درخت حوزه‌های تخصصی

امروزه مراکز علمی و پژوهشی نقش بسیار مهمی در پیشرفت و توسعه جوامع ایفا می کنند. نظام آموزش و پژوهش و سازمانهای متولی آن به لحاظ پیروی از الگوهای جوامع صنعتی کمتر توانسته اند ارتباط منطقی لازم را با شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور برقرارکنند، این امر قبل از هر چیز ریشه در عدم شناخت واقعی از محیط دارد و الگوهای بکار گرفته شده از تناسب لازم با وضع- موجود برخوردار نیستند، یکی از عمده تربن موانع در راه تحقق اهداف مراکز علمی و پژوهشی مانند دإنشگاهها،- کتابخانه ها و مراکز تحقیق و توسعه در جامعة اطلاعاتی که اطلاعات در آن بسرعت تولید می شود و در اختیار دیگران قرار میگیرد، ساختار سازمانی آن مراکز است زیرا به جای تسهیل در جریان روند تولید و در اختیار قرار دادن اطلاعات، مواخ بیشماری را در این راه ایجاد میکندکه مستلزم بازنگری و تجدیدنظر و طراحی مجدد با توجه به مقتضیات امروزی است. در این مقاله سعی شده اسلت با بررسیهای انجام شده، ساختار سازمانی مناسب برای این مراکز پیشنهاد شود.

هدف: هدف از پژوهش حاضر، کشف میزان آگاهی از خود-آرشیوی توسط نویسندگان پرتولید ایرانی بر اساس نمایه های استنادی مؤسسه اطلاعات علمی (آی. اس. آی) در حوزه های علوم و علوم اجتماعی می باشد. روش: روش پژوهش حاضر، توصیفی- پیمایشی و از نوع مشاهده است و داده های مورد نیاز پژوهش با مرور وبسایت های 80 نویسنده پرتولید ایرانی در چهار رشته از علوم (شیمی، زیست شناسی، ریاضیات، علوم کامپیوتر و سیستم های اطلاعاتی) و چهار رشته از علوم اجتماعی (علوم اجتماعی، اقتصاد، روان شناسی و مدیریت) به دست آمده است. نرم افزار به کار رفته جهت تجزیه و تحلیل داده ها، نرم افزار اکسل می باشد. یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد که میزان آگاهی نویسندگان پرتولید ایرانی از این مفهوم بسیار کم است؛ چنانچه از چهار رشته علوم، نویسندگان پرتولید ایرانی در رشته ریاضیات با %25/3 درصد بیشترین سطح خود-آرشیوی را در زمان انجام پژوهش داشته اند. همچنین، پژوهش نشان می دهد که نویسندگان پرتولید ایرانی در حوزه علوم اجتماعی هیچ اقدامی مبتنی بر خود-آرشیوی نداشته اند. علاوه بر این، نسبت خود-آرشیوی ممکن به خود-آرشیوی تحققیافته در کلیه رشته ها قابل ملاحظه است. بیشترین سطح خود-آرشیوی ممکن در میان رشته های علوم مربوط به زیست شناسی و کمترین سطح مربوط به علوم کامپیوتر و سیستم های اطلاعاتی است؛ در حالی که کمترین اختلاف میان خود-آرشیوی ممکن و خود-آرشیوی تحققیافته نیز در علوم کامپیوتر و سیستم های اطلاعاتی به چشم می-خورد. علاوه بر این، بیشترین سطح خود-آرشیوی ممکن در میان رشته های علوم مربوط به رشته اقتصاد است. اصالت/ارزش: به نظر می رسد علی رغم اینکه در سال های اخیر خود-آرشیوی به عنوان یکی از مؤثرترین روش های اشاعه اطلاعات بوده است، اما این مفهوم آن چنان که شاید در میان محققان پرتولید ایرانی به کار گرفته نشده است. نتایج این پژوهش به پژوهشگران امکان آشنایی با این مفهوم و وضعیت خود-آرشیوی در حوزه های مورد مطالعه را می دهد و از این طریق افق های نوینی را جهت اشاعه و دسترس پذیر ساختن آثار علمی آشکار می سازد.

هدف: شناسایی آموزش های مورد نیاز برای پرورش مهارت های کتابداران برای خدمت به کاربران با آسیب بینایی است. روش/ رویکرد پژوهش: با استفاده از روش تحلیل محتوا، مهارت ها و تخصص های لازم برای کتابداران در قالب 21 مقوله از منابع استخراج شد؛ و سپس با استفاده از پرسشنامه آنلاین، رویکرد کتابداران کتابخانه های نابینایان و استادان رشته کتابداری در ایران بررسی شد. یافته ها: اکثر کتابداران و همچنین اساتید رشته کتابداری و اطلاع رسانی برنامه های آموزشی موجود را به منظور کسب مهارت های لازم برای ارائه خدمات کتابخانه ای به کاربران با آسیب بینایی کارآمد نمی دانند. حدود 85 درصد کتابداران و 55 درصد استادان با اختصاص یک درس اختصاصی به این موضوع موافق هستند. موضوعاتی که باید در این درس مورد بحث قرارگیرند، اولویت بندی شده اند. نتیجه گیری: ، دانشجویان رشته کتابداری نیاز مبرمی به آشنایی با مسائل مرتبط با کاربران با آسیب های بینایی- و به طور کلی کاربران با معلولیت های جسمانی و روانی- دارند. با وجود اینکه در مورد موضوعات مورد نیاز برای آموزش مهارت های مربوطه، فاصله زیادی بین عمل و نظر در رشته کتابداری وجود ندارد، اما این فاصله در مورد اختصاص یک درس اختصاصی بیشتر است. همچنین با توسعه فناوری های مختلف در کتابخانه ها، موضوعات مرتبط با آنها بیشتر مورد ترجیح کتابداران و استادان است.

هدف: ارزیابی وضعیت اخلاق حرفه ای کتابداران کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و تأثیر آن بر عملکرد شغلی آنهاست. روش/رویکرد پژوهش: با استفاده از پرسشنامه نظر 92 نفر از کتابداران کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی که به روش تصادفی ساده انتخاب شده اند پیمایش شده است. یافته ها: میانگین همه مؤلفه ها و عامل کلی اخلاق حرفه ای کتابداران تفاوت معناداری با میانگین نظری مؤلفه ها دارد و بالاتر از آن است؛ به جز ""ارتقای معلومات و مهارت های شغلی""، میانگین های به دست آمده برای همه مؤلفه های عملکرد کتابداران بالاتر از میانگین نظری است. نتیجه گیری: برای ارائه هر چه بهتر خدمات، لازم است کتابداران با آموزش و تشویق، از اصول اخلاقی حرفه آگاه شوند.

دانشکده های دکومانتاسیون، کتابداری و مدیریت اطلاعات سنّت هایی را به ارث برده اند: کتابشناسی، دکومانتاسیون، کتابداری، ذخیره و بازیابی اطلاعات، پردازش اطلاعات، اطلاع سنجی ، ارتباطات، آرشیو، نظام های اطلاعاتی، نشر، و غیره. کار ما [کتابداران] با مدارک (شامل کتاب ها، پیشینه ها، داده ها، گفتارها، عناصر نمادین ) و نیز تولید، اشاعه و بهکارگیری دانش در جامعه مرتبط است. اگر در این باب بیندیشیم که چه کسی و چرا از مدارک استفاده میکند، دامنه [این حوزه] وسیع تر هم میشود. ما با مسائل بسیار پیچیده ای مواجه هستیم: درک و باور انسانی، فناوری اطلاعات، و سیاست های اجتماعی. مسائل عقلانی و مشکلات عملی مربوط به اهمیت و پیچیدگیهای اجتماع نیز از جملة این مسائل اند. فناوریهای جدید (نگارش، چاپ، رقومیکردن، ارتباطات راه دور) ابزار جدید و نه اهداف نو را شامل میشوند. ما میتوانیم و باید به موازات تغییراتی که فناوری موجب میگردد، دربارة هر چیزی بازاندیشی و بازآفرینی نماییم. توجه این دانشکده ها بر روی تعداد محدودی از دانشجویان متمرکز شده است. آموزش حرفه گرا باعث سلب علاقه نسبت به ماهیت این حوزه میگردد. یک برنامة حرفه گرای مطلوب برمبنای درآمیختگی بیشتر با تولید، اشاعه و استفادة از دانش شکل میگیرد. روش دانش اندوزانه، عالمانه و انتقادی آن است که مبتنی بر فنون رسمی (الگوریتم ها) و علوم اجتماعی ( مردم شناسی فرهنگی ، جامعه شناسی تحلیل خط مشی ) و نیز علوم انسانی (علم بیان ، معناشناسی ، معرفت شناسی ) باشد. اهمیت ما به واسطة اهمیت مشکلات و ارتباط آموزش، پژوهش، و نیز خدمات عمومی ما در مواجهه با آن مشکلات است.

هدف: شناسایی نگرش کتابداران شاغل در کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی در مورد نقش و آیندة حرفه ای خود و عوامل کلیدی مؤثر بر آن. روش/ رویکرد پژوهش: پیمایشی- توصیفی از نوع کاربردی است. جامعة پژوهش کلیة کتابداران شاغل در بخش های مختلف کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی (80 نفر) بودند. از پرسشنامه به عنوان ابزار گردآوری داده ها در سه بخش عوامل درونی، بیرونی، و نگرشی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی و شاخص های پراکندگی همبستگی و آزمون دوجمله ای صورت گرفت. یافته ها: از 80 نفر کتابدار شاغل در کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی تعداد 64 نفر دانش آموختة رشتة کتابداری و اطلاع رسانی بودند. میانگین اهمیت به عوامل درونی، بیرونی، و نگرشی به ترتیب 09/4، 17/3، و 07/4 در مقیاس 5 محاسبه شد. آزمون دوجمله ای با اطمینان بالا (95%) تأییدکنندة اهمیت بالای عوامل درونی، بیرونی، و نگرشی است. ضریب همبستگی، ارتباط معناداری در نقش مؤثر عوامل درونی بر نگرش مثبت کتابداران نشان داد. نکتة قابل اهمیت این است که کتابداران به خوبی از شرایط حاکم بر این رشته و ارتباط تنگاتنگ آن با فناوری های نوین اطلاع داشتند و برای انطباق با آن تلاش می کنند. نتیجه گیری: برای پاسخگویی به نیازهای آتی کتابداران، بازنگری در ساختار تشکیلات اداری و آموزشی کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی در اولویت است. این اولویت زمینه را برای ترمیم تأثیر عوامل بیرونی بر نگرش حرفه ای کتابداران نسبت به جایگاهی که در آیندة حرفه خواهند داشت فراهم می کند.