مکان یابی

طبیعت گردی گونه ای گردشگری در طبیعت است که کمترین تأثیر را بر محیط زیست و منابع طبیعی وارد می کند و در حفظ و ادامه بقای گونه ها و زیستگاه های طبیعی سهیم است .طبیعت گردی از سال 1990 به عنوان واسطه ای برای توسعه پایدار، توسط سازمان های غیر دولتی، کارشناسان توسعه و مراکز دانشگاهی مطرح شد و مورد مطالعه قرار گرفت. در کشور ما نیز در سال های اخیر به این مسئله توجه ویژه ای شده است؛ مسؤلین، نهاد های مختلف و در رأس آنها سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در مناطق مختلف و در مقیاس های گوناگون اقدام به برنامه ریزی و احداث اینگونه سایت های گردشگری کرده اند. باوجود همه این تلاش ها، گاه انتخاب این سایت ها دچار چالش است و نیاز به یک انتخاب هوشمندانه و مسئولانه که نظرات متخصصین، مسئولان ومردم را جلب کند احساس می شود. حال سؤال اینجاست که چه معیار هایی برای مکان یابی سایت های دارای پتانسیل گردشگری طبیعی می توان در نظرگرفت؟ چگونه می توان اهمیت این معیار ها را با توجه به گزینه های موجود در انتخاب نهایی وارد کرد؟ در این مقاله با تشکیل گروه بحث و ترکیب آن با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، روندی برای مکان یابی اصولی و صحیح این سایت ها پیشنهاد می شود. روش تحقیق، شیوه مورد پژوهی با استفاده از راهکار های ترکیبی، و روش جمع آوری اطلاعات با استفاده از بازدید میدانی و کتابخانه ای بوده است. ابزار تحقیق مورد استفاده AHP است که با توجه به گستردگی محاسبات جهت فرم دهی به فرآیند ، از نرم افزار مت لب استفاده شده است.

امروزه جمعیت پذیری شهرها به همراه مسائل اجتماعی- اقتصادی آنها شکل تازه ای از شهر، شهرنشینی و شهرگرایی بوجود آورده است. از آنجایی که بهداشت و درمان از ضرورتهای اولیه زندگی میباشد؛ لذا خدمات رسانی مناسب و پویا به شهرنشینان نیازمند، استقرار مراکز خدمات درمانی در مکان مناسب در سطح شهر می باشد که نقش مهمی در تامین آسایش شهروندان ایفا می کنند. از این رو موضوع مکان یابی، خدمات رسانی، و خدمات دهی بهتر این مراکز درسطح شهرمهم است. لذا تحقیق حاضر، بررسی فضاهای بهداشتی- درمانی و دسترسی سریع به آنها، مکانیابی صحیح این فضاها را بعنوان یک پیش فرض می طلبد که ما در این پژوهش جهت مکان یابی مراکز درمانی شهر سمنان، با بررسی کاربری های عمده شهری و بااستفاده از تلفیق سامانه اطلاعات جفرافیاییGIS 1و روش وزندهی تحلیل سلسله مراتبی AHP 2 روش تحلیل شبکه برای تعیین شعاع عملکردی مکان بهینه مراکز درمانی مشخص نموده و سپس با توجه به تلفیق داده ها علاوه بر 4 بیمارستان موجود در شهر سمنان، 3 بیمارستان جدید پیشنهاد می شود. در واقع این پژوهش، بعنوان تحقیقی بنیادی و کاربردی می تواند مورد استفاده مدیران شهری، برنامه ریزان شهری و دست اندرکاران خدمات در شهر گردد.

یکی از مهمترین مسائلی که همواره مورد توجه سازمان های مسئول در مدیریت بحران قرار دارد انتخاب مکانی مناسب جهت اسکان موقت جمعیت های آسیب دیده از سوانح می باشد. بدیهی است عدم رعایت مکان گزینی صحیح ممکن است فاجعه دیگری حتی به مراتب وخیم تر از سانحه اولیه بدنبال داشته باشد. بنابراین لزوم برنامه ریزی، مدیریت و ارائه راهکارهای مناسب در استقرار اضطراری یا موقت جمعیت آسیب دیده قبل از وقوع زلزله الزامی می نماید. هدف از این تحقیق ارائه روشی مناسب و کارا برای مکان یابی اسکان موقت با استفاده از الگوریتم های فازی می باشد. به منظور نشان دادن کارآیی الگوی کلی مکان یابی مناسب اسکان موقت پیشنهاد شده در این تحقیق، منطقه یک شهر تهران به عنوان نمونه موردی انتخاب شده تا مکان یابی مورد نظر در سطح این منطقه صورت گیرد. با استفاده از نتایج تحلیل خسارت منطقه، تعداد بی خانمان های شهر تهران 136،786 نفر و میزان سرپناه لازم عددی بین 410 تا 615 هکتار برآورد شد. جهت انتخاب مکان مناسب، ابتدا معیارهای لازم برای مکان یابی تهیه شد. پس از بررسی تحقیق های گذشته و همچنین دریافت نظرات خبرگان، معیارهای مؤثر در مکان یابی اسکان موقت شناسایی گردید. این معیارها شامل معیارهایی مانند دسترسی، نزدیکی به منابع آب، فاصله از گسل ها و رودخانه ها، نزدیکی به مراکز درمانی و خدماتی و امنیت می باشد. در این تحقیق برای تلفیق معیارها (لایه ها) از دو منطق بولین و فازی استفاده شد. جهت انجام عملیات تلفیق فازی و عملیات مکان یابی اسکان موقت، با توجه به قابلیت های گسترده نرم افزار IDRISI در مسائل آنالیز تصمیم گیری چند معیاره، از این نرم افزار استفاده شد. سپس با استفاده از روش ترکیب خطی وزن دار (WLC)، نقشه های فازی بدست آمده، تلفیق شدند و نقشه مطلوبیت منطقه مورد مطالعه بدست آمد. با استفاده از این نقشه و منطق فازی، تعداد 17 مکان با مجموع مساحت 1/649 هکتار جهت اسکان موقت شناسایی گردید. نتایج این تحقیق نشان می دهد که با توجه به محدودیت های قطعی که در روش بولین (روش کلاسیک) اعمال می شود، در این روش مناطق مکان یابی شده نسبت به روش های مبتنی بر منطق فازی، دارای تعداد بیشتری می باشند بنابراین، این منطق در مناطقی که زمین دارای محدودیت است، مناسب نمی باشد. اما با بررسی روش فازی اعمال شده در این تحقیق، مشخص گردید که روش WLC علیرغم سادگی آن، دارای کارایی بسیار بالایی می باشد و این قدرت را به تصمیم گیر می دهد که برای عوامل مختلف برحسب درجه اهمیت آن ها، وزن های متفاوتی را اختصاص دهد. در اثر این برتری، نتیجه حاصل از مکان یابی به روش فازی WLC دارای قدرت تفکیک بهتری می باشد. همچنین نتایج نشان داد با توجه به اینکه موضوع مکان یابی تا حد زیادی وابسته به استدلال تصمیم گیری می باشد، منطق فازی نسبت به منطق کلاسیک دارای کارایی بیشتر می باشد.

