مطالب مرتبط با کلیدواژه

عقلانیت


۲۰۱.

نقش انواع شناخت در نظریه «حیات معقول» علامه جعفری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قبسات سال بیست و چهارم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۹۴ 195 - 219

کلیدواژه‌ها: شناخت حیات معقول عقلانیت علامه جعفری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۴ تعداد دانلود : ۴۴۹
نیاز بشر به سبک درست زندگی، انگیزه و ضرورتی برای تبیین مؤلفه های شناختی آن است. هدف از این پژوهش، پرسش از چیستی و نقش انواع شناخت در نظریه «حیات معقول» علامه جعفری با بررسی توصیفی- تحلیلی آثار مکتوب ایشان است. «حیات معقول» در برابر «حیات طبیعی محض»، نوعی زندگی مبتنی بر تعقل با محوریت عقل عملی و نفی راسیونالیسم غربی است که طیف وسیعی از شناخت های وحیانی، عرفانی، حکمی و علمی را در بر می گیرد. این دریافت ها به شکل حضوری یا حصولی و از راه هایی چون آموزش، تقلید یا تعبد به دست می آیند. معارف یادشده، علاوه بر ارزش ذاتی، واجد هویتی ابزاری برای پرورش استعدادها و هدایت اختیاری انسان اند که پیامد آن ورود به هدف اعلای زندگی یعنی شرکت در آهنگ کلی هستی و به تعبیر دیگر عبادت خداوند خواهد بود. نتیجه اینکه حیات معقول وابسته به مجموعه ای کامل از شناخت های الهی و بشری با درجات ارزشی متفاوت است، مشروط بر اینکه با کمک سازوکارهای عقلی و وحیانی از آسیب های معرفتی و عملی در امان بماند.
۲۰۲.

تحلیل و ارزیابی تنوع و تساهل در اندیشه سیاسی جان رالز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش سیاست نظری بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲۱

کلیدواژه‌ها: جان رالز خرده فرهنگ ها تنوع فرهنگی تساهل و معقولیت عقلانیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۴ تعداد دانلود : ۳۲۹
این مقاله قصد بررسی این پرسش را دارد که چگونه می توان چندفرهنگ گرايي را پاس داشت و در عین حال از حقوق فردي افراد در برابر گروه هاي فرهنگي و قومي اقليت دفاع كرد؟ در پاسخ به این پرسش، راه کار «جان رالز» را که در كتاب «ليبراليسم سياسي» مطرح کرده، با تأکید بر تفكيك عقلانيت از معقوليت بررسی می کنیم. اما در پایان مشخص می گردد که تعريف رالز از معقوليت به شدت مضيق و محدودکننده است و هر چند اساس تفكيك عقلانيت و معقوليت می تواند مبناي خوبي براي تساهل در جوامع چندفرهنگي باشد، این تعريف به شدت مخل اين هدف است. پژوهش پیش رو از رویکرد تفسیری، تحلیل مفهومی و ارزیابی انتقادی به مثابه رهیافت نظری بهره می برد و بر اساس آن به مسئله تنوع فرهنگی به عنوان زمینه شکل گرفتن طرح موضوع و نیز نظریۀ عدالت رالز، به عنوان بستری که امر معقول و عقلانی در آن متولد می شود و می بالد، می پردازد.
۲۰۳.

راهبردهای پیشرو در پساچهل سالگی انقلاب اسلامی (تبیین بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دانش سیاسی سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۳۱) 305 - 328

کلیدواژه‌ها: آیت الله خامنه ای انقلاب اسلامی بیانیه گام دوم تمدن اسلامی عقلانیت SOWT

