آمایش جغرافیایی فضا

با توجه به روند روزافزون بلایای طبیعی، در صورت ترکیب رویکرد تاب آوری با چرخه مدیریت بلایا می توان به رویکرد جامعی برای مدیریت خشک سالی دست یافت. ازآنجایی که ظرفیت های موجود نقشی متفاوت در این فرایند ایفا می کنند، در این تحقیق به دنبال آن هستیم تا میزان تأثیر عوامل بر وضعیت تاب آوری بر اساس رویکرد سرمایه های اجتماعی موردبررسی قرار گیرد. این پژوهش با هدف کاربردی –توسعه ای، در قالب مطالعه اسنادی (کتابخانه ای) و پیمایشی از نوع همبستگی کانونی انجام گرفته است. با توجه به اینکه هدف از تحقیق بررسی وضعیت تاب آوری جامعه بر اساس متغیرهای مستقل «سرمایه های اجتماع» می باشد، از روش تحلیل همبستگی کانونی برای بررسی رابطه بین مجموعه یا ابعاد سرمایه های اجتماع با مجموعه یا ابعاد چرخه مدیریت بلایا با استفاده از نرم افزار spss22 استفاده گردید. حجم نمونه برآورد شده بر اساس فرمول کوکران، 494 و با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای و تصادفی نفر برآورد گردید. داده های موردنظر با استفاده از پرسشنامه جمع آوری گردید. بررسی پایایی داده های به دست آمده نشان از تأیید پایایی در سطح عالی (91/0) بود. نتایج به دست آمده از تحلیل کانونی نشان داد کانون اول با مقدار ویژه 92/0 بیشترین توضیح را درباره مدل می دهد، مقدار ضریب تعیین 48/0 محاسبه شده کانون اول نشان می دهد که 48 درصد از واریانس کل جامعه توسط آن تبیین می شود. کانون های دوم و سوم نیز به ترتیب حدود 7 و 1 درصد از تغییرات مدل را توضیح می دهد. همچنین در مرحله آمادگی، سرمایه انسانی، بیشترین اثربخشی با ضریب کانونی 25/0 دارد، به ترتیب سرمایه مالی، سیاسی و فرهنگی و نهایتاً سرمایه اجتماعی و طبیعی و فیزیکی که معنادار نمی باشند. همچنین در مرحله کاهش سرمایه مالی بیشترین تأثیرگذاری را در تاب آور سازی جامعه با ضریب کانونی 28/0 بر عهده دارد. در مرحله بازیابی نیز که ناظر بر دوره پس از خشک سالی می باشد، سرمایه فرهنگی بیشترین نقش را با ضریب کانونی 21/0 ایفا می کند.

افزایش بی رویه جمعیت شهری در سال های اخیر موجب افزایش بیش ازپیش مصرف و درنتیجه تولید انواع پسماند در مناطق شهری گردیده است. در حال حاضر یکی از مهم ترین مسائل زیست محیطی در شهر تبریز مدیریت پسماند شهری است. آگاهی از نظرات و مشارکت شهروندان در مدیریت پسماند ضروری است. بنابراین هدف از تحقیق حاضر، شناسایی و تبیین پیشران های کلیدی موثر بر مشارکت شهروندان در مدیریت پسماند شهری می باشد. روش تحقیق حاضر، توصیفی تبیینی با اهداف کاربردی- توسعه ای است. داده های موردنیاز به دو شیوه اسنادی و میدانی جمع آوری شده است. جامع ه آماری، کلیه شهروندان کلان شهر تبریز می باشد. نتایج نشان داد که امتیاز حاصله در طیف لیکرت برابر با 3.08 می باشد. بالاترین میانگین ها مربوط به مناطق 1 و 2 و 9 و 5 به ترتیب برابر با 3.15، 3.13، 3.12 و 3.11 و کمترین مربوط به منطقه 4 برابر با 3.03 می باشد. علی الرغم نتایج حاصله به دلیل پایین بودن میانگین های مکتسبه احتمال به وجود آمدن ناپایداری وجود دارد. با استخراج 44 عامل، با اعمال نظر 50 خبره نسبت به تعیین میزان اهمیت عوامل و با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل/ ساختاری در نرم افزار میک مک فازی به تبیین روابط بین آن ها پرداخته شد. نتایج نشان داد که تأثیرگذارترین عوامل مستقیم شامل، ظرفیت سازی اجتماعی، مشارکت فعال افراد ذی نفع، اعتماد اجتماعی، سرمایه اجتماعی، نهادها و سازمان های جامعه مدنی (CSO)، برقراری تعامل بین مشارکت کننده و مشارکت شونده، آموزش حقوق و تکالیف شهروندی و NGO و نقش آن می باشد. عوامل به دست آمده مبین نقش عوامل اجتماعی، زیرساخت های فرهنگی و در حالت کلی برنامه ریزی پایین به بالاست که در سال های اخیر با بازخوردهای مثبت و تجارب موفق در سراسر جهان همراه بوده اند.