در این پژوهش باهدف شناسایی بهترین مکان های ساخت نیروگاه خورشیدی در شهرستان اندیمشک واقع در استان خوزستان، از روش Fuzzy AHP-OWA در محیط GIS استفاده شد. بدین منظور 12 معیار که از جنبه های اقتصادی، محیطی و امنیتی دارای اهمیت بودند، توسط مدل AHPوزن دهی شدند، سپس در محیط GIS به صورت خطی فازی سازی شده و درنهایت با استفاده از رویکرد OWA و بکار بردن کمیت سنج های زبانی با همدیگر تلفیق شدند. بعد از تلفیق لایه ها و وزن ها، هفت سناریوی مکان یابی نیروگاه خورشیدی با درجات ریسک پذیری (ORness) متنوع حاصل و سپس لایه محدودیت ها و حریم ها از آن ها کسر شد. نتایج نشان داد که هر چه ریسک پذیری کم تر شود، مکان های بالقوه و مناسب کم تری برای مکان یابی پیشنهاد می شود و نیز کمیت سنج های زبانی استاندارد می تواند چالش اختلاف سلیقه مدیران تصمیم گیر و نیز کارشناسان در استفاده از درجات مختلف ریسک پذیری را حل کند.

عدم مکان گزینی صحیح کاربری های شهری خصوصاً کاربری آموزشی، منجر به ناهماهنگی بین نیاز ها و خدمات ارایه شده از سوی کاربری ها می شود. روند رو به افزایش تعداد دانش آموزان از یک طرف و محدودیت منابع مالی، نبود برنامه ریزی، کمبود زمین مناسب، استفاده نکردن از برنامه ریزان شهری و سیستم اطلاعات جغرافیایی از طرف دیگر، باعث شده تا مکانیابی بهینه در اکثر فضاهای آموزشی اعمال نگردد. هدف این پژوهش ارزیابی مکان گزینی مراکز آموزشی و همچنین ساماندهی بهینه مراکز آموزشی از طریق شناسایی مناطق بهینه برای احداث مدارس جدید در شهر اهواز می باشد. به منظور مکان یابی مناسب مراکز آموزشی در این پژوهش از رویکرد FMCDM _ GIS  استفاده شده که برای ارزیابی وضعیت موجود مدارس از منطق بولین و برای مکان یابی بهینه مدارس جدید از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی(FAHP) استفاده شده است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی بوده که در این مسیر ابتدا از مدل بولین برای ارزیابی مکان گزینی مدارس موجود استفاده شده است. نتایج مدل بولین ساماندهی مراکز آموزشی شهر اهواز را از طریق شناسایی مناطق بهینه برای احداث مراکز آموزشی جدید ضروری می سازد. بررسی وضعیت موجود با بکارگیری منطق بولین، نشان می دهد که 63% از مدارس مقطع راهنمایی در مکان نامناسب از نظر معیارها و ضوابط مکان یابی قرار گرفته اند. در سطح مناطق نیز منطقه منطقه 2 مناسب ترین و منطقه 3 نامناسب ترین وضعیت را از نظر مکان یابی بهینه مراکز آموزشی دارند. نقشه ترکیبی(FAHP) مناطق مناسب برای احداث مدارس جدید در شهر اهواز را پهنه بندی می کند. با توجه به نقشه خروجی حاصل از تلفیق شاخص های مکانی، مستعد ترین پهنه ها در هر منطقه برای احداث مراکز جدید شناسایی شده است. نتیجه نهایی تحقیق نشان دهنده توان مندی روش FMCDM _ GIS  در مکان یابی مراکز جدید آموزشی و ساماندهی مراکز موجود می باشد.

