آمایش جغرافیایی فضا

امروزه ساماندهی و تعادل بخشی فضا از مسائل کلیدی در حوزه برنامه ریزی شهری است. از آن جایی که شبکه شهری تنها مجموعه ای از عناصر کالبدی نیست و نقش و اهمیت هر سکونتگاه را میزان و ابعاد ارتباطات و جریان ها در یک نظام باز تعیین می کنند، شهرهای بزرگتر با جذب و تمرکز مازاد بیشتر، تسلط خویش را بر شهرهای کوچک تر اعمال می کنند. تداوم این شرایط باعث شکل گیری عدم توازن در توزیع فضایی شهر ها و بروز مشکلات ناشی از ازدحام و تراکم در شهرها و تخلیه مکان های دیگر می گردد. این مقاله بر آن است تا با بررسی و تحلیل شبکه شهری در استان مازندران راهکارهایی جهت تعادل بخشی ارائه کند. از این رو روش بکار رفته در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و با استفاده از مدل های رتبه- اندازه، منحنی لورنز و ضریب آنتروپی و همچنین برای تحلیل کمی و کیفی داده های آماری، با استفاده از نرم افزار Excel به بررسی و تحلیل شبکه شهری استان مازندران پرداخته شده است. نتایج حاصل از هر سه مدل بیانگر عدم تعادل شبکه شهری استان مازندران است و فاصله جمعیتی 4 شهر اول (ساری، بابل، آمل، قائمشهر) با شهر پنجم (بهشهر) و دیگر شهرهای استان فاحش می باشد. وجود این چهار شهر که با هم یک مگالاپولیس منطقه ای را تشکیل داده اند و تعداد زیادی شهرهای بسیار کوچک و روستا- شهرها که اختلاف جمعیتی بسیاری میان آنها است در پیرامون این قطب مهم قرار دارند که  باعث عدم تعادل شبکه شهری استان مازندران شده است.

افزایش روزافزون جمعیت و نیاز به تامین مواد غذایی مورد نیاز آن ها از دغدغه های اصلی دولت ها می باشد. شناسایی مکان های مناسب برای کشت نیز از الزامات این امر است. استان گلستان به واسطه برخورداری از شرایط مناسب جغرافیایی از جمله استان های برتر کشت گندم در ایران می باشد. این پژوهش با استفاده از داده های عناصر بارش، دما، ویژگی های خاک، توپوگرافی، شیب و داده های عملکرد گندم دیم استان گلستان به واکاوی مناطق مناسب کشت گندم پرداخته است. در واکاوی داده های عملکرد گندم دیم به دلیل نقص آماری موجود از روش همبستگی من- کندال و رگرسیون تک متغیره بهره برده شده و برای بازسازی عناصر اقلیمی نیز از روش های میان یابی و روش حداقل متوسط خطاها و نیز برای انجام واکاوی دمایی از روش درجه روز رشد استفاده گردید. براساس نتایج، روش میان یابی کریجینگ بهترین روش در ترسیم نقشه های هم ارزش و در مورد عامل بافت خاک روش فاصله وزنی معکوس بهترین روش می باشد. برای شناسایی استعداد اراضی گندم دیم استان گلستان با استفاده از روش همگرایی متقاطع، نقشه عوامل مورد مطالعه به صورت دو به دو با یکدیگر ترکیب شده و در نهایت نقشه استعداد اراضی در چهار طبقه حاصل شد. بدین صورت که طبقه با استعداد اراضی خیلی مناسب 4/4 درصد، طبقه با استعداد اراضی مناسب با 2/58 درصد، طبقه با استعداد اراضی حدوداً مناسب 17 درصد و طبقه با استعداد اراضی نامناسب 4/20 درصد مساحت استان را تشکیل می دهند. در نهایت مساحت و درصد مساحت کشت فعلی گندم در هر طبقه از استعداد اراضی استان گلستان تعیین شد. بر این اساس 4/4 درصد مساحت کشت فعلی گندم در اراضی با استعداد خیلی مناسب، 3/58 درصد در اراضی با استعداد مناسب، درصد 9/16 در اراضی با استعداد حدوداً مناسب و 4/20 درصد در اراضی با استعداد نامناسب قرار دارد.  

آبدهی رودخانه ها دارای افت و خیزهایی است که به طور عمده متأثر از پدیده های خشکسالی در مقیاس منطقه ای و جهانی هماهنگ با دگرگونی های اقلیمی می باشد و همچنین در سال های اخیر به دلیل نیازهای روزافزون به آب و دخالت های انسانی ناشی از آن در سطح حوضه های آبریز این روند بیشتر کاهش یافته است. آبدهی رودخانه های منتهی به دریای خزر از سواحل ایران نیز منفک از این مسأله نیست، هر چند هنوز به آن مرحله بحرانی نرسیده است. در این پژوهش با توجه به موارد بالا روند تغییرات آبدهی رودخانه های ایران به دریای خزر مورد ارزیابی قرار می گیرد همچنینً با سایر رودخانه های مهم و نوسانات سطح آب خزر مقایسه می شود. داده های مورد استفاده در این پژوهش شامل؛ شاخص های دگرگونی های اقلیمی مانند خشکسالی ها، تغییرات درجه حرات کره زمین، آمار ماهانه و سالانه 9 رودخانه ایران و همچنین داده های تراز آب دریای خزر و سایر رودخانه ها است که از بانک اطلاعات مرکز ملی تحقیقات دریای خزر استفاده شده است. روش پژوهش به صورت تحلیل سری های زمانی و مقایسه ای می باشد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که در یک دوره مشترک زمانی آبدهی رودخانه های ایرانی دریای خزر از یک روند کاهشی پیروی کرده که در دامنه این روند دو دوره افزایشی و دو دوره کاهشی دیده می شود. علاوه بر این تغییرات دبی رودخانه های ایران با تفاضل سالانه تراز آب همبستگی بالایی را نیز نشان می دهند این موضوع بیانگر اثرات متقابل دریای خزر و حوضه آبریز رودخانه های ایران بر روی یکدیگر است. بهره برداری از منابع آب رودخانه های ایران با احداث سد نیز از جمله عوامل دیگر مؤثر بر میزان آبدهی رودخانه ها در سال های اخیر بوده است.

امروزه، کاهش نابرابری در بهره مندی از امکانات جامعه و همچنین شناخت درجه توسعه یافتگی مناطق مختلف به خصوص در کشورهای در حال توسعه به منظور انجام برنامه ریزی اصولی امری ضروری می باشد. در این میان، برای دست یابی به تعادل فضایی باید طبق اصول و ضوابط صحیح علمی عمل کرد، تا تعیین سطوح توسعه یافتگی مناطق باعث افزایش دسترسی و رفاه ساکنان مناطق و استفاده بهینه از امکانات و خدمات گردد. هدف این پژوهش تحلیل سطح توسعه یافتگی نقاط شهری شهرستان های استان کردستان و شناسایی مناطق توسعه یافته و در ادامه اولویت بندی برنامه های توسعه می باشد. این پژوهش از نظر نوع کاربردی، از نظر ماهیت به صورت توصیفی- تحلیلی می باشد. در این پژوهش با استفاده از 30 شاخص موجود در نتایج سرشماری سال 1385 و در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیربنایی و کالبدی به ارزیابی سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان کردستان پرداخته شده است. برای وزن دهی به شاخص ها از نظرات 14 نفر از متخصصان برنامه ریزی شهری و روستایی استفاده شده است. رتبه بندی سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان کردستان با استفاده از مدل promethee و saw نشان می دهد، شهرستان های سنندج، سقز و مریوان دارای بیشترین سطح توسعه یافتگی و شهرستان های سروآباد، دیواندره و کامیاران کمترین سطح توسعه یافتگی را دارا بوده اند.

تحرک بخشیدن به نظام اقتصادی و اثر بخش نمودن آن برای ایجاد اشتغال که سرانجام به توسعه کشورها خواهد انجامید مستلزم همکاری سیاستگزاران و کارآفرینان است. کارآفرینی فرآیند ارتقاء تکنولوژی از طریق ایجاد و تاسیس کسب و کار یا سازمان جدید است. در این فرآیند شغل های تازه ای پدید می آید و نیروی کار، نیازمند مهارت های نوین می گردد و ساختارهای نوینی برای آموزش و نیز ارائه خدمات پدیدار می گردد. امروزه در بیش تر کشورهای مختلف توجه خاصی به کارآفرینی و کارآفرینان می شود و تقویت کارآفرینی و ایجاد بستر مناسب برای توسعه آن از ابزار پیشرفت اقتصادی کشورها و به ویژه کشورهای در حال توسعه به شمار می آید. زیرا یک فعالیت کارآفرینی با اثربخشی بالا منجر به توسعه اقتصادی (از جمله ایجاد اشتغال، نوآوری در فعالیت ها و رقابت پذیری) می شود. کارآفرینی روستایی تنها به معنای ایجاد اشتغال برای قشر عظیم روستاییان نیست بلکه می تواند گامی باشد در راستای توسعه روستایی که به گفته بسیاری از صاحب نظران، هم تراز با توسعه اقتصادی است. یکی از ابعاد فراموش شده کارآفرینی عوامل اجتماعی و فرهنگی می باشد که ناشی از نگاه تک بعدی به کارآفرینی تا به امروز بوده است. بر همین اساس امروزه نوع جدیدی از کارآفرینی شکل گرفته و مورد تاکید است که در آن نگاه اجتماعی به کارآفرینان به عنوان موتور توسعه، نقش اساسی را داشته و از آن تحت عنوان کارآفرینی اجتماعی نام می برند. هدف این پژوهش بررسی عوامل مؤثر موفقیت کارآفرینان روستایی از بعد اجتماعی می باشد. محدوده مورد مطالعه 10 روستا از روستاهای دهستان میانکاله شهرستان بهشهر و روش پژوهش به صورت پیمایشی و توصیفی- تحلیلی است که روش گردآوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ای و میدانی از طریق پرسش نامه در قالب طیف لیکرت طراحی شده و سؤال پژوهش از طریق نرم افزار (SPSS) مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش در روستاهای مورد مطالعه نشان می دهد که با توجه به مقایسه حد متوسط گویه همه مؤلفه ها اجتماعی بالاتر از حد متوسط بوده و این تغییرات از نظر آماری معنادار برآورد شده و روستای زاغمرز در میان روستاهای مورد مطالعه با قرارگیری در طبقه (3) از بالاترین میزان موفقیت در زمینه کارآفرینی روستایی و همچنین براساس مدل WSM و وزن دهی شاخص ها بهترین گزینه برای رتبه بندی روستاها گزینه A 10 (روستا زاغمرز) بوده است که بیشترین میزان موفقیت و تأثیرات بالای کارآفرینی روستایی از بعد اجتماعی در آن مشاهده شده است.  

