شریف کاشانی

صدور جواز قتل امام حسین(ع) با فتوای یکی از شخصیت های مشهور تاریخی یعنی شریح قاضی یکی از مشهورات عاشورایی به شمار می رود. اهمیت تحلیل این گزارش تاریخی روایی از آن روست که رخداد سترگ عاشورا به صدور فتوایی وابسته شده و از دیگر عوامل آن چشم پوشیده شده است. در میان گزارش ها نخستین منابعِ ناقل، دو کتاب روایی شیعی با رویکرد منقبت نگارانه است؛ کتاب های ثمرات الأنوار و مزامیر الأولیاء موسوی اصفهانی و نیز تذکرهالشهداء شریف کاشانی که با ادبیاتی فخیم آن را شرح و بسط داده اند. مجموع یافته ها نشان می دهد شخصیت و عملکرد ضعیف و محتاطانه شریح سبب شهرت این گزارش شده، حال آنکه نقد متنی گزارش مذکور چنین می نمایاند که صدور چنین فتوایی از شریح قاضی ثابت نیست، چه اینکه بنا بر ادلّه متعدّد محلّ اشکال و مناقشه است. هدف این مقاله که با رویکردی تحلیلی انتقادی سامان یافته است صرفا پالودن اتهام چنین وضعی از دامان شریح قاضی نیست، بلکه چنین گزارشی به مثابه بررسی یک انگاره مورد تحلیل واقع شده است. از این رو می کوشد پس از اعتبارسنجی گونه های روایی موجود و تحلیل منابع به نقد متنی و قرائن پیرامونی آن بپردازد و با ادله متقن تاریخی روایی این گزارش را در سنجه نقد نهد. یافته ها نشان می دهد علی رغم وجود تناقضات و تعارضات متعدد، کاربست اصطلاح فتوا پیشینه ای مربوط به دوره زندگانی امام حسین (ع) نبوده و محتوا و نوع ادبیات این فتوا با ادبیات سده اول هجری تناسبی ندارد.