محدودیت ذخایر انرژی فسیلی در جهان و افزایش سطح مصرف انرژی، همواره بشر را برای جایگزین کردن منابع انرژی جدید به چالش کشیده است. در این بین، باد به عنوان یکی از مظاهر انرژی های نو از جایگاه ویژه ای برخوردار است. منطقه شمال شرق ایران با توجه به وضعیت توپوگرافی و موقعیت نسبی خود یکی از مناسب ترین مکان ها برای احداث مزارع بادی می باشد. لذا، در این پژوهش برای تعیین مکان های مناسب جهت احداث مزارع بادی در استان های خراسان رضوی و شمالی، معیارها و زیر معیارهای مختلفی مد نظر قرار گرفت و با توجه به اهمیت تلفیق اطلاعات، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای وزن دهی به لایه ها انتخاب و به کمک نرم افزار Expert choice پیاده سازی گردید. از نرم افزار Arc GIS، به منظور تحلیل فضایی و همپوشانی لایه ها استفاده شد. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات، استان های خراسان رضوی و شمالی از نظر قابلیت احداث مزارع بادی به چهار سطح عالی، خوب، متوسط و ضعیف تقسیم گردیدند. در نهایت نتایج حاصل نشانگر آن است که سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان یک سیستم حمایتی تصمیم-گیری، می تواند هم در آماده سازی داده ها و هم در مدل کردن اولویت ها و نظرات کارشناسان در رابطه با عوامل مختلف بسیار کارآمد باشد و طراحان را در انتخاب مکان مناسب جهت احداث مزارع بادی یاری کند. در این تحقیق، 7 منطقه با اولویت احداث مزارع بادی، با در نظر گرفتن همپوشانی و انطباق نقشه های محدودیت و مکان یابی، مساحت مناطق دارای اولویت، شرایط اقلیمی و نیز بازدید میدانی تعیین گردیدند که این مناطق به ترتیب، تربت جام، گلمکان، نیشابور، سبزوار، بجنورد و فردوس می باشند.

از طریق جمع آوری اطلاعات دقیق و مناسب از سطح زمین های زراعی می توان نسبت به مدیریت بهینه ی مزرعه و افزایش بهره وری تولید اقدام نمود. هدف از پژوهش حاضر، مکان یابی محل نصب سنسورهای اندازه گیری رطوبت خاک در سطح باغات پسته در شهرستان زرندیه است. بدین منظور، اطلاعات اولیه ی موردنیاز از سطح باغ از طریق پردازش تصاویر ماهواره ای تهیه شد. سپس به کمک خوشه بندی این اطلاعات، کلاس های تغییرات موجود در سطح باغ شناسایی گردید و در سطح هر یک از این کلاس ها موقعیت سنسورها به نحوی انتخاب شد که بتواند حداکثر پوشش را در سطح باغ فراهم نماید. طبقه بندی اطلاعات سطح باغ 9 کلاس متفاوت، رطوبت و پوشش گیاهی را در سطح باغ آشکار کرد. نتایج نشان داد که در سطح هر یک از باغ ها با آبیاری غرقابی و قطره ای می توان کلاس هایی با شرایط متفاوت را شناسایی کرد. به علاوه، نتایج نشان داده با استفاده از تصاویر ماهواره ای به خوبی می توان خلأ کمبود اطلاعات از سطح زمین های کشاورزی را مرتفع نمود. همچنین از طریق مکان یابی مناسب سنسورها می توان کلیه ی تغییرات و نوسانات پارامترهای موردنظر در سطح باغ را اندازه گیری نمود. مکان یابی سنسورها مؤید آن است که این باغ حداقل به تعداد 9 سنسور رطوبت خاک برای برنامه ریزی مناسب آبیاری نیاز دارد.

افزایش جمعیت و توسعه شهرها، استفاده ی روز افزون از خودروها، افزایش تعداد خودروهای شخصی، همچنین عرض کم خیابان ها و کمبود عرضه ی فضای پارک حاشیه ای به ویژه در بخش های مرکزی، مشکلات فراوانی را برای شهرهای بزرگ و پرجمعیت در پی داشته است. پارکینگ ها به عنوان یکی از مهم ترین زیرساخت های شهری نقش عمده ای در کاهش این مشکلات ایفا می کنند. امروزه در شهرهای بزرگ با مکانیابی صحیح پارکینگ های عمومی می توان با افزایش خدمات دهی به حجم زیادی از وسائط نقلیه اقدام به مدیریت بهینه ترافیک شهری نمود. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و اولویت بندی معیارهای مؤثر در مکان یابی پارکینگ های عمومی با استفاده از نظرات کارشناسی و در نهایت شناسایی مکان های مناسب برای ایجاد پارکینگ های عمومی در محدوده ی شهر بابل  با استفاده از مدل تحلیل شبکه (ANP) است. در این پژوهش، ابتدا با توجه به نظر خبرگان و کارشناسان شهرداری بابل، معیارهای مؤثر استخراج شدند. پس از تهیه ی لایه های اطلاعاتی هر معیار در محیط GIS، به منظور یکسان سازی لایه ها، هر معیار طبقه بندی شد. سپس با بکارگیری تکنیک ANP و به کمک نرم افزار Super Decision، معیارهای شناسایی شده وزن دهی و سپس مقایسات زوجی انجام شد. مقدار ضریب ناسازگاری به دست آمده 0.07 بوده است. لایه های وزن دار توسط روش ANP ترکیب شدند و براساس میزان تأثیر گذاری هر لایه (وزن نسبی) در محیط GIS روی یکدیگر قرار گرفتند و نقشه مناطق بهینه برای احداث پارکینگ های عمومی به دست آمد. اولویت بندی معیارها نشان داد که، معیارهای « فاصله از جاده»، « فاصله از کاربری اداری» و « فاصله از کاربری تجاری» به ترتیب با میزان ضریب اهمیت 0.25، 0.24 و 0.15 دارای بیشترین وزن ها بوده اند. برای تهیه ی نقشه های نهایی از نرم افزار Arc GIS بهره گرفته شد. درنهایت با اعمال وزن نهایی معیارها و همپوشانی لایه ها، مکان های مناسب برای ایجاد پارکینگ های عمومی مشخص شدند. با توجه به نقشه مکانیابی نهایی مناطق با قابلیت خیلی زیاد، مناطق با قابلیت زیاد و مناطق با قابلیت متوسط هر کدام به ترتیب 3.11،  55.75 و36.56 درصد از اراضی شهری را به خود اختصاص داده اند. مناطق با قابلیت خیلی زیاد و زیاد، بیشتر در بخش های شمال غربی، شمال شرقی، جنوب غربی و مرکزی شهر بابل قرار گرفته اند.