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۵۵ تعداد دانلود : ۱۰۷۲
تحقق نسبی اهداف انقلاب اسلامی نیازمند شناخت وضعیت موجود و برنامه ریزی برای رسیدن به وضعیت مطلوب می باشد. بیانیه گام دوم که توسط رهبر انقلاب صادر شد بیانگر وضعیت انقلاب اسلامی در آستانه چهل سالگی بوده و در واقع طرحی برای گذر از وضع موجود به وضع مطلوب و آرمانی است. نظر به اهمیت این مسئله، این مقاله با روش کیفی از نوع تحلیل اسنادی با کاربست رویکرد تحلیل سیستمی سوات (SOWT)درصدد پاسخگویی به این سوال است: «راهبردهای پیشروی جامعه ایران در آستانه چهل سالگی انقلاب اسلامی بر اساس بیانیه گام دوم چیست؟». براساس بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی می توان چهار استراتژی در دوران پساچهل سالگی انقلاب اسلامی طراحی کرد: 1.راهبرد «پیشتازی» انقلاب اسلامی ناظر بر قوت های داخلی و فرصت های بیرونی: 2.راهبرد «صیانتی» انقلاب اسلامی ناظر بر قوت های داخلی و تهدیدهای بیرونی 3.راهبرد «رقابتی» انقلاب اسلامی ناظر بر فرصت های بیرونی و ضعف های داخلی 4.راهبرد «مقاومتی» انقلاب اسلامی ناظر بر ضعف های داخلی و تهدیدهای بیرونی. نظر به توفیقات انقلاب اسلامی در امر «قوت ها» و «فرصت های» حداکثری پیشرو در مقایسه با ضعف ها و تهدیدها، اهتمام دولتمردان باید بسیج منابع، امکانات و ظرفیت ها به منظور برنامه ریزی در راستای عملیاتی کردن راهبردهای مذکور با محوریت راهبرد «پیشتازی» در محیط منطقه ای و نظام بین الملل باشد. این راهبرد به صورت خاص در امر حکمرانی بر حاکم کردن سیاست های درون گرا (ناظر بر توانمندی ها، ظرفیت های مادی و معنوی داخلی، و نفوذ منطقه ای) بجای سیاست های برون گرا (ناظر بر حمایت های بیگانگان) بر دستگاه حکمرانی و افکار عمومی جامعه با در پیش گرفتن طراحی و نهادینه کردن سبک زندگی اسلامی تاکید دارد.
۲۰۴.

تحلیل و نقد اندیشه های آمارتیا سن درباب توسعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال هجدهم شهریور ۱۳۹۷ شماره ۶ (پیاپی ۵۸) 103-125
تعداد بازدید : ۶۴۰ تعداد دانلود : ۳۹۵
فرضیة اصلی آمارتیا سن در کتاب توسعه یعنی آزادی این است که غلبه بر مشکلات توسعه مستلزم رسمیت بخشی به آزادی های فردی است. برطبق نگرش لیبرالیستی او، آزادی هم ابزار و هم هدف توسعه است. اساساً، توسعه ازدیدگاه سن همان فرایند گسترش آزادی های واقعی ازقبیل افزایش طول عمر و امید به زندگی، یعنی درواقع آزادی ادامۀ حیات و افزایش کیفیت زندگی است. در نقد رویکرد توسعه یعنی آزادی سعی شد به نقدهایی ازقبیل سازگاری و انسجام نداشتن میان مؤلفه های اصلی توسعه ازدیدگاه سن ازقبیل تعارض عقلانیت ابزاری با آزادی، نقد رابطة دموکراسی با توسعه، نقد رویکرد او به جمعیت، و ... پرداخته شود. رویکرد سن ازآن جاکه هیچ الزام ارزشی ذاتی و ازپیش معیّنی به جز نفس آزادبودن ندارد، نتیجتاً، با نظام های ارزشی ازجمله دین سازگار نیست. هم چنین، رابطة ساختاری کل نگرانه و تاریخی افراد و دولت ها با نظام جهانی در رویکرد سن مورداهتمام جدی قرار نگرفته است.
۲۰۵.

همگرایی عقل و سیاست در حکمت متعالیه جوادی آملی بر اساس نظریه هرمنوتیک اندیشه شناسانه اسکینر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: انسان پژوهی دینی سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴۲ 201 - 219

کلیدواژه‌ها: عقلانیت حکمت متعالیه سیاست هرمنوتیک معرفت شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۲۴۹
این پژوهش با اعتقاد به ضرورت بومی سازی علوم سیاسی و با هدف غنای نظری این الگوی بومی و بر مبنای هرمنوتیک اندیشه شناسانه اسکینر رابطه عقل و سیاست در منظومه معرفتی جوادی آملی را می کاود و با فرض استواربودن سیاست در نظر وی بر بنیادهای عقلانی و فروریختن آن در صورت قطع ارتباط با عقل، این موضوع را تبیین می کند. در نظر جوادی آملی، عقل مفتاح و مصباح تمام مراتب سیاست است و گستره وسیعی از سیاست را در بر می گیرد. تمامی پرسش های اساسی سیاست، از جمله مشروعیت حکومت، کیستی حاکم، غایت حکومت و سیاست، وظایف حکومت، آرمان شهر ترسیم شده، ویژگی های کارگزاران سیاسی، پیوند دین و سیاست، تشخیص مصالح جامعه و نحوه مدیریت سیاسی، در اکثر وجوهش با عقل همگرا است و در صورتی که عقل گوشه نشین عرصه سیاست شود سیاست نیز کارایی اش را ازدست خواهد داد.
۲۰۶.

