درخت حوزه‌های تخصصی

- در آستانه پنجاهمین سالگرد تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، ضروری است درباره تاثیر جهانی‌شدن بر حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که در اعلامیه جهانی و به شکل گسترده‌تر در میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به رسمیت شناخته شد، بیندیشیم. گرچه جهانی‌شدن معانی متفاوت و گوناگونی دارد، درعین حال پدیده‌ای است که تغییرات بنیادینی را درون هرجامعه‌ای سبب شده است.

ترجمه حاضر ضمن بیان نظرات مخالفان و موافقان کارکرد رسانه‌ها، باتکیه برنظر لئوشی‌یر، ساختار رسانه‌ها را به دنیای ارتباطات، اطلاعات و مبادلات تقسیم می‌کند و پس از طرح سؤال‌هایی در زمینه تعیین محدوده مجاز خشونت رسانه‌ای که یک جامعه بدون آسیب جدی به بهداشت روانی و ثبات روحی افراد آن جامعه می‌تواند تحمل کند، کاربرد یا عدم کاربرد دستور کارهای اخلاقی در حرفه رسانه‌ها، که‌ در حرفه‌های دیگر برای تنظیم رفتار حرفه‌ای اعضای آن به کار می‌رود. معنادار بودن یا بی‌معنی بودن صحبت از اخلاق رسانه‌ای و... به این سؤال‌ها پاسخ می‌گوید.

دراین مقاله نویسنده پس از اشاره به تعاریف و مفاهیم واژه و بررسی آن‌ها، به وجه اشتراک همه آن‌ها یعنی انواع همگرایی در حوزه‌های جغرافیایی، اقتصادی،ارتباطی - فرهنگی، سیاسی- اجتماعی و نهایتا همگرایی اساسی یا حکومت جهانی می‌پردازد. از دیدگاه همگرایی جغرافیایی فرایند جهانی شدن‚ دنیا را کوچک‌تر و مردم دنیا را به هم نزدیک‌تر می‌کند و تحت تاثیر رویدادهای مختلف جهانی قرار می‌دهد. طرفداران این دیدگاه، جهانی‌شدن را حرکتی طبیعی، اجتناب‌ناپذیر و بدون دخالت قدرتی جهانی می‌دانند، اما نویسنده این تعریف را جامع قلمداد نمی‌کند و بعید می‌داند که ساکنان مناطق گوناگون کره زمین در بهره‌مندی از مواهب طبیعی اختلافی نداشته باشد. از دیدگاه همگرایی اقتصادی، نویسنده نقش قدرت‌های اقتصادی را درجانی شدن تعیین کننده و ادعای ازبین رفتن فقر از کشورهای جهان سوم را ناممکن می‌داند. بحث بعدی همگرایی ارتباطی و فرهنگی مبتنی بر توسعه ابزارهای ارتباطی و فناوری ارتباطات است. نویسنده به بررسی اصطلاح دهکده جهانی و یکسان‌سازی فرهنگ‌ها توجه می‌کند و در ارزیابی این دیدگاه در عین تاکید بروجود نقص در مفهوم و تعریف، اشعار می‌دارد که جهانی‌شدن، نابرابری در استفاده از ابزارهای ارتباطی را از بین نبرده بلکه بر شکاف قدرت ارتباطی مردم دنیا افزوده و زمینه‌ساز سلطه صهیونیزم بین‌الملل و امپریالیسم امریکا بررسانه‌های خبری شده است.

نگارنده در مقاله حاضر، نخست به تعریف جهانی‌شدن و علل آن پرداخته است. سپس با معرفی دو وجه غالب جهانی‌شدن یعنی وجه اقتصادی و فرهنگی، دیدگاه مخالفان این پدیده را با استناد به نظرات طیف‌های گوناگون فکری تحلیل و بررسی کرده است. در زمینه فرهنگی مولف معتقد است که هرچند پدیده جهانی شدن و توسعه فناوری ارتباطات سبب شبیه‌سازی افراد و به ویژه نسل جوان با یکدیگر شده، اما می‌توان با برنامه‌ریزی آگاهانه از آن به نفع تحولات مثبت سود برد و به نوعی همزیستی سالم جهانی دست یافت. به اعتقاد وی، ملت‌ها می‌توانند با خارج ساختن بازار تولید و عرضه کالاهای فرهنگی از انحصار، منفعل نبودن در فضای سیبرنتیکی ارتباطات و تلاش برای مشارکت، انتخاب، تولید و نشر فعالانه داده‌ها و معلومات، از تاثیرات زیانبار پدیده‌ جهانی‌شدن احتراز کنند.

