سواد خواندن

مطالعه بین المللی پیشرفت سواد خواندن (PIRLS) مطالعه ای تطبیقی در زمینه ""مهارت خواندن"" کودکان است که توسط انجمن بین المللی ارزیابی پیشرفت تحصیلی (IEA) انجام شده است. در این مطالعه، سی و پنج کشور شرکت کننده میزان سواد خواندن را در دانش آموزان دو پایه بالاتر که بیشترین تعداد 9 ساله را در میان خود دارند، مورد ارزیابی قرار دادند. این سن در بیشتر کشورها دانش آموزان پایه چهارم را در بر می گیرد (در ایران نیز پایه چهارم مورد ارزیابی قرار گرفت). مطالعه پرلز 2001 اطلاعاتی تطبیقی را درباره سواد خواندن در میان دانش آموزان پایه چهارم ارایه می دهد. همچنین به مطالعه عوامل مختلفی که با یادگیری سواد خواندن در دانش آموزان مرتبط است، می پردازد. یافته های این مطالعه نشان می دهد که: عملکرد دانش آموزان ایرانی در مقایسه با سایر کشورهای شرکت کننده به طور معناداری پایین تر از میانگین بین المللی (500) است. عملکرد دانش آموزان ایرانی در متون ادبی بهتر از متون اطلاعاتی است. متوسط عملکرد دانش آموزان ایرانی در نمره کل و متون اطلاعاتی شبیه به هم و بهتر از سه کشور کویت، مراکش و بلیز است؛ در متون ادبی وضعیت بهتری را نشان می دهد؛ یعنی، نتایج آن از چهار کشور (آرژانتین، کویت، مراکش، بلیز) بالاتر است. بالاترین عملکرد (به ترتیب) متعلق به کشورهای سوئد، هلند و انگلستان است. در این گزارش، خلاصه ای از یافته های ملی و بین المللی مطالعه پرلز 2001 ارایه می شود و سپس، متغیرهای موثر و عوامل مرتبط با سواد خواندن مورد تحلیل و تفسیر قرار می گیرد.

مهارت های خواندن و درک مطلب از مهم ترین نیازهای یادگیری دانش آموزان است و انتظار می رود دانش آموزان جهشی و سرآمد در این مهارت ها عملکرد قابل قبول داشته باشند. در این مطالعه ملی، میزان درک مطلب دانش آموزان دختر و پسر جهشی (128 نفر) و همتایان غیرجهشی آنان، شامل همتایان هم سن و غیرهم پایه (122 نفر) و همتایان هم پایه و غیرهم سن (114 نفر) بررسی شد، که بر مبنای ضریب هوش، جنس، سطح تحصیلات و شغل والدین و وضعیت اقتصادی اجتماعی همتا شده بودند. درک مطلب خواندن در دو حیطه اطلاعاتی و ادبی به ترتیب از طریق دو داستان مورچه و زرافه، از مجموعه آزمون های بین المللی بررسی عملکرد تحصیلی سواد خواندن پرلز و پری پرلز (2001، 2006) اندازه گیری شد. برای تحلیل داده های گردآوری شده از تحلیل واریانس دوعاملی آمیخته (طرح یک بین یک درون) استفاده شد. نتایج نشان داد عملکرد خواندن و درک مطلب در بین سه گروه مورد بررسی و همچنین بین دو گروه دختر و پسر تفاوت معنادار ندارد. استلزام های نتایج پژوهش برای سیاست گذاران، برنامه ریزان و کاربران نظام آموزشی مورد بحث قرار گرفت.