در چند دهه اخیر شهرها به عنوان مهم ترین سکونتگاه های بشر به واسطه افزایش درجه شهرنشینی و جمعیت شهری که از مهم ترین جنبه های تغییر جهانی است، مقدمه رشد و توسعه گسترده ی شهری را فراهم آورده اند. عوامل متعددی از قبیل ویژگی های ژئومورفولوژی، شرایط اقلیمی و خصایص زمین شناختی در مکان گزینی شهرها مؤثرند. در این پژوهش نقش ژئومورفولوژی و عوامل محیطی به عنوان یکی از عوامل مهم تأثیرگذار در مکان یابی و توسعه فیزیکی شهر ماکو مورد ارزیابی قرار گرفت. عوامل ژئومورفولوژیکی، مهم ترین و اثرگذارترین پارامترهای مؤثر در پیدایش، استقرار و توسعه یک شهر هستند. برای دستیابی به هدف مور نظر و ارزیابی آن، داده های موردنیاز از نقشه های توپوگرافی 1:500000 و زمین شناسی 1:100000 استخراج شده و سپس با استفاده از نرم افزار Arc GIS نقشه های موردنظر تهیه شده اند. همچنین در این تحقیق از مدل تصمیم گیری الکتره – فازی استفاده شد که بر مبنای آن محورها و جهت های جغرافیایی محتمل توسعه شهر ماکو و ضریب اهمیت نسبی مؤلفه های ژئومورفولوژیک محاسبه و تعیین شدند. معیارهای دخیل در توسعه شهر ماکو، شیب، جهت شیب، ارتفاع، فاصله از رودخانه، فاصله از گسل، فاصله از جاده، لیتولوژی، خاک و کاربری اراضی هستند. نقشه های مربوط به هریک از این مؤلفه ها با استفاده از نرم افزار Arc GIS، مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفتند. سپس با روی هم گذاری لایه های طبقه بندی شده، نقشه پهنه بندی مناسب توسعه شهر تهیه و در پنج کلاس کاملاً مناسب، نسبتاً مناسب، مناسب، نامناسب و کاملاً نامناسب برای توسعه تقسیم بندی شد. نتایج نشان داد مناسب ترین مسیر برای توسعه آتی شهر ماکو، سمت شرقی و غربی تا حدی جنوب شرقی این شهر است.

احداث یک یا چند واحد صنعتی در مکان های بهینه و در بهترین وضعیت ممکن، نه تنها گردش مواد و خدمات به مشتریان را بهبود می بخشد، بلکه کارخانه را در وضعیت مطلوب قرار می دهد و تصمیم های مرتبط با انتخاب و فراگیری ویژگی های مکان یابی یک مرکز می تواند اثر بزرگی بر توانایی کسب و حفظ مزیت رقابتی باشد. هدف این پژوهش تمرکز بر شرایط لرزه خیزی دشت ها جهت مکان یابی احداث شهرک های صنعتی در پهنه استان فارس می باشد. روش پژوهش بر اساس هدف کاربردی و توصیفی-پیمایشی است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی با روش چانگ استفاده شده است. این تحقیق در پی آن است که دشت های مستعد جهت احداث شهرک های صنعتی را در فارس انتخاب نموده و با استفاده از روش فازی اقدام به انتخاب بهترین مکان(دشت) با توجه به معیارهای تعیین شده جهت احداث یک شهرک صنعتی نماید. در ابتدا با مطالعه پیشینه موضوع پژوهش،مصاحبه با خبرگان واستفاده از ادبیات نظری، 42 شاخص انتخاب شده و از طریق توزیع پرسشنامه اقدام به استخراج پنج معیار پر اهمیت به همراه درجه اهمیت آن ها نسبت به هدف پژوهش گردید. مجددا از طریق ابزار پرسشنامه اقدام به تعیین اوزان نسبی معیار ها نسبت به هر کدام از گزینه ها گردید. شاخص های انتخاب شده شامل، فاصله با گسل های عظیم، سابقه بزرگی رخداد زلزله ها، سابقه عمق کانونی رخداد زلزله ها، فاصله دسترسی به شبکه حمل ونقل عمومی ومیزان فاصله با ذخایرمعدنی موجود در همسایگی می باشند. نتایج پژوهش نشان داد که با توجه به معیارهای انتخابی به ترتیب دشت سپیدان، دشت شیراز، دشت کازرون، دشت لارستان و نهایتا دشت آباده بهترین مکان ها می باشد. 

