روش مردم نگاری اینترنتی چندوجهی در مطالعات زندگی روزمره با تأکید بر شبکه های اجتماعی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
مقدمه و اهداف: مطالعات زندگی روزمره در علوم اجتماعی و انسانی طی دهه های اخیر به دلیل تغییرات فناورانه و نفوذ همه جانبه ی اینترنت و شبکه های اجتماعی دگرگون شده است. از یک سو، زندگی روزمره ی معاصر درهم تنیدگی فزاینده ای با رسانه های دیجیتال، ابزارهای همراه و فضاهای اینترنتی پیدا کرده و از سوی دیگر، روش های کلاسیک مردم نگاری برای توصیف این وضعیت نوپدید کفایت لازم را ندارند. این مقاله با درک چنین خلأیی، به بازاندیشی روش شناسی مردم نگاری در بستر اینترنت پرداخته و کوشیده است مسیری نوین برای مطالعه ی زندگی روزمره در شبکه های اجتماعی ارائه کند. هدف اصلی، بهره گیری از ظرفیت های مردم نگاری کلاسیک و در عین حال توامان توجه به امکان های جدید فضاهای اینترنتی است تا بتواند تحلیلی چندبعدی و چندمیدانی از زندگی روزمره ارائه دهد. پژوهش حاضر با تکیه بر سنتز چند-روش شناختی با بهره گیری از تجارب میدانی گوناگون، می کوشد چارچوبی نظری و عملی برای «مردم نگاری اینترنتی چندوجهی» تدوین کند؛ رویکردی که هم به حضور پژوهشگر در میدان فیزیکی و هم به میدان های اینترنتی و پیوند میان آن ها توجه دارد. مقاله ضمن نقد و مرور ادبیات داخلی و بین المللیِ مرتبط، از آثار کلاسیک تا پژوهش های جدیدی چون کارهای هاین، کوزینتس، پینک و دیگر صاحب نظران بهره می برد تا نشان دهد که چگونه می توان مرز میان «آنلاین» و «آفلاین» را در زندگی روزمره بازتعریف کرد. این بازتعریف، امکان درک بهتر پویایی های اجتماعی، فرهنگی و فناورانه را فراهم می سازد و نقش مردم نگار کلاسیک را به پژوهشگری فعال و خلاق و مسلط به میدان های متعدد تحقیق و مرزهای آن ها ارتقا می دهد. روش تحقیق: روش تحقیق بر پایه ی «فراترکیب کیفی» است که به پژوهشگر اجازه می دهد یافته های متنوع پژوهش های پیشین را گردآوری، مقایسه و تحلیل کند و از دل آن ها الگوی تازه ای بسازد. در این رویکرد، ابتدا مطالعات موجود در زمینه ی مردم نگاری اینترنتی، نت نگاری، اتنوگرافی دیجیتال و روش های ترکیبی مرور شد. سپس با استخراج رویکردهای مشترک و مشابه و همچنین تفاوت های روشی، الگوی پیشنهادی «مردم نگاری اینترنتی چندوجهی» شکل گرفت. این الگو به پژوهشگر توصیه می کند که میدان تحقیق را صرفاً به فضای فیزیکی یا صرفاً به اینترنت محدود نکند، بلکه میان این دو به طور مداوم رفت و برگشت داشته باشد. از منظر عملی، پژوهشگر می تواند با هر دو حساب کاربری واقعی و ساختگی در شبکه های اجتماعی مختلف (توییتر، اینستاگرام، کلاب هاوس و…) حضور یابد و ضمن مشاهده و مشارکت، داده ها را از طریق اسکرین شات، ضبط صدا و ویدئو، رصد هشتگ ها، طوفان ها و ترند ها گردآوری کند. همچنین حضور بدنی در فضاهای فیزیکی مرتبط و مصاحبه های عمیق آنلاین و آفلاین مکمل این فرآیند است. چنین رویکردی مستلزم حساسیت اخلاقی، انعطاف پذیری بالا، و توانایی حرکت میان نقش های مختلف (مشاهده گر پنهان، مشارکت کننده ی فعال، «مگس روی دیوار» و …) است. پژوهش حاضر با استفاده از این مسیر، هم ظرفیت های نظری و هم رویه های اجرایی لازم برای اجرای پژوهش در میدان های اینترنتی-فیزیکی را تبیین می کند. نتایج: نتایج نشان می دهد که مردم نگاری اینترنتی چندوجهی می تواند به طور مؤثری خلاءها و کاستی های رویکردهای کلاسیک و تفکیک گر به میدان فیزیکی و میدان آنلاین را پر کند. نخست، این روش امکان «توصیف