ناصر نیکوبخت

ناصر نیکوبخت

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۹۲ مورد.
۱.

بررسی و تحلیل خاطره نگاری ادبی در آثار نیما یوشیج(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن پژوهی ادبی بهار ۱۴۰۳ شماره ۹۹ 41 - 66

کلیدواژه‌ها: خاطره نگاری ادبی نیما یوشیج تاریخ معاصر ایران حسب حال نویسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷۶ تعداد دانلود : ۷۹۹
خاطره و خاطره نگاری یکی از راه های شناخت بیشتر حوادث و رویدادهای تاریخ معاصر ایران است و همواره در تاریخ ادب فارسی، شاعران و نویسندگان بسیاری از این گونه ادبی برای بیان اندیشه ها و افکار خود استفاده کرده اند. علی اسفندیاری متخلص به نیما یوشیج، یکی از شاعرانی است که سروده های او در زمره خاطره نگاری ادبی قرار گرفته است. این نوشتار بر آن است تا با بررسی آثار نیما یوشیج، برخی ویژگی های محتوایی این خاطرات را بررسی کند. دستاوردهای پژوهش بیانگر ابتکار و استقلال نیما یوشیج در ساختار هنری، ادبی و محتوایی خاطره نگاری است. این شاعر اجتماعی با نیروی تخیل خویش توانسته است آغاز گر راه جدیدی در خاطره نگاری باشد. خاطره و حسب حال نویسی نیما، حاصل نگرش تازه شاعر به جهان و هستی است؛ به گونه ای که دردها و زندگی ذلت بار مردم، تلخی ها و ناکامی های بی پایان حکومت را به تصویر می کشد. این دردها و رنج ها، گاه با یأس، نومیدی، تنهایی و گاه خوش بینی، امید به انقلاب و تغییر و تحولی بنیادین در ساختار حکومت همراه است. اجتماع و مسائل مربوط به آن از مهم ترین مضامین خاطره نگاری شعر نیماست. نیما شاعری آگاه از درد زمان و جامعه اش است و برای شعر، رسالت و تعهدی در خور قائل است، اکثر آثار نیما درباره جامعه استبداد زده، درد و رنج مردم ستمدیده زمانه خود است. به طور کلی، خاطرات شعری نیما پر از تصویرهایی نظیر: درد، فقر، رنج و بی عدالتی های اجتماعی است.
۲.

چرایی تصویرکردن نقش حیوانات بر ساز دف براساسِ شعر خاقانی شروانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متن شناسی ادب فارسی سال ۱۶ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۶۳) 21 - 36

کلیدواژه‌ها: خاقانی دیوان خاقانی شکارگاه دف نقش حیوانات چرایی نگارگری بر دف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳ تعداد دانلود : ۱۵
بروز نقش های گوناگون با مضامین متعدد از دیرباز تاکنون در هنرهای تجسمی امری آشکار بوده است. این جلوه هنری به منطقه ای خاص وابسته نبوده است و به فراخور اقلیم و فرهنگ متفاوت می نمود؛ ازاین رو، شیوه ها و بسترهای این صنعت گری فراوان است. سازهای موسیقی آراسته به نگاره های گوناگون در موسیقی شهری و نواحی ایران آلات خنیاگری را در زمره لوازم این هنرورزی ها قرار می دهد. در سده ششم هجری و در منطقه ارس کنار، که از پیشتر تحت حکمرانی سلسله شروان شاهان قرار داشت، خاقانی شروانی، که شاعری موسیقی شناس بود، از نقشی خاص بر ساز دف سخن می گوید که آن چنبره جانوران اهلی و وحشی در موقعیت شکار است. نگارندگان در این مقاله با رویکرد مطالعات تطبیقی میان موسیقی و ادبیات و کاربست روش تاریخی و تحلیلی درپیِ دستیابی به چرایی تصویرکردن نقش حیوانات بر ساز دف بوده اند. درپیِ این مقاله، دریافته شد که دلایل گوناگونی در این امر دخیل اند و دلیلی قطعی و یکتا برای کاربرد این شیوه نمی توان دانست؛ اما مسبوق به سابقه بودن چنین کاری نزد شمن های منطقه سیبری و قفقاز، که سازهای کوبه ای خود را در سفر خلسه آمیز شمن به نقوشی می آراستند و همچنین توجه خاقانی شروانی به اینکه دفِ مصور به اشکال جانوری شکارگاه پره شروان شاهان را تداعی می کند، از مجموع دلایلی که انگاشتنی است، روشن و گویاتر است.
۳.