زمینه: مطالعه عوامل مؤثر بر عملکرد دانش آموزان در آزمون های بین المللی همچون تیمز و پرلز همیشه مورد توجه محققان بوده است، اما آیا سواد خواندن در این ارتباط می تواند مؤثر باشد؟ هدف: این پژوهش با هدف بررسی رابطه سواد خواندن دانش آموزان دختر پایه چهارم ابتدایی با عملکرد ریاضی و علوم آن ها در مطالعه تیمز انجام شد . روش: روش پژوهش از نوع توصیفی – همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش شامل دانش آموزان دختر پایه چهارم ابتدایی شهرستان خوی در سال تحصیلی 97-1396 (1398 نفر) بود. از میان این دانش آموزان، تعداد 127 نفر دانش آموز با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. جهت جمع آوری داده ها از آزمون سنجش سطح سواد خواندن پرلز (2016)، آزمون های عملکردی ریاضی و علوم تیمز (2016) استفاده شد. تحلیل داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون انجام شد. یافته ها: نتایج نشان داد که بین سواد خواندن با عملکرد ریاضی در آزمون تیمز رابطه مثبت و معنادار وجود داشت (0/001 p< )، اما بین سواد خواندن با عملکرد علوم دانش آموزان در آزمون تیمز رابطه ی معناداری وجود نداشت (0/05 p> ). همچنین بین عملکرد ریاضی و علوم دانش آموزان در آزمون تیمز رابطه مثبت و معناداری وجود داشت (0/001 p< ). نتیجه گیری: با توجه به نتایج این پژوهش، افزایش سواد خواندن دانش آموزان می تواند در افزایش عملکرد آنها در آزمون تیمز مؤثر باشد.

در این پژوهش سواد خواندن دانشآموزان پایه چهارم ابتدایی که زبان مادری آنها لری بختیاری و زبان آموزش رسمی آنها فارسی )دو زبانه( و دانشآموزانی که زبان مادری و زبان آموزشی آنها فارسی بوده است )تک زبانه(، مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. ابزار جمع آوری اطلاعات سئوالات آزمون پرلز 2006 میباشد. که به روش برگزاری آزمون از دانشآموزان انجام شد. جامعه آماری کلیه دانشآموزان پایه چهارم ابتدایی مشغول به تحصیل که تعداد 13745نفر و حجم نمونه 240نفر دانشآموز لر زبان و فارسی زبان به نسبت مساوی با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند. عملکرد این دو گروه از دانشآموزان به طور کلی در آزمون متون ادبی و اطلاعاتی در فرآیند »توانایی درک مطلب« و »توانایی تفسیر استنتاج« از متون درسی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که عملکرد دانشآموزان فارسی زبان در همه زمینهها بیشتر از دانشآموزان لر زبان بوده است. بطور کلی یافتههای پژوهش اهمیت توجه بیشتر به آموزشهای پیش دبستانی و استفاده از معلمان بومی در درس خواندن و زبان فارسی را توصیه میکند و یکی از موفقیت دانشآموزان تک زبانه را در یک سان بودن زبان مادری و زبان آموزشی میداند. بنابر این توصیه میشود در مناطق دوزبانه حداقل تا پایه سوم ابتدایی باید به زبان مادری دانشآموزان اهمیت داده شود.

این نوشته، مختصری از پژوهش در قلمرو آموزش زبان فارسی به عنوان زبان رسمی و ملّی در نظام آموزش و پرورش ایران است. در این تحقیق، رویکرد و روش های آموزش زبان فارسی در گام نخست زبان آموزی بررسی شده است؛ از این رو، به اولین مرحله ی آموزش رسمی و برنامه ی آموزش فارسی توجه نموده، تنها به بررسی کتاب های فارسی اول دبستان پرداخته ایم. نخست، مقصود از رویکرد بیان شده، انواع رویکرد زبان آموزی در تاریخ آموزش زبان فارسی از گذشته تا کنون به دست داده شده است. سپس روش های آموزش الفبا یا نشانه های زبان فارسی در مرحله ی نخست آموزش و یادگیری بررسی و تبیین شده، از دید روان شناسی و زبان شناسی مورد تأمل قرار گرفته است. سرانجام، ضمن بازشناسی رویکردها و روش های فارسی آموزی، روش مناسب تر آموزش زبان فارسی و رویکرد ویژه ی نظام آموزش رسمی امروز ایران نیز معرفی شده است.

