آمایش جغرافیایی فضا

تحقق پذیری شهرهای هوشمند مبتنی بر فرآیندهای پیچیده ای است که در آن، مجموعه ای از کنشگران و تصمیم سازان اقدام به سیاست گذاری و اجرای آن میکنند. از سویی دیگر هارمونی به عنوان هدفی برای شهرهای هوشمند و ایجاد هماهنگی و تعادل در پیچیدگی های شهرهای هوشمند مطرح است. این پژوهش باهدف شناسایی و تحلیل شبکه کنشگران شهر هوشمند در تهران و سنجش میزان اثرگذاری هریک از کنشگران شهر هوشمند، تلاش داشته است تا چارچوبی هنجاری برای تحقق هارمونی با استفاده از نظریه شبکه کنشگران، برای شهر هوشمند در تهران ارائه کند. در همین راستا از روش شناسی آمیخته و چارچوب نظری شبکه کنشگران به عنوان ساختار فکری و چارچوب تحلیلی استفاده کرده است. استفاده از این روش شناسی به منظور شناسایی روابط و تعاملات در بین کنشگران شهر هوشمند در تهران که لازمه شناسایی پیچیدگی های موجود در شبکه کنشگران شهر هوشمند است انجام شده است. این پژوهش در قدم اول با استفاده از پرسشنامه به شناسایی کنشگران اصلی، اهداف و میزان اهمیت و هم پیوندی آن ها در شبکه با سایر کنشگران پرداخته است. سپس با استفاده از نرم افزار ucinet6 شاخص های هم پیوندی کنشگران اصلی در تحقق پذیری شهر هوشمند در تهران را مورد کنکاش قرار داده است. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش سه سطح از کنشگران بر اساس میزان اثرگذاری تعریف شده که شامل کنشگران کلیدی، کنشگران وابسته، کنشگران نادیده گرفته شده می باشد. همچنین به منظور ارتقاء هارمونی و هماهنگی با تعمیم فرآیند ترجمه شبکه کنشگران، چارچوب تحقق پذیری هارمونی برای شهر هوشمند در تهران ارائه شده است. این چارچوب مشتمل بر چهار بخش اصلی مسئله سازی، علاقه مندسازی، به-عضویت درآوردن و بسیج منابع می باشد که با ارائه اصول تحقق هارمونی بخشی به شبکه کنشگران شهر هوشمند در شهر تهران بتوان موقعیت هریک از این کنشگران را در برنامه ریزی و سیاست گذاری های آتی تثبیت، ارتقاء و یا بازتعریف کرد.

شروع یک بیماری ویروسی ناشناخته به نام کووید 19 در شهر ووهان چین در ژانویه 2020 و گسترش آن در سراسر جهان در مدتی کمتر از چند ماه، همه کشورها را نگران کرده و موجب خسارات بی شمار جانی و مالی شده است. تکرار چنین رویدادی به شکلی دیگر در آینده ممکن است میزان آسیب را بالاتر و کنترل را مشکل تر سازد، بر این اساس شهرها نیازمند بازتولید جدید جهت بالا بردن تاب آوری در صورت موارد مشابه کوید-19 می باشند. بر این اساس تحقیق حاضر سعی دارد ضمن بررسی عوامل اثرگذاری در بازتولید شهر زنجان بعد از کوید-19، وضعیت های احتمالی شهر در آینده را نیز مورد تحلیل قرار دهد، برای این منظور 26 شاخص در 4 بعد که بر اساس مطالعات میدانی-کتابخانه ای استخراج شده اند، در محیط نرم افزار میک مک جهت بررسی جایگاه و عملکرد شاخص ها و شناسایی عوامل کلیدی، از سناریویزارد برای استخراج سناریوهای محتمل استفاده شده است. ازآنجاکه تحقیق مبتنی بر خبرگان بوده است، نمونه تحقیق 20 نفر به روش هدفمند (گلوله برفی) انتخاب شده اند. نتایج تحقیق نشان داده است که الگوی شهر زنجان در برابر شیوع بیماری عفونی کوید -19 آسیب پذیر بوده است، اما درک عمیق جوانب سبب بازتولید شهر در وضعیت مطلوب خواهد شد، به طوری از 28 سناریو محتمل، سناریوهای مطلوب بیشترین فروانی و ضریب تحقق را به خود اختصاص داده اند.

