محمدرضا حاجی اسماعیلی

محمدرضا حاجی اسماعیلی

مدرک تحصیلی: استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۶۱ تا ۷۳ مورد از کل ۷۳ مورد.
۶۱.

تحلیل آراء معاصر در تبیین آیه محکم و متشابه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال چهارم بهار ۱۳۹۲ شماره ۱۳ 49 - 74

کلیدواژه‌ها: محکم متشابه تأویل علم به تأویل راسخون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۷ تعداد دانلود : ۹۴
از جمله پژوهش های قرآنی مطمح نظر مفسران و دانشوران علوم قرآنی، تبیین موضوع «محکم و متشابه» در قرآن است؛ که هفتمین آیه از سوره آل عمران بدان اشاره دارد. از آنجا که شناخت موضوع محکم و متشابه در پرتو دیدگاه ها و برداشت هایی است که توسط قرآن پژوهان از این آیه ارائه گردیده، این پژوهش با ارزیابی دیدگاه های قرآن پژوهان معاصر، نگرش ایشان در حوزه هایی مانند چگونگی آیات متشابه، تعریف و چیستی تأویل، و کیفیت دانش راسخون در علم را متفاوت یافته است. این مقاله پس از اشاره به کلیات این موضوع، به بررسی و نقد و تحلیل این دیدگاه ها پرداخته، و در تبیین محکم و متشابه به ارائه پیشنهادی دیگر همت گمارده است.
۶۲.

بررسی تطبیقی مفهوم نسخ از دیدگاه مؤلفان «التفسیر الاثری الجامع» و «التفسیر الحدیث»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال هفتم بهار ۱۳۹۵ شماره ۲۵ 59 - 85

کلیدواژه‌ها: نسخ قرآن محمد هادی معرفت محمّد عزّه دَروَزه التفسیر الاثری الجامع التفسیر الحدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴ تعداد دانلود : ۸۵
وقوع نسخ در قرآن را گروهی پذیرفته و گروهی انکار کرده اند. قرآن پژوهانی هم که به این رخداد معتقدند، در مصادیق و شماره آیات منسوخه با هم اختلاف دارند. البته محققان معاصر تعداد این آیات را بسیار اندک بر شمرده اند؛ در این میان مرحوم محمد هادی معرفت ؛ مؤلف کتاب «التفسیر الاثری الجامع»، نزدیک به بیست آیه را منسوخ دانسته و آن ها را در هشت بخش محدود نموده است. از دیگر قرآن پژوهان معاصر، محمد عزّه دروزه ؛ مؤلف کتاب « التفسیر الحدیث» است که در اکثر آیات وقوع نسخ را نپذیرفته و به جای آن، حکم سابق را تعدیل یافته به شمار آورده است. وی برای پذیرش یا رد نسخ آیات، به ترتیب نزول، محتوا و سیاق، روایات صحاح، سیره نبوی و سیره خلفای راشدین عنایت داشته و در مواردی نسخ با سنت را نیز باور دارد. نوشتار حاضر با مقایسه دیدگاه های این دو محقق، مبنای نظری آن ها را درباره وقوع نسخ در قرآن تبیین کرده است.
۶۳.

دور الشعر فی تفسیر مجمع البیان لعلوم القرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات الادب المعاصر سال سوم تابستان ۱۳۹۰ شماره ۱۰ 19 - 30

کلیدواژه‌ها: التفسیر الشاهد الشعری الطبرسی مجمع البیان لعلوم القرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۰ تعداد دانلود : ۱۰۱
أشرنا فی هذا المقال إلی استخدام الطبرسی صاحب مجمع البیان لعلوم القرآن للشعر، والطبرسی استخدم الشعر لمعالجه الجوانب المختلفه للآیه واعتمد علی الشعر اعتمادا أساسیا لدعم آرائه وحججه. واختیار الطبرسی للشاهد الشعری، الذی سنعالجه فی هذا المقال، یجعل منه ذوّاقه فی الأدب والنقد والتفسیر، خاصه عندما تکون اختیاراته جیّده، وربما کان فی ذلک ردّ للنظریه القائله إنّ القرآن الکریم ضدّ الشعر أو یحرّم الشعر. إنّ إحصاء مظاهر دور الشعر فی مجمع البیان لعلوم القرآن غیر یسیر، لکثره الشواهد فیه وتشعّب مواضیعها ومهما حاولنا التمثیل علی هذه المظاهر نجد أنفسنا قاصره عن إیفاء حقّها، فلکل شاهد قصه وموضوع وغرض؛ لذا سیقتصر عملنا فی هذا المقال علی تبیان أهم الجوانب الشعریه الرئیسه حرصا علی الإیجاز. سنحاول تنظیم هذه الجوانب من خلال تقسیمات أساسیه شامله تندرج تحتها المواضیع المتشابهه، ولعلّ هذا التنظیم کاف لتجسید نظره شمولیه تکفی لترکیز أغراض الطبرسی وأهدافه من خلال اهتمامه بالشاهد الشعری، وإظهار تمکنه من العلوم المختلفه، والکشف عن شخصیته الدینیّه والأدبیّه.
۶۴.