«گزینش نظریه» از دیدگاه تامس کوهن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: راهبرد فرهنگ سال دوازدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۴۶ 71 - 103

کلیدواژه‌ها: گزینش نظریه داوری ارزشی عینیت عقلانیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۹ تعداد دانلود : ۶۸۳
این مقاله در پی تبیین و ارزیابی دیدگاه تامس کوهن درباره گزینش نظریه در علوم طبیعی است. فیلسوفان علم براساس تمایز دوتایی مقام کشف/ مقام توجیه بر آن بودند که چون فرایند کشف نظریه قاعده مند نیست، فرایند گزینش نظریه که مقام توجیه است ناگزیر باید قاعده مند باشد؛ وگرنه عینیت و عقلانیت علم از کف می رود. اما تامس کوهن دلیل می آورد که فرایند گزینش نیز چندان قاعده مند نیست؛ چون ملاک های مشترک گزینش از قبیل دقت، دامنه، سازگاری، سادگی و باروری، کارکرد قاعده های دقیق و سازگار و بسنده ای را ندارند تا همچون برهان، گزینش واحدی را الزام کنند. کارکرد ملاک های گزینش مانند ارزش هاست که اگرچه بر گزینش تأثیر دارند، اما آن را یکسره تعیّن نمی بخشند. وانگهی ارزش ها به مداخله عوامل وابسته به زندگی و منش دانشمند راه می دهند و امکان اختلاف نظر میان دانشمندان را گشوده می دارند. آیا کوهن بدین سان آخرین پایگاه عینیت و عقلانیت علم را ویران نمی کند؟ آیا او نسبی انگار یا ستاینده نابخردانگی است؟ کوهن هرگز چنین اتهام هایی را نپذیرفت.
۲۰۷.

رابطه فلسفی علوم انسانی و تکنولوژی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: روش شناسی علوم انسانی سال ۲۵ تابستان ۱۳۹۸ شماره ۹۹ 19 - 23
تعداد بازدید : ۶۵۸ تعداد دانلود : ۴۷۴
هدف مقاله حاضر این است که از منظری فلسفی رابطه علوم انسانی و تکنولوژی را تا حد امکان روشن کند. علوم انسانی دارای دو وجه است: وجهی که علم است، و وجهی که تکنولوژی است. به واسطه این نقش دوگانه، تعامل علوم انسانی با تکنولوژی پیچیده تر از رابطه علوم طبیعی با تکنولوژی است. رابطه وجه تکنولوژیک علوم انسانی با حیطه های مختلف تکنولوژی هم افزایانه است. ولی این رابطه در خصوص رابطه وجه علمی علوم انسانی با تکنولوژی ها یک رابطه نامتقارن بوده، تأثیر تکنولوژی ها بر وجه علمی علوم انسانی تأثیری ایجابی است. این درحالی است که تأثیر وجه علمی علوم انسانی بر تکنولوژی ها به طور عمده سلبی و نقادانه است؛ نه به این معنا که این وجه علمی خدمتی به تکنولوژی نمی کند، بلکه توضیح می دهیم نحوه درست این تأثیرگذاری چگونه است. این تحلیل در توضیح اینکه چگونه تکنولوژی می تواند در سپهر عقلانیت قرار گیرد، مفید است
۲۰۸.

بررسی و تحلیل بازدارندگی کیفرشناسی نوین در علوم جزایی و کیفری

نویسنده:
منبع: قانون یار دوره سوم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۲ 381-410

کلیدواژه‌ها: کیفرشناسی نو عوام گرایی رفاه گرایی طبقه ی فرودست عقلانیت مجرم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۳ تعداد دانلود : ۶۴۴
پایه های کیفرشناسی نو بر دستور العملی استوار است که از منطق مدیریتی تبعیت می کند و به جای توجه به جرم و مجرم، خطر جرم را مطمح نظر قرار می دهد و با این منطق مدیریتی اقدام به سیاست گذاری می کند. مساله ی دیگری که مورد توجه این منطق جدید است، ابتنای سیاست های آن بر پایه ی افکار عمومی است. به همین دلیل، این منطق مدیریتی مقتضی است که مجرمان نه بر اساس نیازهایشان که بر اساس میزان خطری که با خود دارند، از طریق ابزارهای آماری، شناسایی، دسته بندی، و سپس مدیریت شوند و بدین ترتیب به تناسب میزان خطر، آنان مشمول سیاست های نظارتی و یا سرکوب گرانه قرار گیرند تا هم امنیت عمومی به نحو مطلوب تامین شود و هم منابع نظام عدالت کیفری به درستی تخصیص یابند.این نظام جدید که کیفرشناسی نو نام دارد در ایالات متحده ی آمریکا با اقبال مواجه شد ولی در کشورهای اروپایی چندان مجالی برای توسعه نیافت. به همین دلیل، هنگام ذکر سیاست های کیفرشناسی نو در این مقاله، مشاهده می شود که از طراحی این سیاست ها در در ایالات متحده سخن به میان آمده است. روش تحقیق این مدل کیفری بر سنجش آماری استوار است. استفاده از مفاهیم آماری و نگاه ریاضی به مقوله ی جرم و مجرم یکی از مهم ترین ویژگی های کیفرشناسی نو است.
۲۰۹.