در جهان کنونی تنوع، تعداد و نوع بحران ها درحال افزایش است. پدافند غیرعامل می تواند هزینه های مادی و غیرمادی این تهدیدات را کاهش دهد. به همین خاطر در استراتژی های نظامی کشورها بخشی برای پدافند غیرعامل درنظر گرفته شده است. مکان و موقعیت قرارگیری استقرارگاه های نظامی یکی از موارد برجسته پدافند غیرعامل است. با توجه به اینکه در شهر تهران 83 پادگان نظامی قرار دارد و از این تعداد بیش از نیمی از آن یعنی 49 پادگان در محدوده شهر تهران واقع شده است؛ این سوال مطرح است که به چه میزان این استقرارگاه های نظامی به لحاظ آمایش سرزمینی منطبق با معیارها و اصول پدافند غیرعامل است؟ کدام منطقه تهران بهترین موقعیت برای استقرارگاه های نظامی در آینده را دارد؟ برای این منظور از روش منطق فازی و نرم افزار GIS برای تحلیل داده ها استفاده گردید. معیارها و شاخص های مکان یابی شامل پنج گروه فضایی- کالبدی، جمعیتی، جغرافیایی(اقلیمی، ژئومورفولوژی، هیدورولوژیکی، دسترسی به مکان های انسان ساخت و زیرساختی)، اقتصادی و امنیتی بود. یافته های پژوهش نشان داد در آمایش استقرارگاه های نظامی تهران به بحث پدافندغیرعامل توجه لازم نشده است. به لحاظ جنس خاک، شیب زمین، فاصله از رودخانه، گسل، خطوط انتقال برق و نزدیکی به مراکز حساس این مناطق دارای آسیب پذیری هستند. با توجه به نتایج بدست آمده از مدل منطق فازی بر اساس گامای 9% شهرستان های رباط کریم(34/25%)، ورامین(64/13%) و شهریار(24/8%) به ترتیب بهترین و شهرستان شمیرانات(73%) کمترین شرایط مناسب را برای ایجاد مراکز نظامی با رویکرد امنیتی و دفاعی دارند.

زمینه و هدف: شبکه جایگاه های سوخت رسانی وسایل نقلیه شهری به عنوان یکی از مراکز مهم خدمات شهری، به شمار می رود. امّا امروزه با نارسائی های گسترده ای روبرو می باشدکمبود. ظرفیت سوخت رسانی، عمدتاً به سبب توزیع نامناسب جغرافیایی، جوابگوی نیازها نمی باشد لذا لازمست جهت ارائه الگوی توسعه شبکه جایگاههای سوخت شهری با بررسی مطالعات مدل مکانیابی بهینه جایگاهها مورد بررسی قرار گیرد تا توزیع صحیح جایگاهها در سطح شهر علاوه بر جلوگیری از مشکلاتی که در آینده بر شهر تحمیل میگردد، مانع از اتلاف انرژی و بهره وری از امکانات و منابع موجود گردد.با رشد جمعیت به ویژه در شهرهای بزرگ، حجم تقاضا برای خدمات عمومی افزایش یافته است. همچنین نیاز به اعمال ایجاد جایگاه های متعدد سوخت، بیش از گذشته احساس می شود. انتخاب مکان مناسب یکی از مهمترین جنبه های موفقیت کسب و کار است. مهم ترین مشکل در زمینه ارائه خدمات در این بخش، عدم توزیع مناسب جایگاه ها از نظر کمی و محدود بودن شعاع عملکردی ایستگاه ها است. روش بررسی: پژوهش مورد نظر دارای رویکرد توسعه ای – کاربردی و روش تحقیق ترکیبی(توصیفی، تحلیلی، و میدانی) است. یافته ها و نتیجه گیری: در نتیجه ضروری است که توزیع کمی و کیفی جایگاه های سوخت مورد بررسی قرار گیرد. در صنعت سوخت، مسئله انتخاب محل پمپ بنزین شامل عوامل کمی و کیفی متعددی از جمله تعداد ایستگاه های دیگر در منطقه، جهت تردد، ترکیب اجتماعی منطقه مسکونی اطراف، و محدود شدن ساختار جایگاه است. انتخاب مکان به طور قابل توجهی بر موفقیت کسب و کار تأثیر می گذارد.  به طور خاص، انتخاب مکان برای جایگاه های سوخت با محدودیت های سرمایه گذاری در تسهیلات و معیارهایی که شامل یک سری خدمات اجتماعی است مشخص می شود. هدف از این مقاله معرفی برخی از تکنیک های رایج پژوهش عملیاتی در مکان یابی پمپ های بنزین می باشد.

زمینه و هدف: در دهه های اخیر، تحولات جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی، به ویژه در مناطق روستایی، نیازمندی به یک نگاه کارآمد و مستدام به مسائل مسکن و توسعه سکونتگاه های روستایی را افزایش داده است. شناختن اصول مکان یابی بهینه در این حوزه امری حیاتی است که تأثیر مستقیم بر کیفیت زندگی اهالی روستاها و همچنین توسعه پایدار این مناطق دارد. روش بررسی: این پژوهش باهدف شناسایی راهبردها و اولویت بندی مکان یابی بهینه سکونتگاه های روستایی، به بررسی چالش ها و فرصت های این زمینه می پردازد. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردی و در زمره مطالعات میدانی محسوب می شود و در راستای اولویت بندی از روش «تحلیل سلسله مراتبی» به عنوان یک شیوه در دسترس، برای مراجع تصمیم گیر درزمینه راهبرد دفاعی- امنیتی می پردازید، تا این مراجع از این روش برای اولویت بندی و تعیین راهبرد دفاعی- امنیتی استفاده نمایند، یافته ها و نتیجه گیری: نتایج حاصله از بررسی این معیارها و زیر معیارها بر اساس مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، نشان از امتیاز نسبی مکان شماره یک نسبت به مکان شماره دو هست. مکان شماره یک به لحاظ طبیعی و مخاطرات طبیعی از پایداری بیشتری نسبت به مکان پیشنهادی شماره دو برخوردار است هرچند مکان شماره دو نیز دارای پایداری نسبی هست. مکان پیشنهادی شماره یک دارای امتیاز 0.523 و مکان پیشنهادی شماره دو امتیاز 0.481 است. لازم به ذکر است با توجه به مساحت کم مکان پیشنهادی شماره یک، گروه کارشناسی مکان پیشنهادی شماره دو نیز جهت توسعه آتی روستا در نظر گرفته شود. بدین ترتیب پیشنهاد بر این است که ضمن تائید اولویت مکان شماره یک به عنوان سمت توسعه روستا در آینده، مکان پیشنهادی (سمت توسعه شماره دو) نیز به لحاظ طبیعی – اقتصادی - اجتماعی مورد تائید هست و ساکنین روستا به ویژه بخش های زاغه دار به آنجا انتقال داده می شوند.