تطور معنایی و کارکرد اجتماعی واژه اطمینان در فرهنگ ادبی قران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های اخلاقی سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۵۴) 51-68

کلیدواژه‌ها: اطمینان معناشناسی مؤلفه های معنایی آرامش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۷ تعداد دانلود : ۸۹
معناشناسی بر اساس مکتب بن با کشف ارتباط معنائی واژگان در یک شبکه معنائی گسترده به نظام معنائی قرآن دست می یابد. از آنجا که در این روش چهره روشنی از معانی به دست می آید که با روش معناشناسی کلاسیک قابل دستیابی نیست در این نوشتار از آن برای بررسی معنائی واژه «اطمینان» استفاده شده است. این واژه ارتباط وثیقی با مباحث کلامی مانند ایمان، توکل، توسل داشته و فهم درست آن برداشت های نادرست از این واژه را اصلاح می نماید. حال در این پژوهش نخست مفهوم واژه اطمینان در فرهنگ عرب جاهلی، سپس میدان های معناشناسی آن در قرآن بررسی و در نهایت شبکه معنایی و واژه های کلیدی و کانونی اطمینان در قرآن تبیین می گردد. نتیجه آن که با توجه به فرهنگ عصر جاهلی و خوی تند اعراب، این واژه در قرآن بیشتر در مفهوم امنیت جسمانی و آرامش مادی توسعه معنایی یافته و بر اساس جهان بینی اسلامی ارزش های دنیوی و اخروی برای آن ترسیم شده است.
۶۵.

تبیین مفاهیم بنیاد ین «بلد، «مدینه» و قریه» در قرآن کریم پیرامون شهر و فرهنگ شهر نشینی با تأکید بر متون اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: قرآن، فرهنگ و تمدن سال ۴ زمستان ۱۴۰۲شماره ۴ (پیاپی ۱۴) 134 - 158

کلیدواژه‌ها: معناشناسی فرهنگ شهرنشینی بلد مدینه قریه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۶ تعداد دانلود : ۷۳
نوع زندگی و فرهنگ و تفکر انسان در پیدایش شهر و شهرنشینی دخیل بوده است. انسان بر شهر و ساختار آن تأثیر داشته و شهر نیز بر انسان و رفتار و اندیشه وی تأثیر می گذارد. با استفاده از روش معنا شناسی در این مقاله، حوزه های معنایی متفاوت واژگان «بلد، «مدینه» و قریه» بیان و این مسئله بررسی شده است که چرا خداوند از سه واژه متفاوت برای مفهوم شهر استفاده کرده است؟ یافته های تحقیق بیانگر آن است که واژ گان «بلد، «مدینه» و قریه» در قرآن در معانی متفاوتی به کار رفته و تابعی از متغیر فرهنگ ها و هنجا رها و ناهنجاری های انسانی و اجتماعی جامعه است. «بلد» واژه ای عام است که بر سرزمین دلالت می کند، در «مدینه» فرهنگ شهرنشینی ملاک قرار دارد و تحت قوانین خاصی اداره می شود و «قریه» دارای آبادی ظاهری و مادّی است.
۶۶.

