پژوهش های ارتباطی

زرگراههای اطلاعاتی ، وسایل ارتباط جمعی وانواع نظامهای اطلاع رسانی دیگر ، دنیا را به دهکده ای کوچک بدل کرده اند که در واقع گردانندگان آنرا صاحبان شرکتها وموسسات خبری شکل می دهند. در چنین فضایی چگونه می توانبه اخبار اعتماد کردآیا آنها که مسیر هدایت اخبار را در دست گرفته اند به تحریف واقعیتها وحقیقتها اقدام نکرده اند؟ آیا رسانه های بی المللی به عینیت گرایی و واقعیت نگاری - آنچنان که ادعا می کنند- پایبندند؟ والتر لیپمن در تعریف خبر می گوید :خبر انعکاس موقعیتهای اجتماعی نیست بلکه گزارش جنبه های مطرح شده درجامعه است ، خبربه مسایلی می پردازد که فوری ، تازهوالزاما پیچیده و مبهم باشد. درضمن وی معتقد است که خبر وحقیقت الزاما یکی نیستند، وظیفه خبر این است که حادثه ای را مطرح کرده وسر زبانها بیندازد ،حال آنکه وظیفه حقیقت این است که واقعیات پنهان و نامعلوم را روشن کرده ، آنها را به هم ربط داده و تصویری از واقعیت به دست دهد که بشر بر اساس آن عمل کند . با نگاه و مداقه در رویدادها و پدیده هایی مانند جنگ خلیج فارس ، بحرانهای الجزایر ، افغانستان ، بوسنی هرزگوین و رخدادهای سودان ، کوبا،لیبی و ...می توان دریافت که مصلحت گرایی ومنفعت گرایی پیوسته بر حقیقت گرایی چربیده است. بسیاری از اخبار منتشره در جهان در واقع گزینش شده اربابان رسانه های بزرگی هستند که سیر افکار عمومی را در اختیار گرفته اند ، این چنین است که حقایق موجود در ایران اسلامی دور از دسترس جهانیان قرار گرفته وچهره ای دگرگون شده از ایران واسلام به مردم دنیا ارائه می شود. صاحبان حقیقی و واقعی کنونی جهان ، دیگر چهره های بزرگ سیاسی نیستند و آنها جای خود را به (تدترنر) رئیس شبکه سی ان ان ، (روپرت مردوخ )، ارباب نیوزکورپوریشن لیمیتد،( بیل گیتس )، صاحب مایکروسافت ( لاری رانگ) چایناتراست اندانترنشنال اینوستمنت ( رابرت آلن)، صاحب ای تی تی و ( ژرژ سوروس )سرمایه دار معروف داده اند. گروههای صنعتی و سرمایه داری اینک درجنگی مرگبار برای حکمرانی بر منابع رسانه های چند منظوره ای و بزرگراههای اطلاعاتی درگیر شده اند ، ودسترسی به انبوه مخاطبان در مقیاس جهانی ، جنگهای افسانه ای را ایجاد کرده است .اکنون واقعیت قدرت جهانی به طور گسترده ای از اختیار حکومتها و دولتها خارج شده وقدرتهای تازه ای سر بر آورده اند که ساختار حکومتی ودولتی کشورها را بی رحمانه در می نوردند. در این وادی است که آداب و رسوم ، فرهنگها و ارزشهای اعتقادی و باوری جوامع مختلف دستخوش دگرگونی ونابودی می شود.یک هفته نامه بزرگ فرانسوی به تازگی تحقیقی درباره پنجاه مرد پرنفوذ به چاپ رساند که هیچ رئیس جمهور ،نخست وزیر ، وزیر یا نماینده هیچ کشوری در آن وجود نداشت. هفته نامه دیگری نیز تیتر اول خود را به پر نفوذترین مرد دنیا اختصاص داده بود ، فکر می کنید چهکسی بود؟ ویلییام کلینتون؟ هلموت کهل ؟ بوریس یلتسین ؟ خیر هیچکدام از اینها نبودند. این بار دیگر پر نفوذترین مرد دنیا بیل گیتس رئیس مایکروسافت معرفی شده بود. آیا باز هم نباید به حقیقت اخباری که هر روز از طریق رسانه ها، بزرگراههای اطلاعاتی و خبرگزاریها ارسال می شود شک کرد؟

راهبردهای خبری عنوان میزگرد این شماره از نشریه پژوهش وسنجش است ؛با هدف بررسی این موضوع توفیقی حاصل شد که در خدمت آقایان هادی خانیکی ، یونس شکرخواه و بیژن نوباوه وطن باشیم.بحث را درباره چیستی راهبردهای خبری و عناصر عمده تشکیل دهنده آن آغاز می کنیم که بحث هر چند مختصر با فتح بابی در مباحث راهبردی پیرامون خبر باشد از جناب آقای خانیکی تقاضا داریم نقطه نظرات خود را در این باره بیان فرمایند.

