نوآوریهای آموزشی

هدف پژوهش حاضر، تأملی انتقادی بر ادبیات نیازسنجی آموزشی از منظر برنامه ریزی درسی شاخه فنی وحرفه ای است. ازاین رو، از روش کاوشگری فلسفی انتقادی استفاده شده است. جامعه پژوهش از تمامی پژوهش ها، کتاب ها، مقاله ها و محتواهای منتشرشده در وبگاه ها و پایگاه های اطلاعاتی مرتبط با موضوع تشکیل شده است. از میان آن ها 127 مقاله، کتاب، سند، آیین نامه، پژوهش و گزارش ملی و بین المللی ازطریق نمونه گیری هدفمند بررسی و مطالعه شد. برای گردآوری داده ها و اطلاعات از فرم بررسی اسنادی استفاده شد. تحلیل اطلاعات نیز ازطریق تحلیل محتوای کیفی انجام شد. براساس یافته های پژوهش، مزایای ادبیات نیازسنجی آموزشی عبارت اند از: امکان استفاده از برداشت شکاف از نیاز و نیازسنجی، امکان تحقق بیشتر اهداف و اصول نیازسنجی، امکان نیازسنجی با الگوهای مبتنی بر تجزیه وتحلیل شغل، پوشش بیشتر ابعاد برنامه درسی ازطریق دیکوم، امکان کاربرد بیشتر دسته بندی روش ها و انواع نیازسنجی شامل آلفا، بتا، گاما و دلتا در نیازسنجی شاخه فنی وحرفه ای. همچنین، معایب این حوزه عبارت اند از: غیرمفیدبودن برداشت های خواسته ها و ترجیحات، کمبود و فقدان نیاز و نیازسنجی، کم توجهی به هدف تحقق برنامه ریزی مشارکتی و اصول مشارکت و رعایت ملاحظات فرهنگی، ناقص بودن بیشتر الگوهای موجود و پوشش ندادن ابعاد و زوایای کامل برنامه های درسی شاخه فنی وحرفه ای و کاربردی نبودن نیازسنجی هایی از نوع اپسیلون و زتا. بنابراین، باوجود مزایا و معایب ذکرشده، استفاده از ادبیات نیازسنجی در نیازسنجی شاخه فنی وحرفه ای نیازمند تأمل و به گزینی از ادبیات موجود و ارائه الگویی خاص این شاخه تحصیلی است.

پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و با هدف شناخت احساسات و ارتباط آن با هویت دانشجومعلم و به کارگیری گفتمان مرزی در واکاوی و ارتقای احساسات مثبت انجام شده است. ازاین رو، 57 سند (در پاسخ به سؤال اول 24 سند، سؤال دوم 10 و سؤال سوم 22 سند) در بازه زمانی 1974 تا 2022 با روش سنتزپژوهی و تحلیل مضمون بررسی و کدهایی برای شناخت احساسات دانشجو شناسایی شد. این کدها عبارت اند از: تغییرات، روش های نمود احساسات، زمینه های شکل گیری و پیامدها برای تعریف و زمینه شناخت احساسات و کدهای ساخت هویت، نوع هویت و ارزیابی هویتی برای ارتباط آن با هویت دانشجومعلم. همچنین، با الهام از تئوری هاپمن احساسات مثبت و منفی دسته بندی شدند. درنهایت، با روش تحلیل و تفسیر توصیفی زمینه واکاوی احساسات دانشجومعلم با گفتمان مرزی بررسی شد. به منظور بررسی صحت و استحکام داده ها، دو کدگذار از طریق بازبینی و تأیید کدگذاری ها داده ها را ارزیابی کردند. همچنین، برای تأمین پایایی مطالعه از روش توافق میان دو ارزیاب استفاده شد. نتایج 80درصد توافق درون موضوعی را نشان داد. همچنین، برای سؤال پایانی از روش اعتباریابی سندلوسکی و باروسو استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد که بر شناخت زمینه های شکل گیری و نمود احساسات در هویت های چندگانه و ارزیابی هویت دانشجومعلم تأکید شده است؛ زیرا گاهی تجربه های احساسی معلمان همانند چتری عمل می کند که فرایند پنهان کردن و یا تقلیدسازی احساسات در زیر آن مخفی می شود؛ اما با درک ارتباط گفتمان مرزی و مؤلفه های آن می توان خود واقعی را درک و از عاریت یا پنهان سازی عواطف جلوگیری کرد. این مؤلفه ها عبارت اند از: 1. توجه به تعادل میان واقعیت ها و باورها در شناخت احساسات و هنجارهای حاکم؛ 2. درگیرسازی حس خود در باورپذیری و بروز احساسات با ایدئولوژی های موجود؛ 3. قبول پویایی هویت در تعامل میان هویت فردی و حرفه ای. 

پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب های علوم دوره دوم ابتدایی براساس الگوی خلاقیت پلسک انجام شده است. روش تحقیق به لحاظ هدف، کاربردی و ازنظر گردآوری داده ها توصیفی و از نوع تحلیل محتوای کمّی بود. جامعه آماری کتاب های علوم دوره دوم ابتدایی سال تحصیلی 1401-1400 بود. کل محتوای سه کتاب برای نمونه بررسی شد. ابزار پژوهش چک لیست تحلیل محتوای خلاقیت پلسک (2008) بود که براساس آن، خلاقیت در سه مؤلفه شامل اصل توجه، گریز و تحرک تحلیل شد. برای بررسی روایی ابزار از نظرات اساتید رشته برنامه ریزی درسی دانشگاه تبریز استفاده شد که روایی محتوایی و صوری چک لیست را تأیید کردند. برای تعیین پایایی ابزار از ضریب توافق اسکات استفاده شد که میزان 0/86 به دست آمد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آمار توصیفی و آنتروپی شانون استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که انعکاس مؤلفه جلب توجه با ضریب اهمیت 0/345 در رتبه اول، مؤلفه مشاهده هدفمند با ضریب اهمیت 340/0 در رتبه دوم و مؤلفه استخراج مفاهیم با ضریب اهمیت 0/314 در رتبه سوم اهمیت قرار دارند. در اصل گریز، انعکاس مؤلفه جایگزینی با ضریب اهمیت 0/168 در رتبه اول، مؤلفه ترکیب با ضریب اهمیت 0/167 در رتبه دوم، مؤلفه توجه به جزئیات با ضریب اهمیت 152/0 در رتبه سوم، مؤلفه کوچک نمایی با ضریب اهمیت 143/0 در رتبه چهارم، مؤلفه انعطاف پذیری با ضریب اهمیت 140/0 در رتبه پنجم، مؤلفه ارزشیابی با ضریب اهمیت 0/132 در رتبه ششم، مؤلفه تقویت با ضریب اهمیت 0/097 در رتبه هفتم و معکوس سازی و بزرگ نمایی با ضریب اهمیت 0 در رتبه هشتم اهمیت قرار دارند. در اصل تحرک نیز انعکاس مؤلفه به کارگیری در عمل در پایه چهارم با ضریب اهمیت 0/431 در رتبه اول، در پایه ششم با ضریب اهمیت 0/342 در رتبه دوم و پایه پنجم با ضریب اهمیت 0/227 در رتبه سوم اهمیت قرار دارند. با توجه به نتایج به دست آمده، می توان چنین نتیجه گرفت که توجه به مؤلفه های استخراج مفاهیم در اصل توجه، مؤلفه های معکوس سازی و بزرگ نمایی در اصل گریز و توجه به اصل تحرک در حد مطلوبی نیست و باید طراحان برنامه درسی علوم تجربی دوره دوم ابتدایی به این مؤلفه ها در راستای افزایش خلاقیت دانش آموزان توجه ویژه ای داشته باشند.

انقلاب صنعتی چهارم با خصوصیات منحصربه فردش شیوه های آموزش، یادگیری و تفکر ما را متحول خواهد کرد. ازاین رو، هدف پژوهش حاضر، شناسایی نیروهای پیشران اثرگذار در برنامه درسی دوره ابتدایی و تحلیل دلالت های آن هاست. این پژوهش با رویکرد آینده پژوهی و با ترکیبی از روش های پویش محیطی، تحلیل محتوای کیفی و روش دلفی انجام شد. در این حوزه، شش پیشران شناسایی شد: 1. رشد فناوری های دیجیتال و زیستی؛ 2. گفتمان کودکی و یادگیرنده محوری؛ 3. ساختار نظام آموزشی؛ 4. تغییر مفهوم و رویکرد به دانش؛ 5. جهانی سازی 6. وضعیت اقتصادی کشور. بر پایه نتایج این تحقیق، عمده پیشران ها ناظر به روندهای جهانی اند که از فراگیری بیشتری برخوردارند. همچنین، تحلیل پیشران ها در به چالش کشیدن پیش فرض های برنامه ریزان و بازاندیشی درباره الگو های نوین آموزش و یادگیری در جهان پیش رو اثر مهمی دارند. درنهایت، برخی پیشنهادها و راهبردها برای نهادینه شدن گفتمان آینده پژوهی در نظام آموزشی و بهره گیری از نتایج پژوهش حاضر ارائه شد.