بررسی بینامتنیت منظومه ویس و رامین و داستان سمک عیار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ادب غنایی سال ۲۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴۱ 97 - 112

کلیدواژه‌ها: بینامتنیت سمک عیار ویس و رامین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۶ تعداد دانلود : ۱۱۰
یکی از وجوه اهمیت منظومه غنایی ویس و رامین، زنده کردن فرهنگ ایران باستان است، امری که در داستان سمک عیار – قصه ای ایرانی که در دوره سلجوقیان نگاشته شد - نیز مشهود است. نوع حکومت داری، آئین نوش خواری، جنگیدن، سوگند خوردن، تفریح و شکار بزرگان و... در این دو اثر کاملاً مطابق با فرهنگ ایران قبل از اسلام است. در خلال داستان سمک، ابیاتی از ویس و رامین تضمین شده که نشان می دهد این منظومه، مطمح نظر نویسنده سمک بوده است لیکن معمولاً سمک عیار را اثری حماسی قلمداد می کنند و به همین علت، تاکنون بینامتنیت این داستان با هیچ اثر غنایی دیگری بررسی نشده است. باتوجه به منظوم بودن ویس و رامین و منثور بودن سمک عیار، غنایی بودن یکی و حماسی قلمداد شدن دیگری، در این مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوا به این پرسش پاسخ داده شده است که آیا می توان نشانه های بینامتنیت را در این دو اثر ردیابی کرد؟ نگارندگان ضمن بررسی هر دو اثر، هفت مؤلفه مهم را از منظر بینامتنیت بررسی کرده که عبارتند از: منشأ عامیانه، اشاره مشترک به نام خورشید شاه، نقش منفی دایه، نامه نگاری، نقش آفرینی زنان، نقش ویژه موسیقی و خنیاگری و نوع سوگندها.
۴.

بررسی میزان همسانی و ناهمسانی سلیقه ی کودکان و سلیقه ی داوران و منتقدان بزرگ سال کودک در گزینش کتاب های برتر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادبیات کودک سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 273-298

کلیدواژه‌ها: جشنواره پرخواننده کتاب های برگزیده کودک و نوجوان ملاک های سنجش همسانی و ناهمسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۱ تعداد دانلود : ۱۱۷
بررسی میزان همسانی و ناهمسانی سلیقه ی کودکان و سلیقه ی داوران و منتقدان بزرگ سال کودک در گزینش کتاب های برتر* ناصر نیکوبخت* سمیه رضایی** چکیده صاحب نظران، منتقدان و داوران ادبیات کودک هرساله در جشنواره های گوناگون اقدام به انتخاب و معرفی آثار برگزیده می کنند؛ اما آیا انتخاب آنان با سلیقه ی کودک هم سازگار است؟ تاکنون هیچ پژوهش علمی شایسته ای در پیوند با این موضوع صورت نگرفته است. ازآنجاکه کانون پرورش فکری کودکان هر چند سال یک بار اطلاعات خود را به روز می کند؛ می توان به آثار پرخواننده یا به عبارتی پرخواننده ترین آثار کودک از سال 1385 تاکنون دست یافت. سؤال روشن تحقیق حاضر این است: آیا کتاب های کودک که از سوی منتقدان و داوران به عنوان کتاب های برتر، انتخاب شده اند، همان هایی هستند که مخاطبان کودک هم پسندیده و به آن ها اقبال نشان داده اند؟ در این مقاله پس از استخراج پرخواننده ترین آثار کانون پرورش فکری در بازه ی ده ساله و سپس آثار برگزیده از دیدگاه مننتقدان بزرگ سال، به مقایسه ی نتایج این دو گروه و نقد و بررسی آن پرداخته شده است. پس از بررسی و مقایسه ی نمونه ی موردی، افزون بر دستیابی به معیارهای کودکان و منتقدان آثار کودکانه در سنجش و انتخاب کتاب کودک، نوع این معیارها آسیب شناسی گردیده است. * استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس n_nikoubakht@modares.ac.ir ** استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان s.rezaee@cfu.ac.ir (نویسنده ی مسئول) تاریخ دریافت مقاله: 14/7/1399 تاریخ پذیرش مقاله: 6/7/1400 * این پژوهش با حمایت صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور انجام شده است.
۵.

عینیت و شیءوارگی موصوف و الگوهای پنج گانه توصیف در هفت پیکر نظامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی) سال ۳۰ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۷ (پیاپی ۹۲) ۱۰۹-۸۱

کلیدواژه‌ها: نظامی هفت پیکر توصیف عینی شیءوارگی موصوف الگوهای توصیفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۱ تعداد دانلود : ۲۰۲
چیره دستی و قدرت نظامی گنجوی در تصویرپردازی و توصیف جزئیات همواره در کانون توجه تحلیل گران آثار او بوده، اما تاکنون درباره شگردهای هنری و انواع الگوهای نظامی در توصیف و تصویرآفرینی ، چنان که باید، تحلیلی صورت نگرفته است. در پژوهش حاضر، با انتخاب مثنوی هفت پیکر در مقام یکی از برجسته ترین و مهم ترین آثار نظامی، به شیوه توصیفی تحلیلی، پاسخ به این دو پرسش بنیادی در دستور کار قرار گرفته است که تصویرگری های چیره دستانه و توصیف های دقیق نظامی در متن، واجد چه کارکردی از نوع زیبایی شناختی، بلاغی، روایی و... است و دیگر اینکه آیا امکان ترسیم الگوهایی متقن و اثبات پذیر در توصیف ها و تصویرسازی های نظامی وجود دارد؟ درنتیجه پژوهش، روشن شد که نظامی، با شگرد ایجاد عینیت و شیءوارگی برای موصوف، می کوشد آن را برای خواننده اثر ملموس و واقعی سازد. این موجودیت عینی خود کارکردهای ثانویه ای دارد که یا در حوزه بلاغت، یا در ساحت زیبایی شناختی، یا ازحیث منطق روایی در متن هفت پیکر قابل بررسی است. می توان اکثر توصیف ها و تصویرپردازی های هفت پیکر را درقالب الگوهای مشخصی طبقه بندی کرد.
۶.

