مطالب مرتبط با کلیدواژه

نظام شهری


۴۱.

تحولات نظام شهری در استان مازندران با تأکید بر شهرهای کوچک

نویسنده:
منبع: جغرافیا و روابط انسانی دوره ۱ تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ 151 - 166

کلیدواژه‌ها: نظام شهری شهر کوچک عدم تعادل مازندران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۲ تعداد دانلود : ۳۱۳
تغییر در نظام های شهری فرایندی پیوسته است که به طور همزمان در سطوح فضایی مختلف در حال رخ دادن است. این مقاله با هدف بررسی تحولات نظام شهری استان مازندران در 60 سال گذشته تدوین شده است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و مبنای آماری داده ها، نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن می باشد. در این تحقیق با استفاده از نرم افزار Excel داده های جمعیّتی نقاط شهری طبقه بندی شد و با استفاده از مدل های رتبه اندازه، حداختلاف طبقه ای تصحیح شده و ضریب کشش پذیری نظام شهری استان مازندران مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. با کمکGis نقشه های توزیع فضایی نقاط و پهنه های تراکم جمعیت شهری نیز ترسیم شد. نتایج نشان می دهد شهرنشینی در مازندران هر چند همگام با کل کشور حرکت می کند، لیکن شتاب آن نسبت به کشور کندتر است. در این دوره تعداد شهرها 6 برابر، جمعیت شهرنشین 12 برابر و نسبت شهرنشینی نیز به 42.2 درصد افزایش یافت. بر اساس مدل رتبه اندازه بین جمعیت واقعی و مطلوب شهرها اختلاف رو به افزایشی به صورت مازاد جمعیّت دیده می شود، و همان گونه که گرایش به تعادل در سطوح بالا نظام سلسله مراتبی مشهود است در سطوح پایین آنچنان بهبودی ملاحظه نمی گردد. در قاعده تصحیح شده استورجس حد اختلاف طبقات به 6/5 برابر و تعداد طبقات به 10 طبقه شهری افزایش یافته است، و اختلاف چشمگیری بین تعداد شهرها و جمعیت آنها در آخرین طبقه این مدل مشاهده می شود، این امر بیانگر عدم تعادل و گسیختگی وضعیت سلسله مراتب نظام شهری است. نتایج مدل ضریب کشش پذیری نیز نشان می دهد شهرهای کوچک و روستاشهرها در دهه های اخیر رشد پایین و منفی داشته اند که افول نقش آن ها موجب شده است جهت تعادل در نظام شهری مازندران با خطر جدی روبرو شود.
۴۲.

تبیین سلسله مراتب روابط عملکردی شبکه شهری مطالعه موردی: استان فارس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات شهری دوره هفتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۵ 91 - 100

کلیدواژه‌ها: نظام شهری تحلیل شبکه شهری روابط کارکردی شهرها توسعه متعادل منطقه ای

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۶ تعداد دانلود : ۲۶۶
برای شناسایی نظام های شهری، در نظر داشتن روابط بیرونی شهرها و اهمیت و نقش هریک از ارتباطات ضروری می نماید. از این رو، درک صحیح ماهیت فضا و نیروهای شکل دهنده آن و درنهایت شناسایی شیوه سازمان یابی فضا در سطح منطقه، نیازمند شناسایی انواع روابط میان شهرهاست. در این پژوهش تلاش می شود سلسله مراتب روابط کارکردی بین شهرها در استان فارس مورد بررسی قرار گیرد. پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به سئوالات ذیل خواهد بود: 1- الگوی سلسله مراتبی ارتباطات کارکردی استان فارس چگونه است؟ 2- برای تحقق الگوی توسعه متعادل منطقه ای، کدام کانون ها و کدام نوع ارتباطات از اهمیت بیشتری برخوردار است؟ این پژوهش در زمره پژوهش های اثباتی قرار می گیرد؛ از نقطه نظر روش شناسی ، کاربردی و توسعه ای بوده و با روش کمی به بررسی سلسله مراتب ارتباطات شهری استان فارس می پردازد. اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری شده است. پژوهش حاضر سلسله مراتب ارتباطات شهری استان فارس را به تفکیک ارتباطات خدماتی (شامل خدمات گردشگری تفریحی، حمل ونقل، بهداشتی درمانی و آموزشی)، سیاسی و اقتصادی بررسی نموده و درنهایت براساس برآیند ارتباطات شهری خدماتی، سیاسی و اقتصادی، سلسله مراتب ارتباطات شهری استان را تبیین می نماید. بررسی الگوی ارتباطات شهری استان فارس بیانگر وجود ساختاری تک مرکزی_خوشه ای در استان است و شهر شیراز در مرکزیت مسلط استان قرار دارد. نهایتاً نتیجه می شود، توزیع خدمات در استان نقش مهمی در سلسله مراتب نظام شهری دارد و وابستگی های جمعیتی بیشتر متأثر از ساختار خدماتی و ارتباطی استان شکل گرفته است. در پژوهش حاضر چارچوبی پیشنهاد شده است که از آن طریق می توان تجسمی فراتر از سلسله مراتب شهری به روش های صرفاً مبتنی بر توزیع جمعیت یا خدمات داشت.
۴۳.

