آمایش جغرافیایی فضا

با توجه به وقوع سیلاب مخصوصاً در سطح شهرها و به وجود آمدن خطرات جانی، مالی و محیط زیستی ناشی از افزایش آن، پهنه بندی مناطق سیل خیز از اهمیت بالایی برخوردار است. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی – تحلیلی ضمن شناسایی متغیرهای مؤثر در پهنه بندی خطر سیل؛ به دنبال پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهر ایلام در برابر مخاطره سیل است. در این پژوهش در ابتدا متغیرهای اثرگذار بر پهنه بندی آسیب پذیری سیل بر اساس مطالعات مختلف شناسایی (11 متغیر)، سپس با استفاده از روش AHP و نظرات مربوط به 73 کارشناس و متخصص وزن مربوط به هرکدام از متغیرها در محیط Export Choice مشخص شد و درنهایت با استفاده از روش FAHP و در محیط GIS نقشه مربوط به پهنه بندی وضعیت آسیب پذیری شهر ایلام در برابر مخاطره سیل ترسیم شده است. در پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهر ایلام در برابر سیل از 11 متغیر موردبررسی 3 متغیر فاصله از آبراهه با وزن 244/0؛ فاصله از رودخانه با وزن 126/0 و جهت شیب با وزن 102/0 بااهمیت ترین متغیرها هستند و نقش کلیدی در پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهر ایلام در برابر سیل ایفا می کنند. همچنین محدوده وسیعی از شهر ایلام (1687 هکتار) دارای پتانسیل بالای آسیب پذیری از مخاطره سیل می باشد که ناشی از شرایط توپوگرافی و زمین شناسی خاص این محدوده می باشد. قسمت های شمال غربی، غرب و جنوب غربی و جنوب شهر ایلام در وضعیت آسیب پذیری کمتری نسبت به سایر مناطق شهر ایلام قرار دارند. همچنین بیشتر قسمت های مرکزی، شرق و شمال شرق ایلام در وضعیت آسیب پذیری بالا قرار دارند. در ادامه جهت کاهش میزان آسیب پذیری شهر ایلام در برابر سیل پیشنهادهایی ارائه شده است.

این مطالعه به بررسی زیست پذیری شهری به عنوان رویکردی چندبعدی برای مقابله با بیماری های همه گیر آتی در فضاهای شهری، در پاسخ به آسیب پذیری شهرها و زندگی شهری در دوران همه گیری کووید-19، پرداخته است. بر همین مبنا، مطالعه حاضر با ماهیتی کاربردی، از الگوی تحقیق توصیفی – تحلیلی پیروی می کند؛ ابزار گردآوری اطلاعات به دو صورت اسنادی – پیمایشی (پرسشنامه) است؛ جامعه آماری این مطالعه، شهروندان محله های سبز دشت و کوی گلستان است که حجم نمونه هرکدام از آن محله ها، 200 نفر برآورد شده است. شاخص های زیست پذیری شهری با استفاده از پرسشنامه ارزیابی شدند. نتایج آزمون های T مستقل و واریانس دو عاملی نشان می دهد که در دوران همه گیری کووید-19، ابعاد «مسکن»، «حمل ونقل»، «اقتصادی»، «زیست محیطی»، و «فراغت» در سبز دشت و ابعاد «زیست محیطی»، «اقتصادی»، و «فراغت» در کوی گلستان بازخوردهای مطلوبی نداشته اند. به طورکلی، وضعیت شاخص های زیست پذیری شهری در هر دو محله پایین تر از میانگین آماری ارزیابی شده، بااین حال، زیست پذیری در سبز دشت به مراتب مطلوب تر از کوی گلستان است. این نتایج بر اهمیت تقویت رویکرد زیست پذیری شهری در مواجهه با پاندمی های آینده تأکید می کند.