جمعیت جهان به سرعت به سمت سالمند شدن در حرکت می باشد و این رشد سریع جمعیت سالمندی به پدیده ای جهانی و اجتماعی تبدیل شده است. مسئله سالمندی جمعیت در ایران به دلایل مختلف ازجمله کاهش میزان موالید، پیشرفت های علم پزشکی، بهداشت، آموزش وپرورش و افزایش امید به زندگی در حال ظهور بوده و پدیده نوینی به شمار می رود. هدف این پژوهش، ارزیابی و تحلیل سطوح برخورداری مناطق 12 گانه شهر بابل ازلحاظ شاخص های شهر دوستدار سالمند و رتبه بندی مناطق می باشد. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردی و ازنظر گردآوری اطلاعات، در حیطه پژوهش های پیمایشی قرارگرفته است. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شده و جهت وزن دهی برای تحلیل معیارها از روش تحلیل شبکه ANP فازی و جهت رتبه بندی مناطق از روش واسپاس فازی استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است در بین معیارهای جهانی شهر دوستدار سالمند مورداستفاده در این پژوهش معیار فضاهای عمومی و ساختمان ها با وزن 2160/0 رتبه اول را کسب کرده است. تکریم و اجتماع پذیری سالمندان با وزن 151/0 رتبه دوم و مشارکت شهروندی و اشتغال با وزن 147/0 رتبه سوم را کسب کرده است. همچنین بر اساس روش واسپاس، منطقه 4 با وزن 904/0 در رتبه نخست و منطقه پنج با وزن 733/0 در رتبه آخر قرارگرفته اند. بر اساس این نتایج پیشنهاد می شود نهادهای متولی امر، شهرداری و بهزیستی با حمایت و مشارکت دیگر نهادهای دولتی در جهت رفع مشکلات و معضلات اجتماعی، کالبدی و اقتصادی سالمندان، با برنامه ریزی منسجم جهت استفاده از منابع، فرصت های برابر به منظور دست یابی همه افراد و سالمندان از فضاهای شهری را ایجاد گردانند.

بازسازی شرایط آب وهوایی، تغییرات اقلیمی هولوسن و مکانیسم ردیابی آن در شواهد رسوب شناسی و ژئومورفولوژیکی دریاچه های عرض های جغرافیایی مختلف از جمله موضوعات موردتوجه پژوهشگران است. شواهد اقلیمی به جای مانده از این دوره ها کلیدی برای حل ابهامات تحولات آب وهوایی، فرم ها و فرآیندهای ژئومرفیک مناطق مختلف است. این پژوهش بر اساس اهداف آن به بررسی شرایط اقلیمی و تأثیرگذاری آن بر گستره دریاچه ها بر اساس شواهد مرفولوژیکی (پادگانه ها) پرداخته است. این پژوهش در پلایای دامغان واقع در استان سمنان در جنوب شرقی شهر دامغان واقع در نیمه شمالی کشور انجام شده است. در این راستا از داده ها و منابع نوشتاری، آماری، سنجش ازدور، رسوبی و شواهد مرفولوژیکی با استفاده از ابزارها و روش های گوناگون علمی و تخصصی استفاده شده است و در نهایت با جامع نگری موضوع را تحلیل شده است. پس از بررسی منطقه برای اولین بار پادگانه های دریاچه ای در منطقه شناسایی گردید، در مرحله بعد نمونه های برداشت شده از این سطوح مورد آنالیز آزمایشگاهی قرار گرفت و دریاچه ای بودن آن ها تأیید شد سپس با استفاده از تکنیک های سنجش ازدور و نقشه کشی بر اساس ارتفاع پادگانه های دریاچه ای ثبت شده سطوح گستره دریاچه تعیین و نهایتاً حدود این سطوح با توجه به سایر عوامل طبیعی مانند شیب، جهت شیب، شبکه زهکشی و بررسی های زمین شناسی تصحیح گردید. نتایج حاکی از آن است در پلایای دامغان 2 سطح پادگانه ای وجود دارد که در محدوده جنوب شرقی چاله، تراس دریاچه ای ازنظر ارتفاعی با تراس هایی در دامنه جنوب پلایا همخوانی دارند و بازسازی حد آن ها حد دریاچه یکسانی را مشخص می کند که نشان دهنده اولین سطح دریاچه با عمق حدود 22-24 متر است. همچنین تراس های دریاچه ای در دامنه جنوب غربی پلایا نیز دریاچه ای با عمق حدود 14-15 متر را در کواترنری نشان می دهند.