هدف این پژوهش تحلیل عوامل تعیین کننده پایداری کشاورزی در بین گندمکاران تحت پوشش تعاونی های تولید روستایی استان گلستان است. جامعه آماری این تحقیق را کلیه کشاورزان گندمکار تحت پوشش تعاونی های تولید روستایی استان گلستان تشکیل می دهند. حجم نمونه مورد مطالعه با استفاده از فرمول کوکران محاسبه شده است (356n=) و از تکنیک نمونه گیری منطبق به انتساب متناسب در بین تعاونی ها، برای گزینش تصادفی نمونه ها بهره گرفته شده است. روایی پرسشنامه تحقیق بر پایه نظرات گروهی از اعضای هیأت علمی و پژوهشگران توسعه پایدار کشاورزی تأمین و پایایی آن نیز با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (74/0) برای سازه های اصلی تحقیق مشخص گردید. روش استفاده شده در این پژوهش مبتنی بر تحلیل مجموعه ای از متغیرها و شاخص ها به منظور تببین عوامل مؤثر بر پایداری کشاورزی و شناسایی عامل های متمایزکننده سطوح پایداری با استفاده از تکنیک های تحلیل عاملی، فریدمن، خوشه ای و تشخیصی است. نتایج حاصل از آزمون آماری تحلیل عاملی بیانگر آن است که،عواملی همچون؛ مدیریت منابع تولید، سیستم های حمایتی و خدماتی، شرایط محیط زیست و اکوسیستم، مدیریت دانش و آموزش، شرایط اقتصادی و اجتماعی کشاورزی پایدار که مجموعاً 26 متغیر را در برگرفته است، 56/73 درصد واریانس پایداری در بین پاسخگویان را تبیین می کنند. نتایج تحلیل خوشه ای نیز نشان داد که 88/73 درصد فعالیت های زراعی گندم کاران جامعه مورد مطالعه در سطح ناپایدار قرار دارند. نتایج تحلیل تشخیصی نیز نشان داد دو عامل"مدیریت منابع تولید کشاورزی پایدار"و "مدیریت دانش و آموزش کشاورزی پایدار" بیشترین اهمیت را در متمایز کردن کشاورزان پایدار و ناپایدار از یکدیگر داشته است.

یکی از مسایل مهمی که بعد از وقوع زمین لرزه های بزرگ باید به آن توجه شود رویداد پس لرزه ها است. در بیشتر موارد، وقوع این پدیده با خسارت های مادی فراوان و تلفات انسانی بالا همراه بوده است. بدین ترتیب آگاهی از مکان و زمان احتمالی پس لرزه ها برای ارزیابی مناطق مستعد زلزله، ارایه الگوی مناسب ساخت و ساز و گسترش شهری و در نهایت کاهش خسارت های جانی و مالی بسیار مفید است. این مطالعه با هدف آزمودن مدل تغییر تنش کولمب برای شناسایی مناطق مستعد خطر لرزه ای یا به عبارتی مناطقی که احتمال وقوع پس لرزه در آن زیاد است، بعد از وقوع زمین لرزه اصلی انجام گرفته است. بدین منظور، زمین لرزه یازدهم فروردین ماه 1385 سیلاخور به عنوان مطالعه موردی انتخاب گردید. محاسبات تغییر تنش کولمب بر روی دو نوع گسل گیرنده، گسل گیرنده با هندسه مشخص و از نوع گسل مرجع و صفحات گیرنده با هندسه بهینه، صورت گرفت. این پژوهش با توجه به این فرض که زمین لرزه های بزرگ، با تغییر در میدان تنش نواحی مجاور خود می توانند سبب تحریک توالی پس لرزه ها شوند، انجام شده است. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که در گسل گیرنده از نوع گسل مسبب زمین لرزه، تطابق بهتری بین مراکز سطحی بیش تر پس لرزه ها و نواحی افزایش تنش وجود دارد. بنابراین می توان نواحی افزایش تنش محاسبه شده بر روی این نوع گسل گیرنده را به عنوان نواحی مستعد خطر معرفی کرد. از این رو وقوع احتمالی حوادث لرزه ای در این مناطق دور از انتظار نیست. بنابراین با توجه به این نتایج، می توان اظهار داشت که مدل تغییر تنش کولمب روش مناسبی برای شناسایی نواحی افزایش تنش و در نهایت محل وقوع احتمالی پس لرزه ها می باشد.