به منظور بررسی سازوکارهای حاکم بر رخداد طوفان های تندری در استان کرمان از داده های روزانه ۱۰ ایستگاه همدید این استان، از بدو تأسیس تا سال ۲۰۱4 استفاده شد. برای این منظور کدهای مربوط به رخداد طوفان های تندری در ایستگاه های منطقه که به صورت وضعیت هوای حاضر (WW) هر سه ساعت یک بار ثبت می شوند، استخراج گردید. در ادامه برای شناخت ماهیت ساختار جو به بررسی یک روز به عنوان نماینده مورد رصد و تجزیه وتحلیل قرار گرفت. در دوره انتخابی ریزش تگرگ در استان، در اثر تشکیل و تقویت کم فشار بریده (سردچال) در سطح 500 هکتوپاسکال و ایجاد کم فشار و ناپایداری در سطح زمین است. بررسی الگوهای جوی نشان داد که عامل ایجاد این پدیده در منطقه، نتیجه تقویت و گسترش سامانه های کم فشار واقع در شرق دریای سرخ و عربستان است. این سامانه های کم فشار با عبور از روی آب های جنوبی کشور، رطوبت کسب کرده و در مسیر خود ایجاد ناپایداری و بارش کرده است. همچنین ریزش هوای سرد از ترازهای میانی جو توسط پدیده سردچال، شرایط را برای شکل گیری جریان های ناپایدار و ریزش تگرگ فراهم می کند. پس از بررسی شرایط جوی به کمک شاخص های ناپایداری، سعی شد تا به پایش طوفان و نحوه شکل گیری آن در طی 24 ساعت پرداخته شود. در این میان نشان داد شاخص CAPE و پس ازآن شاخص Total Total برای پایش و پیش بینی طوفان های تندری منطقه ابزاری کارآمد محسوب می گردد. از طرفی شاخص Sweat نیز به نحوه گسترش سامانه های ناپایدار و مسیریابی آن ها کمک می نماید.

امروزه یکی از مهم ترین مهاجرت ها، مهاجرت های مرتبط با تغییرات آب وهوایی است که با آشکار شدن بحران های آب وهوا و وارد آمدن خسارت ب ه محص ولات کشاورزی و دامی از اهمیت زیادی برخوردار شده و باعث مهاجرت روستائیان به سایر شهرها و کاهش نرخ رشد جمعیت سالیانه روستایی در منطقه سیستان نیز شده است. لذا این مسئله مدنظر قرار گرفت که آیا دید افقی حاصله از طوفان های گردوغباری به عنوان یکی از مخاطرات محیطی در سیستان باعث مهاجرت روستائیان می شود و این روند در سال های آینده ادامه دار است؟ بر این اساس جمعیت کل منطقه سیستان و درصد جمعیت روستایی آن در دوره های آماری 1335 تا 1395 از سالنامه های آماری درگاه ملی آمار ایران اخذ شد. سپس با استفاده از نرم افزار R و روش آماری رگرسیون فضایی-زمانی و بسته های نرم افزاری spdep, tseries, maptools  و alr3، برنامه نویسی لازم انجام شد. نتایج به دست آمده نشان داد میزان جمعیت روستایی در سال 1398 به 57/55%، در سال 1399 به 96/54% و در سال 1400 و 1401 به ترتیب به 26/54% و 47/53% می رسد که در طی سال های پیش بینی شده یعنی تا سال 1401، 99% مهاجرت روستایی مربوط به کاهش دید افقی و اثرات مخرب آن و تنها 1% مربوط سایر فاکتورهای مهاجرتی است. همچنین ضریب متغیّر آماره t در مدل رگرسیونی (865/2-) منفی است. این موضوع حاکی از آن است که با کاهش دید افقی مهاجرت روستایی در منطقه سیستان کاهش می یابد.

