مطالب مرتبط با کلیدواژه

اژدها


۱.

نگاهی اسطوره شناختی به داستان ضحاک و فریدون بر مبنای تحلیل عناصر ساختاری آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد ۱۳۸۴ شماره۳

کلیدواژه‌ها: فریدون ضحّاک اسطوره شناسی اژدها گاو

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی رویکردهای نقد ادبی
تعداد بازدید : ۳۷۵۳ تعداد دانلود : ۳۴۱۸
اسطوره ها هم از لحاظ ساختار و هم از لحاظ درون مایه ،‌ دارای وجود و معانی کثیری هستند . ‌در مقاله حاضر ، سازه ها و عناصر ساختاری داستان ضحاک بر مبنای رویکرد اسطوره شناس بررسی گردیده و سعی شده نشان داده شود که بررسی تطبیقی این عناصر در الگوهای مختلف و مرتبط و نگاه چند وجهی و از دیدگاه های مختلف و مکمل هم ، چگونه می تواند در روشن کردن جنبه های تاریک این اسطوره کمک کند .
۲.

اژدهایی به نام آز

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه فرهنگ و ادب سال اول پاییز و زمستان ۱۳۸۴ شماره ۱

کلیدواژه‌ها: خرد دیو آز ضحّاک اژدها زروان آژی دهاک دیوبندی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۱۱ تعداد دانلود : ۹۶۹
ضحاک همواره اسطوره ای شگفت در میان شخصیت های اساطیری در ادبیات پیش از اسلام بوده است، آیا می توان دوره مشخص تاریخی برای او جست و یا آنچنان که اوستا تصویر می کند او همچنان شخصیتی نیمه اهریمنی، نیمه انسانی است که هویت واقعی اش در غبار زمانهای دور دست ناپیداست? این مقاله سعی دارد پرتوی بر تندیس این اسطوره کهن بیفکند و از خلال یک مقایسه...
۳.

تفسیر انسان شناختی اسطوره اژدها و بن مایة تکرارشوندة اژدهاکشی در اساطیر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای ادبی سال چهل و سوم زمستان ۱۳۸۹ شماره ۱۷۱

کلیدواژه‌ها: اسطوره یونگ قهرمان ناخودآگاه ضحّاک اژدها

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات حوزه های ویژه ادبیات تطبیقی
تعداد بازدید : ۱۸۳۱ تعداد دانلود : ۲۵۰۳
اژدها و مبارزة قهرمان با آن، یکی از مهم ترین و تکرارشونده ترین بن مایه ها در روایات اساطیری و حماسی تشرّف ایزدان و پهلوانان است که نمودهای آن در اغلب فرهنگ های اساطیری جهان یافت می شود و تکرار آن، تکرار الگوی تلاشی مقدّس برای نظم بخشیدن به جهان در عصر آشفتگی است؛ تلاشی که پیروزی در آن، متضمّن بازگشت نور و باران به طبیعت و بشارت دهندة برکت و فراوانی و امنیّت برای مردم است. در این جستار، اسطورة اژدها در دو بُعد ساخت بیرونی و درونی مورد بررسی قرارگرفته است: بعد بیرونی اسطورة اژدها، براساس نشانه های طبیعی و تاریخی، با تمرکز بر نقش محوری نمایة ""مار""- به عنوان نمونة طبیعی مرگ و نابودی- و جاندارانگاری حوادثی چون توفان، زلزله و آتشفشان شکل گرفته است و بعد درونی آن، از منظری انسان شناختی و با تکیه بر تحلیل روان شناختی یونگ از این اسطوره، نمایندة نیمة تاریک ناخودآگاه انسان است که جلوة بیرونی یافته است. قهرمان بر سایة درون خویش چیره می شود تا ضمن رسیدن به فردیّت متعالی و کمال بشری، زمینة نجات طبیعت و مردم خود را نیز فراهم سازد.
۴.

