اسپکتروم

تحولات جمعیتی وسیع دهه های اخیر موجب تغییرات سریع در نظام شهری ایران و سلسله مراتب آن شده است که افزایش یا کاهش رتبه شهرها در این نظام از پیامدهای آن است. در تحقیق حاضر به بررسی جایگاه کلان شهر تبریز در نظام شهری ایران از سال 1335 تا 1395 پرداخته شد و با پیش بینی جمعیت این شهر تا افق 1410 سعی شد جایگاه آینده این شهر در نظام شهری ایران مشخص شود. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق توصیفی تحلیلی است. داده های مورد نظر در تحقیق حاضر به دو روش اسنادی و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) به دست آمد. از مصاحبه برای فهم علل مهاجرفرستی و از پرسشنامه جهت فهم علل کاهش باروری در کلان شهر تبریز استفاده شد و تعداد نمونه ها در هر دو مورد بر اساس اصل اشباع تعیین شد. مدل نمایی، نرم افزار Spectrum، و شاخص تحرک رتبه به ترتیب برای پیش بینی فاکتورهای جمعیتی، پیش بینی جمعیت، و بررسی تغییرات رتبه کلان شهرها در نظام شهری استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد کاهش میزان باروری و مهاجرفرستی دلایل اصلی کاهش شدید میزان رشد جمعیت در کلان شهر تبریز است که اغلب دلایل اقتصادی منشأ آن بوده اند. با فرض باروری 5/1 و 8/1 و 1/2 در شهر تبریز شاهد افزایش جمعیت به تعداد 64/1 و 69/1 و 74/1 میلیون نفر و کاهش جمعیت خردسالان و افزایش تقریباً دوبرابری جمعیت سالمندان بالای 65 سال در افق 1410 خواهیم بود. در کل، نتایج حاصل از پیش بینی جمعیت نشان می دهد جایگاه کلان شهر تبریز در رتبه ششم نظام شهری ایران در افق 1410 تثبیت خواهد شد. اما فاصله آن با کلان شهر هفتم، یعنی قم، کمتر خواهد شد که نیازمند توجه ویژه و مدیریت صحیح این مسئله جهت جلوگیری از سقوط مجدد رتبه آن است.

مسئله کاهش میزان باروری در طی دهه های اخیر در ایران و تدوین سیاست های مناسب برای بهبود آن از چالش های اصلی سیاست گذاران حوزه اجتماعی است. پژوهش حاضر با هدف پیش بینی جمعیت استان تا سال 1420 بر اساس سناریوهای احتمالی انجام شده است. به همین منظور ضمن تعیین پیش فرض های مورد نیاز، با استفاده از روش تحلیل ثانویه و با کمک نرم افزار اسپکتروم، جمعیت شهرستان های استان به تفکیک گروه های سنی، جنسیت، شهری و روستایی پیش بینی شد. سناریوی مورد نظر بر اساس ادامه روند باروری، مرگ و میر و مهاجرت استان انتخاب گردید. تحولات آینده جمعیتی استان نشان می دهد که جمعیت استان از نظر ساختاری وارد مرحله سالمندی می شود و سهم جمعیت سالمند به صورت چشمگیری افزایش می یابد و از جمعیت زیر 15 سال کاسته می شود و همین امر فرایند تجدید نسل را دچار مشکل خواهد کرد. چنین روندی را می توان در بین شهرستان های استان نیز مشاهده کرد.