در اکثر کشورهای درحال توسعه، داده های جامع مرجع مکانی دقیق خاک هنوز در دسترس نیست. FAO از طریق پایگاه داده هماهنگ شده جهانی خاک، نقشه جهانی را آماده سازی کرد. هدف این مطالعه ارزیابی جزئیات موردنیاز نقشه منطقه ای در مقایسه با نقشه جهانی خاک حوزه آبخیز تالار با استفاده از مدل SWAT بود. در این مدل، داده های اقلیمی 2017-2004 برای شبیه سازی رواناب استفاده شد. دو سال اول به عنوان دوره گرم کردن مدل، سال های 2015-2005 جهت واسنجی و 2017-2016 برای صحت سنجی مدل بکار گرفته شد. تحلیل حساسیت و عدم قطعیت در نرم افزار SWAT-CUP با کمک الگوریتم SUFI-2 انجام شد. ارزیابی مدل با استفاده از آماره های ضرایب تبیین (R2) و نش- ساتکلیف (NSE) انجام شد. پارامتر ظرفیت آبِ قابل دسترس خاک، پارامتر حساس تعیین شد. بارش (جریان روزمینی) قبل از واسنجی، 7/32 درصد (جهانی) و 3/29 درصد (منطقه ای) شبیه سازی شد. پس از واسنجی بر اساس نقشه خاک منطقه ای (NSE=0.56 و R2= 0.74) و جهانی (NSE=0.56 و R2= 0.64) و در مرحله صحت سنجی نیز به ترتیب منطقه ای (NSE=0.59 و R2= 0.76) جهانی (NSE=0.62 و R2= 0.75) برآورد گردید. نتایج بیانگر عملکرد قابل قبول مدل در شبیه سازی جریان بود. زیر حوضه 9 (جنگل برگ ریز) و 14 (چراگاه تابستانه) به ترتیب کمترین و بیشترین سهم را در تولید رواناب داشتند. نقشه منطقه ای نتایج مطمئن تری ارائه نمود. اگرچه اطلاعات اضافی ارائه شده نقشه منطقه ای ضمن تغییر پارامترهای بهینه شده در مدل، فاقد تأثیر بر جریان خروجی حوضه است، نتایج حاکی از عدم تأثیر قابل توجه نقشه خاک منطقه ای، بر پیش بینی جریان بود و می توان در صورت عدم دسترسی آن، از اطلاعات نقشه خاک جهانی استفاده کرد.

بسیاری از صاحب نظران و برنامه ریزان منطقه ای معتقدند، توسعه چندمرکزی، می توانند تعادلی میان رشد، پراکندگی و فشردگی ایجاد کنند و ضمن حفاظت از اراضی، با کاهش سفرهای وسایل نقلیه موتوری از انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از آن بکاهند. بر این اساس، مقاله حاضر در پی آن است تا با بررسی ارتباط میان چند مرکزیتی یا تک مرکزیتی 31 استان کشور، الگوی سفر و پراکنده رویی، درک تصمیم سازان را نسبت به کاربست آن تقویت کند. بدین ترتیب، منطق پژوهش حاضر قیاسی و مبتنی بر روش های توصیفی و همبستگی است. ابتدا با استفاده از دو معیار توزیع اندازه شهرها و پراکنش فضایی مراکز، میزان چند مرکزیتی استان های کشور تعیین شد. سپس با استفاده از همبستگی پیرسون، ارتباط میان شاخص های ساختار فضایی و متغیرهای پراکنده رویی و الگوهای سفر در سطح استان های کشور موردبررسی شد. نتایج نشان می دهد، استان های چند مرکزی تر، به ازای هر نفر (شخصی و عمومی) سفرهای بیشتری تولید می کنند. همچنین بین پراکنش فضایی شهرها، میزان چند مرکزیتی استان ها و مصرف انرژی ناشی از حمل ونقل، پیوندی مثبت و معنادار (825/0) وجود دارد. اگرچه، در نگاه اول، افزایش سهم سفرها با خودرو شخصی، می تواند تهدیدی در مناطق چندمرکزی به نظر آید اما با توجه به تقاضای سفر می تواند توجیهی اقتصادی برای تقویت حمل ونقل عمومی و فرصتی برای کاهش آلودگی ها به خصوص در مناطق کلان شهری چندمرکزی باشد. به علاوه، بین توزیع اندازه شهرها، تعداد و مساحت پروانه های ساختمانی پیوندی معکوس (به ترتیب، 37/0- و 36/0-) برقرار است که می تواند حاکی از تضعیف محرک های اقتصادی برای پراکنده رویی در شهرها باشد. در نهایت، به نظر می رسد الگوی چندمرکزی- فشرده می تواند ساختار مناسب تری برای توسعه پایدار باشد.