مقایسه معیارهای کودکان برای انتخاب کتاب؛ براساس کتاب های پرخواننده کودکان، نظرات کودکان و مربیان کانون پرورش فکری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تفکر و کودک سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 295-326
تعداد بازدید : ۱۷۱ تعداد دانلود : ۱۴۰
ادبیات کودکان با توجه به نیازهای مخاطبان آن شکل می گیرد. نویسنده کودک باید ویژگی ها، نیازها و علایق مخاطب را بشناسد. این شناخت، از طریق مطالعه درباره کودک، بررسی کتاب های مورد علاقه کودکان و نظرسنجی از آنان و کسانی که با آنان سروکار دارند، به وجود می آید. هدف از انجام این پژوهش، بررسی کتاب های پرخواننده کودکان، نظرسنجی از کودکان و مربیان ایشان، به منظور یافتن ویژگی های کتاب مطلوب از دیدگاه کودکان است و در پایان مقایسه ای میان دیدگاه ها و مشخصات کتاب ها صورت گرفته است. در مرحله نخست، به روش میدانی و حضور در کتابخانه های کانون پرورش فکری به استخراج پرخواننده ترین آثار کانون دربازه زمانی (1385-1395) پرداخته شد و تحلیل آثار به روش تحلیل محتوا صورت گرفت. در مرحله دوم، دو پرسشنامه محقق ساخته از کودکان (6-12ساله) و یک پرسشنامه برای مربیان کودک تنظیم شد و پس دریافت پاسخ ها، مقایسه ای میان دیدگاه های کودکان و مربیان کودک، انجام گرفت. براساس پاسخ های مندرج در پرسشنامه کودکان، می توان گفت کودکان می خواهند از کتاب شان بیاموزند و لذت ببرند و در عین حال که برای فهمیدن تلاش ذهنی می کنند، زبان کتاب را بفهمند. درحقیقت، یکی از مهم ترین راه ها برای ترویج کتاب خوانی و علاقه مند کردن کودکان به خواندن، ارتقای کیفیت کتاب های کودکان و نوجوانان براساس نیازها و علایق ایشان است.
۸.

بررسی تطبیقی عنصر آتش در اساطیر ایران و ویتنام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال هفدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۶۲ 211 - 238

کلیدواژه‌ها: آتش اساطیر ایران اساطیر ویتنام ایزدان جشن ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۴ تعداد دانلود : ۴۷۸
آتش یکی از عناصر مهم و پر رمز و راز هستی است که می توان گفت تمدن بشری از زمان کشف آن آغاز گردید. بازتاب اندیشه بشر در زمینه چگونگی کشف آتش و میزان اهمیت و جایگاهش در میان اسطوره های به جامانده از اقوام مختلف قابل مشاهده است. ارزش و جایگاه مهم آتش در اسطوره های ایران و ویتنام و شباهت برخی آیین های دو کشور در تقدیس و ستایش آن نشان می دهد که وجوه فرهنگی مشترکی بین دو ملت وجود دارد. هدف از این پژوهش با روش توصیفی تطبیقی، شناخت بیشتر و بهتر اسطوره های دو کشور ایران و ویتنام به ویژه آتش است و تلاش شده است تا از طریق واکاوی اسطوره های دو کشور، روایت های مربوط به عنصر آتش بررسی شود. نتایج پژوهش با توجه به دسته بندی و تطبیق اسطوره های کشف آتش، ایزدان، کارکردها و آیین ها، شباهت هایی فرهنگی را میان دو کشور نشان می دهد، چنان که جشن رقص آتش در ویتنام مشابه چهارشنبه سوری و جشن آذرگان در ایران است؛ همچنین در اساطیر دو کشور آتش نماد پیروزی بر دشمن و دوزخ مجازات گناهکاران بیان شده است. تفاوت روایت های اسطوره ای ایران و ویتنام بیشتر در زمینه چگونگی کشف آتش و ایزدان است که در پژوهش حاضر به آن ها اشاره شده است .
۹.