هدف این پژوهش اعتبار یابی سازوکارهای کالبدی شایستگی معلم در نقش یادگیرنده مادام العمر است. جامعه آماری پژوهش 269 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه های دولتی شهر تهران بودند که با روش نمونه گیری هدفمند از نوع بارز ۱۵۰ نفر از آنان انتخاب شدند. از روش سنتز پژوهی به منظور بررسی ادبیات و پیشینه پژوهش استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه محقق ساخته بود که پژوهشگران بر اساس یافته های حاصل از روش سنتز پژوهی تنظیم کردند. برای تعیین اعتبار پرسش نامه از بازبینی با همکاری و مثلث سازی منابع داده ها استفاده شد. برای سنجش پایایی ابزار از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که ضریب 0/94 حاکی از پایایی بالای ابزار بود. برای تأیید یافته های حاصل از اجرای پرسش نامه از تحلیل عاملی یک مرحله ای و دومرحله ای استفاده شد. یافته ها بر اساس سازوکارهای کالبدی شایستگی معلم در نقش یادگیرنده مادام العمر شامل چهار مؤلفه اصلیِ شایستگی فردی، شایستگی انگیزشی، شایستگی اطلاعاتی فناوری و شایستگی کنشگری تبیین کننده معنی داری سازوکارهای کالبدی بوده و اعتبار آن ها تأیید می شود.

پژوهش حاضر پژوهشی کیفی است که با هدف بررسی تأثیر کج فهمی های مفاهیم شیمی در آموزش مباحث زیست شناسی متوسطه دوم انجام شده است. نمونه گیری در این پژوهش به صورت تصادفی ساده است. جامعه آماری پژوهش را همه دانش آموزان دختر پایه دوازدهم تجربی منطقه جوادآباد استان تهران در سال تحصیلی 140۱-140۰ تشکیل می دهند. نمونه ای شامل ۳۷ دانش آموز از دو مدرسه متوسطه دوم برای پاسخ گویی به سؤال های پرسش نامه انتخاب شدند. پرسش نامه شامل ۱۰ سؤال زیست شناسی مرتبط با مفاهیم شیمی بود که براساس اطلاعات به دست آمده از مصاحبه با دبیران زیست شناسی و شیمی طراحی شده بود. در این مصاحبه دبیران شیمی به مفاهیمی که دانش آموزان بیشتر در آن ها دچار کج فهمی می شوند اشاره کردند و دبیران زیست شناسی مباحثی را که ارتباط تنگاتنگی با مفاهیم شیمی دارند و کج فهمی در آن ها آموزش را دچار اختلال می کند مشخص کردند. بعد از بررسی پاسخ های دانش آموزان در مصاحبه ای از آن ها خواسته شد در خصوص پاسخ های خود توضیح دهند تا درک و برداشت آنان و چرایی شکل گیری برداشت غلط در ذهن دانش آموزان مشخص شود. سپس به بررسی کج فهمی های رایج دانش آموزان و دلایل ایجاد این کج فهمی ها پرداخته شد. نتایج به دست آمده نشان داد علت اصلی کج فهمی دانش آموزان در بعضی از مباحث زیست شناسی وجود کج فهمی در مفاهیم شیمی پیش نیاز آن ها ست. در نهایت راهکارهایی برای رفع این کج فهمی ها پیشنهاد شده است.

پژوهش حاضر که با هدف شناسایی ابعاد و مؤلفه های جامعه یادگیری هیئت علمی به منظورِ ارائه مدل توسعه حرفه ای در دانشگاه انجام گرفته است ازنظرِ هدف کاربردی و ازنظرِ ماهیت داده ها آمیخته اکتشافی است. داده ها ازطریق مصاحبه و مشاهدات میدانی جمع آوری شد. در بخش کیفی پژوهش از نوع پدیدارشناسی است. مطالعات برحسبِ داده ها جمع آوری و با روش نمونه گیری هدفمند و مصاحبه نیمه ساختاریافته بر روی 15نفر انجام شد. در بخش کمیِ مطالعات هم بستگی جامعه آماری پژوهش را اعضای هیئت علمی (موظف غیرموظف) پردیس های دانشگاه فرهنگیان تهران (۵22 نفر) تشکیل دادند و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای تعداد 220 نفر انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمّی پرسش نامه محقق ساخته بود. آلفای کرونباخ و روایی سازه ابزار اندازه گیری تعیین اعتبار بودند. در بخش کیفی از مقایسه مکرّر کدها و مشاوره خبرگان و در تجزیه وتحلیل داده های کیفی از روش تحلیل مضمون و داده های کمی از شاخص های توصیفی، تحلیل عاملی تأییدی و برازش استفاده شد. ۴ بعد اصلی یافته های پژوهش در بخش کیفی عبارت اند از 1) اهداف و چشم انداز مشترک؛ 2) یادگیری جمع؛ 3) عمل حرفه ای مشترک؛ 4) بازتاب حرفه ای مشترک) و 9 بعد فرعی که مدل نهایی پژوهش بر اساس آن ها ارائه شد. در بخش کمی نتایج حاصل از آزمون یومان ویتنی نشان داد وضعیت موجود مؤلفه های جامعه یادگیری در بین استادان مطلوب نیست.  نتایج تحلیل عاملی تأییدی حاکی از این بود که ابعاد برای پیش بینی جامعه یادگیری اعضای هیئت علمی بار علمی کافی دارند و شاخص های برازش الگوی تدوین شده از برازش مطلوبی برخوردارند.