جدایی گزینی، در اکثر شهرهای جهان موضوع درخور توجهی است؛ چراکه جدایی گزینی، موجب تمرکز شدید بر فقر و پیدایش طبقات پایین می شود که می تواند عامل گسترش مسائل در شهر شود. تحقیق حاضر با هدف تحلیل و رتبه بندی عوامل موثر بر تمرکز و جدایی گزینی در شهر اردبیل با تأکید بر معیارهای اقتصادی انجام گرفته است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی و تحلیلی است. به منظور جمع آوری داده ها از روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. داده های اسنادی، از گزارش مرکز آمار ایران مربوط به شهر اردبیل (1395) استخراج شده اند. همچنین جهت سنجش میانگین درآمد، اشتغال، ثروت و قیمت زمین از روش میدانی و توزیع پرسشنامه استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق را شهروندان شهر اردبیل تشکیل می دهند که 383 نفر بر اساس فرمول کوکران به عنوان نمونه برآورد گردید. در این پژوهش جهت سنجش جدایی گزینی در شهر اردبیل، از شاخص های جدایی گزینی در نرم افزار Geo-Segregation استفاده شد. در نهایت شاخص ها با استفاده از روش کریتیک وزن دهی و مناطق با بهره گیری از تکنیک ای داس رتبه بندی شد. نتایج حاصل از نرم افزار تحلیل گر جدایی گزینی نشان دهنده این امر می باشد که در مناطق شهر اردبیل شاخص امید به زندگی به طور برابر مشاهده می شود. به طوری که گرایش و تمرکز در این شاخص وجود ندارد، اما وضعیت در شاخص های درآمد و اشتغال نسبت به شاخص های دیگر شدیدتر است. همچنین نتایج حاصل از تکنیک ای داس نشان می دهد که منطقه 3 اردبیل با بیشترین امتیاز در وضعیت برخوردار و منطقه 4 با کمترین امتیاز در وضعیت محروم نسبت به سایر مناطق قرار دارند.

موضوع فضای شهری از جمله مباحث پرجاذبه ای است که بسیاری از اندیشمندان مسائل شهری به آن توجه داشته و ظرفی برای شکل گیری رفتار هستند. در خصوص جنبه های اجتماعی یک فضای شهری کارآمد از سوی اندیشمندان سخن بسیار رفته است. فرهنگ در زندگی روزمره مردم امری تأثیرگذار است و اهمیت آن را اساساً به جهت رابطه ای می دانند که با راهبردهای اجتماعی، پالایش ساخت اجتماعی، تولید کیفیت انسانی-عاطفی در جامعه، بیان زندگی فعال مردم، زندگی سالم شهری و مانند آن دارد. صاحب نظران بسیاری به فرهنگ از دریچه اجتماعی نگاه کرده و به بررسی سرزندگی به عنوان یک جنبه کیفی در فضای شهری محلات سنتی و همچنین تأثیر مضامین فرهنگ اجتماعی ساکنین در آن توجه نموده اند. پژوهش پیش رو به دنبال یافتن شاخص های تأثیرگذار فرهنگ اجتماعی در سرزندگی فضاهای شهری محله های قدیمی و استفاده از آن در محله های امروزی از طریق مدل زمینه ای و مدل IHWP است. روش پژوهش کمی-کیفی است. داده در این تحقیق با انتخاب 29 نفر از ساکنین محله به روش گلوله برفی و به وسیله مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسشنامه به دست آمده است. نتایج نشان می دهند فرهنگ اجتماعی در سرزندگی فضاهای شهری محله خواجه خضر کرمان تأثیرگذار بوده و چگونگی آن در یک مدل زمینه ای شامل مقوله های شرایطی، تعاملی، پیامدی به تصویر درآمده است. در شاخص سرزندگی و بقا، معیار وجود فضاهای مختلف برای تعاملات اجتماعی بین ساکنین و در شاخص هویت مندی و اشتراک دل بستگی ها، معیار اشتراک در هویت اجتماعی و شاخص پیوستگی اجتماعی، معیار انسجام و مشارکت در ساکنین و در شاخص ارتباطات جمعی، معیار آیین های مختلف جمعی و در شاخص کیفیت زندگی، معیار اعتماد و همدلی و در شاخص جامعه بانشاط، معیار انجام رسوم سنتی در فضاهای محله و در شاخص روحیه جمع پذیری، معیار انجام فعالیت های مشترک بالاترین تأثیرگذاری را در بحث سرزندگی در نمونه موردمطالعه داشته اند.