تحلیل سبکی خاطره نگاری شاعران و نویسندگان در مقایسه با رجال دیوانی وسیاسی از عصر مشروطه تا انقلاب اسلامی

نویسنده:
منبع: مطالعات داستانی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 133 - 143

کلیدواژه‌ها: سبک خاطره نگاری رجال سیاسی مشروطه رجال ادبی مشروطه خاطرات سیاسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۵ تعداد دانلود : ۱۸۱
خاطره نگاری یکی از منابع ارزنده برای شناخت ساختار سیاسی، اجتماعی، فرهنگی دوره های مختلف تاریخی است. این پدیده بعداز انقلاب مشروطه، مورد توجه دو گروه جامعه ؛ رجال سیاسی، درباری - رجال ادبی، فرهنگی قرار گرفت و دستاوردی متفاوت برای تصویر مسائل و حقایق جامعه شد. برهمین اساس نگارندگان این پژوهش برآنند تا با روشی توصیفی تحلیلی به بررسی و مقایسه سبک خاطره نگاری در آثار رجال سیاسی و ادبی ، از عصر مشروطه تا انقلاب اسلامی بپردازند. نگارش خاطرات از دوره مشروطه تا انقلاب اسلامی بر اساس مقام وموقعیت نگارنده، تأکید بیشتری بر روی حوادث سیاسی و یا اوضاع اجتماعی دارند. خاطره نویسانی که تأکید بر نگارش خاطرات سیاسی دارند، آنگاه که از مسائل شخصی وخانوادگی خود می نویسند، اطلاعات سودمندی از تاریخ فرهنگی و اجتماعی یک ملت به دست می دهند. آداب ورسوم، پوشش، هنجارهای اجتماعی، اعتقادات و نکاتی این چنینی را می توان تا حد بسیاری در خاطرات یافت و این نکات چه بسا از جهاتی مهمتر از دستآوردهای مسأله مربوط به تاریخ سیاسی یک جامعه باشد؛ زیرا به دست دادن الگویی از اوضاع فرهنگی ای است که مورخان تواریخ رسمی به آن کمتر توجه می کنند. یافته های پژوهش حاکی از تفاوتهای سبکی خاطرات شاعران و نویسندگان در قیاس با رجال سیاسی –درباری است. آثار خاطره نگار این دو گروه جامعه از جنبه های مختلف بررسی شد و تفاوت های آشکاری در زمینه های زبان شناسی، ادبیات (شیوه بیان، کلمات گویشی و محاوره ای، کلمات رکیک ودور از ادب)، مسأله صحت خاطرات، تفاوت مخاطبان و انگیزه نگارش خاطره ها و فضای حاکم بر خاطره نگاشته ها وجود دارد.
۱۰.

تحلیل روان شناختی «نیاز به قدرت» در داستان های برگزیده کودکان (براساس نظریه انتخاب ویلیام گلاسر)

نویسنده:
منبع: پژوهش در آموزش زبان و ادبیات فارسی دوره دوم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۷) 1 - 21

کلیدواژه‌ها: ادبیات کودک داستان کودک روان درمانی نیاز به قدرت ویلیام گلاسر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۲۰۳
 ادبیات کودک یکی از شاخه های نوپای ادبیات کهن سال است که با روان شناسی دوران کودکی ارتباطی تنگاتنگ و جدایی ناپذیر دارد؛ چنان که می توان با استمداد از علم روان شناسی، ادبیات کودک را تحلیل و بررسی کرد. با توجه به اهمیت داستان های کودکان در شکل گیری شخصیت آن ها، این مقاله برآن بوده تا به بررسی شخصیت های داستان های برگزیده کودک و نوجوان براساس غلبه نیاز به قدرت در شخصیت های داستانی و چگونگی مواجه شدن شخصیت ها با این انگیزش و نیز تحلیل این داستان ها براساس نظریه انتخاب ویلیام گلاسر بپردازد. پس از مطالعه داستان های برگزیده از ابتدای شکل گیری ادبیات کودک تا کنون و استخراج 100 داستان به روش نمونه گیری هدفمند، به تحلیل شخصیت های اصلی و فرعی پرداخته شد. نتیجه پژوهش نشان داد که نیاز به قدرت در شخصیت های اصلی و فرعی 26 داستان به دو صورت مثبت و منفی (مساوی) قابل مشاهده و پیگیری است. و در این میان، شخصیت هایی که با نیازهای مثبت برانگیخته می شوند، برای برآوردن نیاز خود، رفتارهایی عاقلانه بروز می دهند و به دلیل انتخاب درست، به مقصود می رسند. 
۱۲.

