سید بابک فرزانه

سید بابک فرزانه

مدرک تحصیلی: استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۱ مورد.
۱.

دراسه مفهوم الحریه فی القصائد الملحمیه لمحمود درویش وأحمد شاملو (بالترکیز على آراء جان بول سارتر)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اضاءات نقدیه سال ۱۳ بهار ۱۴۰۲ شماره ۴۹ 133 - 152

کلیدواژه‌ها: الحریه سارتر القصیده الملحمیه محمود درویش احمد شاملو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۵ تعداد دانلود : ۹۶
یعتبر مفهوم الحریه من أکثر المفاهیم الشعریه شیوعًا فی الشعر الملحمی الحدیث والذی أصبح من أهم الموضوعات فی حیاه الإنسان المعاصر متأثرا بالمدارس الفلسفیه وخاصه فلسفه الوجودیه. وقد لعب الفیلسوف الفرنسی جان بول سارتر، أحد مؤسسی الفلسفه الوجودیه، دورًا مهمًا فی انتشار الأفکار الوجودیه وترک تأثیرا عمیقًا على أفکار الادباء. یعتبر محمود درویش شاعر المقاومه الفلسطینیه وأحمد شاملو الشاعر الإیرانی المعاصر، من الشعراء البارزین الذین ینعکس مفهوم الحریه على نطاق واسع فی قصائدهم، ودراسه أشعارهم تکشف عن بعدها الفلسفی والوجودی. یحاول البحث الحالی مقارنه أفکار درویش وشاملو حول الحریه معتمدا علی آراء سارتر وتحلیل أوجه التشابه فی شعرهما وربما فحص الاختلافات بینهما. وفقًا لنتائج البحث فإن مفهوم الحریه فی موقف درویش وشاملو له بعد فلسفی ولا یقتصر على الحریه الفردیه بل یشمل المجتمع بأسره. یتماشى مفهوم الحریه فی نظرتهما للعالم تمامًا مع آراء سارتر کتقدم الوجود على الماهیّه والخوف وقبول المسؤولیه، وإنکار القوى المیتافیزیقیه، وعدم استقرار الماهیه، والعلاقه بین الموت والحریه.
۲.

تحلیل روایة «عبث الأقدار» لنجیب محفوظ في ضوء نظریة التاریخانیة الجدیدة(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی السردانیة العربیة جلد ۵ الشتاء ۱۴۴۵ شماره ۱۱ 135 - 152

کلیدواژه‌ها: التاریخانیه الجدیده نجیب محفوظ عبث الأقدار الروایه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶ تعداد دانلود : ۳۵
منذ أواخر القرن العشرین ظهر مصطلح التاریخانیه الجدیده علی أساس آراء المفکر الأمریکی ستیفن غرینبلت وذلک یکون کتیار مضاد للتاریخانیه التقلیدیه. یری أتباع هذه النزعه أن النصوص الأدبیه تقبل التأویل شأنها شأن النصوص التاریخیه؛ أی إذا کان التاریخ باعتباره ضرباً من الروایه، فإن الروایات تعتبر نوعاً من النصوص التاریخیه ولذلک جاء الاعتقاد عندهم بنصیه التاریخ وتاریخیه النص وعلی ذلک لایوجد هناک حدّ بین التاریخ والأدب ومن خلال قراءه النصوص الأدبیه بعنایه، یستطیع القارئ الحصول على معلومات تاریخیه قیمه فی الطبقات السفلى من النص. باستخدام المنهج الوصفی-التحلیلی قامت هذه المقاله بتحلیل روایه «عبث الأقدار» من أجل اکتشاف ودراسه الجوانب المهمّه من التاریخ والخطابات السائده فی عصر المؤلف. وفقاً لنتائج البحث، قد عرض نجیب محفوظ الخطابات والتوترات الفکریه والمواجهات الاجتماعیه للمجتمع فی منتصف القرن العشرین من خلال إعاده خلق قصص تاریخیه فرعونیه فی هذه الروایه، ویمکن القول بأنّ العمل هو النتاج المعاکس لخطابات مثل إنکار المصیر، وتعزیز روح النضال ومعارضه الاستبداد، وانعکاس الأصوات القومیه، والمواجهه بین الأفکار الاستعماریه والمناهضه للاستعمار.
۳.