گذری بر جدال اژدها در هنر ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جلوه هنر پاییز و زمستان ۱۳۸۹ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: نماد اژدها هنر ایران جدال اژدها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۱۰ تعداد دانلود : ۱۷۳۱
اژدها جانور افسانه ای بزرگی است که معمولاً به شکل سوسمار یا مار غول پیکر تصویر شده است. اژدها، افسانه ها و داستان های زیادی را در ادبیات و فرهنگ ایران به خود اختصاص داده است و نقش آن در بسیاری از آثار هنری دیده می شود. جدال اژدها با قهرمان و موجوداتی همچون شیر و سیمرغ از موضوعاتی است که بیش از همه در هنر ایران دیده می شود. در بیشتر این نقش ها، جنبة اهریمنی و دیوخوییِ اژدها مشاهده می شود. اژدها در جدال با قهرمان مغلوب او می شود؛ ولی در مبارزه با شیر و سیمرغ به لحاظ قدرت با آن ها برابری می کند. هدف از این مقاله، بررسی جنبه های تزئینی و نمادین این جدال است. ضمن اینکه به این سؤال نیز پاسخ داده ایم: آیا تصاویر جدال اژدها با موجودات دیگر، فقط جنبة تزئینی داشته یا هنرمند با توجه به مفاهیم نمادین، آن ها را تصویر کرده است؟ در این نوشتار بعد از ذکر توضیحاتی در مورد اژدها، به نمادشناسی آن و حضورش در هنر ایران پرداخته ایم و در پایان، چند نقش از جدال اژدها در هنرهای مختلف را بررسی کرده ایم.
۵.

روایت دیگری از نبرد رستم با کک کوهزاد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای ادبی تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱۸۱

کلیدواژه‌ها: دیو رستم اژدها کک کوهزاد کک کوهزاد نامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۳۹ تعداد دانلود : ۹۰۴
نبرد رستم با کک کوه زاد، یکی از چند داستان مشهور دوران کودکی رستم است که در آن از دلاوری های او سخن رفته است. از این داستان، دو روایت منظوم بلند و کوتاه در دست است. روایت بلند آن همان است که در بخش ملحقات شاهنامه چاپ کلکته دیده می شود و بارها در ایران به صورت جداگانه و یا در بخش ملحقات شاهنامه ها، انتشار یافته که مبنای همه این چاپ ها، همان چاپ کلکته بوده است. امّا روایت کوتاه داستان کک کوه زاد تاکنون پیرایش و تصحیح نشده است. در این مقاله پس از معرّفی روایت کوتاه این داستان که با عنوان «کک کوه زاد نامه» از آن نام می بریم، به بررسی چهره اسطوره ای کک کوه زاد می پردازیم. سپس با آوردن شواهدی چند، نشان می دهیم که روایت کوتاه نبرد رستم با کک کوه زاد، از روایت بلند آن کهن تر و متقدّم تر است.
۶.

تحلیل ترانشانه ای دگردیسی و آیین تشرّف در شاهنامه به روایت تصویر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ویژه نامه نامه فرهنگستان (ادبیات تطبیقی) سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱ (پیاپی ۷)

کلیدواژه‌ها: آزمون ادبیات تطبیقی شاهنامه فردوسی فریدون اژدها تشرف دگردیسی نگاره ترانشانه ای

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای هنر
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات حوزه های ویژه ادبیات تطبیقی
تعداد بازدید : ۲۳۵۳ تعداد دانلود : ۱۲۷۷
دگردیسی از مهم ترین عناصر ادبیات، به ویژه ادبیات حماسی و اسطوره ای، به شمار می رود. یکی از انواع آن، «دگردیسی تشرّفی» است که در شاهنامه جلوه های مختلفی دارد. داستان «اندر آزمون کردن شاه آفریدون پسران را به ناشناس» جلوه بارزی از این نوع دگردیسی است که در آن، فریدون به هیئت «اژدها» درمی آید. در این مقاله این داستان از منظر ادبیات تطبیقی و پیوند شعر و نگارگری تحلیل می شود. مصوّرسازی دگردیسی تشرّفی، ازخلّاقانه ترین الهامات تصویری برگرفته از متن شاهنامه است که در این پژوهش به تحلیل نگاره هایی از روایت یاد شده می پردازیم. به منظور تحلیل متون تصویری منتخب، پس از اشاره به متن کلامی روایت و چرایی دگردیسی موقتی فریدون به اژدها، به تحلیلریخت شناسانه نگاره ها در مکتب های مختلف نگارگری و نیز بررسی دخل وتصرف نگارگر در انتقال روایت از نظام کلامی به تصویری اشاره شده است. روش انجام پژوهش، روش توصیفی ـ تحلیلی و پژوهش بینارشته ای در قلمرو ادبیات تطبیقی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که دگردیسی در نگاره های منتخب، دارای کارکرد آزمونی و درجهت تشرّف به مقام شهریاری، مردانگی و همسرداری با درون مایه اژدهاکشی صورت پذیرفته و جلوه پیوند آیین تشرّف و دگردیسی است که با نشانه هایی در نگاره مبنی بر مجازی بودن اژدها و برگزاری آیین تشرّف نیز قابل اثبات است، امّا درک دگردیسی تنها با رجوع به پیش متن کلامی ممکن است.
۷.