تحلیل گفتمانی بازنمایی اشعار عامه در داستان های طنزآمیز هوشنگ مرادی کرمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ و ادبیات عامه سال نهم مهر و آبان ۱۴۰۰ شماره ۴۰ ۲۴۳-۲۷۶

کلیدواژه‌ها: هوشنگ مرادی کرمانی تحلیل گفتمان اشعار عامه داستان های طنزآمیز کنشگران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۳ تعداد دانلود : ۳۲۴
یکی از نویسندگان حوزه کودک و نوجوان ایران، هوشنگ مرادی کرمانی است که بیش از دیگر نویسندگان به فرهنگ مردم در آثارش توجه آگاهانه داشته است. وی در بیشتر آثارش از انواع ادبیات عامه ازجمله اشعار عامه بهره گرفته است؛ به گونه ای که کاربرد اشعار عامه و طنز از ویژگی های مهم سبک این نویسنده است و بازتاب این اشعار در هر کدام از داستان های طنزآمیز وی نیز به گونه ای خاص است؛ با توجه به این امر در پژوهش حاضر بازنمایی اشعار عامه در شش اثر داستانی طنزآمیز هوشنگ مرادی کرمانی برمبنای نظریه تحلیل گفتمانی ون لیوون کانون توجه بوده و از روش توصیفی تحلیلی برای بررسی و تحلیل استفاده شده است. دیدگاه ون لیوون برپایه بررسی کنشگران اجتماعی شکل گرفته است. وی مؤلفه های مختلفی را برای بررسی این کنشگران ارائه می دهد. در این جستار با توجه مؤلفه های حذف و ذکر مشخص شد کنشگران اصلی اشعار عامه در آثار داستانی طنز هوشنگ مرادی کرمانی، معمولاً ذکر می شوند و در بیشتر موارد روستاییان کنشگر فعال هستند و افرادی با اصالت شهری بیشتر نقش پذیرنده و منفعل را دارند. همچنین کودکان و نوجوانان نیز معمولاً در نقش پذیرنده و منفعل ظاهر می شوند. زنان در برخی موارد نقش منفعل و در برخی موارد نقش فعال را بر دوش می کشند. مؤلفه تشخص زدایی و تشخص بخشی و تعیین ماهیت نیز در بازنمایی کنشگران اشعار عامه دیده می شود که تأکید نویسنده بر نقش روستاییان در حفظ اشعار عامه را نشان می دهد.
۱۳.

بررسی و تحلیل خاطره نگاری در آثار جلال آل احمد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش زبان و ادبیات فارسی زمستان ۱۴۰۰ شماره ۶۳ 65-88

کلیدواژه‌ها: خاطره نگاری خاطره پژوهی جلال آل احمد داستان نویسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲ تعداد دانلود : ۲۷۶
خاطره پژوهی یکی از منابع الهام بخش تحقیق در حوزه تاریخ نگاری است. همچنین ابزاری برای انتقال تجربه ها، آداب، رسوم و مناسک دینی و ملی جوامع به نسل های آینده به شمار می آید. از طرف دیگر، بیان کننده عواطف و احساسات فردی، قومی و ملی در برابر حوادث و رویدادهاست. حجم وسیعی از نویسندگی جلال آل احمد در عرصه خاطره نگاری است. آثار این نویسنده از جهات متعددی، از جمله اجتماعی، سیاسی و تاریخی، گویای زندگی پر فراز و نشیب اوست. این مقاله درصدد است تا با روشی توصیفی- تحلیلی، خاطره و انواع خاطره نگاری را در آثار جلال آل احمد بکاود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که اغلب داستان های جلال آل احمد، در شرح زندگی، حسب حال و حدیث نفس نویسنده است که از این جهت، در زمره خاطره نگاری قرار می گیرد. در اغلب این داستان ها، حادثه داستانی با روانی و یکدستی و انسجام خاص داستانی پیش نمی رود؛ چرا که نویسنده گاه و بی گاه با اظهار نظر های خویش، سیر داستانی را قطع و در روند آن دخالت می کند؛ گویی واقع گرایی جلال باعث شده که گاه مرز های خیال را درنوردد و به عالم واقع ورود کند. در میان آثار جلال آل احمد، سفرنامه ها و نامه های او، از جایگاهی برجسته برخوردار است. آرای او در سفرنامه ها و نامه هایش، علاوه بر آشکارکردن بخشی از زندگی خصوصی و خانوادگی این نویسنده، به ما فرصت نگاه جدید به رویداد های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی عصر نویسنده را نیز می دهد.
۱۴.

مقایسه تطبیقی بررسی تاثیر مرگ آگاهی بر شخصیت های صاحب قدرت، در نمایشنامه کالیگولا نوشته آلبر کامو و داستان ضحاک شاهنامه فردوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبیات تطبیقی دوره هشتم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۲۴) 23-46

کلیدواژه‌ها: کالیگولا آلبر کامو ضحّاک شاهنامه فردوسی مرگ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۳ تعداد دانلود : ۸۲۷
"مرگ" حادثه گریزناپذیر و ناگزیر غایی تمام انسانهاست. بعضی آن را به دست فراموشی می سپارند و برخی معرفت اندیشانه با پذیرش آن، وقوعش را حتمی و حقیقی می دانند. بررسی و تحلیل روایت دو شخصیت مستبد، قدرتمند و خونریز داستان های فردوسی و آلبر کامو و نحوه مواجهه آن دو با مرگ خود و دیگران، مساله اصلی این پژوهش است. کالیگولا و ضحاک که خود را فرمانده مطلق و صاحب اختیار جان و مال آدمیان می دانستند، بر این باور بودند که می توانند بر مرگ نیز تسلط یابند، آنان می کوشیدند با کشتن دیگران، از هراس مرگ خود رهایی یابند؛ اما ناموس طبیعت و حوادث روزگار آنان را با پدیده مرگ رویاروی ساخت. چگونگی پرداخت حوادث داستان از دیدگاه فردوسی طوسی (به نمایندگی از حکمای اسلامی) و آلبر کامو (از نمایندگان مکتب اگزیستانسیالیزم) فلسفه حیات و مرگ را از نظرگاه دو جهان اندیشگانی در شرق و غرب عالم بر ما روشن می کند. هر دو صاحب منصب پس از کسب قدرت دست به ظلم و ستم و کشتار بی سابقه اطرافیان می زنند. مانند تمام آدمهای دنیا از مرگ خود می هراسند و می خواهند با قتل آدمها، قدرت طبیعت در کشتن انسانها را در دست بگیرند. کشتن برای مبارزه با هراس مرگ، تنها راهکار آنهاست. سرنوشت هر دو شخصیت شبیه هم است و در نهایت به دلیل قتل و خونخواری علیه هر دو شورشی به پا می شود و از صحنه قدرت کنار گذاشته می شوند.
۱۵.

نقد آرای منابع مثنوی پژوهی در تأویل عناصر اسطوره ای مثنوی مولانا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادب فارسی سال ۷۳ بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۴۱ 1-16

کلیدواژه‌ها: نقد مثنوی پژوهی رویکردهای تأویلی عناصر اسطوره ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۴ تعداد دانلود : ۵۸۵
بعد از پدید آمدن مثنوی مولوی، در هر قرنی بر این اثر بی نظیر عرفانی فارسی شرح ها نوشته شده است. هم اکنون ما با دیدگاه شارحان مختلف روبه روییم که از مقایسه آن ها مشخص می شود تا به امروز اندیشه ها در رویکردهای تأویلی به ابیات مثنوی بسیار متنوع بوده است. با بررسی واژه «رستم» در مقام یکی از نمادها و عناصر اسطوره ای در هفت شرح برجسته فروزانفر، شهیدی، جعفری، استعلامی، زمانی، گولپینارلی و عبقری کوشش شده به این سؤال اصلی پاسخ داده شود که دیدگاه شارحان مثنوی در مواجهه با نمادهای اساطیری آن چگونه بوده است. با این که در مثنوی غالباً رستم به عنوان قهرمان ملّی، نماد انسان کامل است و مولوی وی را در کنار امام علی (ع) و حضرت حمزه آورده، اما نتیجه بررسی نشان می دهد شارحان مثنوی به مباحت اسطوره شناختی در برخورد با نمادهای اسطوره ای این اثر کمتر توجه داشته اند و هنگام مواجهه با شخصیت رستم، به پیشینه اساطیری آن اشاره ای نکرده ، بیت های موردنظر را تحت ا للفظی معنی کرده و وجوه اساطیری و عرفانی رستم را تبیین نکرده اند و در کل از نماد رستم به عنوان قهرمانی حماسی که نماد انسان کامل در اندیشه مولوی شده است، غفلت ورزیده اند.
۱۶.

تحلیل روان شناختی «نیاز به آزادی» در شخصیت های داستان های برگزیده کودک و نوجوان؛ براساس نظریه انتخاب ویلیام گلاسر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 224 - 253