در این مقاله، یک پژوهش تحلیل محتوا گزارش می شود که هدف آن بررسی میزان توجه به چارچوب سنجش مطالعه پرلز 2016 در کتاب های درسی بخوانیم دوره ابتدایی است. بدین منظور محتوای کلیه کتاب های بخوانیم پایه های اول تا ششم دوره ابتدایی چاپ شده در سال 1398 برای تحلیل انتخاب شد. در فرآیند تحلیل، هر صفحه ی متنی کتاب به عنوان یک واحد تحلیل در نظر گرفته شد. چارچوب نظری از ادبیات پژوهشی مرتبط با هدف اخذ شد و پس از جرح و تعدیل چارچوب، متن درس و فعالیت های کتاب از نظر دو هدف ادبی و اطلاعاتی و چهار فرآیند درک مطلب بررسی شدند. نتایج نشان داد که کتاب های بخوانیم دوره ابتدایی بیشترین تاکید بر متون ادبی و فرایند «تمرکز و بازیابی اطلاعات» و کمترین تاکید بر متون اطلاعاتی و فرایند «تفسیر و ارزشیابی محتوای زبان و عناصر مربوط به متن» را دارند

این پژوهش با هدف بررسی و مقایسه تأثیر آموزش راهبردهای تبادلی، ارائه بازخورد مؤثر و تأثیر به کارگیری ترکیبی این دو شیوه در بهبود و ارتقای عملکرد درک مطلب دانش آموزان پایه پنجم است که در قالب طرح آمیخته پیچیده با دو عامل بین آزمودنی «نوع آموزش و جنسیت» و یک عامل درون آزمودنی «آزمون» انجام شده است. جامعه پژوهش دربردارنده دانش آموزان دختر و پسر پایه پنجم شهر اراک بوده است که با نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ایْ هشت مدرسه و از هر مدرسه یک کلاس (درمجموع چهار کلاس دختران و چهار کلاس پسران) برای نمونه انتخاب شدند. عملکرد درک مطلب با استفاده از سؤال های قابل انتشار مطالعه پرلز 2016 اندازه گیری شد. روایی ابزار با نظر متخصصان تأیید شد و ضریب پایایی، با محاسبه آلفای کرونباخ، 83/0 به دست آمد.پس از اجرای پیش آزمون، در دوازده جلسه، به معلمان کلاس های مشارکت کننده آموزش های لازم داده شد. آن ها به مدت ده هفته، بر اساس دستورالعمل هر شیوه، به آموزش دانش آموزان پرداختند و گروه کنترل به شیوه رایج مدارس آموزش دید. سپس همه دانش آموزان در پس آزمون و شش هفته بعد در آزمون پیگیری شرکت کردند. داده ها با روش تحلیل واریانس دوعاملی با اندازه گیری مکرر تحلیل شد. نتایج نشان داد که هر سه شیوه آموزشی به کارگرفته شده تأثیر معناداری در بهبود عملکرد درک مطلب دانش آموزان داشته است (0001/0> P ). با توجه به معناداری اثر متقابل میان شیوه های آموزش و جنسیت (05/0> P )، جنسیت دانش آموزان در عملکرد درک مطلب آن ها تأثیر نداشته (179/0= P )، اما شیوه آموزش ترکیبی تأثیری شگرف در عملکرد دختران داشته است. نتایج آزمون پیگیری نشان داد که تداوم اثربخشی شیوه های به کار گرفته شده پذیرفتنی بوده است و تفاوت معناداری میان نمرات پس آزمون و پیگیری وجود نداشت.

