی ناپذیر معماری سنتی ایرانی_ اسلامی، معناگرا، نمادپردازانه و بهره مند از اصول هندسه و ریاضیات است. اوج شکوفایی این تزیینات در ایران مقارن با سلجوقیان و حاصل توجه روزافزون به علم، فلسفه و هنر  بوده است. بی تردید گفتمان علمی و فلسفی متداول در هر دوره تاریخی بر سایر عرصه های اجتماع، از جمله فرهنگ و هنر تأثیرگذار است؛ فلسفه خردگرای اسلامی که با اندیشه های ابن سینا اوج گرفته از این  دست است. وی معتقد است «ابداع» به کمک «حواس باطنی» یا «قوای نفس»، به ویژه قوه عقل، صورت می گیرد. لذا در روند خلق نقوش سنتی وجه پنهان خردگرایی می تواند مورد مداقه قرار گیرد.هدف پژوهش: این پژوهش به دنبال تحلیل و تبیین وجوه پنهان خردگرایی در روند خلق نقوش هندسی در تزیینات وابسته به معماری دوره سلجوقی است؛ تا در نهایت به تبیین نظریه ای در باب ابداع خردگرایانه نقوش هندسی بر پایه نظریات ابن سینا منجر شود. لذا پژوهش با طرح این پرسش که در فرآیند خلق نقوش هندسی در تزیینات وابسته به معماری آرامگاهی دورهسلجوقی، مؤلفه های خردگرایی ابن سینا چگونه قابل تبیین است، آغاز شده است.روش پژوهش: این پژوهش از نوع بنیادی بوده و گردآورى داده ها به روش کتابخانه اى_اسنادى و مشاهده ای و ارائه یافته ها به طریق توصیفى_تحلیلى صورت گرفته، بدین منظور نقوش و گره های هندسی به کار رفته در تزیینات پنج بنای آرامگاهی دوره سلجوقی به صورت هدفمند انتخاب شده است.نتیجه گیری: طراحی و کاربرد نقوش در تزیینات معماری آرامگاهی دوره سلجوقی، برمبناى نظریات ابن سینا روندی از جنس«ابداع» و «خردگرایانه» است. به عبارتی تعامل قوای نفس با یکدیگر، راهبر طراحی و ایجاد نقوش هندسی از مرحله مشاهده اشیا و اجرام در طبیعت، تجزیه و ترکیب آنها در قوه خیال و سازماندهی و ایجاد طرح و نقش در قوه عقل بوده و چون صور از جنس عقل است، موجب معرفت انسانی و درک متقابل مخاطب می شود. همچنین وحدت و انسجام اجزای تشکیل دهنده بنا، با نقوش و آرایه ها حفظ شده، و با تدبیری عقلانی، هماهنگی و سازماندهی لازم جهت رسیدن به کمال مطلوب انجام پذیرفته است.
۱۹.

گونه شناسی آرایه های هندسی پوشاک پیکره های موجود در سفال های مینایی سده 6 و 7 هجری قمری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: پیکره های انسانی سفال مینایی نقوش هندسی گره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۰ تعداد دانلود : ۲۰۲
سفال های مینایی که در اواخر دوره سلجوقی و خوارزمشاهی زیر نظر استادکاران سفالگر و نگارگر تولید می شده، از لحاظ گستردگی طرح و نقش، متنوع تر از آثار ماقبل خود هستند. در این گروه از سفال ها، پیکره های انسانی، از جایگاه خاصی برخوردار بوده و به دفعات در آثار سفالی مشاهده می شوند. در پوشاک این نقش مایه ها، نقوش هندسی متنوعی استفاده شده که این ویژگی، سفال های مینایی را از حیث کاربرد طرح های هندسی، بسیار قابل توجه نموده است. مطالعه و بازشناسی انواع تزئینات هندسی در پوشاک پیکره های انسانی موجود در سفال های مذکور، هدف این مقاله به شمار می رود. در راستای دست یابی به این هدف، پرسش اصلی پژوهش چنین است؛ نقوش هندسی در پوشاک پیکره های ترسیمی در سفال های مینایی از نظر تنوع در ساختار و جایگاه ترسیم چگونه هستند؟ این تحقیق، توصیفی بوده و روش یافته اندوزی، بر پایه مطالعات کتابخانه ای (سایت های اینترنتی، موزه های معتبر و غیره)، تهیه تصاویر و آنالیز نقوش سفال های مینایی به انجام رسیده است. روش نمونه گیری نیز بر اساس نمونه های در دسترس و متنوع بودن نقوش هندسی ترسیمی در پوشاک پیکره های انسانی است. نتایج یافت شده حاکی از آن هستند که تقریباً در اکثر لباس های پیکره ها در سفال های مینایی، از نقوش هندسی و بالأخص گره ها استفاده شده که تنوعی در حدود 30 نوع گره را شامل می شوند و گره "شش و تُکه"، از جمله پرتکرار ترین نقوش هندسی است. همچنین، از مطالعه نمونه ها درمی یابیم که تفاوت چندانی میان گره های استفاده شده در پوشاک مردان و زنان وجود ندارد و گویا هدف هنرمند، تأکید بر آرایه های هندسی، کاربرد این تزئینات بر روی البسه و ایجاد نقشی متفاوت از نقوش گیاهی بر روی پوشاک بوده که به زیبایی و با مهارت، به این هدف نائل آمده است.
۲۰.

مطالعه تطبیقی «تزئینات نقوش هندسیِ گره (گره چینی)» در معماری اسلامی و قاعدۀ عرفانی «تجدد امثال» در اندیشۀ ابن عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: فاعلیت بالتجلی قاعده «تجدد امثال» نقوش هندسی معماری اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۸ تعداد دانلود : ۲۵۵
این مقاله در صدد است شرحِ تحلیلی و تطبیقی مابین صور تجریدی نقوش هندسی (گره چینی) در تزئینات معماری اسلامی و قاعده عرفانیِ «تجدد امثال»، با رویکرد تطبیقیِ وجودِ هم ارزی، تمثال و همانند ساختی، میان نظام جزئی و نظام کلی عالم (سلسله مراتب عالم)، ارائه نماید. در جهان شناسی عرفانی ابن عربی، نحوه فاعلیت حق تعالی، بر مبنای وحدت شخصی وجود و به نحو «تجلّی» بوده که تجلیات حق تعالی به طور دائم و پایان ناپذیر و مداوم صورت می گیرند؛ لذا در این دیدگاه، اشیا به طور مستمر در حال تغییر و تحول بوده و حق در هر لحظه و آنی به صورت بی شمار متجلی می شود. بر این اساس، صور تجریدی نقوش هندسی گره در هنر و معماری اسلامی و نقش های بی نهایت گسترش پذیر آن، برگرفته از قواعدی هستند که نمادی از مفهوم عارفانه «کثرت در وحدت» و «وحدت در کثرت» است. در این پژوهش که به روش تحقیق توصیفی، تحلیلی، تطبیقی و با تلفیقی از دو رویکرد کمّی و کیفی انجام گرفته است، این نتیجه به دست آمد که با توجه به تقارن و هم زمانی پیدایی نقش های هندسیِ گره در معماری اسلامی و نگرش های عرفانی در فلسفه اسلامی، خصوصیات به کار گرفته شده در نقش های هندسیِ گره که دارای سه مشخصه «قابلیّت تکرار به شرط تکامل»، «قابلیّت زایش، تطوّر و تبدّل به واسطه نقوش ثانوی» و «نداشتن آلت خارج در عین کثرت نقوش» هستند، همانند ساخت قاعده «تجدد امثال» در دیدگاه عرفانیِ ابن عربی و شارحان وی بوده و هدف هنرمند عارف در خلق صُورِ بی نهایت کثرت پذیرِ نقوشِ هندسیِ گره، نشان دادن خلق مداوم و استکمالی ممکنات در تجلیات الهی به صورت خلع و لبس بوده که به طریقِ نقش های بافته، متکثّر و تکرارپذیر اشکال هندسی در فضاسازی معماری اسلامی، بازآفرینی و خلق مجدد می شوند.