هدف از این پژوهش تعیین و پیشنهاد مکانهای مناسب برای احداث بندر خشک برای پشتیبانی لجستیک از بنادر استان گیلان است.ابتدا شاخصهای الزامی ایجاد بندر خشک مورد مطالعه کتابخانه ای و بررسی مقاله های معتبر روز دنیا قرار گرفت. با نظرخواهی خبرگان دانشگاهی و اجرائی سازمانهای ذیربط، شاخص های مربوطه مورد تصدیق و صحه گذاری قرار گرفت. پس از بررسی آماری حجم بار بنادر استان گیلان و دو استان مازندران و گلستان و در کل 8 استان بیشتر مرتبط با این حوزه و با بررسی نقشه های DEM,Shape file و نیز مسیر ریلی راه آهن استان گیلان و استانهای مجاور و نظر خبرگان و انطباق علمی مشخص شد که برای بهره گیری بیشتر از سرمایه گذاری می بایست تاسیس بندر خشک با فاصله دور از ساحل در استان قزوین انجام شود. لذا شناسائی پارامترهای مهم در مکان یابی مناطق مستعد احداث بندر خشک در استان قزوین با نظرخواهی مجدد از خبرگان انجام و تعداد 20 عامل مهم مشخص شد.سپس تعداد 10 عامل مهمتر که نقشه لایه های اطلاعاتی آن موجود بود بررسی شد و طراحی پرسش نامه مقایسات زوجی برای وزن دهی پارامترهای مورد نظر انجام گردید. با توجه به متغیرها و ضرایب وزنی نسبی شاخص های ارائه شده توسط خبرگان با استفاده از روشAHP، وزن بندی نهائی هر معیار و اولویت بندی معیارها در نرم افزارExpert Choice محاسبه شد. نزدیکی به خطوط حمل و نقل ریلی بعنوان مهمترین فاکتور شناسائی شد. در نهایت با تولید و تحلیل نقشه همپوشانی وزن دار لایه های اطلاعات مکانی از طریق نرم افزار ArcGIS، نقشه 5 اولویت مکانی جایگاه های مستعد جهت احداث بندر خشک تهیه، مشخص و پیشنهاد شدند.

امروزه بافت های تاریخی و قدیمی به عنوان هسته مرکزی شهر با مشکلات متعدد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و دسترسی مواجه هستند. راهبردهای برخورد با این بافت ها در دوران پست مدرن به احیاء و ساماندهی بافت های تاریخی و قدیمی و حداکثر بهره وری از مرکز شهر به عنوان یکی از اصول اساسی توسعه پایدار شهری توجه دارد. توقف گاه های طبقاتی یکی از مراکز خدماتی است که به منظور کاهش آمد و شد در مناطق مرکزی شهر، به  عنوان یکی از راهکارهای مؤثر، می تواند مدنظر قرار گیرد. شهر بیرجند با توجه به موقعیت اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و دانشگاهی، ضرورت مطالعه و برنامه ریزی حمل و نقل را در قسمت های مرکزی و بافت فرسوده می طلبد. از این رو، با توجه به اهمیت موضوع، در تحقیق حاضر به مکان یابی توقف گاه های طبقاتی در محدوده مرکزی شهر بیرجند، با به کارگیری سامانه اطلاعات جغرافیایی و روش های محاسباتی  نظیر تحلیل سلسله مراتبی پرداخته شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر جمع آوری اطلاعات میدانی و اسنادی در سطح شهر در راستای ایجاد لایه های اطلاعاتی و هم چنین سازمان های مرتبط می باشد. تحلیل نقشه ها نیز بر اساس روش AHP مبتنی بر مقایسه زوجی می باشد. نتایج نشان داد که جهت مکان بهینه توقف گاه های طبقاتی مهمترین مورد، معیار فاصله از مراکز اداری با وزن نهایی 38 .0 می باشد. پس از تطابق نقشه نهایی با واقعیت زمینی، زمین های با مساحت بالای 2000 متر مربع، فاقد کاربری فضای سبز و توقف گاه های عمومی، برای ایجاد توقف گاه طبقاتی محدوده مرکزی شهری بیرجند مطلوب تشخیص داده شد.

مقدمه و اهداف: علی رغم پیشرفت های قابل توجه فناوری، دنیای امروز هنوز هم درگیر انواع بلایای طبیعی و انسان ساز (مانند زلزله، سیل، طوفان، بهمن، جنگ، تروریسم، ناآرامی های سیاسی و غیره) است که نه تنها روند توسعه پایدار را کاهش می دهد، بلکه در صورت غفلت می تواند صدمات فاجعه بار و گاه جبران ناپذیری به رفاه یک جامعه وارد کند. این موضوع به یک سیستم یکپارچه لجستیک که به صورت علمی و جامع طراحی شده است، نیاز دارد تا نیازهای مدیریت بحران را برطرف کند؛ سیستمی با فرآیندهای واضح و از پیش تعریف شده که در آن همه اجزا دارای عملکردهای از پیش تعیین شده هستند. امدادرسانی به آسیب دیدگان یکی از مهم ترین مراحل مدیریت بحران است که باید پیش از رخداد حادثه برای آن برنامه ریزی کرد؛ زیرا امدادرسانی به موقع و بهره ور خسارات جانی و مالی را به شدت کاهش خواهد داد. برای عدم غافلگیری در زمان بحران های طبیعی، باید برنامه ریزی های مناسب از قبل و در شرایط معمول انجام گیرد. یکی از مسائل حیاتی در زمان بحران، کمک رسانی سریع و به موقع است. تدارکات بشردوستانه یکی از مهم ترین مسائل عملیات و مدیریت بلایا محسوب می شود. این در حالی است که عملیات موردنیاز برای تدارکات بشردوستانه باید به اندازه کافی پایدار باشد تا تحت ماهیت نامشخص و پیچیده فاجعه و بحران به خوبی عمل کند. بسیاری از مشکلات در مراحل قبل و بعد از بحران، خسارات انسانی و اقتصادی را به همراه دارد و درعمل اطمینان از طراحی کارآمد عملیات تدارکات بشردوستانه ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش، با توجه به اهمیت برنامه ریزی پیش از بحران و همچنین فرآیند بهینه سازی ریاضی برای مکان یابی تسهیلات و مراکز امداد، مقالات منتشرشده بین سال های 2004 تا 2023 برای بررسی مدل های بهینه سازی در زمینه تدارکات بشردوستانه بررسی شده است. هدف پژوهش آشنایی با روند پژوهش های فعلی تدارکات بشردوستانه، به ویژه مسئله بهینه سازی مورداستفاده برای دستیابی به اهداف مختلف بخش مکان یابی تسهیلات تدارکات بشردوستانه و ارائه برای پژوهش های آتی است.روش ها: برای دستیابی به یک دید کلی در حوزه های پژوهشی و اطلاع از اینکه چه مقالاتی در این زمینه وجود دارد و چه کسانی در این حوزه پژوهش داشته اند و اطلاعات جامع تر دیگر، با استفاده از سایت Web of Science، کلیدواژه هایی که در این پژوهش مدنظر است، جست وجو شد. در مورد مسائل مکان یابی تسهیلات، تمامی انواع مسئله مکان یابی تسهیلات موردمطالعه قرار گرفته و در این مطالعه سعی شده است که مقالات موردبررسی در دو دسته مسائل با مدل های قطعی و غیرقطعی طبقه بندی شوند.یافته ها: در جدول مدل های قطعی، نوع تابع هدف، متغیرهای تصمیم گیری، نوع مدل و روش های حل گنجانده شده است. در مدل های غیرقطعی، این مطالعه بیشتر رویکردهای برنامه ریزی تصادفی و بهینه سازی قوی را تحت پوشش قرار می دهد؛ همچنین در جدول مدل های غیرقطعی، نوع تابع هدف، متغیرهای تصمیم گیری، پارامترهای غیرقطعی مدل، نوع عدم قطعیت، نوع مدل و روش های حل گنجانده شده است. با توجه به مقالات مرورشده و همچنین با مراجعه به جدول مرور مبانی نظری ارائه شده می توان به نکاتی که به آن ها پرداخته نشده یا کمتر پرداخته شده است، دست یافت.نتیجه گیری: درنهایت می توان نتیجه گرفت که این مطالعه می تواند برای پژوهشگران در درک روند فعلی مسئله بهینه سازی در تدارکات بشردوستانه و تکنیک های مدل سازی مفید باشد. پژوهشگران می توانند به راحتی خلأ پژوهش را دریابند و از طریق پژوهش های خود به جامعه کمک کنند.

موقعیت استراتژیک ایران در منطقه خاورمیانه و حضور مداوم تهدیدات خارجی، اتخاذ تمهیدات مختلف در حفظ و حراست از مراکز حیاتی و مهم کشور امری ضروری می باشد. استان کرمانشاه مرکزیت غرب کشور را دارا می باشد و راه اصلی ارتباطی کشور با همسایه های غربی محسوب می گردد. با توجه به نقش این استان در غرب کشور، لزوم توجه به پتانسیل های ژئومورفولوژیکی و بهره گیری از آنها برای ایجاد مکان های مناسب با رویکرد پدافند غیرعامل یک نیاز ضروری می باشد که در این تحقیق به صورت جامع مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است برای انجام پژوهش از مدل تلفیقی تصمیم گیری چند معیاره ANP) DAMATEL) با هدف مقایسه معیارها و انتخاب بهترین مدل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. جهت پردازش داده از نرم افزار Super Decision که مبتنی بر مدل ANP است، استفاده و ضریب اهمیت هریک از فاکتورها در نرم افزار ARCGIS با لایه مورد نظر بدست آمد. نتایج تحقیق نشان می دهد بر اساس عوامل ژئومورفولوژیکی مساحت پهنه ی مطلوب برای مکان گزینی مراکز حیاتی و حساس منطقه در بخش شمال و شمال غربی نسبت به مناطق جنوبی و غرب بیشتر است. به عبارتی، ویژگی های ژئومورفولوژیکی منطقه در بخش شمالی و شمال غرب به گونه ای است که این مناطق شرایط مطلوب تری نسبت به مناطق غربی و جنوبی برای انتخاب مکان بهینه مراکز حساس و مهم دارا می باشند.