خودآگاهی و ارتباط آن با عقلانیت ؛ دفاعی از نظریه ی شفافیت ریچارد موران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های فلسفی - کلامی سال بیست و دوم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۸۳) 53 - 77

کلیدواژه‌ها: خودآگاهی بنیادی عقلانیت نظریه ی شفافیت ریچارد موران. خودآگاهی و عقلانیت تأمل گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۴ تعداد دانلود : ۴۰۲
همه ی ما این شهود را در خود داریم که گویی خودآگاهی ، نوع خاصی از معرفت است که با دیگر معرفت های ما متمایز است. انگیزه ی فیلسوفان برای پرداختن به این موضوع به عنوان یک مسئله ی فلسفی غالباً همین تمایز یاد شده است و آنان همواره تلاش داشته اند تا ماهیت این معرفت خاص را توضیح دهند. در بین نظریه های خودآگاهی ، نظریه های عقل گرا ، این معرفت خاص را بر اساس ارتباط آن با عقلانیت توضیح داده اند. به ادعای هواداران این رویکرد و نظریه، برخوردار بودن ما از قوای عقلانی، ارتباط مهمی با خودآگاهی و خاص بودن آن دارد. در این مقاله - پس از معرفی کلی نظریه های عقل گرایانه در بحث خودآگاهی - به تحلیل نظریه ی شفافیت ریچارد موران، به عنوان یکی از موفق ترین نظریه های عقل گرایانه خواهیم پرداخت و در ادامه، به یکی از چالش های مهمی که همواره پیش روی این نظریه قرار داشته است، اشاره خواهیم کرد و سپس راه حل جالبی را که متیو بویل برای حل این چالش و در واقع ، تکمیل نظریه ی شفافیت مطرح کرده است ، معرفی و تحلیل خواهیم کرد. و در پایان نیز ضمن اشاره به برخی ضعف های این راه حل، دو پیشنهاد آزمایشی برای پیشرفت این راه حل و در واقع ، پیشرفت نظریه ی شفافیت، ارائه خواهیم داد.
۲۱۰.

پارادوکس مور و آگاهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فلسفه علم سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 163-183

کلیدواژه‌ها: پارادوکس مور پارادوکس معرفتی عقلانیت آگاهی نظریه های مرتبه بالاتر آگاهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۱ تعداد دانلود : ۳۶۴
جملات موری جملاتی مانند "P اما من باور ندارم که P" و "P اما من باور دارم که ~P" هستند که علی رغم ممکن الصدق بودن محتوای آنها اظهار یا باور به آنها با نوعی پوچی (absurdity) همراه است. بر اساس برخی از خوانش های نظریه های مرتبه بالاتر آگاهی مانند نظریه های فکر مرتبه بالاتر (HOT)، ادعا می شود باورآگاهانه نسبت به جملات موری ممکن نیست به این معنا که شخص با باورِ آگاهانه آن ها در مجموعه باورهای خود دچار عدم عقلانیت خواهد شد. در این مقاله ابتدا به معرفی نظریه های مرتبه بالاتر آگاهی و نحوه کاربست آن ها در تبیین پوچی اظهار و باور جملات موری پرداخته و سپس استدلال می کنیم که رویکردهای مبتنی بر نظریه های مرتبه بالاتر آگاهی در مورد پارادوکس مور بر مبنای چهار نقد قادر به ارائه تبیین قابل قبولی برای پوچی جملات موری نیستند.
۲۱۱.

جایگاه اقتصاد و جامعه در اندیشه ماکس وبر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال نوزدهم دی ۱۳۹۸ شماره ۹ (پیاپی ۷۴) 21-45
تعداد بازدید : ۱۰۶۳ تعداد دانلود : ۷۲۷
هدف این نوشتار بررسی جایگاه آن چه مهم ترین اثر ماکس وبر نامیده شده، یعنی اقتصاد و جامعه، در اندیشه اوست. در نقد خوانش پارسونزی (talcott parsons) و یک پارچه سازِ وبر، گفته شده که گسستی میان وبرِ متقدم وبرِ تأملاتِ روش شناختی درباره مفهوم پردازی «فرد تاریخی» (historical individual) و اخلاق پروتستان و روح سرمایه داری (The Protestant Ethic and The Spirit of Capitalism) و وبر متأخر وبرِ اقتصاد و جامعه (Economy and Society) و جامعه شناسی تفهمی (Interpretive Sociology) دیده می شود؛ گسستی مبتنی بر گذار از فردیت تاریخی به جامعه شناسی به مثابه علمی انتزاعی، گونه شناختی (typological)، و جهان شمول. این نوشتار نشان می دهد که خصلت این گذار نه گسست، بلکه یک تداوم پرتنش است و این که اندیشه وبر، چه متقدم و چه متأخر، متمرکز است بر صورت بندی های متفاوتِ فردِ تاریخیِ «سرمایه داری مدرن» و «قفس آهنین» (iron cage). به این منظور، درابتدا، نگاهی خواهیم انداخت به تاریخچه و ساختارِ «اقتصاد و جامعه». سپس، گذارِ پیش گفته بررسی خواهد شد. درپایان، به تأمل در تنشِ گریز ناپذیر در اندیشه وبر پرداخته می شود تا از این طریق حدود و ثغور یک گفت وگوی انتقادی و مولّد با او ترسیم شود.
۲۱۲.