فربه» (به تعبیر گیرتز) را از زندگی روزمره در شرایطی فراهم می کند که روابط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به شدت با فناوری دیجیتال و میدان های اینترنتی درهم تنیده اند. دوم، یافته ها نشان می دهد که حضور همزمان در میدان های واقعی و اینترنتی و در مرزهای نامتعین آن ها نه تنها به غنای داده ها می افزاید بلکه به پژوهشگر اجازه می دهد چرخه ی بازتولید معنا از فضای مجازی به فضای فیزیکی و بالعکس را رصد کند. سوم، این رویکرد در مواجهه با پدیده هایی چون ترندها و هشتگ های داغ، طوفان های توییتری، و شکل گیری اجتماعات اینترنتی، ابزاری کارآمد برای تحلیل کنش جمعی و ساخت واقعیت اجتماعی ارائه می دهد. چهارم، روش پیشنهادی امکان ترکیب تکنیک های مردم نگاری کلاسیک (مشاهده ی مشارکتی، مصاحبه ی عمیق، تحلیل متنی) با ابزارهای نوین (بایگانی دیجیتال، ضبط صفحه، تحلیل کلان داده) را مهیا می سازد و بدین ترتیب به درکی جامع تر از پویایی های زندگی روزمره در عصر شبکه ای منجر می شود. نهایتاً، پژوهش نشان می دهد که پژوهشگر می تواند بسته به نیاز تحقیق، سطح مداخله و نوع حساب کاربری خود را تنظیم کند و با استفاده از استراتژی های بومی شدن، اعتماد کاربران و مشارکت آن ها را جلب نماید. بحث و نتیجه گیری: پژوهش حاضر استدلال می کند که در شرایط کنونی، مرز میان واقعیت آنلاین و آفلاین پویا و نامتعین گشته است و هر دو ساحت در فرآیندی دیالکتیکی، پیوسته یکدیگر را بازتعریف می کنند. بنابراین، روش های کلاسیک مردم نگاری به تنهایی قادر به درک کامل این پیچیدگی نیستند. «مردم نگاری اینترنتی چندوجهی» به عنوان روشی انعطاف پذیر، خلاق و نوآورانه، پاسخی است به این نیاز. این رویکرد با پذیرش ماهیت «رفت و برگشتی» میدان تحقیق، پژوهشگر را قادر می سازد تا همزمان با تغییرات سریع فناوری و فرهنگ، داده های غنی و چندلایه گردآوری و تحلیل کند. از منظر نظری، این روش گسست میان انسان شناسی کلاسیک و مطالعات رسانه های دیجیتال را ترمیم می کند و به ادبیات مردم نگاری دیجیتال بُعدی تازه می بخشد. از منظر عملی، چارچوب پیشنهادی می تواند در حوزه های گوناگون علوم اجتماعی، از مطالعات فرهنگی و ارتباطات تا جامعه شناسی سیاسی و مطالعات رسانه، به کار گرفته شود. افزون بر این، رویکرد حاضر با تأکید بر خلاقیت و جسارت پژوهشگر، افق های تازه ای برای تحقیقات میان رشته ای می گشاید و پژوهشگران را ترغیب می کند تا در مواجهه با میدان های در حال تغییر، از آزمون و ابداع روش های نو نترسند. بدین ترتیب، مردم نگاری اینترنتی چندوجهی نه تنها روشی برای مطالعه ی زندگی روزمره در عصر شبکه ای است، بلکه الگویی برای پژوهش های آینده در علوم انسانی و اجتماعی محسوب می شود که می خواهد «آنچه در حال وقوع است» را بی درنگ و با دقت ثبت و تحلیل کند.Multifaceted Internet Ethnography in Studies of Everyday Life with an Emphasis on Social Networks
Extended
Introduction and Objectives: In recent decades, studies of everyday life in the social sciences and humanities have undergone major transformations due to technological change and the pervasive penetration of the Internet and social networks. On the one hand, contemporary everyday life has become increasingly entangled with digital media, mobile devices, and online spaces; on the other hand, classical ethnographic methods are no longer sufficient to capture and describe these emerging realities.
This article, recognizing such a methodological gap, rethinks ethnographic approaches within the context of the Internet and seeks to offer a new pathway for studying everyday life through social networks. The main objective is to integrate the strengths of classical ethnography with the possibilities offered by digital environments in order to produce a multidimensional and multi-sited analysis of everyday experience.
Drawing on a multi-methodological synthesis grounded in diverse field experiences, the study proposes both a theoretical and practical framework for what it terms “Multifaceted Internet Ethnography.” This approach highlights the importance of the researcher’s simultaneous engagement with both physical and online fields, as well as the dynamic interconnections between them.
The article critically reviews domestic and international literature—ranging from classical works to contemporary research by scholars such as Christine Hine, Robert Kozinets, Sarah Pink, and others—to demonstrate how the boundary between “online” and “offline” life can be reconceptualized. This redefinition enables a more nuanced understanding of social, cultural, and technological dynamics and transforms the classical ethnographer into an active, creative, and boundary-crossing researcher proficient in multiple fields of inquiry.
Methodology: The study adopts a qualitative meta-synthesis approach, allowing the researcher to collect, compare, and reinterpret findings from previous studies in order to construct a novel conceptual model. The process began with a systematic review of research on Internet ethnography, netnography, digital ethnography, and mixed-method approaches. By identifying shared methodological principles and points of divergence, the proposed model of Multifaceted Internet Ethnography was developed.
This model recommends that researchers avoid confining their fieldwork exclusively to either physical or online spaces. Instead, they should engage in a continuous movement between the two. Practically, this may involve maintaining both real and pseudonymous accounts on social media platforms (e.g., Twitter, Instagram, Clubhouse) to observe, participate, and collect data through screenshots, audio/video recordings, hashtag tracking, and monitoring of trending events.
Field presence in relevant physical spaces and conducting in-depth interviews—both online and offline—complement this process. Such an approach requires ethical sensitivity, flexibility, and the ability to navigate multiple researcher roles (e.g., covert observer, active participant, or “fly on the wall”). Through this methodology, the study delineates both the theoretical capacities and the operational procedures necessary for conducting research across interconnected physical and digital fields.
Findings: The results indicate that Multifaceted Internet Ethnography effectively addresses the limitations of traditional ethnographic approaches that treat physical and online spaces as separate domains.
First, this method enables “thick description” (in Geertz’s sense) of everyday life in contexts where social, cultural, and economic relations are deeply interwoven with digital technologies.
Second, simultaneous presence in both online and offline environments enriches data quality and allows the researcher to trace the cyclical reproduction of meaning across virtual and physical spaces.
Third, when dealing with phenomena such as trending hashtags, viral events, or online community formations, this approach provides a powerful analytical tool for examining collective action and social reality construction.
Fourth, the proposed method combines classical ethnographic techniques (participant observation, in-depth interviews, textual analysis) with modern digital tools (archiving, screen capture, big data analytics), thereby fostering a more holistic understanding of the dynamics of networked everyday life.
Ultimately, the research shows that depending on study objectives, the researcher can adjust their level of involvement and type of online identity, employing localized engagement strategies to build user trust and participation.
Discussion and Conclusion: The study argues that in contemporary contexts, the boundary between online and offline realities has become fluid and indeterminate; both realms are in a constant dialectical process of mutual redefinition. Consequently, classical ethnographic methods alone are insufficient to grasp this complexity.
Multifaceted Internet Ethnography, as a flexible, creative, and innovative approach, responds to this need by acknowledging the “back-and-forth” nature of fieldwork. It enables researchers to collect and analyze rich, multilayered data that keep pace with rapid technological and cultural transformations.
Theoretically, this approach bridges the divide between classical anthropology and digital media studies, contributing a new dimension to the literature on digital ethnography. Practically, it offers a versatile framework applicable to diverse fields of social science—from cultural and communication studies to political sociology and media research.
Moreover, by emphasizing researcher creativity and methodological boldness, this framework opens new horizons for interdisciplinary inquiry, encouraging scholars to experiment with innovative methods suited to evolving research terrains. Thus, Multifaceted Internet Ethnography is not merely a method for studying everyday life in the networked age—it is also a model for future research in the humanities and social sciences, aimed at capturing and analyzing “what is happening as it happens.”
تبلیغات