بی عدالتی می تواند سبب افزایش فاصله بین افراد، مشاغل و خدمات عمومی گردد؛ به منظور تحقق مفهوم عدالت اجتماعی، خدمات عمومی باید به گونه ای توزیع شوند که نیازهای جوامع آسیب دیده اجتماعی را تسهیل کنند؛ پژوهش حاضر با هدفِ سطح بندی نواحی محروم و برخوردار از منظر توزیع خدمات شهری و شناسایی الگوی فضایی پراکنش خدمات عمومی در سطح نواحی شهری جهرم، انجام گرفته؛ روش انجام پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی می باشد. جامعه آماری پژوهش نواحی چهارگانه شهر جهرم و شاخص های موردنظر، کاربری های بهداشتی-درمانی، تجاری، آموزشی، تأسیسات و تجهیزات شهری، فضای سبز، ورزشی، گردشگری-پذیرایی و فرهنگی-مذهبی، هستند. به منظور بررسی وضعیت کمیت توزیعی در نواحی چهارگانه شهر، از سه مدلِ تاپسیس، ویکور و کوپراس بهره گرفته شد؛ بر این اساس نواحی یک و دو با امتیاز 46/0 در رتبه نخست، ناحیه چهار با امتیاز 41/0 در رتبه دوم و ناحیه سه با امتیاز 36/0 در رتبه سوم از نظر توزیع خدمات شهری قرار گرفتند؛ در مرحله دوم به منظور بررسی کیفیت توزیعی، با استفاده از آماره موران I معین شد:عدالت در کیفیت توزیعی شهر جهرم، کاملاً برخلافِ عدالت در کمیت توزیعی است و نواحی دارای تراکم خدمات در جوار یکدیگر به صورت الگوی خوشه ای قرارگرفته اند؛ در نهایت با تحلیل نقشه خوشه ها و نا خوشه ها در سطح شهر مشخص گردید، خدمات عمومی در شهر جهرم از الگوی مرکز-پیرامونی تبعیت می کنند به گونه ای که خوشه های خدمات عمومی به صورت متمرکز در بخش میانی، با غلبه خوشه های سرد (تجاری، ورزشی، گردشگری-پذیرایی و فرهنگی-مذهبی)، تجمع دارند و هرچه از ناحیه مرکز به پیرامون شهر حرکت می کنیم، شاهد کاهش یافتن خوشه های خدمات عمومی هستیم.

از اوایل سال 2020 میلادی، همه گیری جدیدی با عنوان کووید-19، فضاهای شهری را تحت تأثیر خود قرار داد و به دنبال خود موجی از تحولات در ابعاد کالبدی، فضایی و اقتصادی شهر ایجاد کرد؛ به طوری که از یک پدیده پزشکی به پدیده اجتماعی، اقتصادی و در پی آن شهر و شهرنشینی تبدیل شد. از سوی دیگر در طول سال های 2021-2020، فاصله فیزیکی تعیین شده توسط مراجع ذی ربط به عنوان اولین راه حل پاسخگویی به بحران و به منظور جلوگیری از ابتلا به کووید-19 به شدت دسترسی افراد به فضاهای شهری را تحت تأثیر قرار داد. ازاین رو این پاندمیک موجب ترغیب و به تحرک واداشتن خرق عادت و نوآوری های کوتاه مدت و راهکارهای سریع به مشکلات فوری شد، به طوری که همه گیری فرصت های واقعی برای بازنگری در فضای شهری ارائه کرد. دراین بین کشور ایران و بالأخص کلان شهر تهران از این بحران مصون نبوده و با توجه به جایگاه کلان شهر تهران به عنوان پایتخت سیاسی-اداری و تصمیم گیری کشور به عنوان مطالعه موردی انتخاب گردید. این پژوهش از حیث هدف، کاربردی و روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و به منظور تجزیه وتحلیل داده ها و تعیین عامل های اصلی از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی 40 گزاره تحقیق در خصوص تحلیل اثرات بحران پاندمیک (کووید-19) در بازتعریف فضاهای شهری تهران به لحاظ داشتن بار عاملی مساوی یا بیشتر از 6/0 (معیار مبنا) در 3 حیطه اصلی (بازطراحی، هوشمند سازی، چندمنظوره سازی) دسته بندی شدند. ازاین رو با توجه به بار عاملی، قرارگیری آن ها در هر عامل و ارتباط بین گزاره ها، 3 عامل اصلی، بازطراحی با 29 گزاره (167/41 درصد از واریانس کل)، هوشمند سازی با 7 گزاره (192/15 درصد) و چندمنظوره با 4 گزاره (196/9 درصد) شناسایی و به عنوان عامل های اصلی تأثیرگذار در بازتعریف فضاهای شهری شهر تهران شناخته شدند.د.