نقطه آغاز این اقدام پژوهی، مواجهه با دانش آموزانی بود که به رغم توانایی های نسبتاً خوب در سایر حوزه های یادگیری، درخصوص روخوانی و روان خوانی متن درس مشکلات جدی ای داشتند؛ به این ترتیب، برای پژوهشگران این سؤال مطرح شد که: چگونه می توانیم به ارتقاء سواد خواندن، و توانایی روخوانی و روان خوانی دانش آموزان کمک کنیم؟ این اقدام پژوهی در سالِ تحصیلی 1401 1400 در پایه اول متوسطه در مدرسه «شهدای معلم» در منطقه 9 شهر تهران، با فراوانی 97 نفر دانش آموز در ارزیابی های اولیه و 89 نفر در ارزیابی های ثانویه انجام شده است. برای اعتباربخشی به تحقیق˙ نیز از تکنیک های «تماس طولانی با محیط پژوهش»، «توصیف غنی و پرمایه»، «بررسی همکار» و «ممیزی پژوهشی» بهره برده ایم. بنا بر دریافت های این پژوهش، روش های یادگیری فعال که در آن معلم شرایط یادگیری را فراهم می کند، تأثیر زیادی در ارتقاء سواد خواندن و تقویت توانایی روخوانی و روان خوانی دانش آموزان دارد؛ با این توضیح که درباره روش های فعال تدریس، خلاقیت معلمان در کاربست مصادیقی که خود در ارتباط و همراه با دانش آموزان کشف می کنند، حائز اهمیت بسیار است.

این مقاله نقش متغیرهای خودپنداره ی خواندن دانش آموز، فعالیت های اولیه ی سواد آموزی و نگرش دانش آموزان و والدین به خواندن، در عملکرد سواد خواندن دانش آموزان پایه ی چهارم ابتدایی بر اساس داده های مطالعه ی پیرلز 2006 را مورد بررسی قرار داده است. نمونه ی آماری استفاده شده پس از پالایش، 5179 دانش آموز (2767 پسر و 2412 دختر) چهارم ابتدایی بوده است که در آزمون پیرلز 2006 شرکت کرده بودند. مقیاس های مورد استفاده شامل پرسشنامه ی زمینه یابی یادگیری خواندن برای متغیرهای نگرش والدین به خواندن و فعالی ت های اولیه سواد آموزی، پرسشنامه ی دانش آموز برای متغیر خود پنداره خواندن، و نمره ی کلی سواد خواندن بر اساس مدل راش بود. که به روش تحلیل مسیر، اثر مستقیم، غیرمستقیم و کل متغیر نگرش والدین به خواندن (متغیر برونزا) بر فعالیت های اولیه سوادآموزی، نگرش دانش آموز به خواندن و خود پنداره خواندن دانش آموز (متغیرهای درونزا) مورد بررسی قرار گرفت. پس از تأیید مدل های اندازه گیری متغیرهای نهفته و برازش مدل تابع ساختاری، نتایج نشان دادند که مدل مورد آزمون، برازش مناسبی با داده ها دارد. تمامی اثرات متغیر نگرش والدین به خواندن بر سایر متغیرهای درون زا تأیید شد. هم چنین تمامی اثرات متغیر فعالیت های اولیه ی سواد آموزی بر سایر متغیرهای درون زای پژوهش معنی دار به دست آمد. هیچ کدام از اثرات متغیر نگرش دانش آموز به خواندن بر عملکرد سواد خواندن معنی دار نبود. برای مشخص کردن برابری مدل های پسران و دختران، از آزمون برابری مدل ها استفاده شد که نتایج نشان دادند که از 8 مسیر موجود در مدل، 4 مسیر تفاوت معنی دار دارند که عبارتند از: خودپنداره خواندن دانش آموز به عملکرد سواد خواندن، نگرش خواندن والدین به فعالیت های اولیه سوادآموزی، فعالیت های اولیه سوادآموزی به خودپنداره خواندن و نگرش خواندن دانش آموز به عملکرد سواد خواندن.                                                                           