نبرد رستم با «پتیاره»، روایتی دیگر از داستان «ببر بیان»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال ششم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۳ (پیاپی ۲۳)

کلیدواژه‌ها: سیمرغ رستم اژدها ببر بیان داستان پتیاره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶۵ تعداد دانلود : ۷۲۸
در سلسله روایاتی که از پهلوانی های رستم در دوران جوانی اش به دست ما رسیده است با دو روایت منظوم روبه رو می شویم که به «ببر بیان» و «داستان پتیاره» اشتهار دارند. موضوع این دو منظومه که تاکنون پیرایش و تصحیح نشده اند، چنین است که رستم برای نبرد با اژدهای مخوفی به سرزمین هندوستان می رود و با تدبیری که می اندیشد آن اژدها را از بین می برد. با وجود آن که این دو منظومه از نظر مضمون مانند یکدیگرند، میان آن دو تفاوت های چشمگیری دیده می شود. با بررسی بن مایه های اساطیری منظومه «ببر بیان» می توان گفت این منظومه، در شمار آن دسته منظومه های حماسی است که روایتی کهن و اصیل دارند. با بررسی این مضامین اساطیری نیز درمی یابیم روایت داستان «ببر بیان»، نسبت به روایت «داستان پتیاره» کهن تر و پیشینه دارتر است می توان گفت درون مایه ها و مضامین «داستان پتیاره» برگرفته از روایت «ببر بیان» است.
۸.

تحلیل تطبیقی اسطوره ضحاک ماردوش (براساس رهیافت های مبتنی بر سنت کهن قربانی برای خدایان ماردوش جهان زیرین)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب حماسی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱۹

کلیدواژه‌ها: قربانی ضحّاک اژدها فلات ایران مار اژیدهاک میانرودان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات انواع ادبی ادبیات حماسی حماسه اساطیری
تعداد بازدید : ۱۷۰۵ تعداد دانلود : ۱۳۳۹
ضحّاک محوری ترین موجود اهریمنی شاهنامه و معادل اژی دهاک اوستایی و اژدهای سه سر هند و ایرانی است که یکی از بارزترین موجودات زیان کار در نوشته های مزدیسنا بشمار می رود. تفسیرهایی متعدّد از اسطورة ضحّاک انجام شده است که با توجّه به تازی بودن ضحّاک در شاهنامه و یک سان پنداشتن دشت سواران نیزه گذار با صحاری عربستان، برخی از تفسیرها اسطورة ضحّاک را یادمانی از پیکارهای مهاجران با تیره های سامی نژاد چون آشوری ها، سومری ها و بابلی ها دانسته اند. در این جستار، ضمن نقد تفسیرهای دیگر، نشان داده شده که اسطورة ضحّاک می تواند با اسطورة خدای ماردوش زیر زمین در فرهنگ های بومی فلات ایران و سرزمین های مجاور مربوط باشد. مطابق این اسطوره، بهترین جوانان، قربانی خدای مالک دوزخ (قعر زمین) می شدند و اسطورة اژدهاکشی، نه یادمانی از یک نبرد تاریخی، که نمادی برای پایان این سنت خونین پیشاتاریخی بوده است
۹.

اژدها در اسطوره ها وفرهنگ ایران و چین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال یازدهم بهار ۱۳۹۴ شماره ۳۸

کلیدواژه‌ها: فرهنگ اژدها اسطوره های ایرانی داستان های عامیانه اسطوره های چینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۵۶ تعداد دانلود : ۱۰۸۸
اسطوره ها جلوه هایی از فرهنگ یک ملت و به تعبیری، خاستگاه هنر و ادبیات هستند. درواقع، فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتی ریشه در اسطوره های آن ملت دارد. وقتی سخن از اسطوره به میان می آید، در باور همگان، موجودات عجیب اسطوره ای از جمله اژدها نمایان می شوند.اژدها در بسیاری از باورهایاسطوره ای و فرهنگی چینیان حضوری جدی دارد. هدف نگارندگان این نوشتار بررسی جایگاه و مفاهیم اژدها در اسطوره های ایران و چین و در داستان های عامیانه دو ملت است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر مطالعات تطبیقی است. این پژوهش نشان می دهد که به جز موارد نادر اشتراک، در اسطوره های ایرانی، اژدها در مقابل پهلوانان اسطوره ای قرار می گیرد و پیروزی قهرمان منوط به کشتن اژدها است، اما در اسطوره های چین، در نهایت، اژدها رام می شود و صلحی بین قهرمان و اژدها به وجود می آید. اژدها در فرهنگ و باورهای عامیانه ایران باز همان سیر اهریمنی خود را می پیماید، در مقابل در فرهنگ چین اژدها جایگاه ویژه و مثبتی دارد.
۱۰.

نبرد قهرمان با اژدها در روایت های حماسی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادب پژوهی سال نهم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۳۴

کلیدواژه‌ها: شاهنامه قهرمان اژدها اژدهاکشی روایت های حماسی ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۹۰ تعداد دانلود : ۹۹۹
نبرد قهرمان با اژدها، یکی از عمده ترین مضامینی است که در اغلب اساطیر و حماسه های دنیا دیده می شود. اهمیت این نبرد آنچنان است که مکتب های گوناگون اساطیری، به بررسی و تحلیل آن پرداخته و هریک به زعم خود، اژدها را نماد برخی رویدادهای مربوط به زندگی انسان ها دانسته اند. در اساطیر ایران، نبرد ایزدان با اهریمن و آفریده های او، گونه های متفاوت اژدهاکشی به شمار می آید. این نبرد در بسیاری از روایات حماسی ایران نیز آمده است و جلوه هایی از آن، به گونة نبرد قهرمانان با دیوان و برخی پتیارگان دیده می شود. در بیشتر پژوهش هایی که در ایران درباره اژدها شده است، اغلب به بررسی قهرمانان اژدهاکش در منظومه های حماسی و شمار محدودی از روایات عامیانه ایران پرداخته اند و به آن دسته روایاتی که در طومارهای نقالی و یا روایات شفاهی- مردمی شاهنامه آمده است توجه چندانی نداشته اند. در این مقاله، به معرفی آن دسته از قهرمانان اژدهاکش، که در مجموعه روایات حماسی ایران آمده است، می پردازیم؛ سپس درباره نژاد این قهرمانان، چگونگی نبرد آنها با اژدها و همچنین پایان زندگی آنها بحث می کنیم.
۱۱.

اَژدَها نماد کدام خشک سالی؟(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کهن نامه ادب پارسی سال ششم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۴ (پیاپی ۱۸)

کلیدواژه‌ها: اژدها اسطوره های ایرانی خشکسالی گرمایی خشکسالی سرمایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲۸ تعداد دانلود : ۶۰۵
اَژدَها در داستان های اسطوره ای ایران، نماد گجستگی بویژه نماد خشک سالی است. پژوهش گران، نبرد پهلوان و اَژدَها را نماد نبردِ ترسالی با خشک سالی می دانند. در این جستار انگاره ای دیگر درباره سرشت برخی اَژدَهایان در داستان های اساطیری به پیش کشیده می شود. چکیده سخن این است که اگرچه اَژدَها در اساطیر، نماد خشکی است؛ در برخی داستان هایِ اَژدَهااوژنی، گزاره هایی است که نشان می دهد اَژدَها نمادِ خشکیِ سرمایی است نه خشکیِ گرمایی؛ زیرا در آن داستان ها، اَژدَها با زندانی کردن آب، بر آن چنبره می زند. با کشته شدن اَژدَها، آب روان می شود و گیاهان سربرمی آورند و این می تواند نماد شکستِ کوه های یخینِ باستانی و آب شدن یخ ها باشد. گزارش های فردوسی با یافته های زمین شناسان و پژوهندگان گروه جغرافیای طبیعی، بسیار هم خوان است و نشان می دهد که اَژدَها با یخبندان های دوره کواترنری پیوندی استوار دارد.
۱۲.

بررسی تطبیقی نقش اژدها در تاتو ایران و چین

نویسنده:
منبع: پژوهش در هنر و علوم انسانی سال دوم آبان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۶)
تعداد بازدید : ۹۳۲ تعداد دانلود : ۵۰۴۹
دو تمدن ایران و چین از دیر باز با هم در ارتباط بوده و دارای اشتراکات فرهنگی و هنری زیادی می باشند. یکی از نقوش مشترک در این دو فرهنگ اژدها می باشد. پژوهش حاضر با برسی نقش اژدها در اساطیر و هنر تاتو این دو تمدن، نقاط مشترک و افتراق آن را روشن می نماید. اژدها در چین چهره مثبت دارد و همان امپراطور است و نقش حامی و راهنما و نگهبان خیر و برکت و خوشبختی و کامیابی را دارد، اما در ایران غالبا چهره منفی داشته و منبع اهریمن، شرارت، و بد ذاتی می باشد و قهرمان با وجود نابود کردن اژدهای اهریمنی و پیروز شدن در جنگ بر علیه او نقشش پررنگ می شود، توتم اژدها هم در دو فرهنگ موضوع تاتو است و تصویر آن بر بدن نقش می گردد. این جستار سعی دارد با بهره گیری از روش توصیفی- تطبیقی و گردآوری داده های کتابخانه ای، نقش اسطوره اژدها و تاتو این جانور را در تمدن چین و فرهنگ ایران بررسی نموده و به طبقه بندی ساختار ظاهری اژدها بپردازد و مقایسه آن با همتای چینی آن و دیدگاه روانشتاسی نسبت به این جانور را به طور اجمال نشان دهد. و اهمیت این نقش در هنر تاتو است که باعث می شود در مورد آن شناختی عمیق و پایدار پیدا کنیم.
۱۳.

بررسی بازتاب نزاع سیمرغ و اژدها در قالی های ایرانی با تکیه بر اسطوره ها و متون ادبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال چهاردهم بهار ۱۳۹۷ شماره ۵۰ 137-168

کلیدواژه‌ها: اسطوره قالی های ایرانی سیمرغ اژدها مهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۳۵ تعداد دانلود : ۹۰۵
نقوش قالی های ایرانی، حاوی روایاتی نمادین است که با اللهام از اسطوره های ملی در متن و حاشیه قالی ها به زیبایی به تصویر کشیده شده اند. نزاع سیمرغ و اژدها یکی از این نقوش است که به شکل گرفت وگیر و در هییت تقابل، رخ نموده است. بازتاب های نمادین هر یک از این دو اسطوره شامل شاخصه هایی چون نمادهای اهورایی و اهریمنی، نیکی و شر، زمین و آسمان، مرگ و زندگی و روح و نفس است که با الویت بخشی به اسطوره های بومی و در نظرگرفتن مواردی چون تکرار، بسامد و اصالت در این پژوهش مورد بررسی و واکاوی قرار می گیرند. یافته های پژوهش ناظر بر این است که ریشه اصلی این نزاع، بیانگر مفهوم خیر و شر برخاسته از تقابل اهورایی و اهریمنی این دو اسطوره و تأثیر رویکرد آیینی در شکل گیری این نزاع است. نزاعی که در آن، اهریمن با نماد مار و اژدها در حال ستیز با آیین تازه ای به نام «مهر» با نماد سیمرغ است.
۱۴.

تحلیل بن مایه اسطوره ای کوه آتشفشان در چهار منظومه غنایی همای و همایون، گل و نوروز، جمشید و خورشید و مهر و ماه(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال دهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۷ 146 - 170

کلیدواژه‌ها: اسطوره منظومه غنایی بن مایه اسطوره ای کوه آتشفشان اژدها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۳ تعداد دانلود : ۴۴۳
بن مایه های اسطوره ای نامیرا و ماندگار، با ویژگی انعطاف پذیری خود و با معانی گسترده، عمیق و شگرفی که در خود دارند، به مقتضای خصوصیات فکری و اجتماعی ادوار مختلف و همچنین متناسب با مضمون روایات گوناگون همواره در این روایات حضور می یابند و به جریان یافتن باورهایی که پایه و اساس شکل گیری آنها محسوب می شوند، تداوم می بخشند. یکی از این بن مایه های ماندگار کوه آتشفشان است که چون اژدها یا اهریمنی جلوه می کند و مبارزه شخصیت اصلی روایت با آن در راستای اثبات شجاعت و لیاقت او برای رسیدن به مقصود و همچنین برکت بخشی برای دیگران تعبیر می شود. این بن مایه کهن، که قدمتش به اساطیر آریایی می رسد، فقط در روایات حماسی حضور نیافته است، بلکه نمونه های جابه جاشده آن را می توان در برخی از منظومه های غنایی نیز مشاهده کرد. در این مقاله، به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی بن مایه اسطوره ای کوه آتشفشان در چهار منظومه غنایی همای و همایون، گل و نوروز، جمشید و خورشید و مهر و ماه و همچنین شباهت و تفاوت آن با روایات حماسی پرداخته می شود و جریان پویای اساطیر در متونی غیر از حماسه ها اثبات می گردد.
۱۵.

نقش و نماد اژدها در نگارگری ایرانی

نویسنده:
منبع: پیکره دوره دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۴ 43 - 58

کلیدواژه‌ها: اژدها نماد جهان بینی ادب‍ی‍ات ای‍ران‍ی نگارگری ایرانی زیبایی شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲۵ تعداد دانلود : ۸۱۲
اژدها از بن مایه های اساطیری است که در شعر و ادب ایران تجلی بارزی داشته و منجر به ظهور ایده ها و نقوشی ظریف و بی بدیل در نگارگری شده است. مقاله حاضر با بررسی خاستگاه ادبی و اساطیری اژدها و بنیان فکری ایرانیان مبنی بر دو قطبی بودن جهان به دلالت حضور آن در نگاره ها، به عنوان نمادی اهریمنی پرداخته و در صدد پاسخ به این پرسش ها برآمده است که اژدها و جدال با آن در حماسه و عرفان چه جایگاهی داشته و ویژگی های تصویری و زیباشناسانه این موجود افسانه ای در نگارگری ایرانی کدام است. این پژوهش با اتخاذ روش تحلیلی-تطبیقی و با بررسی منابع کتابخانه ای و نسخ حاوی نگاره های اژدها، در تبیین چگونگی بهره گیری نگارگر در بازنمایی و پردازش صحنه های مهیج و پرتحرک این رویارویی از چیدمان و صحنه آرایی خاص، ترفندهای رنگ و بافت و تناسبات اندامی است.
۱۶.

بن مایه های حماسی در خاوران نامه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۲ بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲۳۹ 1-32

کلیدواژه‌ها: خاوران نامه بن مایه قهرمان سفر اژدها نام پوشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲۸ تعداد دانلود : ۴۱۱
عنصر یا عناصری که به داستان شکل واحد می دهند، و اجزا و عناصر آن را به هم می پیوندند، بن مایه خوانده می شود. این عنصر یا عناصر ساختار داستان را مستحکم می کنند و در موقعیت های روایی خاص و به سبب تکرارشوندگی، برجستگی و معنای ویژه ای به آن می بخشند. این بن مایه ها علاوه بر برجسته نمایی، در حرکت داستان نیز مؤثر واقع می شوند. در بسیاری از حکایت های فارسی، بن مایه، ساختار داستان را شکل می دهد. بدین معنا که حکایت به تمامی بر گرد آن بن مایه دور می زند و حوادثی که در داستان پدید می آید، حول همان بن مایه شکل می گیرد. مهم ترین بن مایه هایی که در آثار حماسی کارکردی فعال و پیش برنده دارند عبارت اند از قهرمان، سفر قهرمان، خواب و رؤیا، کتمان نام، پیشگویی، جنگ، گشودن قلعه، اژدها و اژدهاکشی، جادو و جادوگران، ابزارهای جنگی و... . ابن حسام خوسفی، سراینده خاوران نامه ، در پروردن داستان و مضمون اثر خویش، از این بن مایه ها به نحو شایسته ای بهره جسته و سبب ارتقای هنری و تأثیربخشی آن و نیز برجستگی داستان شده است. ما در این نوشته به بررسی این بن مایه ها می پردازیم.
۱۷.