آنتونی گیدنز، مدیر دانشکده اقتصاد لندن، است و پیش‌تر با عنوان پروفسور جامعه‌شناسی در دانشگاه کمبریج مشغول خدمت بوده است. وی در مقاله حاضر، تلاش می‌کند تا جهانی شدن را به مثابه نیرویی غیرقابل مقاومت به خواننده معرفی کند و اورا برای رویارویی با این تغییر آماده سازد، تغییری که در بطن شرایط محیطی زندگی بشر درحال رخ دادن است و گریزی از آن نیست. وی این پدیده‌را بیش از هرچیز تحت تاثیر پیشرفت نظام ارتباطات می‌داند. به زعم او جهانی‌شدن منحصر به پدیده‌های برون فردی از جمله اقتصاد و سیاست نخواهد شد، بلکه پدیده‌های «درون فردی» از جمله ارزش‌های خانوادگی، حقوق زنان و... نیز از آن متاثر خواهند شد.

دیدگاه مکاتب اصلی روابط بین‌الملل درخصوص جهانی شدن رسانه‌ها چیست؟ نگارنده این مقاله برای پاسخ‌گویی به‌این سئوال، نوعی از طبقه‌بندی نظریه‌های روابط بین‌الملل را مبنای کار خود قرار داده که به موجب آن، این نظریه‌ها در چهارمکتب واقع‌گرایی، وابستگی متقابل، وابستگی و جهان‌گرایی دسته‌بندی می‌شوند. وی سپس ضمن ذکر نقاط تمرکز اصلی اندیشمندان هریک از این مکاتب، آراء آن‌ها را در باب جهانی‌شدن به طور کلی و جهانی شدن رسانه‌ها به طور خاص به بحث و نقد و تحلیل گذاشته است.

اینترنت که در دوران جنگ سرد از درون شبکه معروف آرپانت(1969) پاگرفت، آنقدر سریع رشد کرد که هیچکس گمان نمی‌کرد این شبکه اطلاع‌رسانی در سال 2000 صاحب 180 میلیون کاربر باشد و این سرعت و شتاب هنوز ادامه دارد. پیش‌بینی‌ها برای سال 2003 حدود 500 میلیون کاربر است. اینترنت با 6/3 میلیون سایت(Website)و 2 میلیارد صفحه (Webpage) اکنون منادی مرگ مکان و زمان شده است. هدف این گزارش، ترسیم نوعی جمعیت نگاری اینترنتی است که مطمئنا تغییر خواهد کرد؛ چرا که حتی در زمان نگارش این گزارش ارقام ارائه شده دستخوش تغییر شده‌اند و این امر به دلیل ماهیت اینترنت است که به پدیده‌ای «درحال شدن» می‌ماند و قصد ندارد چهره ثابتی به خود بگیرد. دراین گزارش آخرین وضعیت اینترنت در ژاپن، چین، استرالیا، روسیه، خاورمیانه - با تاکید جداگانه بر فلسطین - آفریقا، کانادا، آمریکای لاتین، آمریکا، ایتالیا و انگلیس ارائه خواهد شد. در نهایت نیز به دو مورد از طرف تاریک اینترنت اشاره خواهد شد: حریم شخصی و جرایم سایبر. در پایان هم فهرست منابع دیجیتال و منابع غیر دیجیتال که برای تهیه این گزارش مورد استفاده قرار گرفته‌اند، عرضه می‌شود.