بروز بحران های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی حاصل از مدرنیته شدن منجر به زنده شدن واژه شهر انسان مدار شد. در شهر انسان محور، توجه به مقیاس انسانی، ویژگی های فیزیولوژیکی، روان شناسانه و ویژگی های روحی انسان موردتوجه قرار می گیرد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف، بررسی عوامل مؤثر بر تحقق شهر انسان محور در شهر همدان تدوین شده است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی، گردآوری داده ها مبتنی بر منابع اسنادی - پیمایشی (پرسش نامه محقق ساخته) می باشد، جامعه آماری موردمطالعه 30 نفر از کارشناسان، صاحب نظران و خبرگان موضوع تحقیق می باشند. جهت تجزیه وتحلیل داده ها، از نرم افزار میک مک و Scenario Wizard استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می دهد؛ متغیر احساس امنیت شهروندان با مجموع امتیاز 170063 ارزش سطری محاسبه شده، دارای بیشترین میزان اثرگذاری غیرمستقیم بر تحقق شهر انسان محور در فضاهای شهری همدان را داراست. سایر متغیرهای موردمطالعه؛ مانند وجود زیرساخت های شهر هوشمند (158216)؛ ایمنی شهری (157027) و میزان انعطاف پذیری برنامه ها و طرح های توسعه شهری با امتیاز 156537 بیشترین ضریب تأثیرگذاری غیرمستقیم بر دیگر متغیرها را دارند. در تأثیرگذاری مستقیم، متغیرهایی مانند احساس امنیت شهروندان با امتیاز 422 در جایگاه نخست واقع شده است و شاخص میزان انعطاف پذیری برنامه ها و طرح های توسعه شهری نیز با امتیاز 388 در جایگاه دوم و ایمنی شهری با امتیاز 388 در جایگاه سوم قرار دارند که بیشترین تأثیرگذاری مستقیم را در بهبود و توسعه شهر انسان محور در شهر همدان دارند. بر اساس سناریو ویزارد، محتمل ترین سناریو برای تحقق شهر انسان محور برای شهر همدان، سناریو شرایط مطلوب؛ امکان تحقق شهر انسان محور می باشد.

افزایش استفاده از اتومبیل در شهرها، منجر به ترافیک و مشکلاتی در شبکه معابر شهری، آلودگی های زیست محیطی و هوا می شود و این مسئله تمایل افراد جامعه به استفاده از دوچرخه را بیشتر نموده است. هدف از این پژوهش، کشف و توصیف دلایل تشویق و دلسردی در استفاده از دوچرخه در بین دوچرخه سواران، همراه با دلایل سفر آنها و ارتباط این عناصر با پیشینه تصادف است. این پژوهش، توصیفی تجربی است و برای جمع آوری اطلاعات از روش میدانی و کتابخانه ای و از ابزارهای پرسش نامه، مصاحبه و مشاهده استفاده شده است. این تحقیق با انجام یک نظرسنجی الکترونیکی در مورد دلایل و انگیزه های دوچرخه سواری بین 405 دوچرخه سوار گنبدی صورت پذیرفت. نتایج نشان می دهد که سلامت جسمی و تناسب اندام، کاهش هزینه های حمل ونقل و کاهش هزینه تهیه، تعمیر و نگهداری بیشترین عوامل مؤثر در تشویق به دوچرخه سواری و نبود امنیت جانی (احتمال سرقت)، ایمنی فرد کمتر دوچرخه سوار نسبت به سایر وسایل نقلیه و نبود فرهنگ دوچرخه سواری مهم ترین عوامل دلسردکننده می باشد. همچنین نتایج پژوهش شکاف جنسیتی قابل ملاحظه ای در میان دوچرخه سواران را نشان داد که علت آن محدودیت های فرهنگی عنوان شد. به علاوه، شرکت کنندگانی که اصلی ترین عوامل تشویقی خود را استقلال، صرفه جویی در زمان و تفریح مطرح کردند و نیز کسانی که اصلی ترین عوامل دلسردی خود را شرایط آب وهوایی، نبود فرهنگ دوچرخه سواری و امنیت جانی بیان نمودند، به احتمال زیاد دچار سوانح و تصادفات دوچرخه سواری می شوند. باتوجه به اینکه دوچرخه سواری عموماً با هدف تفریح و با زمان سفر کم صورت می گیرد، نیاز به رشد دوچرخه سواری با هدف های کاربردی است.