پیکرگردانی دختر جادو به اژدها در اسکندرنامه نظامی گنجوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال شانزدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۵۸ 219 - 248

کلیدواژه‌ها: پیکرگردانی آذرهمایون زن جادو اژدها اسکندرنامه نظامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۰ تعداد دانلود : ۴۶۹
پیکرگردانی، استحاله و تغییر شکل موجودات حقیقی یا خیالی به موجوداتی دیگر با بهره گیری از قوای ماورای طبیعی است. یکی از نمونه های منحصر به فرد پیکرگردانی زن جادو را در اسکندرنامه نظامی می توان دید. در اسکندرنامه ، دختری از نسل سام به نام آذرهمایون با استفاده از جادو به عنوان یک ترفند نظامی برای نگهبانی از آتشکده و جلوگیری از تخریب آن، خود را به شکل اژدها درمی آورد. در این داستان رازآلود، مشخصات سه نوع داستان عامیانه، پری وار و اسطوره ای ملاحظه می شود. هدف مقاله حاضر بررسی این پیکرگردانی از منظر اساطیری، داستانی و تاریخی است. در این پژوهش که به شیوه توصیفی تحلیلی محتوا انجام گرفته است، پس از بررسی نمونه های پیکرگردانی زنان جادو در قصه های کهن و شرح و توضیح داستان اژدها شدن دختر جادو در اسکندرنامه ، دلایل و انگیزه های احتمالی تبدیل شدن زن به اژدها به بحث گذاشته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که آذرهمایون احتمالاً پری است و ارتباط او با آب و آتش و خواهش های جسمانی در کنار نکات جزئی دیگر این گمان را تقویت می کند. از یافته های دیگر مقاله آن است که شاید افسانه آذرهمایون و بلیناس در متن خود، روایتی از شکل گیری یک جنبش ضد اشغال گری با محوریت آتش گاه، به فرماندهی زنی شیردل را بازتاب می دهد.
۱۸.

کیخسرو اژدهاکش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۲ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲۴۰ 23-45

کلیدواژه‌ها: سنی ملوک الارض و الانبیا تاریخ قم کیخسرو اژدها اژدهاکشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳۵ تعداد دانلود : ۷۱۰
بزرگ ترین کردار داستان های حماسی- اساطیری، اژدهاکشی است. در روایت های ملّی- پهلوانیِ ایران غیر از یلان سیستان شماری از شاهان نیز با اژدها، موجودات اژدهافش یا اژدهایانِ پیکرگردانیده می ستیزند و آنها را می کشند یا در بند می کنند. کیخسروِ کیانی هم یکی از این شهریاران است که در مآخذِ معروف و روایات متداول درباره او، به اژدها اوژنی شناخته شده نیست امّا داستان رویارویی وی با اژدها روایت اصیل و کهنی است که پیشینه آن احتمالاً به منابعِ ایرانِ پیش از اسلام می رسد و دو گزارشِ متفاوت از آن در منابعِ عربی و فارسی بازمانده است. گزارش نخست در سنی ملوک الارض و الانبیای حمزه اصفهانی و سپس همایون نامه زجّاجی و تاریخ گزیده و نزهت القلوب مستوفی است که در آن کیخسرو اژدهایی را در کوه کوشید مابین فارس و اصفهان می کشد و دیگری، روایتِ واحدِ تاریخ قم که این پادشاه برای دفع زیانکاریِ اژدها به منطقه قم می آید و اژدها از دست او می گریزد. داستان اژدهاکشیِ کیخسرو به دلیلِ نیامدن در متون مهم و تأثیرگذاری چون شاهنامه و تاریخ طبری و نیز برجسته تر بودنِ وجهِ قدسی و معنویِ این شاه نسبت به جنبه پهلوانی و جنگاوریِ او، ناشناخته و به دور از توجّه مانده است.
۱۹.

انگاره ها، کنش ها و رفتارشناسی اژدها در قصّه های ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال نوزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۸ 301 - 321