این پژوهش بر آن است تا ضمن مقایسه ی روش های تدریس سنتی و فعال، بررسی نماید که کدامیک از الگوهای تدریس کارآیی گروهی، تدریس اعضای گروه، قضاوت عملکرد و الگوی روشن سازی طرز تلقی، تأثیر بیش تری بر افزایش میزان سواد خواندن و درک مطالب درسی دانش آموزان پایه ی چهارم ابتدایی شهر تهران داشته اند. جامعه ی پژوهش کلیه ی دانش آموزان دختر و پسر پایه ی چهارم ابتدایی شهر تهران بوده است. نمونه شامل 10 کلاس است که به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند. روش پژوهش شبه آزمایشی با پیش آزمون- پس آزمون و گروه کنترل می باشد. هر یک از معلمان شرکت کننده در پژوهش در دو جلسه، آموزش های لازم را دیده اند و پس از اجرای پیش آزمون، سه درس انتخاب شده از کتاب «بخوانیم» فارسی سال چهارم دوره ی ابتدایی را تدریس نموده اند. داده های پژوهش با استفاده از روش تحلیل واریانس یک عاملی (ANOVA) و دو عاملی (طرح5×2) و آزمون تعقیبی توکی تحلیل شده اند. نتایج حاکی از آن است که تفاوت معنی داری بین روش های تدریس سنتی و فعال در افزایش میزان سواد خواندن و درک مطالب درسی وجود ندارد. تأثیر تعامل میان الگوهای تدریس و جنسیت بر نمرات خواندن دانش آموزان معنی دار بوده است. به گونه ای که بدون در نظر گرفتن جنسیت تفاوت معنی داری بین روش های فعال تدریس و روش سنتی به دست نیامد. پسرانی که با روش تدریس سنتی آموزش دیدند بهترین عملکرد را در گروه پسران داشتند اما در مورد دختران عکس این اتفاق روی داد. دخترانی که با روش سنتی آموزش دیدند ضعیف ترین عملکرد را در بین گروه دختران داشتند. بیش ترین تأثیر از جنسیت مربوط به الگوی قضاوت عملکرد می باشد، به گونه ای که در گروه دختران بهترین عملکرد را بعد از الگوی کارایی گروهی به خود اختصاص داده است ولی در گروه پسران پایین ترین میانگین مربوط به این الگو می باشد.

این پژوهش با هدف بررسی تأثیر سواد والدین بر عملکرد سواد خواندن دانش آموزان پایه ی چهارم و بر اساس مطالعات پرلز 2006 انجام شده است. بعد از پالایش داده ها، نمونه ی مورد مطالعه شامل 4731 دانش آموز شرکت کننده در مطالعه ی پرلز 2006 بوده است. مقیاس های تحصیلات والدین، تعداد کتاب های موجود در خانه، توانایی خواندن اولیه، فعالیت های یادگیری اولیه و نمره کلی سواد خواندن به منظور بررسی اثرات مستقیم، غیرمستقیم و کل متغیر تحصیلات والدین (متغیر برون زا) بر تعداد کتاب های موجود در خانه، توانایی خواندن اولیه و فعالیت های یادگیری اولیه (متغیرهای درون زا) به روش مدل یابی معادلات ساختاری، استفاده شده است. پس از تأیید و برازش مدل تابع ساختاری، نتایج نشان داد، همه ی اثرهای مستقیم مثبت بوده و اثر تحصیلات والدین بر فعالیت های یادگیری اولیه معنادار نمی باشد. تأثیر غیرمستقیم تحصیلات والدین بر توانایی های خواندن اولیه و فعالیت های یادگیری اولیه منفی بوده و تحصیلات والدین تأثیر معناداری بر پیشرفت سواد خواندن داشته و توانسته است 25/0 از واریانس پیشرفت خواندن را تبیین کند. تحصیلات والدین اثر مثبت و معناداری بر تعداد کتاب های موجود در خانه داشته و توانسته است 67 درصد از واریانس آن را تبیین کند. هم چنین تأثیر تحصیلات والدین بر توانایی های خواندن اولیه مثبت و غیر معنادار و بر پیشرفت خواندن مثبت و معنادار بوده است. تأثیر تعداد کتاب های موجود در خانه بر عملکرد سواد خواندن و توانایی های یادگیری اولیه مثبت و معنادار و تأثیر این متغیر بر فعالیت های یادگیری اولیه مثبت و غیرمعنادار بوده است و اثر آن بر توانایی خواندن اولیه منفی و معنادار بوده است. اثر فعالیت های یادگیری اولیه بر عملکرد سوادخواندن و فعالیت های یادگیری اولیه مثبت و معنادار بوده است و تأثیر آن بر عملکرد سواد خواندن منفی و معنادار برآورد شده است.