ارزیابی بافت کالبدی شهر بابل با توجه به ویژگی های محلی و ساختار فضایی شهر و دلایل نیازمندی آن به بازساخت فضایی از منظر رویکرد شهر هوشمند ضروری است، چراکه مدیریت شهری می تواند حوزه های تعریف شده ای برای مناطق شهر در نظر بگیرد که باید همراه با استانداردهای تکنولوژیک و سیاست های متناسب باززنده سازی اقتصادی و اجتماعی روز در قالب توسعه فناورانه به مدد شهر هوشمند باشد. این پژوهش در زمره تحقیقات کاربردی است که با روش تحلیلی و رویکرد کمی انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل دو بخش خبرگان، که تعداد 20 نفر بر اساس نمونه گیری در دسترس و ساکنان شهر بابل مبتنی بر فرمول کوکران و نمونه گیری تصادفی می باشد. برای داده ها از دو روش سوارا، تعیین میزان اهمیت شاخص ها، و واسپاس، رتبه بندی مناطق شهری بهره گرفته شد. همچنین از آزمون های تی، تحلیل واریانس (ANOVA)، همبستگی، رگرسیون و آزمون تعقیبی شفه در نرم افزار SPSS و معادلات ساختاری در نرم افزار Amos استفاده شده است. مطابق نتایج، شاخص های اقتصاد هوشمند، دولت هوشمند، زندگی هوشمند، شهروند هوشمند، محیط زیست هوشمند و جابه جایی هوشمند، به ترتیب، در تحقق شهر هوشمند دارای اهمیت هستند. همچنین بر اساس نتایج واسپاس، منطقه یک شهر بابل از وضعیت مطلوب تری برخوردار است. لذا ضروری است تا متولیان امر توجه ویژه و برنامه ای کاربردی برای منطقه 2 و به طورکلی بافت شهر بابل در راستای هوشمند سازی و تحقق توسعه پایدار داشته باشند

امروزه برند سازی شهری نقش ضروری در فرآیند توسعه پایدار ایفا می کند که با توجه به رشد روزافزون توسعه شهری در ابعاد فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی و ... نیاز به یک برنامه ریزی هدفمند و جامع برای همگام شدن با توسعه پایدار می باشد. این پژوهش به تحلیل شاخص های برند سازی شهری و تأثیر آن بر توسعه پایدار می پردازد تا بتوان با بررسی وضعیت موجود به بهبود توسعه و برند سازی شهری و به تبع رسیدن به توسعه پایدار در استان کمک نماید. روش های جمع آوری اطلاعات، مطالعات کتابخانه ای و پرسشنامه می باشد. جامعه آماری این پژوهش متشکل از دو گروه می باشد. گروه اول را خبرگان آگاه به موضوع که تعداد افراد موجود در این جامعه آماری نامشخص و حجم نمونه مورداستفاده 50 نفر و گروه دوم شامل سیاست گذاران و مدیران ارشد، کارکنان دارای تحصیلات عالی در استان بوشهر با تعداد 37751 نفر می باشند و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 382 نفر تعیین شده است. داده های مورداستفاده از طریق 4 پرسشنامه که روایی و پایایی آن ها مورد تأیید قرارگرفته است، جمع آوری گردیدند و برای اندازه گیری سازه ها و روابط بین آن ها از روش معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی و نرم افزارSMART PLS   استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که 9/89 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیر مستقل تحقیق پیش بینی می شود و در سطح اطمینان 95 درصد، متغیر برند سازی شهری با مقدار آماره تی 8/19 مدل توسعه رابطه مثبت و معناداری دارد. علاوه بر این نتایج نشان داد برند سازی شهری با ضریب مسیر 948/0 تأثیر مثبت و بسیار قوی  بر توسعه پایدار دارد.