بازخوانی دانش سیاستگذاری در بستر پست مدرنیسم: اجرا و ارزیابی سیاستها در عصر پست مدرن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: روش شناسی علوم انسانی سال هفدهم بهار ۱۳۹۰ شماره ۶۶ 141 - 160
تعداد بازدید : ۴۰۳ تعداد دانلود : ۲۰۸
دانش سیاست گذاری، به عنوان حوزه ای معرفتی، ذیل علوم اجتماعی طبقه بندی شده است. این دانش از ناحیه مبانی و مبادی به شدت تحت تأثیر نظریات کارکردگرایانه قرار دارد که نقشی عظیم در نهادینه سازی ارکان فرهنگ و تمدن مدرن داشته است. بر این اساس باید گفت آموزه های مدرنیسم نظیر عینیت، عقلانیت و توسعه، نظریات اجرا و ارزیابی دانش سیاست گذاری را صورت بندی کرده است. این مقاله ضمن ساخت شکنی نظریات اجرا و ارزیابی خط مشی در پارادایم مدرنیسم، به طرح بحث از این نظریات در بستر پست مدرنیسم می پردازد.
۲۱۳.

کاربست نظریه جامعه شناسی تاریخی اسکاچپول برآثار حضور امام رضا (ع) در ایران(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: مطالعات علوم اجتماعی ایران سال شانزدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۶۲ 1 - 18

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) تهجیر جامعه شناسی تاریخی عقلانیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۴۲۳
این پژوهش با هدف تبیین تأثیرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حضور امام رضا (ع) در ایران انجام گرفته است. تهجیر امام رضا (ع) به ایران و حضور روشنگرانه و نواندیشانه دینی ایشان علیرغم فضای سراسر خفقان و بسته دوران مأمون به رشد و گسترش حوزه های نوگرایی دینی و عقلانیت وبری در جدل های علمی معتزله و اشاعره انجامید. انبساط فضای فکری ایجاد شده در پرتو نظریه جامعه شناسی تاریخی اسکاچپول، مبتنی بر کنش های معنی دار و هدف مند و بسترهای ساختی، پرسش بنیادین این پژوهش می باشد. این پژوهش برآن است تا با روش کیفی از نوع جامعه شناسی تاریخی، آثار حضور امام رضا (ع) در ایران را تبیین کند. تکنیک گردآوری داده های این پژوهش اسنادی و کتابخانه ای است. در این پژوهش با رویکرد روش شناسی تاریخی چنین استنباط می شود که آثار فکرت های نرم گرایانه امام رضا (ع) در مواجهه با پرسشگران، مخالفان و معاندان سبب برون رفت انجمادگرایی در جامعه شده و ظهور کنش های معنی دار اجتماعی اسکاچپولی را به ارمغان آورده است.
۲۱۴.

بررسی تمایزات عقلانیت حاکم بر حکومت اسلامی و حکومت سکولار(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: حکومت اسلامی سال بیستم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۴ (پیاپی ۷۸) 113-138