المکان وتوظیفه الدّلالی فی روایه حبّی الأوّل لسحر خلیفه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات الادب المعاصر سال ۱۴ تابستان ۱۴۰۱ شماره ۵۴ 25 - 50
تعداد بازدید : ۱۵۸ تعداد دانلود : ۱۳۱
إنّ المکان کأحد العناصر المکونه للسرد، یعکس محل وقوع الأحداث والوقائع، ویعرض صوره شامله للروایه. وهذا العنصر إضافه علی تصرف قسم کبیر من الروایات الفلسطینیه، یؤدّی دوراً عملیاً فی تعمیق المواضیع المدروسه من قبل الروائیین الفلسطینیین. وسحر خلیفه کإحدی الکتّاب الفلسطینیین الملتزمین، والتی لاتزال لدیها الاهتمام بوطنها المحتل، استطاعت أن تشیر إلى أسباب هزیمه الفلسطینیین عبر توظیف هذا العنصر فی روایه حب ّی الأوّل الرومانسیه التی ألّفتها عام 2010م. هذا المقال بصدد دراسه مکانه ودور الأماکن الرئیسه والتقابلات الموجوده بینها فی هذه الروایه معتمداً المنهج الوصفی-التحلیلی وکذلک معالجه دلالات الأماکن الفرعیه التی تستخدم فی بناء الأماکن الرئیسه، من منظور الانفتاح والإغلاق، وکذلک الحمیمیه والوحشیه. تبین النتائج بأن الأماکن الرئیسه فی هذه الروایه هی المدن والقری، والأماکن الفرعیه هی المقهی والمطار وبیت آل قحطان. ومدینتی النابلس والشام من بین الأماکن الرئیسه تحظى بدور هامّ فی هذه الروایه لتجسید الأجواء السائده علی فلسطین آنذاک. ویعتبر المقهی علی أنّه مکان فرعی آخر ولکن مفتوح، أفضل مکان لتصویر أسباب هزیمه الفلسطینیین فی هذه الروایه. إنّ أهمّ أداه تستخدمها الکاتبه لإظهار الأمکنه فی حبی الأول هو الوصف والذی یلعب دوراً هاماً فی العرض التفصیلی للقری والطبیعه والناس کما أنّ توظیفه الإیهامی والجمالی هما الأکثر استخداماً من بین أدات الوصف فی روایه سحر خلیفه.
۴.

دراسه مقارنه لموضوعات شعر رثاء المدن فی الأندلس والشرق العربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اضاءات نقدیه سال دوازدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۴۵ 91-112

کلیدواژه‌ها: رثاء المدن فی الشرق العربی رثاء المدن فی الأندلس شعراء الشرق شعراء الأندلس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۲ تعداد دانلود : ۲۹۲
إن رثاء المدن فی الأدب العربی یعنی البکاء على المدن التی دمرتها الحروب والفتن أو أنواع الکوارث الطبیعیه. وطالما کان هذا النوع من الرثاء من أهم الأغراض الشعریه فی الأندلس والشرق العربی لأنه واکب وتیره الأحداث والتغیرات السیاسیه وأعاد قراءه الأحداث. یسعى هذا المقال بطریقه وصفیه تحلیلیه للتعریف ببعض هذه المراثی ودراسه موضوعات قصائد کلا القطرین باحثا عن وجوه الاشتراک والافتراق بینهما. وبحسب نتائج الدراسه هناک قواسم مشترکه عمیقه فی أفکار شعراء الأندلس والشرق العربی تنبع من الوضع السیاسی والاجتماعی القائم فی المجتمع آنذاک. من ناحیه أخرى من خلال دراستنا لرثاء المدن المنهاره سنرى أن وصف ازدهار المدن ومجدها وازدهارها قبل الدمار والندب والتحسر على فقدان النعم والمشاعر الدینیه هی من بین الموضوعات المشترکه فی مراثی شعراء البلدین وفی نفس الوقت هناک اختلافات بینهما فمثلا فی رثاء المدن الأندلسیه نری اهتماما بموضوعات کالاستغاثه والحنین الی الوطن لامثیل لها فی المراثی الشرقیه. وبصوره عامه یمکن القول إن قصائد رثاء المدن فی الأندلس جاءت بمعان وصور أکثر عمقا وتأثیرا فی المتلقی وإن کان للشرق فضل الأسبقیه فی التطرق إلی هذا الفن الشعری.
۵.

روایه "المدفعیه" الریفیه لغلام حسین ساعدی مقارنه أدبیه نقدیه فی ضوء "ما بعد الاستعمار"(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات الادب المعاصر سال ۱۴ بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۳ 33 - 53
تعداد بازدید : ۱۳۰ تعداد دانلود : ۱۱۳
الأدب الإقلیمی والریفی هو فرع من فروع الأدب، له مکانه خاصه فی شرح الخصائص الطبیعیه والبشریه لمنطقه معینه فی کل من الأدبین العربی والفارسی. "غلام حسین ساعدی" کاتب إیرانی له مؤلفات یمکن دراستها فی مجال الأدب الإقلیمی. یتناول أدب ما بعد الاستعمار باعتباره أحد مناهج الأدب المقارن، أحد أهم المؤثرات وتبعات الاستعمار فی الأعمال الأدبیه. قام هذا البحث بتحلیل روایه "المدفعیه" الریفیه للکاتب ساعدی ودراسه جوانبها المختلفه، معتمداً على أسس أدب ما بعد الاستعمار النظریه. من إنجازات البحث الحالی تناول صوره شبه شامله لمؤثرات الاستعمار وحضور العناصر الأجنبیه على نوع الحیاه والهویه الوطنیه لمنطقه معینه قدّمها الکاتب فی الروایه، ولکن على الرغم من ذلک، إلا أن هناک جوانب مختلفه مثل "التعقید فی شخصیات القصه وخلق العنصر المناهض، وعلاقه القارئ بالشخصیه الرئیسه للقصه والغموض فی التعرّف على الشخصیه الحقیقیه (ملا هاشم)، والخوف من الأحداث، وغیرها ما زالت تحتاج لمزید من الدراسه النقدیه.فی قصه "المدفعیه" لساعدی، هناک سمات وخصائص إیجابیه ومفیده مثل: الاهتمام بعنصر المقاومه والوحده ضدّ القهر والاستبداد، إدانه الجشع ونهب الثروات، انتقاد الأوضاع الاجتماعیه و.. یمکن رؤیتها بوضوح، لکن الدراسه الحالیه رکّزت على معظم نقاط الضعف والسلبیات فی الروایه مثل: تحوّل الشخصیه المهمّه والرئیسه للقصه، ومواجهه الشخصیه الرئیسه لمشاکل فی النمو والتطوّر، و.. حیث یتمثّل الترکیز بشکل أکبر بدراسه نقدیه أکثر دقه تتناول عمل الکاتب ساعدی بشکلٍ مختلف ونظره متمیّزه دون أن تمسّ بقیمته ومکانته الأدبیه
۶.