تحلیل اثرات عملکرد اقتصادی-اجتماعی روستا-شهرها بر توسعه منطقه ای مورد: استان مرکزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اقتصاد فضا و توسعه روستایی سال نهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۳۳) 165-188

کلیدواژه‌ها: نظام شهری توسعه روستا - شهر کارکرد روستا-شهر توسعه منطقه ای استان مرکزی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۷ تعداد دانلود : ۵۳۱
هدف پژوهش حاضر تحلیل نظام شهری استان مرکزی طی سال های 1355 تا 1395 و شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه شهرهای کوچک و روستا-شهرها است. این پژوهش به شیوه تحلیلی انجام شده و از سنت های روش پژوهش کمی بهره برده است . برای تحلیل نظام شهری از شاخص های نخست شهری، شاخص توزیع متعادل(آنتروپی) و شاخص تمرکز هرفیندال، توزیع جهت دار و تراکم فضایی کرنل استفاده شده است. برای شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه منطقه ای با رویکرد تقویت روستا-شهرها، از نظرات نخبگان و متخصصان در قالب روش دلفی و 23 پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه مذکور در راستای ابعاد فضایی و غیر فضایی و مؤلفه های چهارگانه مربوط، شامل سیاست گذاری و قوانین ، اقتصادی – فعالیتی ، اجتماعی و فرهنگی ، و درنهایت کالبدی و ارتباطی و 26 معیار مربوط تدوین شده است. به منظور اولویت بندی مؤلفه ها و معیارها، از مدل ویکور و همچنین برای شناسایی عوامل نهایی و زیرمعیارهای مربوطه از آزمون تحلیل عاملی استفاده شد . نتایج پژوهش حاکی از آن است که تمرکز فزاینده جمعیت شهری در دو شهر اراک و ساوه و کثرت روستا-شهرها (28 شهر از 33 شهر استان)، از ویژگی های اصلی نظام شهری استان مرکزی است، اما این وضعیت طی سال های 1375 تا 1395 به دلیل جمعیت پذیری شهرهای دوم، سوم و چهارم استان، تا حدودی به سمت عدم تمرکز گرایش یافته و به لحاظ توزیع فضایی، جابه جایی جمعیت به سمت شمال و جنوب شرقی استان بوده است. همچنین بر اساس نتایج مدل ویکور، مؤلفه " سیاست گذاری و قوانین" به عنوان مهم ترین و تأثیرگذارترین عامل بر تقویت روستا-شهرها و توسعه منطقه ای استان شناسایی شده و مؤلفه های " کالبدی و ارتباطی"، "اقتصادی-فعالیتی" و در نهایت مؤلفه "اجتماعی-فرهنگی"، در اولویت بعدی قرار دارند. در نهایت نتایج آزمون تحلیل عاملی نشان داد که معیارها در هشت عامل اصلی دسته بندی شدند که 84.63 کل واریانس تجمعی را شامل می شوند و در بین این عوامل، عامل نخست با زیرمعیارهای قانون گذاری و اقتصادی، از اهمیت ویژه ای در توسعه روستا-شهرها برخوردار هستند.
۴۴.

نقش طراحی و تجهیز پارک های شهری در جلب و تامین نیاز مراجعه کنندگان (نمونه موردی پارک های شهری مشهد)(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و مطالعات محیطی سال چهارم بهار ۱۳۹۴ شماره ۱۳ 37 - 52

کلیدواژه‌ها: شهرهای کوچک نظام شهری توسعه منطقه ای استان آذربایجان غربی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۷ تعداد دانلود : ۱۳۶
شواهد تجربی نشانگر آن است که فضاهای سبز شهری در صورتی که بر اساس نیاز و علل مراجعه مردم به این مکانها طراحی شده باشند، از عوامل اصلی بهبود کیفیت زندگی به حساب می آیند. این بررسی سعی دارد، نقش اینگونه فضاها را در آسایش و رفاه شهروندان مورد تحلیل قرار دهد. به این منظور از روش توصیفی و تحلیلی بهره برداری شده است. اطلاعات مورد نیاز با پرسشگری از نمونه ای به حجم 384 نفر در شهر مشهد به دست آمده است. ابزار گردآوری اطلاعات در این بررسی پرسشنامه محقق ساخته بود. داده های به دست آمده، با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. نتایج بیانگر آنند که محیط های طراحی شده بر اساس نیاز و خواست مردم بیش از سایر فضاها، سرزندگی و احساسات مثبت را در شهروندان تقویت کرده و بخش قابل ملاحظه ای از نیازهای مادی و غیرمادی آنان را برآورده نموده است. این شرایط نه تنها در انتخاب محل بازدید، بلکه در فراوانی و کیفیت مراجعات نیز بسیار تاثیرگذار بوده است.
۴۵.

تحلیل فضایی فعالیت اکوتوریستی کوهنوردی مطالعه موردی: اشترانکوه لرستان(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و مطالعات محیطی سال چهارم تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱۴ 117 - 132

کلیدواژه‌ها: نظام شهری توزیع فضایی نخست شهری تمرکز شهری منطقه آذربایجان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۶ تعداد دانلود : ۱۹۵
یکی از راهبردهای که برای تقویت نواحی محروم مطرح شده گسترش گردشگری در مناطقی است که دارای پتانسیل های لازم برای توسعه گردشگری می باشند. کوهنوردی به عنوان یکی از زیر شاخه های اکوتوریسم طبیعی، در یک الگو فضایی از گردشگری در طبیعت تبلور می یابد که در منابع مختلف اکوتوریستی کمتر بدان پرداخته شده است. اشترانکوه یکی از جاذبه های منحصر به فرد در غرب کشور می باشد. در این پژوهش با استفاده از عرض جغرافیایی و بر اساس فرمول های تجربی به محاسبه زاویه ارتفاع، زاویه ساعتی و آزیموت تابش خورشید در ساعات مختلف روز در فصول سال اقدام و سپس عوامل مورفولوژیک شیب، جهت شیب (مقدار تابش دریافتی در فصول مختلف)، ارتفاع را به منظور بررسی امکان سنجی فعالیت اکوتوریستی کوهنوردی در منطقه بوسیله توابع هم پوشانی منطقی و اجتماعی، با یکدیگر ترکیب نموده تا پهنه های مناسب فعالیت کوهنوردی در فصول مختلف سال مشخص شده باشند. نتایج نشان داد که پهنه مناسب کوهنوردی بدون در نظر گرفتن جهت تابش خورشید با پهنه مناسب این فعالیت در فصول مختلف سال بر اساس تابش خورشید، حداقل 02/23 درصد و حداکثر 88/80 درصد، تفاوت را نشان می دهد. از لحاظ تغییرات روزانه پهنه های مناسب طبیعت گردی، به ترتیب موقع انقلاب زمستانی با 31 /10 درصد و هنگام انقلاب تابستانی با 64/5 درصد، بیشترین و کمترین نوسانات روزانه را داشته اند. بنابراین بهترین زمان برای فعالیت کوهنوردی در این منطقه موقع انقلاب تابستانی می باشد.
۴۶.

