اعظم رستمی

گسترش آموزش زبان فارسی در مؤسسه ها و مراکز دانشگاهی مختلف در ایران و تقاضای فارسی آموزان خارج از ایران برای شرکت در این دوره ها به دلایل گوناگونی، دست اندرکاران امر را بر آن داشت تا شیوه واحدی را برای سنجش میزان دانش زبانی فارسی آموزان ارائه کنند. این امر سبب طراحی آزمون های سامفا و آمفا شد. در این راستا، مرکز زبان فارسی دانشگاه الزهرا هم بنا به اعلام نیازِ یکی از مراکز آموزش زبان فارسی، اقدام به طراحی یک آزمون بسندگی با نام آسپا نمود. مقاله حاضر، به بررسی زوایای مختلف این آزمون و میزان پایایی و روایی آن می پردازد. تعداد فارسی آموزان شرکت کننده در این مطالعه 41 نفر از دانشجویان دوره های آموزش زبان فارسی در شهر مشهد بودند. یافته های این آزمون نشان می دهد که بخش واژگان و دستور از سطح آسانی بیشتر و نوشتن از سطح سختی بالاتری در جامعه آماری موردِ بررسی برخوردار است. لازم به گفتن است که برای سنجش پایایی این آزمون از روش آلفای کرونباخ و به منظور سنجش میزان روایی محتوایی آن از دیدگاه های 20 کارشناس آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان بهره گرفته شد. نتایج این بررسی نمایانگر آن است که این آزمون دارای پایایی و روایی محتوایی مناسبی است. بررسی شاخص روایی محتوایی این آزمون نشان می دهد که مهارت های دستور و نوشتن با کسب 90% دیدگاهِ مساعد کارشناسان، بالاترین میزان و در پرسش های مربوط به مهارت خواندن کمترین روایی محتوایی را دارد. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که آسپا به عنوان آزمون سنجش سطح بسندگی زبان فارسی از پایایی و روایی مطلوبی برخوردار است و می توان از آن برای سنجش مهارت های زبانی فارسی آموزان استفاده کرد.

در مطالعه حاضر به بررسی شاخص های بینامتنیت ژنتی در نوشتار فارسی آموزان خارجی پرداخته شده است. این شاخص ها تحت سه عنوان بینامتنیت صریح، غیرصریح و ضمنی آمده اند. داده های گروه آزمایش در این پژوهش از میان 20 برگۀ انشای فارسی آموزان موسسه دهخدا جمع آوری شده است. شرکت کنندگان در این پژوهش در دو گروه آزمایش و کنترل دسته بندی شده اند. آزمودنی های گروه آزمایش بیست نفر از فارسی آموزان در سطح فوق میانی بودند و افراد گروه کنترل، دو نفر فارسی آموز سطح فوق میانی این موسسه بودند که به طور تصادفی انتخاب شدند. نتایج حاصل از بررسی این داده ها نشانگر استفاده از شاخص بینامتنیت صریح و به میزان کم در نوشتار این فارسی آموزان بوده است. در بررسی این داده ها به دنبال یافتن شاخص های بینامتنیت ژنتی در ارتباط با منابع آموزشی مهارت خواندن بودیم. تلاش برای تغییر شیوۀ آموزش مهارت خواندن در گروه کنترل و آموزش کاربردی مواد آموزشی در ارتباط با مهارت های نوشتن و صحبت کردن سبب بهبود این شاخص و افزایش میزان به کارگیری آن در تولیدات نوشتاری فارسی آموزان شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که آموزش در گروه کنترل سبب بهبود ارجاعات متنی به طور خاص و استفاده از عبارت ها و جملات تدریس شده در نوشتار فارسی آموزان شده است. البته به دلیل محدود بودن دانش فارسی آموزان به منابع آموزشی ارائه شده، شاخص بینامتنیت صریح همچنان تنها شاخص به کار رفته در تولیدات نوشتاری این فارسی آموزان باقی ماند. 