مقارنه أسلوبیه بین قصیدتی فی رثاء بغداد لشمس الدین الکوفی و فی رثاء قرطبه لابن شُهَید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات الادب المعاصر سال ۱۴ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۵۵ 17 - 36
تعداد بازدید : ۱۲۳ تعداد دانلود : ۱۴۰
تحاول الدراسات الأسلوبیه دراسه بناء الشعر وتحلیل أجزائه بغیه الکشف عن نظمه وفقا للمستویات الصوتیه والترکیبیه والبلاغیه لتُمَیِّز بعدَ ذلک بین نتاج الأدباء وتَحکُمَ علی الرصین السمین منه؛ ممّا هو غثّ هَزِلٌ یتَخَلّلهُ الوهنُ والخور. والأسلوبیه تطمح إلی دراسه البنیات الأسلوبیه فی الخطاب الأدبی" البنیه الإیقاعیه والترکیبیه والدلالیه" وغایتها فی ذلک کشف العلاقات التی تربط هذه البنیات بغیه الوصول إلی ما یتفرد به الخطاب الأدبی من حیث بنائه اللغوی وإدراک القیمه الفنیه والأدبیه التی تکمن وراءها. وقد استهدفت هذه الدراسه دراسه الأسلوبیه والأسلوب لغه واصطلاحا ومستویاتها الثلاثه: المستوی الصوتی والمستوی الدلالی والمستوی الترکیبی وقامت بالمقارنه الأسلوبیه فی قصیدتین: إحداهما لشمس الدین الکوفی والأخری لابن شهید. القصیده الأولی یرثی بها الشاعر مدینته الحبیبه "بغداد" والأخری یبکی لفقده قرطبه. وبعد دراسه سمات الأسلوبیه وخصائصها فی کلا القصیدتین وعقد المقارنه بینهما خلصت إلی أن کلا من الشاعرین قد استخدم سمات الأسلوبیه لیودعها معانیَ یَعجز ظاهرُ اللغه عن إیصالها للمتلقی، وعند المقارنه اتضح أنَّ کلَّ واحد منهما قد تفوّق فی بعض تلک الخصائص علی صاحبه وأخفق فی بعضها؛ کما أنّه ظَهَرَ أنّ هناک توازنا مقصودا فی إیقاع القصیدتین وأنَّ التکرار الصوتیّ متناسق له دلاله علی قصد الشاعر علماً أنّ هذه الدراسه استخدمت المنهج التحلیلی والوصفی وأیضا استفادت من الأحصاء لبیان خصائص الأسلوبیه فی القصیدتین.
۷.

زمان روایی و عناصر توصیفی در رمان عالَمٌ بِلا خرائط جبرا ابراهیم جبرا و عبدالرحمن منیف بر اساس نظریه ژرار ژنت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال هجدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۸ 715 - 739