مردم می خواهند بدانند در اطراف آنها چه می گذرد . آنها به خبرها نیاز دارند. شیوه اعلام ، نمایش و یا نگارش خبرها تا حد زیادی تکراری شده است . این تکرار که با نوعی بیروحی وخشکی نیز همراه است ، ضرورت تغییر رویه های قدیمی را به دنیای خبر رسانی تحمیل کرده است ، به طوری که تقریبا می توان گفت سبکهای متعدد اما نزدیک به هم در خبرنویسی ، اکنون به دو گونه تبدیل شده اند: خبرهای سخت یا سخت خبر و خبرهای نرم یا نرم خبر .

توسعه یکی از مباحث اجتماعی - اقتصادی بسیار مورد توجه سالهای اخیر در کشور بوده است ، شاهداین مدعا برگزاری انواع کنفرانسها و سمینارها و هنچنین انبوه نوشته ها و مقالاتی است که در کشور منتشر شده است .اگر چه ( توسعه) بر حسب دیدگاههای مختلف دارای تعاریف گوناگون است ، اما می توان گفت علاوه بر آن در بردارنده مفهومی اقتصادی در جریان جهانی است وفراتر از آن ، چنانچه به اعتباری انسانی به آن نگریسته شود، مفهوم حرکت کلی ( مردم مدار) را می یابد ودر نهایت بدان سوی خواهد بود که انسانها به معنی واقعی کلمه برپاهای خود بایستند و در این معنی است که کاهش نابرابریها، تفوق روحیه تلاش جمعی ، خودباوری ، استقلال و کاهش وابستگی ها...، جزو تعریف مفاهیم آن می شود

پیشرفت فنی همه روزه ، ابزار و وسایل جدیدی را در اختیار ما قرار می دهند که تصور می رود در انجام بهتر کارها یاریگر ماباشند. برخی از این وسایل موثر هستند و برخی هم نیستند. جهان سرد رایانه، ریزرایانه هاوفن آوری ماهواره ، همه ما را از دنیای شیمیایی - مکانیکی فیلم به عالم نوار ویدئو و تصاویر زنده منتقل کرده اند که تا چند سال پیش رویایی بیش نبود. اما باتمام این اوصاف انقلابی که فن آوری به وجود آورده از لحاظ فنی باعث پیشرفت رسانه ها بویژه تلویزیون شده است و بخشی از این فن آوری ها در واقع ابزاری هستند که راویان اخبار یعنی خبرنگاران تصویری وگزارشگران به منظور نقل خبر به کار می گیرند.

با پیشرفت روزافزون اجتماع بشری و پیچیدگی رابط اجتماعی و سیاسی و ... ضرورت سرعت بخشیدن در ابلاغ و مخابره خبر ، بیشتر احساس شده است به طوری که از قرن گذشته تا کنون تولید و گسترش وسایل ارتباط جمعی ، شتاب برق آسایی به خود گرفته است و در این میان تلویزیون یکی از مهمترین آن وسایل به شمار آمده است . گرایش و حساسیت افراد جوامع ، نسبت به خبر تاحدی است که حتی اگر در انتشار یک خبر ( به ظاهر ) معمولی و عادی خللی رخ دهد ، یا آن خبر ناقص به اطلاع برسد ، افکار عمومی نیز به نوعی دستخوش اختلال ( و حتی در برخی موارد دستخوش اضظراب ) خواهد شد . بنابراین با توجه به این حساسیت بالا بدیهی است که تصمیم گیرندگان و تنظیم کنندگان خبر عهده دار مسئولیت بزرگ و حساسی هستند ، چرا که برای تنظیم یک خبر علاوه بر آ«که ارزشهای خبری و واقع نمایی و ...را باید لحاظ کنند ، بسیار ضروری است که حتی در انتخاب الفاظ و کلمات نیز دقت لازم را به خرج دهند ، چرا که یک لفظ خبری (اعم از قید ،صفت یا مصدر و ..) اگر بجا و درست و واقعی به کار گرفته نشود ،ذهن مخاطبان بسیاری را از واقعیت دور خواهد کرد . به عنوان مثال ( هلاک شدند ) و کشته شدند) در واقع یک مفهوم را بیان می کنند ، اما تصورات متفاوتی را در ذهن مخاطب ایجاد می کنند، به همین ترتیب (رزمندگان چچن ) و (مردان مسلح چچن).