اینترنت؛ بله، صحبت از ابرشاهراه اطلاعاتی جهانی است.شاید تا چندسال پیش، هیچ کس تصور نمی‌کرد پدیده‌ای بتواند بااین سرعت درجهان مطرح گردد و تا این حد جنبه‌های مختلف زندگی بشر را تحت‌اشعاع قرار دهد. فراگیری این پدیده فن‌آورانه چنان شدید بود که حتی واژه «اینترنت» در فرهنگ لغت اکثر ملل جهان داخل گشت و کمتر برای آن واژه معادلی برگزیده شد. اما اینترنت اصولا چیست و چرا چنین خاصیتی دارد؟ به بیان ساده، اینترنت تلفیقی از امکانات مخابراتی و رایانه‌ای است که اجازه می‌دهد تمامی رایانه‌های موجود در جهان، فارغ از محدودیتهای جغرافیایی به یکدیگر متصل گردند و باهم ارتباط داشته باشند. بدیهی است که با اتصال کامپیوترها به یکدیگر، افرادی که از این کامپیوترها استفاده می‌کنند، می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرارکنند. ابزارهای نرم‌افزاری موجود در اینترنت این اجازه را می‌دهد که ارتباط یک‌به‌یک، یک به چند یا چندبه‌چند بین کاربران اینترنت برقرار شود. ارتباط یک‌به‌یک مانند چندبه‌چند همانند ویدیو کنفرانس الکترونیک است. از دیدگاه‌ رسانه‌ای، همین خاصیت ارتباطی اینترنت در سطح بین‌المللی است که آن را خارق‌العاده ساخته است؛ ارتباطی در سطح جهان و بدون محدودیتهای موجود در رسانه‌های سنتی که همواره آرزویی دیرینه برای ارتباط‌گران به شمار رفته است. در واقع ارتباط‌گران، اینترنت را رسانه‌ای جدید می‌بینند؛ رسانه‌ای که مخاطبان آن در سطح جهان گسترده‌اند، ارسال پیام درآن به صورت لحظه‌ای صورت می‌گیرد، هزینه‌های استفاده از آن به مراتب از سایر رسانه‌ها کمتر است، ارتباط آن با مخاطبان کاملا دو سویه است و قابلیتهای تمامی رسانه‌های پیشین را یکجا در خود دارد.

درآغاز قرن 21 و هزاره سوم، ارتباطات، فن‌آوری و اینترنت جزءلاینفک زندگی بشر شده‌است. افزایش نمایی کاربران اینترنت، توسعه ارتباطات، شبکه‌های اطلاع‌رسانی، تنوع کاربردهای اینترنت، ایجاد شهرهای الکترونیکی و اینترنتی و طرح حکومت الکترونیکی از جمله شواهد موجود در تاثیرگذاری سریع این پدیده ارتباطی درجهان است. یکی از ویژگیهای اینترنت در مقایسه با سایر امکانات ارتباطی، درآن است که برخلاف روزنامه، سینما و رادیو و تلویزیون که اخبار و اطلاعات موردنظر را یکسویه انتقال می‌دهند، اینترنت ابزاری دو سویه است و همه می‌توانند بدون تبعیض، از اطلاعات آن استفاده کنند و یا به انبوه اطلاعات آن بیفزایند. نقش محوری اینترنت به عنوان ابزار اطلاع‌رسانی، چنان مهم است که بدون درنظر گرفتن آن، امکان برنامه‌ریزی، توسعه و بهرهوری در زمینه‌های فرهنگی، علمی، اقتصادی، آموزشی و ارتباطات در جهان آینده امکان‌پذیر نخواهد بود.

این روزها هرجا می‌رویم، باهرکس حرف می‌زنیم، روزنامه و مجله‌ای که می‌خوانیم، رادیو و تلویزیون، همه و همه درباره اینترنت صحبتهایی دارند. از ارسال و دریافت نامه الکترونیکی تا خواندن روزنامه‌های الکترونیک، از دیدن مسابقات ورزشی روی اینترنت تا ویدیو کنفرانس راه دوربین چند نفر، از رادیوهای اینترنتی تا نمایش فیلم و موسیقی در اینترنت، از انتقال فایل های نرم‌افزارهای جدید تا گفتگوی دوستانه با یک یا چند نفر در اقصی نقاط دنیا و... همه و همه مقولاتی هستند که در زندگی روزمره بشر وارد شده‌اند. کاربردهای فوق‌الذکر اینترنت، حتی اگر در ایران هم چندان عملی نشده باشد، در جوامع پیشرفته چنان با زندگی انسانها عجین گشته است که زندگی بدون آنها تقریبا غیرممکن خواهد بود. در این مقاله قصد دارم شما را با اینترنت و کاربردهای آن آشنا سازم؛ به‌طوری که با خواندن آن، مفاهیم اصلی مورد نیاز برای مطالعه بقیه مقاله‌های این شماره مجله را دریابید.