کلیدواژه‌ها: اژدها خوراک زیستگاه رفتارشناسی قصه های ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۸ تعداد دانلود : ۴۰۳
اژدها موجودی مشترک در اسطوره، حماسه و قصّه های عامیانه ایرانی است که خاستگاه ظهور و بروز آن باورهای اساطیری و حماسی است و در اندیشه و خیال عامّه نیز پرورش یافته است. اژدها هم در آثار اساطیری و حماسی و هم در افسانه ها و قصّه های عامیانه ظهور می یابد. این پژوهش انگاره اژدها را در مجموعه چهار جلدی قصّه های ایرانی انجوی شیرازی به شیوه توصیفی- تحلیلی کاویده است. هدف از این پژوهش، شناخت ویژگی های ظاهری، خوراک، زیستگاه و رفتارشناسی اژدها در قصّه های عامیانه است. بررسی ها نشان می دهد که انگاره اندام وار اژدها، خوراک و زیستگاه وی در قصّه های عامه و باورهای حماسی و اساطیری هم پوشانی چشمگیری دارد. رویارویی اژدها و قهرمان بن مایه ای اساطیری- حماسی است که ریشه در نبرد میان خیر و شر دارد. در این نوشتار، با رفتارشناسی اژدها نشان داده است گاهی اژدها کنش ها و رفتارهایی در قصّه های مورد مطالعه دارد که نمی توان این موجود را شریرِ محض دانست، اگرچه بیشتر اژدها با کنش هایی ویرانگر ظاهر و در نبرد با قهرمان قصّه نابود خواهد شد. این کنش های مخرّب در قصّه های ایرانی عبارت از: شکار، نبرد با قهرمان، محاصره آب، گرفتن قربانی و افسون گری. سرنوشت و سرانجام اژدها در قصّه ها با کنش-های مخرّب، انفعالی و یا سازنده اش تناسب دارد.
۲۰.

نقش و مفهوم اژدها در بافته های ایران و چین با تأکید بر دوره صفوی ایران و اواخر دوره مینگ و اوایل چینگ چین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی هنر سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۱ ۸۴-۶۹

کلیدواژه‌ها: اژدها بافته های ایران دوره صفوی بافته های چین دوره مینگ و چینگ نقش مایه نمادشناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۳ تعداد دانلود : ۲۷۵
بافته های ایران در دوره صفوی، از پدیده هایی چون نمادگرایی و اسطوره بهره برده اند. بافته ها مزین به نقوشی هستند که بیشتر آنها دربردارنده اعتقادات و اندیشه های ایرانی است که در گذر زمان، مفاهیم را در درون خود نگه داشته اند. در این میان، اژدها یکی از این نقوش نمادین است که سابقه حضورش در قدیمی ترین منابع ادبی ایران دیده می شود و در این سرزمین، از اژدها به عنوان نمادی از بدی و شر یاد شده است. ازطرفی، چین سرزمین اژدهاست و این نقش در اکثر هنرهای چین، حضوری پررنگ دارد. این نوشتار، مطالعه تطبیقی نقش و مفهوم اژدها در بافته های ایران در دوره صفوی و بافته های چین در اواخر دوره مینگ و اوایل چینگ را به عنوان هدف، موردبررسی قرار می دهد؛ و مبتنی بر روش تطبیقی– تاریخی است. روش گرد آوری داده ها مطالعات کتابخانه ای است که با رویکردی تحلیلی- توصیفی انجام می شود. پژوهش حاضر برآن است که به این پرسش پاسخ دهد: نقش اژدها در بافته های دو حوزه ایران و چین، چه تفاوت ها و شباهت هایی دارد؟ نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که حضور اژدها در بافته های ایران اغلب با مفاهیمی چون نبرد خیر و شر، نور و تاریکی و گاه به حضوری طبیعی به مفهوم تجمعی از حیوانات در طبیعت تعبیر می شود. اژدهایی که باید برای رسیدن به نور با آن جنگید و به نوعی پیروزی قهرمان منوط به کشتن اژدهاست؛ و این نبردِ نمادینِ خیر و شر موردی است که در بافته های عصر صفوی به وفور دیده می شود. حضورش اکثراً به صورت جدال یا تقابل است و فرمی مارگونه و تدافعی دارد و در کنار اسلیمی، ختایی و سایر نقش ها در بافته های شکارگاهی و جانوری در زمینه، دیده می شود. این در حالی است که اژدهای چینی اساساً همان امپراتور است و پیوسته تداعی گر قدرت و درعین حال، حضورش موجب برکت و سعد است و عنصری اصلی و نمادین در بافته های چین شناخته می شود؛ اژدهایی که از رو به رو، با چهره ای پیروزمندانه و غالب، تصویر می شود. مسلماً باتوجه به این تفاوت ها در مفهوم نمادین اژدها، در دو حوزه، نمونه های افتراق در زمینه بافته ها بیشتر نمودار می شود.