کلیدواژه‌ها: رمان زمان عالم بلا خرائط جبرا ابراهیم جبرا عبدالرحمن منیف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۱ تعداد دانلود : ۱۱۸
زمان ازجمله عناصری هست که تأثیر شگرفی بر کلیت فضای روایی داستان ها می گذارد. ژرار ژنت نظریه پرداز فرانسوی عنصر زمان را از مؤلفه های اصلی پیشبرد هر روایت می داند و آن را به دو نوعِ زمان دال (مقدار زمان خوانش متن) و زمان مدلول (مقدار زمان رخدادهای داستان) تقسیم می کند و میان آن دو، سه سطح نظم و تداوم و بسامد را مطرح می کند. رمان «عالم بلاخرائط» محصول مشترک دو رمان نویس بزرگ جهان عرب، جبرا ابراهیم جبرا و عبدالرحمن منیف است که با تمی اجتماعی، تصویری از جوامع عربی را در سال 1979م ارائه داده است. یکی از ویژگی های برجسته این رمان کاربرد عنصر زمان با انواع و سطوح مختلف آن است که پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی و تحلیلی، با استناد به الگوی ساختاری ژنت در پی بررسی دقیق آن بر آمده است. رهیافت این جستار حاکی از آن است که روایت در سرتاسر رمان با سیر نابهنگام خود، به شیوه خاطره گویی راوی (علاء الدین) نقل شده است، اما در دل همین گذشته نگری ها، آینده نگری هایی نیز به چشم می خورد که با پیچیدگی روایی خاصی در همان قالب گذشته نگری، روایت شده است. بارز ترین آینده نگری ها، پیشگویی های فال گیرانه شخصیت فرعی داستان (عمه نصرت) است که از سرنوشت شخص یّت ه ای رمان پ رده بر م ی دارد. تداوم این رمان 383 صفحه ای که شامل زمان تقویمی شش ماهه است، به سبب کاربرد درنگ های توصیفی فراوان، با شتاب منفی کل متن همراه است. کارکرد انواع بسامدها در این رمان به میزان چشمگیری متداول است، امّا بسامد مفرد از نوع معمول بیشترین کاربرد را دارد.اهداف پژوهش:بررسی ظرفیت های ادبی-روایی عنصر زمان در رمان عالم بلا خرائط.بررسی نقش هر یک در روایت داستان و معرّفی و تحلیل شخصیّت های آن.سؤالات پژوهش:جبرا ابراهیم جبرا و عبدالرحمن منیف تا چه حدّی توانسته اند از ظرفیت های ادبی-روایی عنصر زمان در رمان عالم بلا خرائط بهره مند گردند؟انواع مؤلفه های زمان و نقش هر یک در روایت داستان و معرّفی و تحلیل شخصیّت های آن چیست؟
۸.

بررسی تطبیقیِ شگردهای بلاغیِ شاعران شیعیِ عرب در عصر اول عباسی با نخستین شاعران شیعی پارسی گوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ادبیات تطبیقی دوره ۱۶ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۶۴ 117 - 136
تعداد بازدید : ۱۴۵ تعداد دانلود : ۱۵۳
شعر شیعی، متعهد و دارای رسالت است که در همه دوره ها دارای موضوعات و ساختارهای گوناگون بوده است. عصر اول عباسی که عصر نمو و رشد ادبیات عرب به شما می آید، عصری پربار از شعر شیعی و شاعران شیعی بوده است. شاعران شیعی عصر اول عباسی، سعی نمودند شعر خود را در خدمت نشر مفاهیم دینی و تبیین فضایل اهل بیت (ع) و دفاع از ایشان قرار دهند و به منظور تحقق این مهم تلاش کردند تا گوهر شعری خود را با به کارگیری شگردهای هنری واز رهگذر فنون ادبی در معرض خاص و عام قرار دهند. این پژوهش که با روش توصیفی - تطبیقی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته، بر آن است تا با مقایسه مهم ترین شگردهای بلاغی در شعر سید حمیری و دیک الجن به عنوان نمایندگان شاعران شیعی عرب در عصر اول عباسی و مقایسه آن با شگردهای کسایی مروزی به عنوان نخستین شاعران شیعی پارسی گوی از چگونگیِ نمود مضامین و مناقب منسوب به اهل بیت (ع) در شعر آنان پرده بردارد. نتایج برگرفته از پژوهش حاکی از آن است که این شاعران جهت انتقال مضامین و مفاهیم منسوب به اهل بیت (ع)، از صورخیالی و شگردهایی همچون: تشبیه، استعاره، کنایه بهره برده اند. همچنین صورخیال در اشعار شاعران عرب برجسته تر و نوآور های آن ها نسبت به اشعار شیعی کسایی مروزی بیشتر است.
۹.

دراسه الزمن الروائی فی روایه "حبّی الأوّل" لسحر خلیفه اعتماداً علی نظریه جیرار جنیت البنیویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اضاءات نقدیه سال یازدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۴۱ 137 - 157

کلیدواژه‌ها: البنیه الزمنیه الإیقاع الزمنی المفارقات الزمنیه تیار الوعی جیرار جنیت سحر خلیفه حبّی الأوّل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۴ تعداد دانلود : ۴۵۹
یُعتبَر الزمن من العناصر البنیویه التی تحدث الروایه أساساً علیها. وکان الزمن یتشکل على علاقه منطقیه سببیه فی الروایات الکلاسیکیه، ولطالما استفاد الکتّاب منه لتحقیق أغراضهم فی الکتابه، لکنّه ومن خلال الحرکه والتغییر على أرض الواقع، جعلهم یسعون وراء أشکال زمنیه أخرى تفیدهم فی تبیین الخیال والرؤى. وهذا ما یسبب الحرف عن المسیر المتتابع للزمان فی الروایات المعاصره، نتیجهً للمفارقه بین زمن السرد وزمن حدوث القصه وباستخدام تقنیه التسلسل الزمنی وإیقاعه. وسحر خلیفه، الروائیه التی تشکل القضیه الفلسطینیه محوراً مرکزیاً فی روایاتها تعید قراءه التاریخ الفلسطینی وأحداثه، لعرضه على الجیل الجدید من مواطنیها عبر قصه حب فی روایتها "حبّی الأوّل". وقد تناولت هذه الدراسه الزمن فی الروایه المذکوره معتمده آراء "جیرار جنیت" حول الزمن الروائی، التی عرضها فی کتابه "خطاب الحکایه" من خلال تبیین المفارقات بین زمن القصه وزمن الحکایه، وعلى منهج وصفی تحلیلی. وقد استثنت الدراسه التواتر، فوصلت إلى أنّ المفارقات الزمنیه تسود على الروایه بسبب التداخل بین الحاضر والماضی فی نظام تشظظی للبنیه الزمنیه فیرى القارئ نفسه فی تردد بین هذین البعدین من الزمن. وقد أسست خلیفه لهذه البنیه الزمنیه باستخدامها تقنیات متنوعه لتسریع السرد أو إبطائه والحرکه المستمره بین الحاضر والماضی دعماً للأغراض السردیه. ومن هذه التقنیات؛ تیار الوعی والحوارات الداخلیه والاسترجاعات والاستباقات والخلاصه والحذف، مما یجعل الزمن الروائی یطول فی بعض المشاهد ویقصر فی أخرى.
۱۰.