در عصر حاضر فناوری اطلاعات و ارتباطات تأثیرات فراوانی در صنعت گردشگری روستایی دارد که می تواند در توانمندسازی مردم محلی، خلق فرصت های شغلی، کاهش بیکاری و جلوگیری از مهاجرت بی رویه از مناطق روستایی نقش عمده ای داشته باشد. هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در گردشگری روستایی است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش نه روستای هدف گردشگری استان بوشهر با 10733 نفر جمعیت است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 371 نفر برآورد گردید. پراکندگی تعداد نمونه ها در روستاها متناسب با جمعیت آن ها و شیوه توزیع پرسشنامه ها نیز به صورت تصادفی سیستماتیک بوده است. جهت تحلیل موضوع از چهار شاخص فناوری اطلاعات و ارتباطات در قالب 38 گویه بهره گرفته شد. روایی صوری پرسشنامه بر اساس نظر کارشناسان مورد تأیید قرار گرفت و میزان پایایی آن نیز بر اساس آلفای کرونباخ 82/0 برآورد گردید. نتایج بیانگر این است که اثرات فردی فناوری اطلاعات و ارتباطات با ضریب بتای 590/0 بیشترین نقش را در تبیین گردشگری روستایی داراست و 319/0 از کل واریانس گردشگری را تبیین می کند و شاخص اثرات زیرساختی با ضریب بتای 198/0 کمترین اثر را در توسعه گردشگری داشته و تنها 004/0 از کل واریانس را تبیین می کند. نتایج حاصل از تکنیک ویکور جهت سطح بندی روستاها بر اساس شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات نشان داد که از بین نه روستای موردمطالعه تنها روستای جزیره شمالی در وضعیت خوب قرار دارد و سایر روستاها در وضعیت متوسط تا خیلی ضعیفی قرار دارند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی کنش مؤلفه های عینی ذهنی اثرگذار بر نشاط اجتماعی و حس تعلق به مکان در سطح مناطق کلان شهر ارومیه انجام شده است. برای وصول بدین منظور، روابط علت و معلولی بین عوامل، در دو سطح مفهومی 1 مؤلفه های شهر شاد و 2 محیط ها یا زمینه های کلی موجد شادی و شهر شاد مورد ارزیابی قرار گرفت. روش تحقیق حاضر، توصیفی تحلیلی بوده و از روش کتابخانه ای و پیمایشی (نظرسنجی) در جمع آوری داده ها استفاده شد. نظرسنجی از خبرگان با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته؛ تعداد 40 نفر از اساتید دانشگاه و مسئولین اجرایی انجام گرفت. داده های آماری جمع آوری شده، از طریق تکنیک دیماتل فازی، تجزیه وتحلیل گردید. در محاسبات مقایسات زوجی و ارزیابی رابطه علت و معلولی بین عامل ها از اعداد فازی مثلثی استفاده شد. نتایج به دست آمده از دیماتل فازی نشان داد که مؤلفه های «وضعیت دسترسی به فضاهای بازی و ورزش و فراغت و گردشگری» و «وضعیت تعلق مکانی و هویت مکان» به ترتیب با کسب امتیازهای فازی «701/0»، «780/0» و «613/0» در بافت جدید شهر ارومیه نیز مؤلفه های «وضعیت تعاملات اجتماعی»، «وضعیت درآمد شهروندان» و «وضعیت دسترسی به فضاهای بازی و ورزش و فراغت و گردشگری» به ترتیب با کسب امتیازهای فازی «703/0»، «599/0» و «570/0» بیش ترین تأثیرگذاری را در بین مؤلفه های ایجادکننده شهر شاد در بافت قدیم کلان شهر ارومیه دارند. هم چنین، محاسبات دیماتل فازی نشان داد در بین محیط ها/زمینه های شهر شاد نیز در بافت جدید شهر ارومیه، زمینه های «کالبدی فضایی»، «اجتماعی رفتاری» و «اقتصادی» به ترتیب با کسب امتیازهای فازی «479/3»، «432/1» و «376/1»، بیش ترین تأثیرگذاری را بر سایر محیط ها دارند.