کلیدواژه‌ها: شخصیت های داستانی کتاب های داستانی کودک و نوجوان نیاز به آزادی نظریه انتخاب ویلیام گلاسر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۴ تعداد دانلود : ۵۵۵
مقدمه: قصه ها و داستان ها و به صورت مشخص آفرینش های ادبی حوزه کودک واجد این قابلیت بسیار مهم است که می تواند در راستای تربیت و اصلاح برخی از ناهنجاری های رفتاری و شخصیتی و نیز تقویت پاره ای از توانمندی ها در کودکان به کار گرفته شود. روش شناسی: تحلیل میزان و ضریب تأثیرگذاری داستان های مزبور مستلزم به کارگیری شاخه ای از نقد ادبی است که در حوزه نقد روان شناختی قرار دارد. در این میان، آرا و نظریات ویلیام گلاسر به عنوان یکی از روان شناسان مثبت نگر، ابزار مناسبی جهت تحلیل این گونه متون می باشد. نیاز به آزادی یکی از نیازهای اساسی آدمی است که در نظریه گلاسر نیز به آن پرداخته شده است؛ بنابراین پژوهش حاضر، به بررسی 145 کتاب برگزیده کودک (تألیف و ترجمه) در سال های 1300-1390 و تحلیل روان شناختی 30 داستان که نیاز به آزادی در شخصیت های آنها برجسته تر است، به روش تحلیل محتوای کیفی- قیاسی پرداخته است. داده ها به روش اسنادی جمع آوری و برای انتخاب نمونه پژوهش از شیوه نمونه گیری هدفمند استفاده شده است. یافته ها: در این پژوهش، آزادی به دو بخش آزادی مثبت و منفی تقسیم شده است. آزادی مثبت به شخصیت هایی مربوط می شود که در پی ارضای یک نیاز طبیعی و سالم، اغلب رفتار درست را انتخاب می کنند. شخصیت های دارای آزادی منفی شخصیت هایی هستند که برای رسیدن به اهداف خود، حقوق افراد را زیر پا می گذارند. نتیجه گیری: نتایج پژوهش حاکی از این حقیقت است که شخصیت هایی که با آزادی مثبت برانگیخته می شوند و برای ارضای نیاز مزبور رفتار درست را انتخاب می کنند، در پایان داستان، دستاوردهای مطلوبی دارند و شخصیت هایی که یا با آزادی منفی برانگیخته می شوند یا برای ارضای نیاز به آزادی رفتار نادرست را انتخاب می کنند، در پایان داستان شکست می خورند. در پایان به نویسندگان و منتقدان ادبیات کودک و نوجوان توصیه می شود، با مطالعه روان شناسی کودکان، به خلق و گزینش آثار مناسب برای آنها بپردازند. پژوهشگران ادبیات کودک و نوجوان نیز با همراهی متخصصان روان شناسی به نقد روان شناسانه همه آثار مربوط به این مخاطبان کوچک براساس نظریه گلاسر و دیگر نظریات عمده مشاوره و روان درمانی، متناسب با موضوع داستان ها همت گمارند.
۱۷.

مقایسه تحلیلی بن مایه های فکری مشترک داستان های دینی ایران و هند در دوره صفویه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و یکم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۸۱) 105 - 134

کلیدواژه‌ها: داستان دینی داستان ایرانی داستان هندی عصر صفویه روابط فرهنگی ایران و هند

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۵ تعداد دانلود : ۴۲۵
بر اساس شواهد تاریخی، ارتباطات فرهنگی و ادبی میان ایران و هند از گذشته های دور جریان داشته است، اما در دوره صفویه به واسطه زبان رسمی مشترک، مسافرت و مهاجرت شاعران و اندیشمندان مسلمان ایرانی به هند، این ارتباطات گسترده تر گردید و با توجه به اهداف دینی، زمینه ساز نگارش تعداد فراوانی داستان های دینیِ اسلامی به تقلید از آثار ایرانی در هند شد. این مقاله با پرداختن به پرسش درباره قرائن محتوایی و بن مایه های مشترک فکری موجود در آثار ایرانی و هندی دوره صفویه (911-1135ق) به این نتیجه دست یافته است که ویژگی اصلی داستان های دینی ایرانی در این دوره موعودگرایی، دوری از عرفان و تصوف، گستردگی دایره موضوعات داستان و مدح شاهان صفوی است. هم چنین تقلید از شاهنامه در زبان و وزن و تعابیر و شخصیت پردازی، اقتباس از نوشته های عربی، تضعیف هویت ایرانی در برابر هویت دینی، بهره جستن از عناصر ماورایی و سرانجام تبدیل تاریخ به داستان نقالی را می توان به عنوان بن مایه های فکری مشترک داستان های ایرانی و هندی نام برد.
۱۸.

نسخه ای نویافته از نویسنده ای ناآشنا؛ کتاب حقیقت البیان فی شرافت الانسان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ادبیات پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۸۷ 125 - 146

کلیدواژه‌ها: تصحیح نسخ خطی شرافت الانسان محاکمه انسان و حیوان محمدعلی بن اسکندر شیروانی نثر قاجاریه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۵ تعداد دانلود : ۲۵۶
کتاب حقیقت البیان فی شرافت الانسان، کتابی است داستانی – عرفانی که ماجرای داستان اصلی آن شکایت بردن حیوانات از آزار آدمیان به پادشاه جنیان به نام «ملک دادبخش» است. این کتاب را محمدعلی بن اسکندر شیروانی در سال 1250 ه ق نوشته و آن را به محمدشاه قاجار تقدیم کرده است. داستان اصلی کتاب، ریشه در رسائل إخوان الصفا دارد و غیر از روایت این کتاب، چندین روایت دیگر نیز از آن به زبان فارسی شناخته شده و نشر یافته است. هدف ما در این پژوهش معرفی این نسخه خطی و نویسنده آن و مختصات سبکی و تمایز آن با سایر روایتها است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و اطلاعات آن از منابع کتابخانه ای استخراج شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که عمده تفاوت روایت شیروانی با سایر روایات، وارد کردن رنگ و لعاب عرفانی بر داستان از زبان شخصیتهای داستان است. در این روایت، دلیل اشرفیت انسان بر سایر حیوانات، داشتن روح الهی و توانایی معرفت او تلقی می شود. از دیگر تمایزات آن، استشهاد فراوان به ابیات و امثال و عبارات فارسی و عربی و قرآنی و روایی و در کل استفاده از سبک مصنوع و متکلف است. نسخه ای از این کتاب حاوی نوزده نگاره مینیاتور مانند است که ارزش بصری آن را بالا برده و چاپ کتاب باعث خواهد شد خطر از بین رفتن آنها کمتر شود. از این کتاب تا کنون دو نسخه شناخته شده است: نسخه اصلی که در کتابخانه آکادمی بخارست رومانی مظبوط است و نسخه ای دیگر که در کتابخانه ملک نگهداری می شود.
۱۹.

ساختار زبان احترام آمیز در تاریخ بیهقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی سال ۲۰ پاییز ۱۳۹۸ شماره ۴۲ 9 - 30

کلیدواژه‌ها: زبان احترام آمیز تاریخ بیهقی سبک بیهقی طبقه اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۶ تعداد دانلود : ۱۴۷
زبان پدیده ای اجتماعی و مهمترین ابزار ارتباطی است. جامعه انسانی بر اساس پاره ای امتیازات خاصّ آدمیان، خواه ناخواه – هرچند نانوشته- به طبقات متنوّعی تقسیم می شود و هر طبقه ملازم شأن اجتماعی خود، در مواجهه زبانی با  واژه هایی مخاطب قرار می گیرد و این امر به صورت ساختارهای ویژه و متمایزی نمایان می شود. این پژوهش به بررسی ساختار زبان احترام آمیز در تاریخ بیهقی اشاره دارد. پس از بررسی متن تاریخ بیهقی زبان احترام آمیز او به چهار زیرمجموعه ساختاری طبقه بندی شده است: 1. همراه کردن اوصافی به واژگان و مفاهیم مرتبط با فرد مورد احترام؛ 2.  نسبت ندادن مستقیم فعل به فرد مورد احترام؛ 3.  افزودن صفاتی مثبت به نام فرد مورد احترام؛ 4. افزودن دعاهایی در آغاز و میانه سخن با فرد مورد احترام یا درباره او. در نهایت، با عنایت به چگونگی و بسامد داده های به دست آمده در این چهار زیرمجموعه، نتیجه پژوهش تبیین سبک تاریخ بیهقی در زمینه ساختار زبان احترام آمیز بوده است. سبکی که خبر از عزّت نفس مؤلّف به عنوان یک مورّخ درباری می دهد و تبیین آن راه را برای مقایسه های بینامتنی و دستیابی به نتایج گسترده تر فرهنگی باز می کند.
۲۰.

بررسی رویکردهای تأویلی به نمادهای مثنوی درمنابع مثنوی پژوهی معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات عرفانی پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۳۰ 309-334

کلیدواژه‌ها: نمادهای عرفانی مثنوی معنوی شروح مثنوی پیوند اسطوره و عرفان تأویل نمادها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۱ تعداد دانلود : ۶۹۰
مثنوی معنوی از جمله آثاری است که بعد از مرگ مولوی، شرح نویسی بر آن آغاز شد و همچنان ادامه دارد. یکی از موارد مورد توجه شارحان، تأویل واژگان نمادینی است که مولوی در راستای اهداف عرفانی از عناصر طبیعت، اشیا، مکان ها، حیوانات، انسان ها، امور انتزاعی و مفاهیم به کار گرفته است. در این پژوهش، تأویل های 60 نماد در 215 بیت مثنوی در منابع مثنوی پژوهی بررسی شده است، جامعه آماری شرح های فروزانفر، شهیدی، جعفری، گولپینارلی، نیکلسون، استعلامی، زمانی و عبقری، آثار زرین کوب و مولوی نامه همایی و مقالات علمی است که در زمینه تحلیل نمادهای مورد مطالعه نوشته شده اند. از تعداد نمادها، 6 مورد اشیاء و مکان، 16 مورد شخصیت های انسانی، 28 مورد حیوانات و 10 مورد عناصر طبیعی است. نتایج بررسی نشان می دهد کاربرد نمادها در جهت دو کلان نمادِ نفس و انسان کامل آمده است. از میان شارحان، استعلامی به تأویل نمادها توجه بیشتری داشته و مفهوم عرفانی نمادها را بررسی کرده است؛ گولپینارلی و جعفری شارحان کم توجه به نمادها هستند. در مقالات به بررسی نمادهای انسانی با 83/38 درصد بالاترین توجه و به نمادهای اشیا و مکان ها با 32/9 درصد، کمترین توجه صورت گرفته است. بنیاد نمادسازی مولوی بر پایه نگرش اسطوره ای و دینی و روایی است، به بنیاد اسطوره ای نمادها در کتاب های شارحان پرداخته نشده اما در چندین مقاله به پیوند اسطوره و عرفان در نمادهای مثنوی توجه شده است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان