فریبا رضازاده کهنکی

بررسی معنایی «صحیح الحدیث» با تأکید بر دیدگاه شیخ عاملی موضوع پژوهش قرار گرفته است تا ضمن معرفی نظر متأخران  و بازخوانی اختلاف نظرهای موجود درباره این اصطلاح در قلم قدما، به طرح نظر یکی از صاحب نظران برجسته قرن یازدهم، شیخ محمد عاملی، به عنوان فردی که نظرات رجالی اش مورد رجوع بسیاری از بزرگان در مباحث رجالی هستند، بپردازد؛ زیرا تحلیل و بررسی نگاه ایشان در کنار سایر نظرها راهگشای دست یابی به معنای نهایی آن خواهد بود. در این راستا با نگاهی گزارشی- تحلیلی یافته های ذیل به دست آمده است: اصطلاح «صحیح الحدیث»، ناظربه راوی و حدیث او (هر دو) می باشد و کاربرد این اصطلاح درباره کتابِ راوی، اشاره به صحیح بودن احادیث کتاب خاص وی است و همه روایات او مدنظر نیست. در سایر موارد، اصطلاح مزبور اثبات کننده صحت کل روایات آن راوی فی النفسه بوده و همه راویان اسناد روایات آن راوی را شامل نمی شود که در این مورد اصطلاح موردنظر ناظر به حال راوی نیز است.

بی تردید، مباحث رجالی سهم بسزایی در اعتبارسنجی روایات دارند، اما اختلاف دیدگاه های عالمان در برداشت از تعابیر رجالیان متقدم، گاه نیل به حقیقت را دشوار ساخته است. تبیین اندیشه های رجالی شیخ محمد عاملی نواده شهید ثانی که از مدققان فن است، می تواند در این زمینه راهگشا باشد. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی، به تبیین برخی دیدگاه های خاص وی در حوزه اعتبارسنجی روایات و علم رجال می پردازد. بنا به یافته های پژوهش، شیخ عاملی توصیفاتی را که در کتب رجالی متقدم، ذیل نام راوی فرعی مطرح شده، به راوی اصلی برمی گرداند؛ طرق شیخ طوسی به احمد بن محمد اشعری را معتبر می داند؛ وکالت را فقط در شرایط خاص دال بر وثاقت وکیل دانسته، درحالی که برای متأخران، احراز این شرایط اغلب امکان پذیر نیست؛ قائل به تفصیل در معنای «خیر» شده و آن را مفیدِ مدح می داند؛ همچنین، با اقامه شواهد و مدارک، استثنائات ابن ولید را در نوادر الحکمه موجب قدح راوی نمی انگارد؛ که دو دیدگاه آخر ایشان قابل نقد هستند.

پژوهش حاضر با عنوان «اسماعیل بن مرار در آینه نقد» به دنبال آن بوده تا به شناسایی این راوی در میان افرادی با نام های مشابه پرداخته و پرده از روی وثاقت یا عدم وثاقت این فرد بردارد؛ به این منظور که صحت یا عدم صحت احادیث بسیاری که در کتب اربعه از وی نقل شده و بیش از دویست روایت است، برای اهل فن مشخص گردد. از این رو، با شیوه تحلیلی- تطبیقی و استفاده از شواهد موجود به تعیین هویت افراد با نام های مشابه پرداخته شده و علی رغم نبود توثیق خاص، با استفاده از سه مورد توثیق عام به وثاقت وی دست یافتیم و جدای از آن، دو دلیل مبنی بر تصحیح روایاتش به دست آمد.