تحلیل سازمان فضایی و سطح بندی نظام شهری استان کردستان و ارائه الگوی توسعه نظام شهری

نویسنده:
منبع: مطالعات محیطی هفت حصار سال ششم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱۹ ۳۱-۵۲

کلیدواژه‌ها: سازمان فضایی برنامه ریزی توسعه منطقه ای نظام شهری استان کردستان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۳ تعداد دانلود : ۲۸۴
نابسامانی در سازمان فضایی کشورهای جهان سوم که در اثر عوامل گوناگون تحت تأثیر مکانیسم های حاکم بر ساختارهای اقتصادی – اجتماعی و سیاسی پدید آمده است، موجب گسستگی روابط بین شهرها شده و عدم تعادل های منطقه ای را به وجود آورده است. یکی از مشکلات اساسی توسعه فضایی و منطقه ای در استان کردستان، گسیختگی سازمان فضایی و عدم سلسله مراتب مبتنی بر رابطه تعاملی میان سکونتگاه ها است. سازمان فضای استان کردستان نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ بر همین اساس پژوهش حاضر به تحلیل و ارزیابی سازمان فضایی استان کردستان و تغییرات صورت گرفته طی 7 دوره سرشماری (1390- 1335) کشور می پردازد. دراین راستا تعیین و تشکیل سلسله مراتبی از سکونتگاه ها که بتواند چارچوب مؤثری برای توزیع جمعیت، فعالیت ها، خدمات و کارکردها در سطوح مختلف باشد ضروری است. هدف از این تحقیق، مطالعه سازمان فضایی، نظام شهری، نحوه توزیع جمعیت در پهنه سرزمین است. روش تحقیق در این پژوهش بنا بر ماهیت موضوع از دو روش توصیفی و تحلیلی به صورت توأمان استفاده شده است. روش تحلیلی که هدف از آن دستیابی به میزان تعادل فضایی هر ناحیه با استفاده از شاخص ها و مدل های موجود (مدل های رشد، اندازه و ساختار فضایی شهر، قانون رتبه- اندازه، شاخص های نخست شهری، ضریب آنتروپی، شاخص عدم تمرکز هندرسون، منحنی لورنز و ضریب جینی، تحلیل SWOT و...) است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که نظام شهری و سازمان فضایی استان کردستان فاقد تعادل فضایی است که با ایجاد تعادل در توزیع امکانات و خدمات و فرصت های مناسب برای شهرهای استان در مراتب مختلف می توان به توسعه متعادل و پایدار و سازمان فضایی بهینه دست یافت.
۴۷.

تحلیل توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری استان کردستان طی سال های 1390-1355

نویسنده:
منبع: مطالعات محیطی هفت حصار سال ششم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۲۱ ۵-۱۶

کلیدواژه‌ها: توزیع فضایی جمعیت نظام شهری نخست شهری استان کردستان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۶ تعداد دانلود : ۲۱۱
یکی از عوامل تأثیرگذار بر نظام شهری، توزیع فضایی جمعیت بوده که تا حد زیادی مطلوبیت این نظام شهری را به واسطه مطلوبیت خود تعریف کرده است. در این مقاله سعی شده به بررسی و تحلیل توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری استان کردستان در بازه زمانی 1355 تا 1390 پرداخته شود. روش مورداستفاده در این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و از شاخص های سنجش نخست شهری، تمرکز و تعادل به منظور تحلیل تحولات جمعیتی در نظام شهری در استان کردستان استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در استان مذکور شاهد وجود پدیده نخست شهری و تمرکز بارز یک نقطه کانونی بر سایر نقاط شهری نیستیم و در طی سال های 1355 تا 1385 بر میزان شدت آن نیز کاسته شده است؛ گرچه نتایج شاخص های نخست شهری در دوره 1385 تا 1390 گویای وجود تمایل شهر سنندج برای قطبی شدن است. بر اساس ضریب آنتروپی شانون، ظهور یازده شهر در دوره 1375 تا 1385 موجب شده که نظام شهری استان کردستان به سمت عدم تعادل حرکت کند؛ شهرهایی که عمدتاً از تبدیل روستا به شهر شکل گرفته و در جمعیت پذیری توفیق چندانی نداشته اند. منحنی لگاریتمی رتبه-اندازه، نیز گویای عدم تعادل در توزیع جمعیتی بخصوص در سطح شهرهای میانی این استان است.
۴۸.

بررسی و تحلیل تحولات نظام شهری استان فارس در سال های 1355 تا 1390

نویسنده:
منبع: مطالعات محیطی هفت حصار سال هفتم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۲۵ ۵۱-۶۲

کلیدواژه‌ها: نظام شهری نخست شهری تعادل استان فارس

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۱ تعداد دانلود : ۱۷۸
نظام شهری یا توزیع شهرها در فضای جغرافیایی منطقه، انعکاسی از برآیند نیروهای اقتصادی، اجتماعی و گروه های انسانی است که تحت سازمانی انتظام یافته اند. یکی از موضوعات مهم در برنامه ریزی منطقه ای، تحلیل نظام سلسله مراتب شهری و روند تحولات آن در سطح مناطق و نواحی یک کشور است. نظام شهری مطلوب و به تبع آن، توزیع اندازه شهری مناسب یکی از عوامل توسعه در یک منطقه و کشور به حساب می آید. با توجه به اهمیت مقوله نظام شهری، در این مقاله سعی شده به بررسی و تحلیل تحولات نظام شهری استان فارس در بازه زمانی 1355 تا 1390 پرداخته شود. روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و از شاخص های سنجش نخست شهری، تمرکز و تعادل به منظور تحلیل تحولات نظام شهری در استان فارس استفاده شده است. بر اساس یافته های تحقیق از مشخصه های اصلی نظام شهری استان فارس می توان به وجود تمرکز بالای جمعیتی در کلانشهر شیراز، فقدان شهر بزرگ در نظام سلسله مراتبی شهری و شکلگیری شهرهای بسیار کوچک با جمعیت کمتر از دو هزار نفر اشاره کرد که تا حد زیادی بر تحولات نظام شهری استان تأثیرگذار بوده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در استان مذکور شاهد وجود پدیده نخست شهری با شدت زیاد هستیم که در همه دوره ها وجود داشته و با گذشت زمان تشدید شده است. در سال های 1355 تا 1390، با توجه به شکلگیری شهرها از طریق تبدیل روستا به شهر، میزان تمرکز در نظام شهری تا حدودی کاسته شده و بر اساس شاخص آنتروپی، توزیع جمعیتی به سمت تعادل میل کرده است؛ اگرچه بر اساس منحنی لگاریتمی رتبه-اندازه، عدم تعادل بخصوص در سطح شهرهای بزرگ کاملا محسوس است.
۴۹.

تحلیلی بر علل نزول جایگاه کلان شهر تبریز در نظام شهری ایران و پیش بینی جمعیت و جایگاه آن تا افق 1410(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آمایش سرزمین دوره هفدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۴) 83 - 114

کلیدواژه‌ها: اسپکتروم پیش بینی جمعیت شاخص تحرک رتبه کلان شهر تبریز نظام شهری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۴۶ تعداد دانلود : ۳۲۰
تحولات جمعیتی وسیع دهه های اخیر موجب تغییرات سریع در نظام شهری ایران و سلسله مراتب آن شده است که افزایش یا کاهش رتبه شهرها در این نظام از پیامدهای آن است. در تحقیق حاضر به بررسی جایگاه کلان شهر تبریز در نظام شهری ایران از سال 1335 تا 1395 پرداخته شد و با پیش بینی جمعیت این شهر تا افق 1410 سعی شد جایگاه آینده این شهر در نظام شهری ایران مشخص شود. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. داده های مورد نظر در تحقیق حاضر به دو روش اسنادی و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) به دست آمد. از مصاحبه برای فهم علل مهاجرفرستی و از پرسشنامه جهت فهم علل کاهش باروری در کلان شهر تبریز استفاده شد و تعداد نمونه ها در هر دو مورد بر اساس اصل اشباع تعیین شد. مدل نمایی، نرم افزار Spectrum، و شاخص تحرک رتبه به ترتیب برای پیش بینی فاکتورهای جمعیتی، پیش بینی جمعیت، و بررسی تغییرات رتبه کلان شهرها در نظام شهری استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد کاهش میزان باروری و مهاجرفرستی دلایل اصلی کاهش شدید میزان رشد جمعیت در کلان شهر تبریز است که اغلب دلایل اقتصادی منشأ آن بوده اند. با فرض باروری 5/1 و 8/1 و 1/2 در شهر تبریز شاهد افزایش جمعیت به تعداد 64/1 و 69/1 و 74/1 میلیون نفر و کاهش جمعیت خردسالان و افزایش تقریباً دوبرابری جمعیت سالمندان بالای 65 سال در افق 1410 خواهیم بود. در کل، نتایج حاصل از پیش بینی جمعیت نشان می دهد جایگاه کلان شهر تبریز در رتبه ششم نظام شهری ایران در افق 1410 تثبیت خواهد شد. اما فاصله آن با کلان شهر هفتم، یعنی قم، کمتر خواهد شد که نیازمند توجه ویژه و مدیریت صحیح این مسئله جهت جلوگیری از سقوط مجدد رتبه آن است.
۵۰.

تبیین پویایی ها و عدم تعادل های منطقه ای سکونتگاه های شهری استان زنجان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: برنامه ریزی منطقه ای سال یازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۱ 17 - 34

کلیدواژه‌ها: عدم تعادل منطقه ای نظام شهری استان زنجان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۶ تعداد دانلود : ۴۶۵
الگوی فضایی، دگرگونی و تکامل نظام های شهری جلوه ای از فرایندهای توسعه ی اجتماعی، اقتصادی است که نشان دهنده ی تغییر ساختار فضایی، اجتماعی و رفتاری جامعه ی بشری است. این تغییرات و الگوها اساس مطالعات توسعه ی پایدار است. این پژوهش با هدف بررسی پویایی ها و عدم تعادل های نظام شهری استان زنجان انجام گرفته است. روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و روش گردآوری داده ها اسنادی است. در این پژوهش ویژگی های نظام شهری و تحولات آن در دو بخش تحلیل جمعیتی و کارکردی بررسی شده است. به منظور تحلیل جمعیتی نظام شهری استان و سنجش پویایی ها و عدم تعادل ها از شاخص شتاب گسترش شهرنشینی، مدل جاذبه، مدل رتبه-اندازه، شاخص نخست شهری و سری های زمانی استفاده شده است. شتاب گسترش شهرنشینی در استان 53/2 است که از مقدار آن در کشور (81/1) بیشتر است. بیش ترین جاذبه در میان شهرهای استان بین مرکز استان و دو شهر ابهر و خرمدره دیده می شود. شاخص نخست شهری در استان (61/0) همواره بیشتر از کشور (15/0) بوده است. همچنین مقدار شیب خط رتبه-اندازه در تمام دوره ها بیش از 1- بوده است که بیانگر غلبه نخست شهری است. اما مدل سازی تغییرات جمعیتی 6 شهر نخست نشان از وجود نوعی تعادل در جمعیت پذیری این شهرها دارد. برای تحلیل کارکردی این نظام از شاخص مرکزیت خدمات استفاده شد که نتایج آن بیانگر نقش مسلط شهر زنجان نسبت به دیگر نقاط سکونتگاهی است. به منظور بررسی جایگاه نقاط شهری در ارتباطات و جریان ها از روش تاکسونومی استفاده شد و نتایج آن نشان داد شهر زنجان تنها سکونتگاهی است که از نظر قدرت جریانات مقداری بالاتر از حد بالای محاسبه شده دارد که فاصله زیاد شهر زنجان را از سایر سکونتگاه ها نشان می دهد. نتایج این پژوهش نشان داد شهر زنجان با اینکه در نظام سلسله مراتب شهری کشور جایگاه ضعیفی دارد اما در سطح استان نقطه شهری مسلط بر سایر سکونتگاه هاست که جریان های مختلف جمعیت، درآمد، سرمایه، کالا و مسافر به صورت یک سویه از دیگر نقاط سکونتگاهی استان به این شهر سرازیر می شود. فاصله ی زیاد بین شهر زنجان به عنوان نخست شهر و سایر شهرها و روستاها سبب پیدایش گسست در نظام سکونتگاهی و عدم تعادل های منطقه ای شده است.
۵۱.

مقایسه تطبیقی رتبه بندی کارکردی کلان شهرهای ایران بر اساس داده های صفتی و رابطه ای(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های جغرافیای انسانی دوره ۵۳ تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۱۶) 697 - 715

کلیدواژه‌ها: رهیافت شبکه مبنا رهیافت صفت مبنا کلان شهرهای ایران مطالعه تطبیقی نظام شهری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۹ تعداد دانلود : ۳۳۸
در مطالعه نظام های شهری دو رهیافت صفت مبنا و شبکه مبنا قابل تمایز است؛ رهیافت نخست صفات منتسب به شهرها را ناظر اصلی بر اهمیت نسبی آن ها می داند و معطوف به سطح تمرکز فعالیت ها یا کارکردها در نقاط شهری است؛درحالی که رهیافت دوم بر اساس تعاملات بین شهرها و با استفاده از داده های جریانی جایگاه هر شهر را در نسبت با موقعیت قرارگیری آن می سنجد. اگرچه بنیان های نظری هر دو رهیافت به خوبی مستند شده، از یک سو ماهیت ارتباط بین این دو تاکنون به طور وسیعی نامشخص باقی مانده و از سوی دیگر در مطالعه تعاملات بین نواحی تفاوت جغرافیایی انواع مختلفی از جریان ها کمتر موردتوجه بوده است. ازاین رو، هدف از پژوهش پیش رو سنجش و رتبه بندی جایگاه کلان شهرهای کشور مبتنی بر هر دو رهیافت صفتی و تعاملی با استفاده از داده های رابطه ای جریان هوایی و زمینی افراد، مقایسه میزان همبستگی نتایج به دست آمده از هر یک با یکدیگر، و تشریح شباهت ها و اختلافات ممکن بین این دو است. نتایج نشان داد نه تنها رتبه بندی کارکردی کلان شهرهای ایران مبتنی بر رهیافت تعاملی با استفاده از دو جریان هوایی و زمینی افراد اختلافات آشکاری نسبت به یکدیگر دارند، بلکه میزان پشتیبانی رتبه بندی کلان شهرها در رهیافت اندازه مبنا و شبکه مبنا نیز باهم متفاوت است؛ به طوری که ضریب تعیین رتبه بندی تعاملی مبتنی بر جریان هوایی افراد و رتبه بندی صفتی برابر 85/0 درصد به دست آمده که نشان دهنده پشتیبانی این دو از یکدیگر است؛درحالی که همبستگی نهایی دو رهیافت مبتنی بر جریان زمینی افراد (36 / 0) از ضعف چنین حمایتی حکایت دارد. این تفاوت مؤید آن است که تعاملات بین شهری که در قالب جریان هوایی افراد روی می دهد بیش از دیگر انواع جریان ها ناشی از کارکردهای درونی شهرهاست و می تواند سازمان یابی فضایی شهرها را در سطح کلان منعکس کند.
۵۲.

طرح های منطقه ای و تمرکزگرایی درساختار فضایی نظام های شهری (مطالعه موردی:استان کرمانشاه)

نویسنده:
منبع: برنامه ریزی توسعه کالبدی (برنامه ریزی کالبدی-فضایی) سال اول بهار ۱۳۹۲ شماره ۲ 37 - 54

کلیدواژه‌ها: نظام شهری طرح های منطقه ای سیاست گذاری منطقه ای توزیع اندازه شهرها کرمانشاه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۹ تعداد دانلود : ۱۳۷
ساختار فضایی نظام سکونتگاه های شهری تحت تاثیر دودسته عوامل قراردارد. درگذشته نقش عوامل طبیعی در شکل دهی به نظام های شهری بسیار تاثیرگذار بود. اما در دوره اخیر مولفه های غیرطبیعی نقش بارزی در سازماندهی نظام های شهری بر عهده دارند. طرح های توسعه منطقه ای یکی ازاین مولفه ها است که تحلیل اثرات آن بر چهره پردازی نظام های شهری در مقیاس خرد وکلان بسیاراهمیت دارد. استان و شهرکرمانشاه یکی از نمونه های بارز و برجسته زاگرس میانی است که در طول پنج دهه به عنوان قطب رشد منطقه ای کانون بسیاری ازتصمیمات، اقدامات و سیاست های توسعه منطقه ای درغرب کشور بوده است. نظام شهری این استان با توزیع اندازه بسیار ناموزون اکنون یکی از نامتعادل ترین و ناپایدارترین نظام های شهری کشوراست؛ شهرکرمانشاه با حدود یک میلیون نفرجمعیت قطب شهری متمرکز و مسلط چه در سطح استانی و چه منطقه ای است. در حالی که دومین شهر استان با کمتر از صد هزار نفر جمعیت اندازه ای معادل یک دهم کرمانشاه دارد و سومار در آخرین مرتبه نظام سلسله مراتب شهری فقط بیست نفر جمعیت را در خود اسکان داده است. شکاف وگسستگی موجود در این شکل از توزیع اندازه شهرها که شاخص نخست شهری 0/81 معرف آن است، نه تنها در مقیاس منطقه ای بلکه حتی درمقیاس ملی به مقدار زیادی بالا و غیرعادی است. آنچه در این زمینه مورد توجه این مقاله است نقش آفرینی طرح های منطقه ای بر تمرکز در نظام شهری و در نتیجه ناموزونی در ساختار فضایی نظام      سکونتگاه های شهری است. این مقاله درعین حال نقش شهرمحوری وشهرمداری یا تمرکزگرایی شهری دیدگاه های کلاسیک توسعه منطقه ای و بر همین اساس برنامه ریزی منطقه ای برآمده از آن به ویژه میل شدید این دیدگاه ها را به سطوح بالا و راس نظام شبکه شهری به خوبی نشان می دهد. بر این اساس میتوان یکی از علل ریشه ای توسعه شتابان شهرنشینی، قطبی شدن نظام شهری، ناهمگونی نظام سکونتگاهی و پیامدهای زیانبار آن را بر سازمان فضایی کشور و مناطق آن با رویکرد آمایشی آشکار ساخت.
۵۳.

توزیع فضایی جمعیت و نظام سلسه مراتبی شهرهای ایران 1390-1335

نویسنده:
منبع: برنامه ریزی توسعه کالبدی (برنامه ریزی کالبدی-فضایی) سال اول تابستان ۱۳۹۲ شماره ۳ 113 - 124

کلیدواژه‌ها: نظام شهری ضریب شهرنشینی نسبت شهر - روستا تمرکز شهری شاخص اولویت شهری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۹ تعداد دانلود : ۳۲۷
جمعیت شهرنشین در مدت زمان حدود پنجاه و پنج سال، از اولین سرشماری در سال 1335 تا سرشماری سال 1390، بیش از 8 برابر شده و ضریب شهرنشینی را به بیش از دو برابر افزایش داده است. بیشترین رشد سالیانه شهری شدن جمعیت در فاصله بین دو سرشماری 1355 و 1365 بوده است. از نظر طبقه بندی جمعیتی شهرها، دسته شهرهای کوچک با جمعیت کمتر از 25 هزار نفر، از نظر تعداد در طول هفت سرشماری رشد داشته اما از جهت سهم در جمعیت شهری کشور کاهش قابل توجهی را تجربه کرده اند. در مقابل، سهم جمعیت شهرهای بزرگ و کلانشهرها افزایش یافته است. کلانشهر تهران، به عنوان مرکز جذب جمعیتی در این دورهها عمل کرده و با بقیه شهرهای بزرگ از جنبه جمعیتی، فاصله زیادی داشته است. شاخص اولویت شهری، همواره بیش از 1 بوده گرچه تفاوت های زیادی در استان های کشور وجود داشته است که شاخص های شهرنشینی این تفاوت ها را به طور دقیق تر نشان می دهند. گرچه یافته های این بررسی نشان می دهد که توزیع نقاط شهری در کشور و در استان ها متعادل تر شده است، جمعیت شهری متمرکزتر گردیده است.
۵۴.

بررسی نقش و عملکرد شهرها درنظام طبقات شهری استان مازندران با استفاده از منطق فازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: برنامه ریزی منطقه ای سال یازدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۲ 51 - 62

کلیدواژه‌ها: نظام شهری ظبقات جمعیتی متروپل ناحیه ای عملکرد.شهری منطق فازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۳ تعداد دانلود : ۲۳۷
در تحلیل مناسبات، روابط و عملکرد فی مابین شهرها توجه به ویژگیهای جغرافیایی، جمعیتی، اقتصادی وارتباطی از اهمیت ویزه ای برخوردار می باشد. شکل گیری سکونتگاهها و نظام شبکه شهری مازندران به تبعیت از ناهمواریها و جهت قرارگیری (رشته کوه البرز)، منابع آب (رودخانه های دایمی، فصلی، چشمه ها) و شبکه ارتباطی در جلگه و ارتفاعات می باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی- تحلیلی بوده وشیوه گردآوری داده ها اسنادی و میدانی و نیز در تحلیل داده ها (شدت عملکرد و نقش شهرها) از منطق فازی استفاده شده است. ضمن آنکه ترسیم نقشه های عملکردی شهرهای استان در محیط Arc GIS صورت پذیرفته است. نتایج حاصله از مجموع شاخصهای جمعیت، مسافت(کیلومتر،زمان)، مرکزیت درمنطق فازی گویای آن است که توزیع طبقات جمعیتی شهرهای استان به تبعیت از روند کنونی نظام طبقات شهری در سطح ملی می باشد.(کانون شهر)های استان گرچه از برتری عددی برخوردار می باشند لیکن سهم ناچیزی در جمعیت شهری استان دارند. وجود رابطه معکوس و متقارن بین تعداد شهرها و جمعیت شهری با حرکت از طبقه پایین (کانون شهر، روستا-شهر) به (مراکزخرده ناحیه ای، متروپل ناحیه ای) همچون: ساری بابل، آمل، قائمشهرو بالعکس در نظام شهری استان محسوس می باشد با توجه به مجموع شاخصهای جدول نظام طبقات شهری استان، صعود پلکانی (کانون شهر، روستا-شهرها) ازعملکرد ضعیف به عملکرد متوسط و خوب در(شهرکوچک،متوسط) و از عملکرد خوب به (مراکزخرده ناحیه ای، متروپل ناحیه ای) با عملکرد برجسته مشهود می باشد.بر این اساس (متروپل ناحیه ای) ساری و بابل دارای عملکرد برجسته و (مراکزخرده ناحیه ای) آمل و قائمشهراز عملکرد خوبی برخوردار می باشند. حدود 41 درصد از مجموع 58 شهر استان که شامل(کانونهای شهری) و(روستا-شهر) می باشند دارای عملکرد ضعیف بوده اند که بیشترین سهم را شهرهای واقع در بخش غربی و ارتفاعات استان به خود اختصاص داده اند.
۵۵.

تحلیلی بر دگردیسی سازمان فضایی نظام شهری استان زنجان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: برنامه ریزی منطقه ای سال یازدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۲ 63 - 80

کلیدواژه‌ها: سازمان فضایی دگریسی نظام شهری نخست شهری استان زنجان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۴ تعداد دانلود : ۲۷۵
عدم تعادل و توازان منطقه ای، یکی از مسائل و چالش های بارز توسعه فضایی در ایران می باشد که همراه با گسترش شهرنشینی و افزایش تعداد شهرها به شکل گیری نظام شهری ناکارآمد و ازهم گسیخته ای در سازمان فضایی کشور منجر شده است. شهرهای استان زنجان مانند اغلب استان های کشور دارای عدم تعادل های منطقه ای است که نمونه آن نامتعادل بودن سازمان فضایی استان می باشد. این پژوهش، باهدف دستیابی به شناخت تفاوت ها و دگرگونی نظام شهری، به بررسی دگردیسی سازمان فضایی نظام شهری استان زنجان در طی دوره ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ پرداخته است. در انجام این پژوهش، روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری داده ها اسنادی- کتابخانه ای استفاده شده است و برای تجزیه وتحلیل داده ها از شاخص نخست شهری، شاخص دوشهر، شاخص چهار شهر، شاخص چهارشهرمهتا، مدل تودیم، مدل رقومی ارتفاع استفاده شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد، عدم تعادل فضایی در نظام شهری استان زنجان مشهود است و با وجود ۲۱ نقطه شهری در این استان، رشد و گسترش شهری بیشتر مختص به چهار شهر اصلی زنجان، قیدار، خرمدره و ابهر است. با گذشت زمان برخلاف کاهش نخست شهری در استان زنجان نظام شهری به سمت تعادل گرایش دارد با وجود افزایش تعداد شهرهای کوچک برای کاهش عدم تعادل در نظام شهری استان شاهد فاصله زیاد این شهرها با شهر نخست می باشیم که نظام شهری را به سمت عدم تعادل سوق داده است؛ که از دیگر عوامل موثر در تشدید این نابرابری و عدم تعادل می توان به عامل جغرافیایی، نحوه تخصیص بودجه در شهرهای استان، توزیع نامناسب جمعیت و تمرکز امکانات و زیرساخت ها در شهر زنجان و قدرت و نقش بلامنازع آن در نظام شهری استان و نقش ناچیز شهرها و رابطه تقریباً یک طرفه آن ها با مرکز استان یعنی شهر زنجان اشاره کرد.
۵۶.

نقش مادر شهر ناحیه ای ایلام بر تحولات نظام شهری وتاثیرآن بر سطح بندی مراکزسکونتگاهی شهری استان ایلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال دهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱-۲ (پیاپی ۳۸) 527 - 545

کلیدواژه‌ها: شهر سلسله مراتب شهری شبکه شهری نظام شهری TOPSIS

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۶ تعداد دانلود : ۱۷۰
بیان مساله: امروزه شهرهای بزرگ در کشورهای در حال توسعه به شدت در حال رشد هستند. این نواحی تمامی امکانات، خدمات و سرمایه های کشور را در خود بلعیده، ولی با این وجود با انواع مشکلات و معضلات شهری دست و پنجه نرم می کنند. از طرف دیگر سایر نقاط در این کشورها اعم از شهرهای میانی، کوچک و نقاط روستایی از توسعه عقب مانده اند . هدف از پژوهش دستیابی به توسعه متوازن، ایجاد تعادل فضایی و توزیع بهینه فضا، فعالیت و جمعیت در سطح منطقه است. روش تحقیق: روش توصیفی – تحلیلی است. در این پزوهش به بررسی الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری، نظام یابی استقرار شهرها و نحوه تاثیر گذاری شهر ایلام بر نواخی پیرامونی با استفاده از مدل های مختلف (تاپسیس....) و با نرم افزار های EXCEL و GIS داده ها و اطلاعات، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت یافته های تحقیق: تأثیرگذاری شهر ایلام بر شهرهای استان متفاوت بوده است. به طوری که برای رشد برخی نقاط سکونتگاهی عامل محرک، برای برخی مانعی اساسی در نگهداشت جمعیت و برای برخی دیگر به دلیل فاصله بیشتر عاملی منفعل و یا معکوس عمل نموده است.شهر ایلام نتوانسته است بعنوان مرکز استان نقش همگرایی فضایی استان را ایفا نماید و بجز خدمات اداری و درمانی برای کل استان در سایرحوزه های جنوب و شمال و شمال شرق استان واگرایی به سمت شهرهای استانهای خوزستان و لرستان و کرمانشاه را تشدید نموده است الگوی قطبی بر نظام شهری استان حاکم است. میزان نخست شهری در نظام شهری استان با وجود برخی نوسانات دوره ای، تثبیت شده است.
۵۷.

شهرنشینی در حال دگرگون و جایگاه شهرهای کوچک تجربه ایران(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: سرزمین سال چهارم تابستان ۱۳۸۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۴) 33 - 55

کلیدواژه‌ها: شهرنشینی دیفرانسیل شهرهای کوچک نظام شهری سیاست های راهبردی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۷ تعداد دانلود : ۱۰۳
رشد و سیر تحول نظام شهری کشورها از گذشته تا حال با توجه به نظرات مختلف موردبررسی قرار گرفته است در این میان اکثر کشورهای در حال توسعه آغاز دوره تحول شهرنشینی و دگرگونی فضایی خود را با توجه به برخی از بنیان های کمی از جمله شهر برتر تجربه کرده اند ؛ بدین ترتیب که افزایش تعداد جمعیت شهرهای بزرگ به ضرر شهرهای متوسط به خصوص شهرهای کوچک و روستاشهرها عمل می کنند. چنین حالتی در نظام شهری کشورمان نیز به وضوح دیده می شود . در حال حاضر یکی از چالش های اساسی دولت ها به ویژه کشورهای در حال توسعه در جریان شهرنشینی در حال دگرگون یا دیفرانسیل، سازماندهی ساختار فضایی ملی مطلوب می باشد. چنین ساختاری به تقسیم کارکردن اقتصادی - اجتماعی متعادلی در سلسله مراتب شهری و منطقه ای امکان می دهد. لهذا کشورها در جهت ایجاد تعادل فضایی و توزیع متناسب جمعیت سیاست های راهبردی را مدنظر قرار می دهند . با توجه به مجموعه مطالعاتی که در نظام شهری ایران انجام گرفته، ملاحظه می شود که شبکه شهری ایران از تعادل فضایی برخوردار نبوده و شهرهای کوچک جایگاه مناسبی را در نظام شهری ایران ندارند. بدین جهت ضرورت دارد که سیاست های راهبردی خاصی در جهت تعادل بخشی نظام شهری اعمال گردد .
۵۸.

بررسی سیستم شهری استان لرستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هویت شهر سال یازدهم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۰ 79 - 94

کلیدواژه‌ها: نظام شهری منحنی لورنز تعادل منطقه ای مدل آنتروپی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۴۷
نظام شهری تجسم فضایی مدیریت و برنامه ریزی سرزمین است. با مطالعه نظام شهری نحوه پخشایش و میزان تعادل جمعیت شهرها و تناسب این توزیع با تعداد شهرها مشخص می گردد هدف مقاله حاضر، بررسی نظام شهری استان لرستان و تحلیل میزان تعادل  و تناسب اندازه جمعیت و تعداد سکونت گاههای شهری در سطح استان می باشد. تحقیق حاضر از منظر هدف؛ شناختی ، استراتژی تحقیق استفهامی،  با روش ارزیابی- مقایسه ای با به کارگیری مدل های بررسی کننده صوت پذیرفته است؛  داده های تحقیق کتابخانه ای و روش گردآوری استفاده از جدول و فیش بوده است. یافته ها، نشان می دهند پخشایش فضایی جمعیت شهری و تعداد شهرهای استان تناسب وجود ندارد در صورت ادامه این روند، و عدم چاره اندیشی در شرایط فعلی، ضمن وقوع پدیده ماکروسفالی در استان، شهرهای میانی و کوچک مجال رشد نمی یابندکه می توان با تزریق امکانات- خدمات و تجویز نقش های تخصصی به این سکونت گاهها، مانع این امر شد. 
۵۹.

تحلیل الگوی سطح بندی نظام شهری استان زنجان و ارائه الگوی بهینه نظام شهری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال هفتم زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲-۱ (پیاپی ۲۵) 143 - 161

کلیدواژه‌ها: نظام شهری نخست شهری تحلیل عاملی تحلیل عملکردی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۸ تعداد دانلود : ۱۵۵
در این مطالعه چگونگی استقرار و توزیع فضایی جمعیت و فعالیت در استان زنجان مورد بررسی قرار گرفته است. برای تحلیل نظام شهری جمعیتی و جهت بررسی میزان نخست شهری از سه روش شاخص های نخست شهری، محاسبه شاخص های عدم تمرکز و قانون توزیع رتبه – اندازه شهری استفاده شد. سپس برای تحلیل عملکردی نظام شهری شاخص هایی که از بررسی متون نظری بدست آمده بود استفاده گردید و با روش تحلیل عاملی به تحلیل عملکردی نظام شهری پرداخته شد و با استفاده از تحلیل خوشه ای سطح بندی نظام شهری صورت گرفت. یافته های تحقیق نشان دادند که در استان زنجان نخست شهری وجود داشته ولی شدت آن رو به کاهش بوده و نظام شهری استان به سمت توزیع متعادل تر در حرکت است. همچنین برای تحلیل عملکردی از شاخص های: شاخص های جمعیتی، شاخص های آموزشی - فرهنگی، شاخص های مسکن، شاخص های اقتصادی و شاخص های برخورداری از امکانات اقتصادی – اجتماعی استفاده گردید. در نهایت در سطح بندی پیشنهادی این مطالعه، شهر زنجان به عنوان شهر برتر در استان زنجان، شهرهای ابهر، آببر، قیدار و ماهنشان در سطح دوم، شهرهای خرمدره، سلطانیه، زرین آباد، گرماب، چورزق در سطح سوم و شهرهای سجاس، زرین رود، صائین قلعه، حلب، دندی و هیدج نیز در سطح چهارم قرار گرفتند.
۶۰.

تحلیل تحولات و الگوی نظام شهری استان کهگیلویه و بویراحمد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای سال هفتم بهار ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 41 - 58

کلیدواژه‌ها: نظام شهری شبکه شهری نخست شهری توزیع فضایی جمعیت استان کهگیلویه و بویراحمد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۰ تعداد دانلود : ۱۷۰
افزایش شدید جمعیت شهری در جهان به ویژه در کشورهای درحال توسعه در طی دهه های اخیر باعث به وجود آمدن پدیده ی نخست شهری در آن ها شده است. کشور ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای درحال توسعه، در طی دهه های اخیر به ویژه از سال 1345 به بعد از روند متعادل خود خارج شده است. هدف از تعریف این مقاله، تحلیل تحولات و الگوی نظام شهری در استان کهگیلویه و بویراحمد در طی سال های 1335 تا 1390 می باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی می باشد. مدل های استفاده شده در این تحقیق عبارت اند از: شاخص نخست شهری، شاخص دو شهر، شاخص چهار شهر، شاخص چهار شهر مهتا، شاخص موماوالوصابی، شاخص تمرکز هرفیندال، شاخص پراکندگی هندرسون و ضریب آنتروپی می باشد. در این راستا برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار EXCEL و برای ترسیم نقشه ی محدوده ی موردمطالعه از نرم افزار ARC GIS9.3 استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد در بازه ی زمانی موردمطالعه استقرار جمعیت در کانون های شهری استان به صورت متعادل و همگون توزیع نشده است. شهرهای یاسوج، گچساران و دهدشت در نظام شهری استان تقریباً از مرتبه ی ثابتی برخوردار بودند و فاصله ی آن ها با بقیه ی شهرهای استان بسیار است. نخست شهر یاسوج به مرورزمان فاصله خود را با بقیه شهرها زیاد کرده و شبکه ی شهری استان به سمت عدم تعادل در جریان است.