هدف پژوهش حاضر مقایسه تطبیقی وضعیت سواد خواندن در آزمون پرلز 2016 ایران با کشورهای سنگاپور، فدراسیون روسیه و هنگ کنگ چین و ارائه راهکارهای پیشنهادی بود. روش بررسی به کمک الگوی بردی دارای مراحل توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه است. ابزار جمع آوری داده ها، چک لیست های متعدد به تفکیک عناصر مربوط به بافت ها و زمینه های یادگیری خواندن و عوامل اصلی مربوط به مدرسه و نتایج پرلز است که در قالب 14 مورد کلی تنظیم شد. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد وجه تشابه و عامل موفقیت سه کشور سنگاپور، فدراسیون روسیه و هنگ کنگ چین، داشتن ساختار آموزشی غیر متمرکز، توجه به زبان مادری، مواد آموزشی و مالی کافی، دسترسی به فناوری و رسانه های آموزشی، تشخیص و پشتیبانی زودهنگام دانش آموزان دارای اختلالات خواندن ، آموزش و توسعه حرفه ای معلمان، توجه به کیفیت آموزش در دوره پیش دبستانی، همکاری و مشارکت کلیه ارگان های مسئول در تقویت فرهنگ کتابخوانی، تعداد مناسب دانش آموزان در کلاس، درنظرگرفتن زمان آموزش خواندن و اجرای طرح های ابتکاری در حوزه سواد خواندن و غیره بود، ولی در مقابل، ایران به این موارد توجه کافی نداشته است و منتج به نتایج ضعیف در آزمون پرلز شده است. بنابراین، در پایان، براساس نتایج، پیشنهادهای کاربردی به منظور رفع نقاط ضعف ارائه شد. 

در دهه گذشته اهمیت حمایت والدین از فرزندان در فرایند یاددهی-یادگیری، توجه بسیاری از سیاست گذاران، مربیان، والدین و رسانه ها را در برنامه های آموزشی به خود جلب کرده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش فعالیت های خانوادگی و فردی بر عملکرد سواد خواندن دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی بر اساس مطالعات پرلز 2011 انجام پذیرفت. روش مورد استفاده همبستگی بود. با روش نمونه گیری سه مرحله ای (پایه چهارم، مدارس، دانش آموزان) خوشه ای طبقه ای و تصادفی، تعداد 5318 دانش آموز (2473 دختر و 2845 پسر) در پایه چهارم ابتدایی و والدین آن ها انتخاب شدند. مقیاس های مورد استفاده شامل وضعیت اقتصادی-اجتماعی (78/0=α)، نگرش دانش آموز به خواندن (71/0=α)، نگرش والدین به خواندن (85/0=α)، توانایی های اولیه خواندن (93/0=α)، فعالیت های اولیه سوادآموزی (83/0=α)، فعالیت های خواندن در منزل (74/0=α)، تعامل سواد والدین-فرزندان (78/0=α) بود. پس از تأیید مدل های اندازه گیری، نتایج نشان داد در آزمون تغییرناپذیری مدل در برابر جنسیت، تفاوت معناداری در ضرایب مسیر وضعیت اجتماعی-اقتصادی به نگرش والدین به خواندن، نگرش والدین به خواندن به فعالیت های خواندن در منزل و توانایی های اولیه خواندن به عملکرد سواد خواندن و تأثیر نگرش والدین به خواندن بر فعالیت های خواندن در منزل و تعامل سواد والدین-فرزندان وجود داشت. بر این اساس می توان گفت نقش حمایتی والدین در عملکرد سواد خواندن فرزندانشان به طور مستقیم و غیر مستقیم از طریق نگرش ها و منابع آموزشی  اثرگذار است.