رشد شهرهای بزرگ در کشورهای درحال توسعه یکی از معضلات اصلی می باشد و بسیاری از این کشورها سیاست هایی را برای کاهش مهاجرت به شهرها، از جمله بهبود کیفیت زندگی در مناطق روستایی و شهرهای فرعی تدوین کرده اند. شهر تبریز نیز به عنوان یکی از کلان شهرهای ایران از این قاعده مستثنا نمی باشد. در پی این مهاجرت، ترکیب سنی، جنسی، قومی و... افراد در شهر تبریز به خصوص در بافت های قدیمی دستخوش تغییر شده است که این تغییر مشخصاً می تواند بر روی کیفیت هایی از جمله هویت، حس مکان، حس تعلق، خاطره جمعی و... اثرگذار باشد. لذا ازاین رو هدف این پژوهش پرداختن به رابطه بین متغیرهای حس تعلق با مشارکت شهروندان با توجه به فرهنگ و سنت خاص شهر تبریز می باشد. سایت محله مقصودیه از شهر تبریز که یکی از بافت های قدیمی و سنتی شهر تبریز می باشد، به عنوان نمونه موردی انتخاب شده و به مشاهدات میدانی و همچنین به توزیع پرسشنامه میان ساکنین آن ها پرداخته شده است. نتایج تحقیق پس از تحلیل پرسشنامه ها در محیط SPSS نشان دهنده آن است که رابطه معنی دار مثبت و قوی بین احساس تعلق و مشارکت شهروندی وجود دارد. سایر متغیرهای زمینه ای که در این تحقیق مورد ارزیابی قرارگرفته اند شامل سن، وضعیت شغلی و تحصیلات افراد است که پس از تحلیل پرسشنامه ها، نتایج به دست آمده نشان می دهد که بین این متغیرها و مشارکت شهروندان رابطه معناداری وجود دارد.

در حال حاضر عدم تعادل های ناحیه ای، آلودگی هوای کلان شهرها و تخریب بیش ازاندازه محیط زیست، تغییرات کاربری زمین، آسیب پذیری امنیت مناطق حاشیه ای و نابرابری های اقتصادی و اجتماعی، جدایی شهرها و روستاها، تمرکز سرمایه به صورت نامتوازن در مناطق و شهرهای بزرگ و غیره بیشتر از هر موقع وجود دارد که حاکی از مشکلاتی است که در عملکرد سیستم برنامه ریزی ایجادشده است و نظام برنامه ریزی آمایش سرزمین را به چالش کشیده است. هدف مقاله تحلیل نارسائی های نظام برنامه ریزی آمایش سرزمین در ایران است. تحقیق حاضر بر اساس هدف پژوهش توسعه ای و کاربردی است. پژوهش با رویکرد کیفی و استراتژی نظریه داده بنیاد  و با بهره گیری از نرم افزار مکس کیودا موردبررسی قرارگرفته است. برای گردآوری داده ها و اطلاعات از منابع دست اول مصاحبه (مصاحبه نیمه ساختار با افراد کارشناس و باتجربه) و منابع دست دوم مطالعات کتابخانه ای (مقالات مرتبط، گزارش های سازمان های مرتبط) استفاده شد. حجم نمونه برای انجام مصاحبه ۴۰ کارشناس و روش نمونه گیری نظری بود. جامعه آماری کارشناسان و متخصصان صاحب نظر در حیطه آمایش سرزمین هستند. موردمطالعه نظام برنامه ریزی آمایش سرزمین در ایران است. یافته های تحقیق حاکی از دسته بندی ۱۱۷ کد جنینی در قالب ۱۱ مفهوم و ۳ مقوله نارسائی های ساختاری-کارکردی، نارسائی های بنیان ساز - معرفت شناسی و نارسائی های عملیاتی است. در بین مقوله ها، مقوله نارسائی های ساختاری- کارکردی دارای بیشترین نارسائی و سپس نارسائی های مقوله بنیان ساز قرار دارد. نتایج نشان دهنده این است که اصلاحات و تغییر در نظام آمایش سرزمین در گروه اصلاح نارسائی های کدها و مفاهیم مقوله ساختاری- کارکردی و سپس کدها و مفاهیم مقوله بنیان ساز است.