حقیقت زیست پذیری با توجه به اینکه اشاره به درجه تأمین ملزومات یک جامعه بر مبنای نیازها و ظرفیت افراد آن جامعه برای رشد و توسعه سکونتگاه های روستایی دارد یا به عبارتی زیست پذیری ترویج و توسعه مفاهیم کیفیت محیط زندگی مردم است تا بهترین شیوه های زیستی برای آن ها فراهم شود پژوهش حاضر باهدف شناسایی و تبیین عوامل موثر بر زیست پذیری سکونتگاه های روستایی با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی و ضریب همبستگی، به صورت روش پیمایشی انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق 6543 نفر از سرپرستان خانوارهای روستایی شهرستان ایلام می باشند. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران 363 نفر برآورد شده و نمونه ها به روش نمونه گیری سهمیه ای و به صورت تصادفی و با انتساب متناسب برای هر روستا انتخاب گردید. ابزار تحقیق پرسشنامه بوده که روایی محتوایی ابزار توسط کارشناسان خبره مورد تأیید قرارگرفته و تعیین پایایی آن با آلفا کرونباخ با 846/0 درصد مورد تأیید قرار گرفت. یافته های تحقق نشان می دهند که، بعد اجتماعی با ضریب همبستگی 780/. و ضریب تبیین 73/66 درصد، بعد اقتصادی با ضریب همبستگی 593/0 و ضریب تبیین 66/73 درصد، بعد کالبدی با ضریب همبستگی 587/. و ضریب تبیین 12/68 درصد و بعد زیست محیطی با ضریب همبستگی 585/0 و ضریب تبیین 23/23 درصد بر زیست پذیری سکونتگاه های روستایی شهرستان ایلام تأثیرگذار می باشند. نتایج نیز بیانگر مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر زیست پذیر در بعد اجتماعی، کارگروهی با 782/0، در بعد اقتصادی وجود پس انداز و مناسب بودن هزینه های زندگی در روستا با 897/0 و 854/0، در بعد کالبدی دسترسی به کاربری های خدماتی در سطح منطقه با 821/0 و در بعد زیست محیطی عدم قرارگیری منازل در مسیر سیلاب با 794/0 می باشند.

با توجه به تداوم خشک سالی و اثرات مخرب آن بر بخش های مختلف اقتصادی-اجتماعی استان خراسان رضوی این مطالعه به منظور بررسی تغییرات مکانی-زمانی خطر خشک سالی در استان و ارزیابی آسیب پذیری در برابر آن هدف گذاری شده است. بدین منظور از مجموعه داده های هواشناسی طی دوره 70 ساله (2020-1950) و شاخص های خشک سالی همچون شاخص بارش استاندارد (SPI)، شاخص بارندگی (RAI) و شاخص z (ZSI) به منظور ارزیابی وضعیت خشک سالی منطقه در چهار مقیاس زمانی 3، 6، 12 و 24 ماهه استفاده گردید. سپس خطر خشک سالی و آسیب پذیری با استفاده از چهار شاخص مخاطره خشک سالی (DHI)، شاخص مواجهه با خشک سالی (DEI ، شاخص آسیب پذیری خشک سالی (DVI) و شاخص خطر خشک سالی ترکیبی (DRI) مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس نتایج شاخص DHI خشک سالی های شدید و خیلی شدید منطبق بر قسمت های شرق، مرکز و جنوب می باشد که می تواند به دلیل افزایش مصرف آب ناشی از توسعه جمعیت، توسعه کشاورزی و صنایع و همچنین تغییرات آب و هوایی باشد. بر اساس نتایج شاخص های DVI و DRI مناطق منطبق بر خشک سالی های شدید و خیلی شدید در قسمت های جنوبی، غربی و مرکزی است. شاخص DEI نشان داد که در قسمت های مرکزی، شرقی و جنوبی استان بخش کشاورزی به دلیل وابستگی بیش ازحد به ذخیره رطوبتی خاک، نخستین بخشی است که تحت تأثیر اثرات مخرب خشک سالی قرار می گیرد. نقشه های خطر خشک سالی نشان دهنده احتمال مواجهه منطقه با شرایط بسیار خشک بوده و منابع آب منطقه را در کوتاه مدت و میان مدت تحت تأثیر قرار می دهد