کشور ایران به علت قرارگیری بر روی کمربند گرم دنیا دارای یکی از بالاترین پتانسیلهای جذب انرژی خورشیدی می باشد که امکان استفاده از نیروگاه های خورشیدی را فراهم می سازد. یکی از مهمترین مسائل در فرآیند استفاده از نیروی انرژی خورشیدی و احداث نیروگاه های خورشیدی موضوع مکان یابی است. در این مقاله شاخص های مهم مکان یابی در شاخه های اقتصادی، اقلیمی و امنیتی همچون شاخص هزینه و درآمدی، دمای هوا، شاخص میزان ابرناکی آسمان، شاخص آلودگی هوا، شاخص میزان سرعت وزش باد، شاخص میزان ساعات تابش نور خورشید، شاخص زاویه تابش نور خورشید و شاخص های دیگر معرفی و سپس با ابزار پرسشنامه و مصاحبه خبرگان و کاوش داده های آماری از مدلسازی معادلات ساختاری، تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تائیدی عامل های اصلی اولویت بندی شدند. در ادامه جهت محاسبه وزن معیارها و زیرمعیار از روش AHP استفاده شده و سپس وزن های حاصله با وزن های حاصل از مدلسازی معادلات ساختاری ادغام گشته و وزن نهایی محاسبه گردید. در این مرحله از مدل جمعی وزنی WSM و مدل تولید وزنی WPM نیز استفاده شده است. در ادامه، بر اساس جهت های اصلی جغرافیایی کشور (شمال، جنوب، شرق و غرب، مرکز) و جهت های فرعی جغرافیایی کشور (شمال شرق، شمال غرب، جنوب شرق، جنوب غرب) هر یک، یک استان به عنوان نمونه، منتخب شدند. نتیجه مقاله نشان داد که از بین ۹ جهت بررسی شده، به ترتیب جهت های جنوب غربی، مرکز و جنوب شرقی کشور بهترین مناطق برای ایجاد و راه اندازی نیروگاه های خورشیدی هستند.

امروزه تخلیه آب های زیرزمینی و عدم جایگزین شدن این منابع یکی از بزرگ ترین مشکلاتی است که جوامع بشری با آن روبرو هستند. در دشت بوشکان استفاده گسترده از زمین های کشاورزی باعث افت سطح آب زیرزمینی شده است. یکی از راه کارهای مناسب برای کاهش این بحران، تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی است. بدین منظور مهم ترین قدم در طرح پخش سیلاب، مکان یابی مناطق مستعد برای پخش آب و نفوذ دادن آن به داخل سفره های آب زیرزمینی است. در این تحقیق نیز از  تلفیق روش های AHP و فازی در سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS)) و  از 8 پارامتر شیب، ضخامت آبرفت، هدایت الکتریکی، زمین شناسی، کاربری اراضی، تراکم زهکشی، قابلیت انتقال و ارتفاع استفاده شده است. لایه های مذکور در ابتدا فازی شدند و سپس با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و نرم افزار Expert Choice ارزش گذاری شده و سپس ارزش های به دست آمده در محیط ARC GIS 10/2 با استفاده ازRaster calculator در لایه های فازی شده ضرب و با دستور Fuzzy overlay لایه ها تلفیق و نقشه های نهایی تهیه شدند، نتایج حاصله نشان می دهد که گامای 9/0 بهترین همپوشانی را دارد و در نهایت گامای بهینه به پنج طبقه کاملاً مناسب، مناسب، متوسط، نامناسب و کاملاً نامناسب در سطح دشت مشخص شد. که 11/7 درصد از محدوده مورد مطالعه در کلاس کاملاً نامناسب و 1/11درصد از محدوده در کلاس کاملاً مناسب قرار می گیرد. در قسمت جنوب غربی دشت، مراتع کم تراکم مکان های کاملاً مناسب جهت پخش سیلاب می باشند.

هدف از این پژوهش شناسایی و اولویت بندی عواملی است که می تواند در تصمیم گیری برای ساخت اماکن فرهنگی مانند سینما در نقاط بهینه کمک کنند. این پژوهش از حیث نتیجه اجرا کاربردی است و از نظر روش تحقیق آمیخته است و از منطق استقرایی پیروی می کند. به جهت شناسایی این مؤلفه های تصمیم ساز، از 13 نفر از خبرگان صنعت سینماداری و سینماسازی که نمونه آن ها با روش گلوله برفی بدست آمده بودند به شکل نیمه ساختاریافته مصاحبه گرفته شد. اطلاعات جمع آوری شده خبرگان با استفاده از روش تحلیل مضمون و با کمک نرم افزار مکس کیو دی ای مورد تجزیه وتحلیل و کدگذاری قرار گرفت. نتیجه تحلیل اطلاعات بدست آمده منجر به شناسایی 197 تم مفهومی شد که در قالب 18 مضمون فرعی و دو مضمون اصلی (شهری و منطقه ای) طبقه بندی شدند. به جهت وزن دهی و اولویت بندی مؤلفه های شناسایی شده نسبت به یکدیگر، از دو روش تصمیم گیری چندمعیاره مانند فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و روش تاپسیس کمک گرفته شد و نتایج نهایی نیز با روش میانگین رتبه ها جمع بندی گردید. از میان مؤلفه های نهایی احصا شده، به ترتیبِ وزن و رتبه بندی می توان از شاخص های میزان استقبال مردم از سینما های شهر، میزان جمعیت جوان در شهر و جمعیت شهر به عنوان سه شاخص اول شهری یاد کرد و به شاخص های احداث در مال های تجاری، سطح رفاه مردم منطقه و نزدیکی به کلونی های جمعیتی به عنوان سه شاخص اول منطقه ای اشاره کرد.