در روزنامه ها و رسانه های الکترونیکی هر روزگروهی بایدتصمیم بگیرند که چه خبرهایی منتشر شود . آنها طبعا خبرهایی را انتخاب می کنند که علاوه بر جذابیت ، تاثیر بیشتری در زندگی خوانندگان ، بینندگان و شنوندگان دارند.در انتخاب خبرهای خوب هیچ روش علمی و از پیش تعیین شده ای وجود ندارد ، اما توجه به عناصر شناخته شده و سنتی خبر، به دست اندکاران این حرفه کمک می کند تا بهترین خبرها را انتخاب کنند.

"گرچه رسانه های گروهی در همه حوزه ها با الزامات اخلاقی محکمی سروکار دارند و دائما به علت ضعفهای ناشی از اجرا مورد انتقاد قرار می گیرند ، اما به نظر می رسد در سه زمینه بیش از همه مورد نقد و انتقاد قرار می گیرند ، که این زمینه ها عبارتند از : - پوشش رویدادهای خبری - نامفهومی محتوا - آگهیها و سرگرمیها ابتدا لازم است به الزامات اخلاقی در پوشش خبری بپردازیم. "

"قرن بیست و یکم یا عصر ارتباطات به تعبیری زمان و عصر تغییر مفاهیم است . اگر چه دهکده جهانی مک لوهان شاید می توانست به ظاهر مطلوب بسیاری باشد ولی عمق آثار و تبعات آن حداقل برای مردم و غالب کشورها مجهول بود . ورود به انی عرصه ، اقتضائات جدیدی را طلب کرده است که از لوازم ورود به این عصر است ، لوازمی که انسانها را اسیر خود کرده است و با خود ره هر سو که بخواهد می کشاند . بدین ترتیب اگر چه در نظریه های حمایت از حقوق مصرف کننده ، فرضیه ها و مسئولیتهایی تصور می شود اما اقتضای عصر ما این است که در زیر هجوم تبلیغات ، انسانها قدرت انتخاب خود را از دست داده اندو اگر چه در حین خرید کالا بین الف و ب تا ی یکی را انتخاب می کنند ولی این مجموعه توسط یک نظام به آنها تحمیل شده . آن هم به گونه ای که حتی معیارهای انتخاب توسط نظام برگزیده شده است ،در واقع آزادی انسانها یک آزادی مطلوب شخصی نیست بلکه حدود و ثغور و حتی نوع آن توسط نظام تحمیل می شود . براین اساس است که باید گفت مفهوم آزادی دگرگون شده و حتی براین اساس قصد ، اراده و رضایت نیز حاوی مفاهیم جدیدی شده است . "

علی رغم تشابه بسیاری از مفاهیم خبری ، سبکهای نویسندگی برای مطبوعات و رادیو تلویزیون متفاوتند. وندی بلک ، گزارشگر ایستگاه رادیویی فونیکس آریزونا که برای مطبوعات ، تلویزیون ، و رادیو نویسندگی می کند می گوید چه برای مطبوعات مطلبی بنویسم و چه برای رادیو و تلویزیون فلسفه ام یکی است : برقراری رابطه با مخاطبان به بهترین شکل ممکن آنهم در چهارچوب محدودیتهای تعیین شده برای رسانه ها. نویسندگی برای رادیو یعنی ارائه صریح حقایق به شکلی قابل فهم و تبدیل تصاویر به اصوات به نحوی که شنوندگان بتوانند داستان را در ذهن شان بازسازی کنند .اما خبرنگاران تلویزیون مجبورند برای بازگو کردن ماجرا ، از تصاویر متحرک استفاده کنند و برای تشریح تصاویر یا تکمیل آنها کلمات راچاشنی کارشان کنند.