 کیفیت محیط سکونتی یکی از موضوعات متداول در زمینه مباحث محیطی است که بر روابط بین افراد و محیط سکونتی شان در سطوح مختلف (مسکن و محله و شهر) متمرکز است. بنابراین در این مقاله، مؤلفه های کیفیت سکونتی در بافت فرسوده شهر جهرم ارزیابی شده است. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی- تحلیلی است. گردآوری اطلاعات با روش های مطالعات کتابخانه ای و پیمایش میدانی و ابزار پرسشنامه انجام گرفته است. حجم نمونه برای پر کردن پرسشنامه توسط فرمول کوکران تعیین و به تعداد 321 نفر تعیین شده است. یافته های پژوهش با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری در محیط نرم افزار آموس و اس پی اس اس مورد تحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل داده ها، وضعیت سکونتی در بافت فرسوده شهر جهرم در وضعیت نامناسب قرار دارد. همچنین، بر اساس نتایج به دست آمده مشخص گردید شاخص دسترسی به خدمات و امکانات بیشترین تأثیر در کیفیت سکونتی بافت فرسوده شهر جهرم دارد. در این زمینه، نقش و اثر دسترسی به مراکز درمانی، خرید، تفریحی، ورزشی، مذهبی، آموزشی و غیره از سایر شاخص های دسترسی بیشتر بود که میزان بار عاملی آن برابر 75/0 است. بنابراین وضعیت کیفی سکونتی در بافت فرسوده شهر جهرم در سطحی نامناسب قرار داشته و شاخص های کیفیت سکونتی در این زمینه دارای نقش شگرفی هستند که با بهبود وضعیت این شاخص ها نظیر سطح دسترسی ها، کاهش آسیب های اجتماعی و افزایش امنیت اجتماعی و سایر موارد در جهت بهینه تر شدن کیفیت سکونتی در بافت فرسوده شهر جهرم اقدام کرد.

امروزه در جهان تغییرات اساسی و چشمگیری در نگرش به مخاطرات طبیعی دیده می شود، به طوری که دیدگاه غالب از تمرکز صرف بر کاهش آسیب پذیری به افزایش تاب آوری در مقابل سوانح تغییر پیداکرده است، این پارادایم با رویکرد چند رشته ای و برنامه ریزی، تاب آوری را جهت افزایش ظرفیت سیستم های اکولوژیکی به کار می برد. هدف از انجام این پژوهش، سنجش و ارزیابی وضعیت تاب آوری کالبدی - اجتماعی محلات شهر اسفراین در برابر سوانح طبیعی (زلزله) است. از لحاظ هدف توصیفی تحلیلی و از لحاظ کاربست نتایج  پژوهشی کاربردی است. برای جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای، پرسش نامه و داده های مرکز آمار ایران در سال 1395 بهره گرفته شده است. همچنین جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات از روش رتبه بندی ما باک و نرم افزارهای ARCMAP و EXCEL بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد بر اساس شاخص های تاب آوری کالبدی - اجتماعی کل، محلات 7، 8، 9، 10، 11، و 12 که محلات شمال غربی شهر را تشکیل می دهند دارای بیشترین میزان تاب آوری بوده و محلات 18، 19، 20 و 6 در نواحی شرقی و مرکزی دارای تاب آوری کمتری هستند. به طورکلی محلات شهری اسفراین از لحاظ شاخص های تاب آوری کالبدی - اجتماعی در وضعیت یکسانی قرار نداشته و شاهد نابرابری فضایی در این شهر هستیم. بر طبق نتایج نواحی شرق شهر دارای کمترین میزان تاب آوری هستند چراکه دارای بافت قدیمی مسکونی و تراکم جمعیتی بسیار بالاتری هستند که نیازمند توجه ویژه برای برون رفت از وضعیت موجود هستند.