یکی از مهم ترین اصول پدافند غیرعامل در ارتباط با آمایش اماکن حیاتی و حساس، انتخاب مکان مناسب می باشد؛ زیرا طبق تئوری حمله به مراکز ثقل در معرض خطر است. هدف مقاله، مکان یابی مراکز حیاتی و حساس در منطقه ارسباران بوده که به دلیل مرزی بودن و وجود منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس، دارای اهمیت ویژه است. نوع تحقیق، کاربردی و روش تحقیق توصیفی و تحلیلی می باشد. گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی و پرسشنامه بوده و روش تجزیه وتحلیل اطلاعات در بخش کیفی به طریق تحلیل مضمون و محتوا که شاخص های مکان یابی از دستورالعمل ها و آیین نامه های مرتبط استخراج و در بخش کمی نیز از روش IHWP  (تحلیل سلسله مراتبی معکوس) برای مکان یابی در نمونه موردمطالعه از نرم افزار GIS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد 17.56 درصد منطقه دارای ظرفیت مکان یابی خیلی مناسب، 08/19 درصد ظرفیت مناسب، 95/19 درصد منطقه ظرفیت متوسط، 38/24 درصد ظرفیت نامناسب و 19 درصد دارای ظرفیت مکان یابی خیلی نامناسب برای مراکز حیاتی و حساس می باشد. همچنین در پهنه "مکان یابی خیلی مناسب"، بیشتر قسمت های شمال غربی نمونه موردمطالعه یعنی قسمت اعظم شهرستان جلفا به دلیل این که تراکم مراکز حیاتی و حساس و گسل ها پایین، شیب ملایم تر و فرسایش خاک کمتر است دارای ظرفیت خیلی مناسبی برای مکان یابی مراکز حیاتی و حساس می باشد.

رشد شهرهای بزرگ در کشورهای درحال توسعه یکی از معضلات اصلی می باشد و بسیاری از این کشورها سیاست هایی را برای کاهش مهاجرت به شهرها، از جمله بهبود کیفیت زندگی در مناطق روستایی و شهرهای فرعی تدوین کرده اند. شهر تبریز نیز به عنوان یکی از کلان شهرهای ایران از این قاعده مستثنا نمی باشد. در پی این مهاجرت، ترکیب سنی، جنسی، قومی و... افراد در شهر تبریز به خصوص در بافت های قدیمی دستخوش تغییر شده است که این تغییر مشخصاً می تواند بر روی کیفیت هایی از جمله هویت، حس مکان، حس تعلق، خاطره جمعی و... اثرگذار باشد. لذا ازاین رو هدف این پژوهش پرداختن به رابطه بین متغیرهای حس تعلق با مشارکت شهروندان با توجه به فرهنگ و سنت خاص شهر تبریز می باشد. سایت محله مقصودیه از شهر تبریز که یکی از بافت های قدیمی و سنتی شهر تبریز می باشد، به عنوان نمونه موردی انتخاب شده و به مشاهدات میدانی و همچنین به توزیع پرسشنامه میان ساکنین آن ها پرداخته شده است. نتایج تحقیق پس از تحلیل پرسشنامه ها در محیط SPSS نشان دهنده آن است که رابطه معنی دار مثبت و قوی بین احساس تعلق و مشارکت شهروندی وجود دارد. سایر متغیرهای زمینه ای که در این تحقیق مورد ارزیابی قرارگرفته اند شامل سن، وضعیت شغلی و تحصیلات افراد است که پس از تحلیل پرسشنامه ها، نتایج به دست آمده نشان می دهد که بین این متغیرها و مشارکت شهروندان رابطه معناداری وجود دارد.