کلیدواژه‌ها: عقلانیت عقلانیت عملی عقلانیت نظری حکومت اسلامی حکومت سکولار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۹ تعداد دانلود : ۲۴۶
عقلانیت یکی از مفاهیم پرکاربرد و اساسی در مباحث مربوط به زندگی سیاسی به شمار می آید و البته در پی اندیشه هایی که بر چالش میان دین و سیاست متمرکز شدند، بیش از پیش، مورد ملاحظه قرار گرفته است. ازاین رو، بررسی تمایزات عقلانیت حاکم بر حکومت اسلامی با عقلانیت مورد نظر در حکومت های سکولار، مهم به نظر می رسد؛ چرا که در حکومت اسلامی نمی توان هرگونه عقلانیتی را مبنای نظر و عمل خود قرار داد. عقلانیت به معنای تبعیت کامل از استدلال صحیح و به تعبیری تبعیت از تفکر استدلالی است. در یک تقسیم کلی، عقلانیت را به دو قسم نظری و عملی تقسیم نموده اند. عقلانیت نظری، وصف عقاید مرتبط با حکومت اسلامی قرار می گیرد و عقلانیت عملی، وصف اعمال حکومت اسلامی و کارگزاران آن. عقلانیت نظری می تواند ناظر به معرفت، هستی و انسان باشد. در مقابل، عقلانیت عملی نسبت به اهداف و رفتار سیاسی مورد توجه قرار می گیرد. عقلانیت مورد نظر در حکومت اسلامی، در دو حوزه مذکور متمایز از عقلانیت حاکم بر حکومت سکولار است. این عقلانیت، در برخی موارد، داده های عقلانیت مورد توجه در حکومت سکولار را حداقلی دانسته و تکمیل آنها را پیشنهاد می کند و در مواردی نیز دستاوردهای آن را از اساس نادرست می پندارد و نظر یا الگوی کاملاً متفاوتی را ارائه می دهد.
۲۱۵.

لایه های فکری و نمودهای اجتماعی چالش سکولاریسم با اسلام تمدن گرا در جمهوری اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی سیاسی ایران سال دوم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۵) 29 - 47

کلیدواژه‌ها: انقلاب اسلامی سکولاریسم عقلانیت اسلام تمدن گرا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۰ تعداد دانلود : ۳۰۳
 انقلاب اسلامی ایران متأثر از عقلانیت اسلامِ شیعی، در پیشبرد اهداف کلان خود، تمدن نوین اسلامی، با چالش هایی مواجه است. چالش های فکری و به تعبیری «عقلانیت»، بنیادی ترین چالش ضد یک نظام فکری است. به نظر می رسد عقلانیت سکولار، بنیادی ترین چالش پیشروی عقلانیت اسلام تمدن گرا، در زمینه و زمانه جمهوری اسلامی است. دراین راستا، این نوشتار با کاربست روش کیفی از نوع هرمنوتیک متن گرا درصدد پاسخ به این سؤال است: «لایه های فکری و نمودهای اجتماعی چالش سکولاریسم با اسلام تمدن گرا» چیست؟ یافته های تحقیق بر این نکته تأکید دارد که ریشه این چالش در مسئله معرفت دینی است. تمایز دوگانه در امر شناخت، منجر به دلالت ها و تجویزهای سیاسی- اجتماعی مختلفی در اصول و روند حکمرانی در دوره جمهوری اسلامی گردیده است. امکان یا امتناع علوم انسانی اسلامی، دینی یا عرفی اداره کردن جامعه، تاریخی بودن یا رسالت تمدنی قائل شدن برای انقلاب اسلامی، ذاتی یا عرضی بودن هنجارهای اسلام سیاسی، نظیر استکبارستیزی، از مهم ترین نمودهای اجتماعی این چالش است. اقناع فکری و اتقان نظری، لازمه فائق آمدن بر چالش سکولاریسم است که در این نوشتار اجمالاً ازنظر اسلام تمدن گرا به آن پرداخته شده است.
۲۱۶.

بازشناسی انتقادی «فلسفه ی جنگ» از دیدگاه موزلی (فلسفه ی جنگ)«A Philosophy of War»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم خرداد ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۷۹) 1-22
تعداد بازدید : ۶۲۰ تعداد دانلود : ۲۳۶
یکی از مباحث پایدار در فلسفه سیاسی بازشناسی ریشه های پیدایش جنگ و ستیز در جامعه بشری است. تحلیل فلسفه جنگ و برقراری نسبت میان فلسفه و جنگ در وهله نخست تلاشی است دشوار. الکساندر موزلی متولد 1943 فیلسوف سیاسی معاصر و سردبیر دائره المعارف اینترنتی فلسفه که سالها عهده دار تدریس دروس فلسفه و اخلاق جنگ در دانشگاههای انگلستان از جمله مدرسه مطالعات اقتصادی لندن بوده مؤلف کتاب فلسفه ی جنگ (A Philosophy of war) که در سال 2002 منتشر شده می باشد. موزلی در این اثر تلاش می کند نسبت میان جنگ و فلسفه را که در ابتدای امر دو مقوله جدا تصور می شوند تبیین نماید. به باور موزلی جنگ به عنوان یک پدیده مخرب و ویرانگر کراراً اتفاق افتاده و می افتد چون به باور انسانها مربوط می شود. جنگ در همه ابعاد طبیعت، فرهنگ و اندیشه آدمیان ریشه دوانده و به تعبیر موزلی ما می جنگیم چون به جنگ باور داریم و اگر می خواهیم از جنگ فاصله بگیریم باید باورهایمان را تغییر دهیم. روش نگارنده این اثر روشی تحلیلی با رویکردی علّی و فلسفی است. پرسش اصلی نویسنده کتاب «فلسفه جنگ» در این اثر بر این موضوع تمرکز یافته که چرا انسانها با یکدیگر می جنگند؟ و چگونه می توان از طریق تغییر باورها و نگرشها با این پدیده شوم و ویرانگر در میان انسانها و دولتها مقابله کرد؟
۲۱۷.

الدعوه الی الاصلاح الدینی فی ایران المعاصره واثرها علی بلوره التنمیه المعرفیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی العلوم الانسانیه دوره ۱۴ سال ۱۴۲۸ شماره ۲ 1-15
تعداد بازدید : ۴۲۰ تعداد دانلود : ۱۹۴
إِثر التطورات الفکریه الناتجه عن مواجهه المسلمین للافکار الغربیه لاسیما حادث الثوره الدستوریه فان ایران قامت بتربیه واعداد مفکرین ومصلحین دینیین کبارا. ویمثل العمل للنهوض بالفکر الدینی واظهار العناصر المعرفیه فی الاسلام للرد علی قضایا الساعه بیت القصید فی افکار وتصورات هولاء. ان الخطاب السائد فی فکر هولاء المصلحین یتمثل فی مقوله التناغم بین تزاید الرویه العالمه (المعرفه) وقدره الدین الاسلامی علی الرد علی المشاکل الکلامیه والعقائدیه والاجتماعیه والثقافیه. ونتطرق فی هذا المقال الی الافکار الاساسیه وخطاب التنمیه المعرفیه لعدد من المفکرین الدینیین الاصلاحیین. بدایه وفی قسم النبذه التاریخیه نتناول اراء جمال الدین اسد ابادی وایه الله نائینی وایه الله طالقانی والاستاذ محمد تقی شریعتی . ومن ثم نتطرق الی اراء وافکار المفکرین التالیه اسمائهم وهم: 1- المهندس مهدی بازرکان: المفکر وواضع نظریه القدره العلمیه للاسلام فی عقدی الثلاثینات والاربعینات للسنه الهجریه الشمسیه. وقد بذل جهوده لاظهار الابعاد العلمیه للتعالیم الدینیه. 2- الدکتور علی شریعتی: وقد سعی من خلال الاعتماد علی الرویه التوحیدیه فی الاسلام والافاده من الاسالیب والنظریات السائده فی مجال علم الاجتماع والعلم والادیان التطرق الی قدرات الاسلام باعتباره مدرسه فاعله فی الحیاه الاجتماعیه. ان الاقتراح القاضی بالافاده من عنصر "العلم" و "الزمان" فی عملیه الاجتهاد موشر علی اهتمامه بالخطاب المعرفی ودوره فی احیاء الفکر الدینی وتقدیم تعالیم الاسلام بما یتناسب والعصر والتکنولوجیا والحضاره الحدیثه. 3- ایه الله مطهری: وقد عمل من خلال الترکیز والاهتمام علی الاسس العقلانیه للاسلام علی ابراز دور العقلانیه والمعرفه فی تنمیه وازدهار الفکر الدینی ومعالجه المشاکل العلمیه والعملیه للمجتمع الاسلامی.
۲۱۸.

نگاهی نقادانه بر جامعه شناسی تفسیری ماکس وبر و آموزه های آن برای پژوهش در جامعه شناسی تاریخی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی ایران سال بیستم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (اولین ویژه نامه ماکس وبر) 4 - 25

کلیدواژه‌ها: جامعه شناسی تفسیری جامعه شناسی تاریخی- تطبیقی رویکرد علم اندیشه نگارانه عقلانیت نمونه مثالی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۷۰ تعداد دانلود : ۷۶۹
منظور از تدوین این نوشتار، فراهم نمودن بستری است برای بهره گیری از آموزه های ماکس وبر در مطالعات بومی جامعه شناسی تاریخی- تطبیقی جامعه ایرانی. موضوع اصلی مقاله، به کارگیری برخی مفاهیم و رهنمودهای جامعه شناختی وبر در تحقیقات جامعه شناسی تاریخی ایران است. در این نوشتار، نخست به بازاندیشی گزینشی و گذرا در دستگاه نظری ماکس وبر پرداخته شده است. هرچند کوشش در معرفت شناسی مدرنیته و عقلانیت به مثابه بستر اصلی جامعه شناسی وبر شناخته شده است، اما در نظام فکری او موضوع هایی مانند سنخ بندی کنش های اجتماعی، فهم تفسیری کنش و واقعیات اجتماعی در چارچوب نمونه های مثالی و توسعه جامعه شناسی تفسیری به حوزه جامعه شناسی تاریخی از محورهای اصلی جامعه شناسی وبر شناسایی شده است. روش پژوهش در این موضوع، مطالعه انتقادی آثار وبر و مقایسه دستاوردهای این تلاش با آگاهی های قبلی نویسنده در زمینه تاریخ تحولات اجتماعی  در ایران است که بیش از دو دهه موضوع تدریس پژوهشگر در دانشگاه بوده است. در مطالعه حاضر کوشش شده با تمرکز بیشتر بر آموزه مشهور وبر با عنوان نمونه های مثالی و رهنمودهای او در تحلیل و تفسیر مباحث جامعه شناسی تاریخی، راهی متناسب با مقتضیات جامعه ایرانی در محمل تاریخ کشورمان و انجام مطالعه ای نظام مند دراین باره بیابیم.
۲۱۹.