تأثیر انسان شناسی نمادین در تفسیر مفاهیم قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال ۲۰ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۶۰) 25 - 48

کلیدواژه‌ها: انسان شناسی نمادین تفسیر قرآن گیرتز ترنر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۹ تعداد دانلود : ۷۱
دین به عنوان یک فرآیند اجتماعی، از نگاه انسان شناسی نمادین، موضوعی برای بررسی است ؛ از این رو انسان شناسان نمادگرا، به دنبال بررسی دین، در پی فهم قرآن نیز برمی آیند و در طی این فرآیند، از روش انسان شناسانه برای تفسیر، بهره می گیرند. به همین جهت، این پرسش مطرح می شود که روش انسان شناسی نمادین، در تفسیر قرآن، تا چه اندازه موثر است؟ ضرورت بحث این مسئله در این است که میان اندیشمندان اختلاف وجود دارد و آن اینکه آیا زبان دین، زبان نمادین است و یا خیر؟ با بررسی نقش انسان شناسی نمادین در تفسیر قرآن، می توان دریافت که نمادگرائی تا چه اندازه، در درک مفاهیم قرآنی کاربرد دارد . با مشخص شدن میزان تاثیر آن، مشخص می شود که آیا همه جنبه های زبان دینی نمادین است یا خیر. با بررسی انجام شده مشخص شد، این دو گرایش، در مقابل نگاه تفسیر قرآن به قرآن قرار می گیرد و در هر دو رویکرد، برای شناخت معنای هر نشانه ، حتما باید بافت برو ن متنی آن را مشخص نمو د ؛ با این تفاوت که در نگاه گیرتز، بافت برون متنی ، فرهنگ و فرد است و درنگاه ترنر ، نظام معنائی اجتماعی . از این رو به صورت کلی نشانه ها به صورت فردی فاقد معناست .
۶۷.

میقات پیامبر خاتم در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال نهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۶ 237 - 261

کلیدواژه‌ها: پیامبر خاتم قرآن میقات معراج شهود رؤیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۵ تعداد دانلود : ۸۲
این پژوهش ضمن تحلیل کیفیت میقات و معراج خاتم پیامبران و بررسی دیدگاه مفسران قرآن، با توجه به آیه اول از سوره اسراء و آیات هفتم تا هجدهم سوره نجم به این نتیجه رسیده که میقات پیامبر خاتم در بالاترین مراتب تقرب پدیده ای به نام معراج را سبب گشته که از منظر قرآن از عبودیت مطلق و تسلیم محض بودن پیامبر در مقابل پروردگار نشأت گرفته و تا آنجا پیش رفته که ایشان را لایق سلام و صلوات ویژه الهی گردانیده است، و در میقات و معراجش با پروردگار به بالاترین مرحله شهودی یعنی شهود بی واسطه و آخرین مرحله تقرب یعنی مرحله احدیت جمع الجمعی یا أو أدنی نائل گشته است.
۶۸.

بررسی آراء مفسران قرآن در بازشناسی مفهوم «دابه الارض»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی سال چهارم زمستان ۱۳۹۲ شماره ۱۶ 107 - 122

کلیدواژه‌ها: دابّه حضرت علی (ع) تفسیر روایات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴ تعداد دانلود : ۵۹
آیه شریفه ﴿... أخرَجنا لَهُم دابهً مِن الأرض تُکَلِّمُهُم اَنَّ الناسَ کانُوا بِآیاتِنا لایُوقِنونَ﴾(نمل/82) بسیار پرسش برانگیز، و از جمله آیاتی است که معرکه آرای مفسران است. نوشتار حاضر بر آن است که تبیین نماید این آیه حاکی از وقوع چه رخدادی است، و آیا غرض از آن انذار و دعوت است و یا گواهی و شهادت در دادگاه عدل الهی؛ و منظور از «دابه» انسان است یا غیر انسان، و تکلم او چگونه تکلمی است و مخاطبان او چه کسانی هستند. در پایان بر این اعتقاد تأکید شده است که اصل خروج «دابه الارض» از جمله وعده های الهی و تحقق پذیر است، اما کیفیت آن رازناک است و خداوند آن را در لفافه بیان کرده، و مفسران  نیز با بهره گیری از روایات و قرائن، هر کدام دیدگاه هایی را در این زمینه بیان کرده اند.
۶۹.

دلاله مفرده (الجنّه) عبر منهج الاستبدالی فی القرآن ونهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات حدیثه فی نهج البلاغه السنه الخامسه ربیع و صیف ۱۴۰۱ (۱۴۴۳ق) العدد ۲ (المتوالی ۱۰) 131 - 143

کلیدواژه‌ها: القرآن نهج البلاغه الدلالات الجنه الرفقه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۷۵
تحلل معرفه دلالات الکلمات معنى الکلمات وفقًا لنظامها الدلالی. من أهم الطرق فی علم دلالات الألفاظ الاعتماد على علاقات التعایش. لأنه من خلال الشبکه الدلالیه وفحص الکلمات ، یمکنک فهم الکلمه المعصومه والتشکیل الصحیح للهندسه المعرفیه. کلمه "الجنه" من أکثر الکلمات شیوعًا فی القرآن ونهج البلاغه. البحث الحالی بالمنهج الوصفی والتحلیلی یسعى للإجابه عن السؤال: ما أهم رفقاء کلمه الجنه؟ وبتفحص کلمه الجنه فی القرآن ونهج البلاغه بمقاربه متزامنه تبین أن الجنه فی القرآن تتحد مع کلام التقوى والرضا والإیمان والعلم والعمل الصالح. هذه العوامل هی أساس دخول الجنه. فی نهج البلاغه ، کلمه الجنه مرادفه للإسلام ، وعلم الله ، وطاعه وصایا الله ، وأوامر النبی صلى الله علیه وسلم ، وعون وصداقه أهل البیت ، والتقوى ، والتوافق مع العمل. الإیمان والنیه الخالصه. لذلک ، مع الأخذ فی الاعتبار أن القرآن ونهج البلاغه لهما فصاحه فریده وارتباط عمیق ، استخدم الإمام (ع) کلمات القرآن وتفسیراته ومفاهیمه على نطاق واسع ، وأصحاب کلمه الجنه فی نهج الجنه. ترتبط البلاغه بالقرآن ، وهذا الارتباط فی طرق العلاقات بین النص ، الموضوعی والمعجمی.
۷۰.

واکاوی تاثیر وجوه زیبایی شناختی قرآن بر هدفمندی پیام های وحیانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی دوره ۱۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۵ 406 - 420

کلیدواژه‌ها: ذهنی زیبایی شناختی ابعاد زیبایی قرآن عینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۲۴
شناخت دقیق و بررسی جنبه های زیبایی شناختی قرآن کریم تأثیر بسیار شگفت و بسزایی در کاربردی شدن مفاهیم این کتاب الهی دارد به گونه ای که مخاطب قرآن با هر سطح از تفکر و درک و فهمی که باشد می تواند با هرچه بارورتر کردن اندیشه خویش به جلوه هایی جدید و جذاب از زیبایی های کلام الهی پی برده و از آن بهره مند گردد. از آنجا که اثر هنری، مبدأ هنرمند است و هنرمند، مبدأ اثر هنری، بنابر این با بهره گیری از این اصل در این پژوهش کوشش گردیده تا با پردازش زبانی نمونه هایی از آیات قرآن کریم به عنوان نمادی از خلق هنری، عناصر مشترک و موثر در باب زیبایی شناسی آیات وحیانی را به تصویر درآورد، البته بررسی تصویر از حیث بافت و سیاق و ارائه معنای مطلوب، وحدت تصویر هنری در وحدت متن را محقق می سازد.در این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و تکیه بر آیات الهی و نظریات متقن در پایان ابعاد زیبایی شناسی قرآن را با نگاه به دو قطب عینیت و ذهنیت تبیین نموده و تلاش دارد تا نشانه های زیبایی گرایانه قرآن را همراه با انعکاس جمال آفرینش و بیدار سازی حس زیبایی دوستی در مخاطبین خویش نمایان سازد.
۷۱.

آزادی بیان در قرآن با نگره نقدی بر نوشته کتاب نقد قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی سال ۲۶ بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۹۰) 228 - 207

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم آزادی بیان کتاب نقد قرآن حقوق تکلیف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳ تعداد دانلود : ۱۹
هدف: بشری خوانی آموزه های قرآن کریم پیشینه دیرینه دارد. در این راستا، نویسنده کتاب نقد قرآن، با بهره جستن از رهیافت انسان پساسنّت، در پی انکار آزادی بیان در قرآن برآمد و بر اساس زاویه خود با خوانش نبود آزادی بیان در قرآن کریم، به دنبال اثبات ضعف و خطا در قرآن کریم بود. هدف این پژوهش، نقد دیدگاه نویسنده کتاب «نقد قرآن» در انکار آزادی بیان در قرآن کریم بود. روش: در پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی با سویه انتقادی بر اساس منابع کتابخانه ای و تفکیک گفتمانها استفاده شد. یافته ها: سها با بودگی در دنیای پست مدرن و با استفاده ازگفتمان لیبرال بر پایه بنیانهای نظری انسان محورانه، با مؤلفه های عقل خودبنیاد، فردگرایی و حقوق و با تکیه بر اعلامیه جهانی حقوق بشر، تلاش کرد آزادی بیان در قرآن کریم را انکار کند. نتیجه گیری: سها با درهم آمیزی گفتمانها و عدم تفکیک مؤلفه های دو گفتمان پساسنّت و گفتمان دین اسلام، افزون بر برداشت همسان از مفهوم آزادی در گفتمانها، دچار خطای روشی شده و این امر، زمینه ساز نتیجه گیری وی در نبود آزادی بیان در قرآن کریم شده که بی وجه است.
۷۲.

ارزیابی روایات مصافحه پیامبر با زنان با تأکید بر آیه 12 سوره ممتحنه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۰ پاییز ۱۳۹۴ شماره ۳ (پیاپی ۷۷) 59 - 80

کلیدواژه‌ها: اختلاف الحدیث پیامبر اکرم زن مصافحه سوره ممتحنه بیعت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲ تعداد دانلود : ۱۶
شههیوه بیعههت پیههامبر اکههرم بهها زنههان از مسهها ل متعههارض در روایههات فههریقین اسههت.به عنوان شاخه ای از علوم حدیث می تواند در رفع این تعهارض مهورد » اختلاف الحدیث «استفاده قرار گیرد.در این پژوهش، روایات در چهار گروه دسته بندی شده است: بیعت کلامی همراه با فعهل،وارحی، بیعت ،وارحی، بیعت کلامی، و ،واز مصافحه زنان و مهردان نهامحرم بهه شهرطو،ود حایل.نتیجه بررسهی محتهوایی روایهات مهذکور، آن اسهت کهه بسهیاری از روایهات متعهارض، قابهل،مهع و مکمهل یهک دیگرنهد. تنهها روایهاتی کهه بیهان گر ،هواز مصهافحه بهدون حایهل اسهت،پذیرفتنی نیست؛ عهلاوه بهر آن، تهأثیر و تهأثر آیهه 12 سهوره ممتحنهه بهر ایهن روایهات مشهخصمی گردد؛ زیرا از طرفی فضای بیعت پیهامبر اکهرم بها زنهان در ایهن آیهه توسه گروه ههایمختلف روایی روشن می شود و از طرف دیگهر، از محتهوا و سهبب نهزول ایهن آیهه می تهوان بههصحت و سقم روایات مربوطه دست یافت.
۷۳.

روش متقی هندی در نقل احادیث امامان شیعه (مورد مطالعه، برخی از موضوعات کلامی اعتقادی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۴ زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۹۴) 173 - 202

کلیدواژه‌ها: متقی هندی کنز العمال روایات اعتقادی امامان شیعه گزینش چینش تقطیع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰ تعداد دانلود : ۱۴
جامع روایی کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال تألیف متقی هندی، از محدثان اهل سنت قرون نهم و دهم هجری، است. این کتاب در بردارنده بیش از سه هزار حدیث از امامان شیعه در موضوعات گوناگونی مانند احکام، اخلاق، علوم قرآنی و اعتقادات است.مقاله حاضر برای بررسی روایات اعتقادی امامان شیعه در این جامع روایی، به تأمل در پاره ای از موضوعات مطرح در آن از قبیل شفاعت، خلافت، مباهله و... پرداخته و در پایان باورمند گردیده است که روش متقی هندی در تدوین و بهره مندی از این دست از روایات، ناظر بر گزینش، چینش و تقطیع آن هاست. تقویت مبانی اعتقادی و مذهبی و کتمان پاره ای از وقایع تاریخی حساس و مهم، محدث را به اتخاذ چنین روش های حدیثی سوق داده است. نقل احادیث ضعیف السند، استفاده از منابع نه چندان معتبر و... انتقاداتی است که به روش حدیثی متقی وارد است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان