یونس بن عبدالرحمن

همانند دیگر مذاهب در میان شیعیان امامی سده های نخست هجری نیز جریان ها و طیف های گوناگونی وجود داشته است. این مقاله با اتّکا به تحلیل گفتمانی و سپس سنجش تقابل ها به شناسایی جریان های داخلی امامیه در عراق و ایران در سده های دوم و سوم هجری می پردازد. بر این اساس، مهمترین تقابل میان جریان های امامیه در سده دوم هجری تقابل میانجریان هشام بن حکم با گروه اکثریت امامیّه بوده است که مهمترین طیف داخلی آن جریان هشام بن سالم جوالیقی بوده است. این تقابل تا قرن سوم ادامه یافته است و همچنان به عنوان مهمترین دوقطب برای شکل گیری جریان ها و طیف های داخلی امامیّه نقش آفرینی کرده است.

در این تحقیق در صدد هستیم تا با واکاوی اخبار و متون رجالی موجود، اتّهامات وارد بر شخصیّت دینی و علمی «یونس بن عبدالرّحمن»، یکی از تلاشگران عرصه حدیث و معارف دینی در عصر ائمه اطهار(ع) را برّرسی نموده و از طریق ارزیابی اخبار مذمّت آمیز درباره شخصیّت وی، میزان درستی یا نادرستی آن ها را احراز نمائیم. از همین رو بعد از معرّفی اجمالی یونس و اشاره به منزلت و جایگاه ویژه او در نزد ائمّه (ع)، به برّرسی ابهامات و اتّهاماتی که درباره وی درافکنده اند چون؛ طعن قمی ها در حقّ وی، وجود برخی روایات دالّ بر جرح او، وجود فرقه ای به نام او و فطحی بودن وی، پرداخته ایم و در نهایت این راوی را از تمام این اتّهامات مبرّا دانسته و شخصیّت او را از مذمت ها مطرح شده، بی عیب تشخیص داده ایم.

مطالعه آثار، روایات و روش کلامی متکلمان شیعه در عهد حضور ائمه نشان دهنده اصالت و استقلال کلام امامیه در محتوا و روش بوده و حتی نشانه هایی از خوشه چینی بزرگان معتزله از سفره کلام امامیه را به ما نشان می دهد. این تحقیق در پی بررسی احوالات شخصی،علمی و اجتماعی یونس بن عبدالرحمن و نشان دادن چهره کلامی او می باشد. یونس بن عبدالرحمن از جمله اصحاب جلیل القدر امام کاظم و امام رضا می باشد که علاوه بر توثیقات بسیار جواز رجوع به او در اخذ معالم دینی از سوی ائمه صادر شده است. وی اولین فردی است که با جریان انحرافی واقفیه به مبارزه پرداخته است.یونس در روش کلامی خود همانند متکلمان کوفه عقل گرایی متن اندیش را سرلوحه خود قرار داده است. وی در بخش استنباط راه هشام بن حکم را پیموده و در این راستا برخی از اندیشه های او را تبیین نموده است. در حوزه دفاع با وجود نقل مناظرات اصحاب توسط یونس هیچ مناظره ای از وی در دست نیست. اما نقل مناظرات متعدد از دیگر متکلمان شیعه نظیر هشام و مومن طاق نشان از پذیرش روش کلامی آنان در دفاع از سوی یونس می باشد.

پژوهش حاضر با عنوان «اسماعیل بن مرار در آینه نقد» به دنبال آن بوده تا به شناسایی این راوی در میان افرادی با نام های مشابه پرداخته و پرده از روی وثاقت یا عدم وثاقت این فرد بردارد؛ به این منظور که صحت یا عدم صحت احادیث بسیاری که در کتب اربعه از وی نقل شده و بیش از دویست روایت است، برای اهل فن مشخص گردد. از این رو، با شیوه تحلیلی- تطبیقی و استفاده از شواهد موجود به تعیین هویت افراد با نام های مشابه پرداخته شده و علی رغم نبود توثیق خاص، با استفاده از سه مورد توثیق عام به وثاقت وی دست یافتیم و جدای از آن، دو دلیل مبنی بر تصحیح روایاتش به دست آمد.