"غالبا مردم در مواجه با رویدادها ، حوادث ووقایعی که هر روز در جامعه ملی و بین المللی روی می دهد تفسیرها و تحلیهایی ارائه می دهند که گاه متضادند. تفسیرها و تحلیلهای افراد بیشتر مبتنی بر اطلاعات قبلی وبرداشتها وافکار آنهااست . رسانه های همگانی نیز به طور معمول تفسیرها وتحلیلهایی را درباره رویدادها ووقایع ، به مخاطبان خود عرضه می کنند که عمده ترین و اساسی ترین هدف آنها تاثیر گذاری بر رفتار و افکار مخاطبان و همسو کردن آنان با افکار و عقایدی است که مروج واشاعه دهنده آن هستند .نیاز روزافزون به کسب اطلاعات و آگاهی از زوایای رویدادهای سیاسی واجتماعی ودرک سرشت پیچیده و فنی مسائل ملی و جهانی سبب شده است که اقشار تحصیل کرده واندیشمند بیش از سایرین در پی آگاهی از حواشی مسائل وتحلیلهای گوناگون آن باشند. ( بررسی لازارسفلد و همکارانش نشان می دهد کهاثر پیامهای رسانه ای بر پیامگیران و افکار عمومی یکسان نیست و رسانه های همگانی به واسطه افرادی خاص که در این فراگرد نقش محرک و رابط را ایفا می کنندوبه آنهارهبران فکری ( opinion leaders) می گویند ، عمل می کنند). "

"محور تمام فراگردهای ارتباط شفاهی و غیر شفاهی ( ساختار) است . همه هنرها حتی در شکلهای بسیار افراطی مدرن یا ابتدایی خود دارای ساختار هستند . حتی ساختار زدایی نیز مستلزم رویکردی منتظم و سازمان یافته است . ساختار در بر گیرنده روشی است که اخبار تلویزیون در چارچوب وسیع تر بخش خبری ، که خود یک واحد سازمان یافته است ، تولید فیلمبرداری ، تدوین و پخش می شوند .این مفهوم از ساختار ، مولفه اصلی چگونگی بر قراری ارتباط میان خبرپردازان و مخاطبان است و برای یک خبر پرداز تلویزیون از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا از طریق آن با بیننده ارتباط برقرار می شود . با در نظر داشتن این مفهوم ، به بررسی برخی از اجزاء تشکیل دهنده ساختار اخبار تلویزیون می پردازیم . این اجزاء عبارتند از :نشان دادن و بازگو کردن ، رابطه میان گویندگان اخبار و بینندگان ، گزارشگری ، وضوح خطی و ساختار بصری. "

پیش از آنکه هر واقعه ای به صورت خبر در آید ، باید گزارش شده باشد. یک حمله هوایی ، جلسه شورای شهری وحوادث ، هیچکدام نباید از چشم و گوش گردآورنده حرفه ای اخبار دور بماند . یک گزارشگر باید از کیفیت های مشخصه خبر ، انواع اخبار موجود و تفاوت در شیوه های متعددی که در رسانه های خبری برای پوشش اخبار به کار می برند، آگاه باشد.

"رتباط خبری از مفاهیم اساسی در مباحث رسانه ای است واهمیت این مفهوم ضرورت پرداختن به آن را برای آشنایی دست اندرکاران رسانه ای و دیگر علاقه مندان به اینمفهوم آشکار می سازد . درخصوص نحوه شکل گیری ارتباط خبری پنج عامل اهمیت اساسی دارند که اینعوامل عبارتند از نمایش و نقل خبر ، مجری یا مجریان برنامه و بینندگان ، نقل ماجرا ، وضوح خطی و ساختار دیداری ( تصویری) . با توسعه و گسترش برنامه های خبری تلویزیون محلی وشبکه ای و نیز کانالهای کابلی خبر هر روز شاهد این گفتگو هستیم: -آیا از این موضوع خبر داری - بله آن را دیدم . واژه مهم و کلیدی در اینجا دیدن است ، به نظر می رسد منظور مردم از کاربرد واژه فوق این ایت که یک خبر نگار را دیده اند که مطلبی در مورد رویداد به آنها می گوید یا با امکانی که فن آوری فراهم آورده یک حادثه را همان گونه که اتفاق افتاده و یا واقعا از نزدیک شاهد بوده است برای مردم به تصویر کشیده است . بازبینی لحظات یک برنامه و دیگر فنون تولید برای بیننده امکانی ایجاد می کند که حادثه را بارها ببیند و با حرکت آهسته یا بخش به بخش به نقد و بررسی بپردازد."