ادبیات طنز در مطبوعات مصر و ایران درون مایه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی (خانواده، زنان، ازدواج) در طنز احمد رجب، جلال عامر، حسین توفیق و ابوالقاسم حالت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه زنان سال یازدهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۳۴) 179-211

کلیدواژه‌ها: ادبیات طنز مطبوعات احمد رجب جلال عامر حسین توفیق ابوالقاسم حالت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۵ تعداد دانلود : ۳۸۵
طنز از اقسام هجو است که در آن معمولاً مقاصد اصلاح طلبانه و اجتماعی مطرح است و فرق آن با هجو این است که تندی، تیزی و صراحت هجو در طنز نیست. طنز مطبوعاتی متناسب با تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دستخوش تغییر و تحول است؛ ثبات ندارد و حتی گاهی دچار وقفه و تعطیل می شوند. این پژوهش با رویکرد مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی به بررسی درون مایه، عناصر و ادبیات طنز سیاسی، اجتماعی و فرهنگی (خانواده، زنان، ازدواج) در مطالب طنزآمیز چهار طنزپرداز مصری و ایرانی (احمد رجب، جلال عامر، حسین توفیق، ابوالقاسم حالت) می پردازد. فرضیه این پژوهش تاکید بر وجود درون مایه ها و عناصر سیاسی، اجتماعی، فرهنگی (خانواده، زنان و ازدواج) مشترک و تاثیرگذار در طنز چهار طنزپرداز دارد. نتایج نشان داد برخلاف طنز فارسی، بسیاری از طنزهای عربی تند و رکیک است. با این حال شاید بتوان گفت احمد رجب، جلال عامر، حسین توفیق و ابوالقاسم حالت با این که از دو زبان و فرهنگ متفاوت می باشند، اما به نحوی همه آن ها با زبانی نرم و بدون تکلف به بیان مسائل جامعه با زبان طنز پرداخته و فکاهی و طنز آنان سلاحی برای انتقاد از حکومت ها و کشف عیوب سیستم حاکم و تلاش برای اصلاح و توسعه جامعه و خانواده است.
۱۱.

الإیقاع وتوظیفه الدلالیّ لأجواء النزول فی قصّه بعثه موسی (ع): سوره طه نموذجاً(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۲ 43 - 66

کلیدواژه‌ها: سوره طه بعثه موسی (ع) الإیقاع التوظیف الدلالی أجواء النزول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۰ تعداد دانلود : ۱۸۵
الإیقاع هو جرس الألفاظ، وموسیقی الجمل والکلمات، وتناغم العبارات. وله أهمیّه بارزه فی خلق الأجواء العامه للآیات وتماسک بنیتها؛ حیث التناسق بین جوّ الآیات، وإیقاع الکلمات ومعانیها یعدّ من أهم الوجوه الإعجازیّه التی تزید الآیات القرآنیّه قیمهً جمالیهً. ومن هذا المنطلق، فإنّ للعنصر الإیقاعی بکافه أشکاله دور واضح فی إثراء البنیه الإیقاعیّه والبنیه الدلالیّه للآیات؛ ولاسیّما فی رسم الأجواء السائده علی النص من الناحیه العاطفیه والروحیه، فیرسم لطافه الجوّ ورهافته، حسب سیاق النص العام حیناً، ویجسّد خشونه الجوّ وصعوبته حیناً آخر. وتعتبر قصّه موسی (ع) أطول القصص القرآنیه وأکثرها تکراراً، وفیها مشاهد متعدده من حیاته (ع)؛ ومنها قصّه بعثته فی الوادی المقدّس طوی التی تمّ ذکرها فی سوره طه بالتفصیل. یتناول هذا المقال من خلال المنهج الوصفی- التحلیلی، دراسه العنصر الإیقاعی وتوظیف دلالته فی قصّه بعثه موسی (ع) القرآنیّه، لیسلّط الضوء علی أنواع الإیقاع وتوظیفه الدلالی الموافق لأجواء النزول. وانتهی بنا البحث إلی أن الإیقاع القرآنی فی هذه السوره إیقاع مرن یتغیر بتغییر الظروف، فیشتد وفق ما یتطلبه المعنی حیناً ویتسارع حیناً آخر، ویتبطأ أحیاناً ویهدأ حیناً آخر، کلّ ذلک لخلق جوّ موافق للآیات، إلا أنّ ما یغلب علی هذه السوره من الإیقاع هو الإیقاع الهادئ، نظراً لکون ما حدث فی الوادی المقدّس طوی مخیفاً؛ لیس فی طور قبول البعثه فحسب، بل فی طور إبلاغ الدعوه أیضاً. وقد خلق ترتیب الحروف والحرکات والفواصل والألفاظ فی هذه الآیات أجواءا ًهادئه لطیفه للنبیّ موسی(ع)، لیلطف بعض صعوبه الموقف فی مشهدی قبول الرساله وإبلاغ الدعوه.
۱۲.