موئلفه های اصلی اندیشه سیاسی شیخ اسماعیل محلاتی در توجیه سازگاری دین و مشروطه خواهی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی سیاست سال هشتم بهار ۱۳۹۹ شماره ۳۲ (پیاپی ۶۲) 217 - 250

کلیدواژه‌ها: نواندیشی دینی مشروطه خواهی دیانت عقلانیت محلاتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۵ تعداد دانلود : ۳۲۲
شیخ اسماعیل محلاتی که به عالمی نواندیش در حوزه نجف مشهور بود با آغاز جنبش مشروطه خواهی و بعد از استقرار آن در ایران به همراه سایر علمای برجسته آن حوزه مانند آخوند خراسانی، مازندرانی، نایینی و طهرانی به حمایت و دفاع از مشروطه برخاست. او همزمان با دایر بودن مجلس دوره اول و حدود یک سال قبل از کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله نائینی، رساله ای با عنوان «لئالی المربوطه فی وجوب المشروطه» نوشت که تمامی آن در دفاع از مشروطه و در پاسخ به مخالفان شرعی آن بود. دغدغه اصلی شیخ اسماعیل محلاتی چگونگی از بین بردن نظام استبدادی سپس مهار کردن و نظارت بر عملکرد حکومت بود. گفتمان اندیشه سیاسی محلاتی در این رساله حول سه محور اساسی شکل گرفته است: تحدید قدرت، قدرت ملت و دیانت و عقلانیت هر یک از مولفه های سه گانه فوق دارای عناصری می باشند که از ترکیب و هم پوشانی آنها با یکدیگر می توان به ماهیت و ذات هر مولفه پی برد. در مجموع این مولفه ها دارای یازده عنصر اساسی می باشند. این مقاله با رویکرد تاریخی وتحلیلی در تلاش است تا وجوه مختلف اندیشه های سیاسی محلاتی را در دفاع از جنبش مشروطه خواهی ایران تبیین نماید.
۲۲۰.

جایگاه عقلانیت و معنویت در برنامه درسی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: اسلام و پژوهش های تربیتی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 23-40

کلیدواژه‌ها: عقلانیت معنویت جهت گیری عقلانی برنامه درسی جهت گیری معنوی برنامه درسی جهت گیری عقلانیت معنوی برنامه درسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۰ تعداد دانلود : ۲۹۳
این پژوهش، که با روش تحلیلی و استنتاجی، و با هدف بررسی عقلانیت و معنویت در برنامه درسی با نگرش به فلسفه اسلامی انجام شد، بر این فرض اساسی مبتنی است که جهت گیری های هنجاری برنامه درسی، بر مبانی فلسفی استوارند. یافته ها حاکی از آن است که جهت گیری های عقلانی و معنوی برنامه درسی، به ترتیب، بیشتر از مبانی فلسفی عمل گرایی و انسان گرایی سرچشمه می گیرند. برخلاف این جهت گیری ها که در آن ها ارتباط روشنی بین عقلانیت و معنویت، و به ویژه معنویت دینی وجود ندارد، در جهت گیری عقلانیت معنوی برنامه درسی برگرفته از فلسفه اسلامی، عقلانیت و معنویت به هم مرتبط اند. عقلانیت مراتبی دارد که از پایین ترین مرتبه، یعنی عقلانیت ابزاری تا دستیابی به عقل فعال و درک پروردگار متعال امتداد می یابد. برقراری ارتباط بین پایین ترین تا بالاترین مرتبه عقلانیت در برنامه درسی، هدف غایی در برنامه درسی را الهی می کند و اهداف واسطی را نیز معنوی می سازد. همچنین، جهت گیری عقلانیت معنوی، جامعیت و یکپارچگی را برای محتوای برنامه درسی رقم می زند و در جهت نیل به کمال و سعادت واقعی، فضای آکنده از شوق و انگیزه در فراگیران ایجاد می کند.