تحقیـق حاضـر بـه بررسـی و نقـد کتـاب فارسـی بـه فارسـی اثـر شـکوفه شـهیدی میپـردازد. ایـن کتـاب بـا هـدف تدریـس بـه کسـانی کـه هیـچ گونـه آشـنایی بـا زبـان فارسـی ندارنـد، نوشـته شـده اسـت. درسهـای آن از آمـوزش الفبـا شـروع شـده و بـه آمـوزش چهـار زمـان میپـردازد. ایـن کتـاب بـرای یـک دوره 90سـاعته طراحـی شـده اسـت. در ایـن کتـاب 85تمریـن وجـود دارد. 35تمریـن اولیــۀ کتــاب در درس اول بــرای آمــوزش الفبــا بــه کار رفتهانــد و تمرینهــای 36تــا 85کتــاب از درس دوم تــا چهاردهــم کتــاب آورده شــدهاند. دو درس آخــر کتــاب فاقــد تمریــن اســت. در ایــن پژوهـش برآنیـم کـه بـا تکیـه بـر چارچـوب الیـس ( )2003بـه نقـد ایـن کتـاب بپردازیـم. باتوجـه بـه تحلیلهـای انجـام شـده در قالـب ایـن چارچـوب، میتـوان دریافـت کـه در بیشـتر تمرینهـای ایـن کتـاب شـکل طراحـی تمریـن بـه صـورت تمریـن نوشـتاری اسـت کـه در طـی آن همـۀ زبانآمـوزان یــک فعالیــت مشــترک را انجــام میدهنــد. در ایــن قالــب، تعامــل زبانآمــوزان بــه صــورت کامــا یکطرفــه اســت؛ یعنــی «زبانآمــوز معلــم.» در ایــن راســتا نتایــج ایــن بررســی حاکــی از آن اســت کـه باتوجـه بـه نـوع تمرینهـای طراحـی شـده در ایـن کتـاب کـه برپایـۀ آمـوزش دسـتور و بـا انجـام مکانیکــی فعالیتهایــی کــه گاهــی نوشــتاری هســتند، شــکل گرفتــه، نمیتــوان ایــن کتــاب را در چارچـوب الیـس ( ،)2003کتابـی تلکیفمحـور دانسـت و نویسـندگان ایـن کتـاب بـا توجـه بـه شـکل و قالـب آمـوزش طراحـی شـدۀ خـود بیشـتر از روش دسـتورترجمه اسـتفاده کردهانـد تـا یـک روش ارتباطـی.

مقاله حاضر به بررسی مروری پژوهش های انجام شده در حوزه خطاهای املایی، در زبان های فارسی و انگلیسی می پردازد. این مطالعه در پی پاسخ به این سوالات است که اولاً چه عواملی سبب ایجاد خطاهای املایی در مطالعات مزبور شده اند. ثانیا مهمترین عامل ایجاد کننده خطا در این پژوهش ها چیست. در این راستا ابتدا به بررسی پژوهش های انجام شده در حوزه مشکلات املایی در زبان فارسی و انگلیسی پرداخته شد و سپس مطالعات مربوط به مساله عمق خط و تاثیر آن بر ایجاد خطاهای املایی در قالب جانشین سازی نویسه مورد بررسی قرارگرفت. یافته های حاصل از این تحقیق بیانگر این مطلب هستند که تحقیقات در این حوزه در زبان فارسی به دو دسته توصیف زبان شناختی خطاها و بررسی مشکلات خط فارسی در قالب خطاهای املایی تقسیم می شوند. این پژوهش ها در زبان انگلیسی به سمت بررسی مشکلات املایی در قالب مدل های ریاضی و کارهای آماری پیش رفته اند و در تحقیقات اخیر دامنه آن ها تا مطالعه تاثیرعمق خط و ارتباط تنگاتنگ آن نه تنها با مشکلات املایی، بلکه مسائل خواندن گسترش یافته است. در این ارتباط بیشترین خطاهای املایی گزارش شده از پژوهش های مختلف در سطح جانشین سازی نویسه و در ارتباط با عمق خط بوده اند.

در تدریس زبان دوم، آموزش واژه ها با روش های مختلف نقش مهمی درارتقای دانش واژگانی زبان آموزان دارد. در این مطالعه، بر آموزش واژه های مشتق تمرکز شده است که به دو روش مستقیم و غیرمستقیم تدریس می گردد. در آموزش مستقیم به طور خاص از راهکار تجزیه واژه و آموزش نقش و معنای پسوندها استفاده شده و در آموزش غیرمستقیم، متن هایی در اختیار زبان آزموزان قرار گرفته که حاوی واژه های مشتق است. در این پژوهش، 40 نفر از فارسی آموزان مؤسسه دهخدا در سطح میانی یک، در قالب دو گروه کنترل و آزمایش، بررسی شده اند. آن ها در یک آزمون یکسان که دو بار به عنوان پیش آزمون و پس آزمون انجام شد، شرکت کردند. تحلیل داده ها از طریق آزمون تی مستقل نشان داد که این دو گروه در پس آزمون با یکدیگر تفاوت معناداری دارند؛ به این معنا که گروه آزمایش که پسوندها را به طور جداگانه همراه با نقش دستوری و معنای آن ها آموزش دیده بود، عملکرد بهتری نسبت به گروه کنترل داشت که تنها متن هایی حاوی واژه های مشتق در اختیار داشت. البته در تحلیلی دیگر مشخص شد که هر دو گروه پس از برخورد با واژه های مشتق، چه از طریق آموزش مستقیم و چه از طریق برخورد با متن های بیشتر، پیشرفت معناداری در یادگیری واژه های مشتق داشته اند. بنابراین می توان گفت تمرکز بر تدریس واژه های مشتق هم از طریق رویکرد غیرمستقیم و هم از طریق رویکرد مستقیم به آموزش «وندها»، می تواند دانش واژگانی زبان آموزان را افزایش دهد؛ اما روش مستقیم تأثیر چشم گیرتری دارد