تحلیل أسباب الفروق الطبقیه فی صحافه الخمسینیات؛ أشعار أبی القاسم حالت أنموذجا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اضاءات نقدیه سال دهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۳۸ 175-190

کلیدواژه‌ها: الفکاهه الاجتماعیه أبوالقاسم حالت الفروق الطبقیه اللامساواه الاجتماعیه الاستبداد الحاکم إشاعه الفساد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۴ تعداد دانلود : ۲۸۹
تزامناً مع نشر الصحف، تأسّس فرع جدید عن أدب الفکاهه تحت عنوان الفکاهه الصحفیه، وهی معرّضه للتغیر والتطوّر حسب التطورات السیاسیه والاجتماعیه والثقافیه ولا ثبات لها فتتوقف حیناً وتُعلّق حیناً آخر. وکانت إیران فی فتره الخمسینیات للتقویم الهجری الشمسی من الدول التی واجهت مصاعب کثیره من حیث الفقر والتوزیع غیر المتساوی للدخل من بین دول العالم الثالث. یسلّط البحث الحالی الضوء على أسباب الفروق الطبقیه فی المجتمع الإیرانی فی فتره الخمسینیات للتقویم الشمسی لدراسه النشاطات الصحفیه التی قام بها أبوالقاسم حالت فی تلک الفتره. کما قام البحث باستخراج أشعار قاسم حالت الفکاهیه فی صحف تلک الحقبه لدراستها معتمداً المنهج الوصفی التحلیلی. تشیر نتائج البحث إلى أن "أبا القاسم حالت" اتخذ خطواتٍ هامّه لإصلاح وتقویم المجتمع بتطرقه إلى مشاکل الشعب والمجتمع، وعدم المساواه، ونقد السلطه الحاکمه، وتفوق العلاقات على المعاییر، والفجوه الاجتماعیه وإشاعه الفساد الاجتماعی، وعبر استخدامه اللغه البسیطه والسهله والمصطلحات المتداوله بین الناس. وقد تسبّب بنقده الساخر فی إحداث تطورات فی الأوضاع الاجتماعیه والثقافیه للمجتمع الإیرانی فی فتره الخمسینیات.
۱۳.

دگردیسی اسطوره ها در سروده های بدر شاکر السیّاب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال پانزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۵۵ 195 - 226

کلیدواژه‌ها: سیاب اسطوره دگردیسی بازآفرینی تلفیقی مضامین سیاسی اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۷ تعداد دانلود : ۷۵۴
باززایی، بازآفرینی و دگردیسی اسطوره، از شیوه های استفاده شاعران معاصر از اسطوره است؛ بدین معنا که شاعران، متناسب با مقتضیات زمانه و مضامین مد نظر خویش، به تغییر در جزء یا اجزایی از یک اسطوره و دخل و تصرّف در آن می پردازند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، ضمن نشان دادن اسطوره های دگردیسی شده و شیوه های این دگردیسی در اشعار سیّاب، به بررسی زمینه ها و اهدافی می پردازد که موجب دگرگونی اسطوره ها در سروده های این شاعر شده اند. با توجّه به پیشگامی سیّاب در شعر آزاد عرب و بهره گیری فراوان او از اسطوره ها، این بررسی می تواند علاوه بر نمایاندن جنبه های جدیدی از رویکرد شاعری سیّاب، بخش مهمّی از شیوه ها و دلایل دگردیسی اسطوره ها را در شعر معاصر عرب نشان دهد. نتایج این پژوهش دخل و تصرّف سیّاب در اسطوره ها، انواع گوناگون اسطوره ها، اعمّ از ملّی، یونانی و دینی بودن آن ها را نشان می دهد؛ همچنین افزودن عناصری به اصل اسطوره، تغییر ماهیّت و کارکرد شخصیّت های اسطوره ای و نیز تغییر در اجزای مختلف اسطوره به ویژه در پایان بندی آن، از عمده ترین شیوه های دگردیسی اسطوره ها در سروده های سیّاب است. انطباق هرچه بیشتر اسطوره ها با وضعیّت عصر حاضر، اندیشه ها و اغراض شاعر و نیازهای سیاسی اجتماعی را نیز باید از مهم ترین اهداف سیّاب در دگردیسی اسطوره ها دانست.
۱۴.

فرایندهای واجی در قرآن؛ مطالعۀ موردی: ابدال(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای زبانی دوره دهم خرداد و تیر ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 73-98

کلیدواژه‌ها: فرایندهای واجی ابدال لهجه لُغَه لَغَیَّه لُثْغَه اسبق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸۹ تعداد دانلود : ۴۱۰
قبایل عرب در سرتاسر شبه جزیره عربی می زیسته و در یک نقطه جمع نبوده اند. برخی در حضر و برخی در بادیه در پی آب و توشه به سر می برده اند. بی گمان قبیله هایی که در بادیه می زیسته اند، روش های خاص خود را در ادای واژگانی داشته اند و این روش ها با قبایل حضری متفاوت بوده و اثر بیشتری در تعدد لهجه های عربی و ویژگی های هر لهجه داشته است. برخی تلفظ ها در شمار عناصر زبان قوم و در قلمرو واژگانی قرآن کریم قرار گرفت و در منطقه ای، ادای کلمه ای با حرفی غیر از حرف به کار رفته در منطقۀ دیگر بود. هدف از این پژوهش، بررسی تحولات آوایی زبان عربی در قلمرو قرآن کریم از طریق رهگیری فرایند واجی ابدال درچارچوب زبان شناسی تاریخی به منظور تعیین نقش فرهنگ و اقلیم بر آواهای زبان عربی است. روش این تحقیق، کتابخانه ای است ونخست به انگیزه های عرب، در تلفظ به حرفی متفاوت پی می بریم وسپس با کنکاش درجغرافیای زیستی و تجوید زبانی عرب، سعی می کنیم به خاستگاه پدیدۀ ابدال برسیم و آنگاه نظام آوایی زبان عربی را در واکه هایی که مخارج یا صفات مشترک دارند، بررسی می کنیم. آنگاه پدیدۀ ابدال را در نسبت میان حرف قدیم و حرف جدید واکاوی می کنیم و با طرح نمونه هایی از آن، به نقش و سهم قبایل در این گونه از فرایندها پی می بریم.
۱۵.

تقنیه الإحاله لاستدعاء أسطوره المسیح فی الشعر العربی المعاصر (من خلال نصوص لمجموعه من الشعراء الرواد العرب)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: اضاءات نقدیه سال هشتم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۱ 158 - 133

کلیدواژه‌ها: الشعر المعاصر الأسطوره الإحاله الدوافع السیاسیه والاجتماعیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۵ تعداد دانلود : ۵۲۳
تشابک الشعر العربی المعاصر مع الأسطوره بالشکل الذی یمکن اعتبار توظیف الأسطوره أحد أهم ظواهره الفنیه بروزا. وقد أضفى هذا الاتجاه الأسطوری سمه أسلوبیه بارزه إلى ثراء الشعر العربی المعاصر والتعبیر عن مضامینه الدلالیه والقدره فی تصویر معانیه، ما فتح آفاقا جدیده للشعراء. ولم یستعن الشعراء العرب المعاصرون بالأسطوره واقتباس الهیکل الأسطوری بهیئته الأساسیه فحسب، وإنما قاموا بإحداث تغییرات فی جوانب الأسطوره المختلفه وتحویلها إلى أشکال متنوعه بغیه تطبیقها مع الأوضاع الراهنه فی عصرهم لتکون متسایره مع أفکارهم وأهدافهم. وهذا التحریف إن صح التعبیر یشمل جمیع أنواع الأسطوره. یسعى هذا البحث معتمدا منهج الوصف التحلیلی، إلى تحلیل أهداف وتقنیات الإحاله الأسطوریه من خلال الکشف عن استدعاء الشعراء المعاصرین العرب لأسطوره المسیح ومعالجه عناصرها. واستنادا إلى نتائج البحث، تتضمن الإحاله فی أسطوره المسیح التی استدعاها الشعراء فی شعرهم، معظم الروایات الإنجیلیه. کذلک سلوک المسیح ومصیره وأسطوره لعازر وأسطوره المجوس، هی رکائز تعدّ من أهم مکوّنات هذه الأسطوره التی خضعت بشکل أو آخر للإحاله. یعتبر تحویل الشخصیات واستعاره وظائفها واستضافه عناصر إلى عنصر الأسطوره وبناء أسطوره جدیده فی ظل المزج بین الأساطیر ما تلائم حاجه الشاعر التعبیریه، هی من أبرز أسالیب وتقنیات الإحاله الأسطوریه. إضافه إلى ذلک، فإن الإحاله التی وظّفها الشعراء فی الأسطوره المسیحیه، هی على الأرجح ذات دوافع سیاسیه واجتماعیه کالیأس والقلق النابعین عن تبعات الأوضاع السیاسیه والاجتماعیه المتردیه حینئذ.
۱۶.

بررسی تطبیقی کهن الگویی آنیما در شعر عبدالوهاب البیاتی و مهدی اخوان ثالث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ویژه نامه نامه فرهنگستان (ادبیات تطبیقی) سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۱۳)

کلیدواژه‌ها: ناخودآگاه جمعی آنیما یونگ ادبیات تطبیقی اخوان ثالث عبدالوهاب البیاتی نقد کهن الگویی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی رویکردهای نقد ادبی نقد روانشناختی نقد کهن الگویی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات حوزه های ویژه ادبیات تطبیقی تطبیق ادبیات فارسی و ادبیات عرب
تعداد بازدید : ۱۲۳۷ تعداد دانلود : ۱۱۱۳
پژوهش حاضر با تأکید بر ماهیت جهانی و سرشت بینارشته ای مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی و با کاربست نقد کهن الگویی به بررسی خاستگاه کهن الگویی مشترک در اشعار دو شاعر معاصر ایران و عرب؛ اخوان ثالث و عبدالوهاب البیاتی پرداخته و نشان می دهد که چگونه ادبیات ملل مختلفی چون ایران و عراق در عین تفاوت های زبانی، جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی به جهت برخورداری از شالوده های مشترک کهن الگویی «از وحدتی اندام وار و انسجامی یگانه» برخوردارند و چگونه اندیشه های آدمیان در بنیاد به یک سرچشمه می رسد. به منظور ارائه نمونه عملی؛ مقاله با تمرکز بر کهن الگویی آنیما با رویکردی تحلیلی تطبیقی و روشی استقرایی، جلوه ها و نمودهای مشترک آنیما که به صورت ناخودآگاه در آفرینش این دو اثر ادبی مؤثر بوده اند را مورد واکاوی قرار داده و برخی بن مایه های موجود دو متن را به پیش نمونه یا همان ژرف ساخت کهن الگویی آن تأویل می کند. هدف این پژوهش نه تنها ارائه تحلیلی روانکاوانه که ساخت شکنی دو شاهکار ادبی معاصر ایران و عرب با دیدی تحلیلی تطبیقی و نیز نشان دادن ظرفیت های نقد کهن الگویی در مطالعات سنجشی و تطبیقی و همگرایی نقد ادبی و ادبیات تطبیقی می باشد. برآیندی که از این بررسی به عمل آمده، نشان می دهد با وجود برخورداری هر دو متن از شالوده های کهن الگویی مشترک، شعر البیاتی از بن مایه های کهن الگویی عمیق تری بهره مند است.
۱۷.

اسطوره در شعر أدونیس و شاملو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سال هشتم زمستان ۱۳۹۱ شماره ۲۹

کلیدواژه‌ها: اسطوره شعر معاصر فارسی شاملو شعر معاصر عرب أدونیس

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات ادبیات و مطالعات بین رشته ای اسطوره شناسی
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات حوزه های ویژه ادبیات تطبیقی تطبیق ادبیات فارسی و ادبیات عرب
تعداد بازدید : ۱۷۲۸ تعداد دانلود : ۱۰۰۳
زبان نمادین و اسطوره ای، در شعر معاصر جایگاهی درخور یافته است. اسطوره ها در هر سرزمینی بخشی از هویت، تمدن و فرهنگ آن سرزمین به شمار می روند و شاعران با بهره گیری از آنها، افزون بر اینکه شعر خود را هنرمندانه تر می سرایند، می توانند دغدغه ها، دل مشغولی ها و خواسته های خود را از طریق آنها با زبانی غیرمستقیم به جامعه منتقل کنند. شاعران معاصر ایرانی و جهان عرب نیز از به کارگیری اسطوره ها غافل نبوده و کوشیده اند از این طریق اهداف خود را بیان کنند. از میان این شاعران، أدونیس و احمد شاملو در شعر خود به اساطیر و افسانه ها توجهی ویژه داشته اند. در این مقاله با بررسی اسطوره در شعر این دو شاعر، به این نتیجه می رسیم که افزون بر گرایش این دو به بهره گیری از اسطوره، أدونیس به بازآفرینی اسطوره ها می پردازد و شاملو خود به خلق اسطوره دست می زند.
۲۰.

ترجمة فعلهای مضارع در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مقالات و بررسی ها ۱۳۸۳ شماره ۷۶

کلیدواژه‌ها: گذشته آینده حال زبان عربی فعل مضارع دلالت زمانی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی بلاغت
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات علوم ادبی دستور زبان
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن ترجمه قرآن کلیات
تعداد بازدید : ۱۱۶۹۴ تعداد دانلود : ۶۲۴۳
فعل مضارع در زبان قرآن و به طور کلی در زبان عربی از قابلیت و کشش زمانی ویژه ای برخوردار است و می تواند برگذشته، حال یا آینده دلالت داشته باشد. این قرینه های لفظی یا معنوی اند که این فعل را به یک زمان اختصاص می دهند، یا بدان معنای استمرار می بخشند. البته قرار گرفتن در یک اسلوب ویژه نیز می تواند معنی فعل مضارع را به یک زمان محدود کند. در این مقاله می کوشیم با استناد به قرآن کریم و برخی از ترجمه های آن به زبان فارسی معنای زمانی مضارع را در آیات مورد مداقه قرار داده و از این رهگذر به گوشه ای از زیباییهای معانی قرآن دست یابیم و بر اساس قوانین دریافت بهتر و استوارتری از آیات داشته باشیم.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان