توحید حاتمی خانقاهی

طی سالیان متعدد برخی اقدامات دولتی توسط نهاد های کشوری صورت گرفت که کمک شایانی در افزایش رغبت روستاییان برای سکونت در روستا صورت گرفته است. این اقدامات در قالب طرح هادی و تسهیلات دولتی انجام گردید اما برخلاف اقدامات صورت گرفته طرح پیشنهادی و اجرایی موفق آمیز نبوده است. با توجه به مطالعات صورت گرفته استدلال براین است که برنامه پیشنهادی توجه به نشانگرهای اجتماعی و فرهنگی منطقه ای را دست کم گرفته است، به طوریکه سبب تمایز آن با سایر مناطق گردیده است. بدین منظور به دنبال بررسی های مربوط به فرهنگ و علایق و اعتقادات پرداخته شد. روش انجام این پژوهش به صورت کیفی و میدانی-مصاحبه عمیق می باشد که با حضور در منطقه موردنظر و مشاهده و مصاحبه رو دررو با افراد انجام گردید. در مرحله اول به مطالعات میدانی پرداخته شد و بدنبال آن داده های غیرکالبدی از بین گویه ها شناسایی و حذف گردیده و مرتب سازی گشت. درمرحله بعدی مولفه های کالبدی به دسته های مجزا تقسیم بندی شدند و راهبردهای پیشنهادی ارائه گردید. نتایج حاصل نشان می دهد طرح های ارائه شده برای بافت های با ارزش روستایی به دلیل عدم توجه طراحان به نیاز های مدرن جامعه و توجه به نیازهای گذشته و قدیمی روستاییان دچار مشکلاتی گردیده است. به دنبال آن روش های بومی ساخت و ساز پررنگ شده است و تاکید این طرح ها بر استفاده از معماری بومی و مصالح بومی می باشد که چندان مورد توجه بومیان منطقه قرار نگرفته است. در روستایی زنوزق علی رغم اجرای طرح بهسازی بافت با ارزش روستایی این طرح با شکست مواجه شد بنابراین با بررسی نشانگرهای اجتماعی و فرهنگی بدنبال افزایش کیفیت و رضایتمندی ساکنین و مردم بومی پرداخته شد و راهبردهای مناسب و کاربردی تری برای حفظ نشانگرهای اجتماعی و فرهنگی ارائه گردید تا با این امر به حفظ میراث گذشتگان، حفظ بافت بومی روستا و رضایتمندی ساکنین جامعه بومی پرداخته شده است.

پیش بینی های علمی بیانگر افزایش قابل توجه جمعیت سالمندان در سال های پیش ِرو بوده و بر لزوم توجه به نیازهای متنوع و زندگی اجتماعی آنها تأکید می کند. عدم توجه به نیازهای اجتماعی سالمندان، پتانسیل سالمندان را برای مشارکت در جامعه محدود می کند. مطالعات موجود اغلب به نیازهای کالبدی سالمندان پرداخته و در زمینه نیازهای اجتماعی آنها (به ویژه در فضاهای عمومی )کمبود مطالعات مشهود است. هدف تحقیق ارزیابی عوامل محیطی مؤثر بر بهزیستی اجتماعی سالمندان در کالبد فضاهای عمومی شهری در نمونه موردی تحقیق بود. این مطالعه از نوع توصیفی _ تحلیلی است که در بوستان مصلی و پیاده راه شیخ صفی در شهر اردبیل طی دو مرحله انجام شد. در مرحله نخست تعداد 47 عامل کالبدی درپنج شاخص دسته بندی گردید و 50 نفر از متخصصان معماری عوامل کالبدی مؤثر بر بهزیستی اجتماعی را در دو نمونه موردی تحقیق مقایسه نمودند. در مرحله دوم 74 نفر از سالمندان حاضر به پرسشنامه استاندارد بهزیستی اجتماعی Keyes دارای پنج شاخص پاسخ دادند. در نهایت داده های به دست آمده در نرم افزار26  SPSS آنالیز گردید. در مرحله نخست آزمون ناپارامتریک ویلکاکسون برای مقایسه عوامل کالبدی بین دو نمونه موردی انجام شد. عوامل کالبدی در پیاده راه شیخ صفی نسبت به بوستان مصلی دارای وضعیت مطلوب تری است و در مرحله دوم آزمون کاکران_ منتل_ هانزل برای به دست آوردن میزان اثر پذیری بهزیستی اجتماعی سالمندان از عوامل کالبدی در نمونه های موردی انجام گردید. طبق نتایج، سالمندان در پیاده راه شیخ صفی از بهزیستی اجتماعی بهتری برخوردارند. یافته ها نشان داد، کیفیت عوامل کالبدی و بهبود این عوامل در فضای باز منجر به تأثیر مثبت در بهزیستی اجتماعی سالمندان می گردد.

مسکن پاسخگو به نیازهای ساکنین همواره مورد مطالبه انسان ها بوده است. اگر ساکنین، افرادی با ویژگی ها و محدودیت های خاص باشند، نقش طراح مسکن در پاسخ گویی به این نیازهای ویژه، مهم است. در حال حاضر با توجه به تعداد قابل توجه افراد معلول و ناتوان جسمی و حرکتی در جامعه و به خصوص شهر اردبیل، نیازهای فیزیکی، فضایی و حرکتی این قشر اجتماع به نحو مطلوب مدنظر قرار نمی گیرد؛ بنابراین آنچه مسکن اجتماعی به این گونه افراد عرضه می دارد، گزینه های محدودی برای انتخاب محل سکونت و مکان های ارتباطات اجتماعی شان است که باعث هرچه بیشتر منزوی شدن آن ها می گردد. هدف از پژوهش حاضر، ذهن کاوی جانبازان در مورد عوامل کالبدی مؤثر بر رضایتمندی از معماری مجتمع های مسکونی است. برای این منظور از روش تحقیق کیو برای شناخت مؤلفه های کالبدی مؤثر بر رضایتمندی ذهنی جانبازان استفاده شد. جامعه آماری کیو، جانبازان جسمی- حرکتی ساکن مجتمع های مسکونی در شهر اردبیل بودند. میزان همبستگی دیدگاه های مخاطبین در مورد گزاره های کیو، با استفاده از داده های جدول حاصل از مرتب سازی و به روش تحلیل عاملی در نرم افزار 16 SPSS بررسی شد. نتایج به دست آمده مبین وجود دو ذهنیت بین مخاطبین بود. ذهنیت اول اغلب به مسائل مرتبط با نوع و سطح دسترسی به خدمات و امکانات و ذهنیت دوم بیشتر تأکید بر ابعاد و نسبت فضاهای مورد طراحی اشاره داشت. تأثیر توجه طراح به موارد به ظاهر کم اهمیت اعم از دسترسی ها، ارتباط فضاها و ابعاد و اندازه ها و موارد مشابه، بخش عمده ای از دغدغه های ذهنی جانبازان می باشد می تواند گامی مثبت در جهت مقابله بهتر با تنش های ناشی محدودیت های جسمی جانبازان نمود.

مطالعات نشان می دهد در دهه های اخیر دما افزایش پیدا کرده و ما با پدیده جزیره گرمایی رو به رو هستیم. این پدیده تاثیر منفی بر آسایش حرارتی ساکنان دارد و شهرها به این لحاظ دچار چالش های فراوانی از جمله تغییر در خرداقلیم ها و نیازمند انرژی بیشتر شده اند. بنابراین نیاز مبرم به راهکارهای تعدیل حرارتی احساس می شود. با توجه به این که پوشش گیاهی از متداول ترین راهکارهای ارتقاء آسایش حرارتی در شهرها است این پژوهش بر آن است تا میزان و چگونگی تاثیر عناصر طبیعی از جمله پوشش گیاهی و آب را بر آسایش حرارتی در حیاط تعدادی از خانه های تاریخی شهر اصفهان مورد بررسی قرار دهد. به این منظور تعدادی از خانه های تاریخی و حیاط مرکزی شهر اصفهان نرم افزار انویمت 4 مدلسازی و مورد شبیه سازی قرار گرفتند و نتایج مربوط به تغییرات شاخص متوسط آرای پیش بینی شده برای اولین روز تیرماه محاسبه شدند. بررسی رابطه میان عناصر طبیعی و شاخص آسایش حرارتی به روش رگرسیون تک متغیره و چندمتغیره انجام شد. روند تغییرات شاخص آسایش حرارتی با گذشت زمان نشان داد که فضای سبز همواره می تواند باعث ارتقاء آسایش حرارتی در خرداقلیم حیاط مرکزی شود. تحلیل رگرسیون نشان می دهد که عاملی که بیشترین تاثیر را در تعدیل آسایش حرارتی دارد پوشش درختی است در حالی که دو عامل چمن و آب در برخی ساعات تاثیر منفی هرچند بسیار کم بر شرایط حرارتی دارند. کاشت درختان هم باعث کاهش شاخص متوسط آرای پیش بینی شده در زیر تاج پوش درختان و هم باعث کاهش میانگین این شاخص در کل حیاط در تابستان های اقلیم گرم و خشک می شود.

جمعیت جهان به سرعت به سمت سالمند شدن در حرکت می باشد و این رشد سریع جمعیت سالمندی به پدیده ای جهانی و اجتماعی تبدیل شده است. مسئله سالمندی جمعیت در ایران به دلایل مختلف ازجمله کاهش میزان موالید، پیشرفت های علم پزشکی، بهداشت، آموزش وپرورش و افزایش امید به زندگی در حال ظهور بوده و پدیده نوینی به شمار می رود. هدف این پژوهش، ارزیابی و تحلیل سطوح برخورداری مناطق 12 گانه شهر بابل ازلحاظ شاخص های شهر دوستدار سالمند و رتبه بندی مناطق می باشد. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردی و ازنظر گردآوری اطلاعات، در حیطه پژوهش های پیمایشی قرارگرفته است. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شده و جهت وزن دهی برای تحلیل معیارها از روش تحلیل شبکه ANP فازی و جهت رتبه بندی مناطق از روش واسپاس فازی استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است در بین معیارهای جهانی شهر دوستدار سالمند مورداستفاده در این پژوهش معیار فضاهای عمومی و ساختمان ها با وزن 2160/0 رتبه اول را کسب کرده است. تکریم و اجتماع پذیری سالمندان با وزن 151/0 رتبه دوم و مشارکت شهروندی و اشتغال با وزن 147/0 رتبه سوم را کسب کرده است. همچنین بر اساس روش واسپاس، منطقه 4 با وزن 904/0 در رتبه نخست و منطقه پنج با وزن 733/0 در رتبه آخر قرارگرفته اند. بر اساس این نتایج پیشنهاد می شود نهادهای متولی امر، شهرداری و بهزیستی با حمایت و مشارکت دیگر نهادهای دولتی در جهت رفع مشکلات و معضلات اجتماعی، کالبدی و اقتصادی سالمندان، با برنامه ریزی منسجم جهت استفاده از منابع، فرصت های برابر به منظور دست یابی همه افراد و سالمندان از فضاهای شهری را ایجاد گردانند.

این پژوهش، به بررسی میزان تاثیر کالبد فضاهای بیمارستان بر استرس در بیماران بخش اعصاب و روان پرداخت. از جامعه آماری که همه بیماران مرد (جانباز و غیرجانباز) بستری در بیمارستان اعصاب و روان ایثار اردبیل را شامل می شود، نمونه ای 50 نفری به روش نمونه گیری در دسترس طی اردیبهشت تا تیر 1399 انتخاب شد. برای تحلیل داده ها از مدل رگرسیون خطی چندگانه با 10 شاخص کالبدی معماری اتاق های بیماران بعنوان متغیرهای مستقل و میزان استرس بیماران در دو گروه جانباز و غیرجانباز بعنوان متغیر وابسته استفاده شد. متغیرهای مستقل توسط کارشناسان معماری ارزیابی شدند و برای محاسبه مقدار استرس بیماران از پرسش نامه استاندارد 21 سوالی DASS-21 استفاده شد. "نور طبیعی"، "کنترل صداهای مزاحم"، "تنوع در شکل، رنگ و جنس مبلمان" و "موقعیت قرارگیری تخت بیمار نسبت به سایر تخت ها، مبلمان و بازشوها "درب ورودی و پنجره" به ترتیب بیشترین تاثیرگذاری را بر میزان کاهش استرس بیماران داشتند. در مورد بیماران جانباز، "نور مصنوعی"، "نور طبیعی"، "فاصله تا سرویس بهداشتی"، "موقعیت قرارگیری تخت بیمار نسبت به سایر تخت ها، مبلمان و باشوها (درب ورودی و پنجره"، "کنترل صداهای مزاحم"، و"تنوع در شکل، رنگ و جنس مبلمان" بیشترین تاثیرگذاری را بر کاهش استرس بیماران جانباز داشتند. در مورد بیماران غیر جانباز تنها "نور طبیعی" تاثیر معنی داری روی کاهش استرس داشت. در نتیجه، یافته ها نشان داد که کالبد معماری فضاهای داخلی روی کاهش استرس تاثیر معنی دارداشت. همچنین این تاثیر بین گروه جانباز با غیرجانباز متفاوت است. میزان تاثیرگذاری در مورد بیماران جانباز بیشتر از بیماران غیرجانباز بود.

سالمندی مرحله ای از زندگی است که چگونگی گذران آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مسأله سالمندی در ایران به علت دلایل مختلف از جمله کاهش میزان زاد و ولد، پیشرفت های علم پزشکی پدیده ای نوین به شمار می آید. پژوهش حاضر به دنبال ارزیابی وضع موجود زیست پذیری شهر بابل با هدف اولویت بندی مؤلفه های اصلی زیست پذیری از دیدگاه سالمندان در شهر بابل است. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و مبتنی برداده های اولیه بوده که جمع]وری اطلاعات اولیه، به صورت اسنادی و پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه انجام گرفته است. داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS و Smart Pls مورد پردازش قرار گرفت. وضع موجود با آزمون تی نمونه ای و روابط بین ابعاد و شاخص های زیست پذیری با کمک مدل سازی معادلات ساختاری با روش حداقل مربعات جزئی (PLS)  تحلیل شده است. نتایج حاکی از آن است که در وضع موجود تمامی ابعاد زیست پذیری شهر بابل از میانگین متوسط پایین تر بوده است. نتایج مدل نیز نشان می دهد که از بین مؤلفه های اثرگذار بر وضع موجود، تمام مؤلفه ها، اثرگذاری مثبت و معناداری داشته و بیشترین تأثیر را مؤلفه سلامت شهری دارد که می توان از آن به عنوان محرک و برانگیزاننده زیست پذیری شهر بابل نام برد و مؤلفه زیست محیطی کمترین اثر را بر وضع موجود زیست پذیری شهر بابل داشته است.

عوامل محیطی محل سکونت تاثیر مهمی بر میزان فعالیت بدنی و کاهش مشکلات ناشی از کم تحرکی در بین افراد دارد. کمبود مطالعات و پژوهش های انجام شده باعث شده است که طراحان، برنامه ریزان و مدیران  شهری به عواملی که فعالیت بدنی را در محلات شهری ترویج می کنند، توجه کمی داشته باشند. این مساله در مورد زنان به دلیل شرایط فرهنگی و اجتماعی آنها در کشورهای مختلف، اهمیت بیشتری دارد. هدف پژوهش، استخراج و ارزیابی عوامل کالبدی مؤثر بر سطح فعالیت بدنی بانوان در کوی مهندسین ارومیه بود. براساس مطالعات کتابخانه ای، عوامل مؤثر بر تعداد روزهایی که بانوان در نمونه ی موردی ماهانه به فعالیت بدنی می پردازند شناسایی و پرسشنامه ی محقق ساخته تنظیم شد. صحت محتوای پرسشنامه توسط 35 نفر از افراد جامعه ی آماری بررسی و پایایی تحقیق توسط ضریب آلفای کرونباخ با 961/0 تأیید شد. پرسشنامه تحقیق بین 300 نفر و به روش نمونه گیری تصادفی توزیع گردید. نتایج به دست آمده از تحلیل داده ها در نرم افزار SPSS26 به روش رگرسیون پواسون نشان می دهد که عوامل "وجود درختان و گلکاری"، "نورپردازی مبلمان و فضاهای جمعی"، "تجهیزات ورزشی موجود"، "دسترسی به پارک محله ای"، "خوانایی محیط های جمعی"، "توجه به مقیاس انسانی در طراحی فضاها و تجهیزات شهری" و "رنگ و جنس کفسازی معابر" بر تعداد روزهایی که بانوان محله ماهیانه به فعالیت بدنی اختصاص می دهند تاثیر معنادار دارند. همچنین بر اساس آماره کای دو والد متغیر "وجود درختان و گلکاری" بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته دارد. امکان انتخاب عوامل در دسترس با بیشترین تاثیر در هر محله توسط طراحان از نتایج کاربردی این پژوهش است.

شهر اردبیل در طول دو دهه اخیر خود با گسترش افقی شهر شاهد ادغام روستاهای پیرامونی به بافت کالبدی شهر بوده است، خواه این ادغام لاجرم بوده یا خواه با برنامه ریزی. با ادغام این روستاها در شهر، تغییرات بنیادین اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در فضای سکونتگاهی این روستاها در جهت انطباق با شهر صورت پذیرفته است، پرواضح است که بافت ادغامی بر شهر باید سازگاری زیستی با شهر مادر داشته باشد تا بتواند به حیات خود علی رغم حقظ هویت اصلی خود، ترکیبی پایدار با شهر داشته باشد و این پژوهش بدنبال ارزیابی سازگار پذیری روستاهای ادغامی در شهر اردبیل است. در این پژوهش سه روستای اصلی ادغامی که از لحاظ جمعیت، وسعت و تاثیرگذاری بر شهر اردبیل نقش مهمی داشته اند به عنوان جامعه آماری پژوهش با جمعیتی در حدود 21000 نفر بررسی شده اند. هدف پژوهش ارزیابی سازگارپذیری زیستی این روستاها در شهر اردبیل است، روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و از شیوه میدانی برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. ابزار جمع آوری داده ها با استفاده از پرسشنامه ساکنین، مصاحبه های متخصصین و مشاهدات میدانی انجام شده است که با نمونه گیری از جامعه آماری به روش کوکران به تعداد 263 نمونه تکمیل گردیده است. بدین منظور با استفاده از مدل های ساختاری شبکه DEMATEL, ISM, ANP، نسبت به ارزیابی شاخص های سازگاری زیستی جامعه هدف اقدام نموده شد. تعداد 13 شاخص اصلی(با نماد S) مطابق با مرور ادبیات نظری و مصاحبه متخصصین امر بعنوان سنجه های پژوهش از سه ابعاد اصلی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی اقتباس گردید. پس از مدل یابی ساختاری شبکه و سطح بندی سنجه ها، نتایج نشاندهنده آن است که: روستای گل مغان با میانگین 0.09 در رتبه اول بالاترین اهمیت سازگارپذیری زیستی با شهر اردبیل، روستای نیار با خط میانگین تقریبی 0.07 در رتبه دوم و روستای کلخوران با خط میانگین تقریبی 0.06 در رتبه نهایی بیشترین درجه سازگارپذیری زیستی با شهر اردبیل را دارا هستند. در روستای ادغامی گلمغان شاخص بهداشت با وزن 0.12، در روستای کلخوران شاخص امکانات و خدمات زیرساختی با وزن 0.19 و در روستای نیار شاخص مسکن با وزن 0.17 بعنوان مهمترین شاخص های سازگارپذیری ارزیابی شده اند.

افزایش جمعیت شهرها و رشد و توسعه ی شهرسازی از یک سو و تغییرات آب وهوایی از سوی دیگر، تعادل حرارتی شهرها را تحت تأثیر قرار داده و موجب ایجاد جزایر حرارتی شده است، لذا توجه به تأثیر طراحی در آسایش حرارتی فضاهای شهری اهمیت یافته است. در این میان، بررسی عملکرد حرارتی حیاط ها به عنوان فضاهای مشترک میان مقیاس شهری و معماری، مورد ارزیابی های مختلفی قرار گرفته است، اما بااین وجود دانش نسبتاً محدودی در رابطه با رفتار خرداقلیمی این فضاها در دسترس است. این پژوهش به دنبال سنجش شرایط آسایش حرارتی خانه های سنتی دوره ی قاجاریه در شهر اصفهان است؛ ازاین رو، تعداد 10 مورد از خانه های دوره ی قاجار در شهر اصفهان انتخاب شده و با استفاده از نرم افزار ENVI-met 4 که به منظور شبیه سازی سه بعدی و سنجش شرایط خرداقلیم شهری طراحی شده است، به بررسی تغییرات پارامترهای اقلیمی شامل دما، رطوبت نسبی، سرعت باد و دمای متوسط تابشی و سنجش شرایط آسایش حرارتی در اولین روز تیرماه، بر مبنای شاخص PET پرداخته شد. نتایج نشان می دهد میزان دما در حیاط های مرکزی موردمطالعه نسبت به فضاهای باز شهری هم جوار به طور متوسط بین 7/0-1/0 درجه ی سانتی گراد کاهش، رطوبت نسبی 8/1-1 درصد افزایش و سرعت باد 2-5/1 متر بر ثانیه کاهش داشته است. میانگین دمای متوسط تابشی برای خانه های موردمطالعه بین 7/58-3/55 بوده و همبستگی بالایی میان دمای متوسط تابشی و شاخص PET وجود دارد. هم چنین با توجه به شاخص PET شرایط آسایش حرارتی خانه های موردمطالعه بین تنش گرمایی متوسط و بسیار شدید قرار دارد.

حس تعلق به مکان با میزان رضایت و تداوم حضور افراد در یک محله ارتباط مستقیم دارد. عدم شناخت کافی برنامه ریزان و طراحان از ابعاد مؤثر بر حس تعلق و تفاوت و شباهت های بین عوامل مؤثر در محلات مختلف شهری منجر به کاهش همبستگی، مشارکت اجتماعی و نیز کاهش انگیزه ساکنان برای ادامه سکونت می شود. هدف این مقاله، مقایسه عوامل مؤثر بر حس تعلق ساکنان در محلات جدید و قدیمی اردبیل است که می تواند منجر به ارتقای سطح آگاهی از ریشه رفتارهای سکونتی مردم شود. برای دستیابی به این هدف، با استفاده از روش تحلیلی_توصیفی، مرور ادبیات و انجام مصاحبه، به تهیه پرسشنامه محقق ساخت با 57 سئوال اقدام شد. مخاطبان به تعداد 200 نفر با استفاده از فرمول کوکران و از بین ساکنان با سن بیشتر از ۱۸ سال در محله های مسکونی شهر اردبیل، به روش خوشه ای و تصادفی انتخاب شدند. 100 پرسشنامه در محلات قدیمی و 100 پرسشنامه نیز در محلات جدید اردبیل پخش و تکمیل شد. در مرحله بعد، تحلیل آماری نتایج حاصل از پرسشنامه ها شامل آزمون تی و همبستگی پیرسون با استفاده از نرم افزار 21 SPSS انجام شد. براساس نتایج حاصل، اگرچه احساس تعلق به مکان در محلات قدیمی بیشتر از محلات جدید است، اما عوامل مؤثر بر حس تعلق به مکان در محلات قدیمی، ماهیت متفاوتی در مقایسه با محلات جدید دارد. در محلات قدیمی علاوه بر پیوندهای تاریخی و خانوادگی در افراد، عوامل اجتماعی نسبت به عوامل کالبدی، عامل قوی تر و اثرگذارتری بر سطح رضایت مندی و حس تعلق در ساکنان محله است. با این حال در محلات جدید نیز به دلیل پررنگ بودن برخی از فاکتورهای بعد کالبدی مانند وجود عناصر طبیعی، فضاهای باز، امکانات تفریحی و موارد مشابه، شاهد سطح مطلوب رضایت مندی ساکنان بودیم. در نتیجه افراد در محلات قدیمی و جدید ابعادی از حس تعلق را به دست می آورند و ابعادی را از دست می دهند که در حالت ایده آل به منظور تجمیع حداکثری عوامل مؤثر بر حس تعلق به مکان در یک محله، گام نخست شناسایی و قیاس عوامل بود که در این مقاله بدان پرداخته شد.

توسعه خانه های دوم گردشگری در نواحی روستایی همواره یکی از نشانه های توجه گردشگران به روستاها می باشد. این سکونتگاه ها اغلب به دلیل نابرابری های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی دو جامعه ی محلی و گردشگران و تفاوت در نیازهای کالبدی و فضایی بین دو گروه مذکور منجر به بروز برخی تناقضات و مشکلات ناشی از آن می شود. این مسئله همواره نیازمند توجه ویژه توسط متخصصان است. هدف از پژوهش حاضر تحلیل تطبیقی تأثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی در شکل گیری کالبد خانه های دوم گردشگری از منظر جامعه ی محلی و گردشگران و ارزیابی اشتراکات و افتراقات بین آنها می باشد. پژوهش حاضر از نوع پژوهش های ترکیبی است که با استفاده از تکنیک کیفی (مصاحبه نیمه ساختاریافته) و کمی (پرسش نامه لیکرت) انجام شده است. تعداد 15 متغیر کالبدی و 16 متغیر اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی به عنوان عوامل مؤثر در طراحی خانه های دوم انتخاب و ویرایش شدند. 64 نفر از اهالی و54 نفر صاحبان خانه های دوم به روش نمونه گیری تصادفی ساده جهت مصاحبه و پاسخگویی به پرسش نامه انتخاب گردید. به منظور تحلیل اطلاعات حاصل از پرسش نامه های تکمیل شده توسط نمونه آماری در خصوص 15 متغیر کالبدی تحقیق از آزمون تی مستقل و برای مشخص کردن عوامل مؤثر در طراحی خانه های دوم از تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج آزمون تی مستقل اختلاف نظر و اتفاق نظر بین دو گروه مخاطبین درباره نحوه ی تأثیر متغیرهای کالبدی در شکل گیری خانه های دوم را نشان داد. هم چنین نتایج آزمون رگرسیون چندگانه بیانگر اثرپذیری کالبد از عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی براساس نظر مخاطبین بود. در خصوص برخی عوامل کالبدی مانند توجه به سبزینگی (دیوار سبز، فضای باز سبز)، استفاده از روش های نوین در ساخت خانه دوم، اهمیت دید و منظر نسبت به اقلیم در جانمایی و جهت گیری ساختمان، وجود فضاهای نیمه باز مشرف به معابر، پیش بینی فضاهای تفریحی جمعی و استفاده از مصالح و اشکال معماری بومی، اختلاف معنی دار بین مخاطبین مشاهده شد. همچنین نتایج رگرسیون چندگانه بیانگر همبستگی و ارتباط مستقیم بین اغلب متغیرهای کالبدی و عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی براساس نظر مخاطبین بود. جلب توجه طراحان و برنامه ریزان به دیدگاه های مخاطبین و آگاهی از میزان تأثیر آنها در طرح و ساخت خانه های دوم حائز اهمیت است.

امروزه شاهد توجه تحقیقات علمی به خواسته های مردم در ارتقای کیفیت فضاهای شهری هستیم. از بین مجموعه عوامل مؤثر بر ارتقاء کیفیت فضاهای شهری، رنگ و نور به عنوان روش های در دسترس با تأثیر زیاد، نقش مهمی بر عهده دارد. هدف این پژوهش ارزیابی مؤلفه های ذهنی مرتبط با طراحی جهت ارتقاء کیفیت فضاهای شهری به کمک رنگ و نور جهت بهره برداری توسط طراحان است. روش تحقیق کیو، با 49 گزاره نوشتاری و 22 گزاره تصویری و روش نمونه گیری در دسترس ذهنیت منتخبین جامعه آماری را بررسی نمود. داده های حاصل از جدول مرتب سازی اجباری توسط نرم افزار spss تحلیل شد. برآیند ذهنیت حاکم، بیانگر وجود دو عامل مهم کالبدی و فرهنگی در خصوص گزاره های مربوط به راهکارهای اجرایی و دو ذهنیت مشخص در مورد گزاره های تصویری بود. در ادامه گزاره های مرتبط با هرکدام از ذهنیت های مذکور اولویت بندی و همچنین گزاره های توافقی و متمایزکننده بین گروه های ذهنی استخراج گردید.  

امروزه بدلیل تغییرات در اوضاع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه، شاهد تغییرات سریع کالبدی در برخی بافت های قدیمی شهرها هستیم. اغلب ساکنان قدیمی محلات بدلیل سکونت طولانی مدت در محله، نسبت به مکان، اشکال و فرم ها، دلبستگی بیشتری داشته و موافق تغییرات سریع کالبدی نیستند. به این دلیل، در فرایند تغییرات کالبدی، غفلت از دیدگاه و ذهنیت ساکنان قدیمی محلات، باعث کاهش سطح رضایتمندی و مخدوش شدن پیوند عاطفی این افراد و نهایتأ منجر به سست شدن روابط محله ای می-گردد. هدف این پژوهش توجه به ذهنیت ساکنان قدیمی و آگاهی یافتن از عوامل رضایتمندی در قبال شدت تغییرات کالبدی محله است. در این پژوهش با استفاده از روش تحقیق کیو و تحلیل آماری داده ها در نرم افزار 16SPSS، وجوه موثر بر رضایتمندی ساکنان قدیمی محله از شدت تغییرات کالبدی ناشی از ساخت و سازهای اخیر در محله مسکونی آنها، در شهرک آزادی اردبیل شناسایی و اولویت بندی شد و ذهنیت ساکنان خانه های ویلایی با قدمت بیش از 20 سال مورد کاوش و بررسی قرار گرفت. به عنوان نتیجه، دو ذهنیت غالب در بین ساکنان قدیمی شهرک آزادی اردبیل به دست آمد. ذهنیت گروه اول بیشتر متوجه عوامل فرهنگی مانند دید مزاحم، سر و صدای مزاحم، احساس ناامنی و سایر موارد مشابه در ساخت و سازهای اخیر بود و ذهنیت دوم بیانگر اولویت عوامل کالبدی اعم از سایه اندازی، اشکال بیرونی حجم و نماسازی، عرض معابر، دسترسی های ابنیه و غیره در ذهن ساکنان بود. آگاهی و توجه طراح نسبت به ذهنیت غالب ساکنان محله منجر به ارتقای سطح رضایتمندی و تحکیم روابط محله ای می شود.

توجه به زمینه های توسعه ی گردشگری در روستا و بهره مندی از راهکارهای رونق حضور گردشگر، گام مهمی در جهت توسعه ی روستاهای با پتانسیل جذب مسافر است. در این میان ذهنیت جامعه ی محلی و تکیه بر تجارب بومی کمک بزرگی برای بهره مندی بیشتر از پتانسیل های موجود است. غفلت طراحان از ذهنیت حاکم و چالش های موجود باعث عدم اشراف طراح به برخی عوامل مؤثر در طراحی بوده و سبب می شود که پتانسیل های بالقوه و گاه ویژگی های خاص محیط نادیده گرفته شود. این تحقیق با هدف کشف دیدگاه ها و نظرات افراد محلی در رابطه با روش های رونق حضور گردشگر در روستای بیله درق در شهرستان سرعین از استان اردبیل انجام شد. جهت برداشت ذهنیت روستاییان در جامعه ی نمونه از روش تحقیق کیو با قابلیت تمرکز بر جامعه ی میزبان به ویژه جوامع کوچک روستایی استفاده شد. روش مذکور ترکیبی از روش های کیفی و کمی است که در پنج مرحله انجام شده است. داده های تحقیق از بین اهالی روستای بیله درق و از طریق مرتب سازی 35 گزاره ی استخراج شده از فضای گفتمان در جدول مرتب سازی اختیاری گردآوری و با نرم افزار spss16 تحلیل شد. به عنوان نتیجه، ذهنیت حاکم بیانگر وجود دو عامل مهم در خصوص روش های رونق حضور گردشگر در نمونه ی موردی بود. ذهنیت اول بیانگر ارجحیت عوامل و اقدامات کالبدی و ذهنیت دوم مبین اهمیت اقدامات اجتماعی و فرهنگی بود. در ادامه گزاره های مرتبط با هرکدام از ذهنیت های مذکور اولویت بندی و همچنین دیدگاه های مشترک و اختلاف نظر بین گروه های ذهنی در قالب گزاره های توافقی و متمایزکننده استخراج گردید.

زلزله و صدمات ناشی از وقوع آن همواره در کمین جوامع انسانی به ویژه بافت های آسیب پذیر روستایی می باشد. اقدامات مرتبط با بازسازی کالبد پس از سانحه در کشور ما با کم و کاستی هایی مثل عدم توجه به احیای نیازهای هویتی افراد و ایجاد یا ارتقای حس مکان پس از تخریب منطقه مسکونی و بازسازی مکان جدید همراه است لذا ضرورت پژوهش در این زمینه همواره بحثی چالش برانگیز در میان جوامع آسیب دیده و بازسازی شده خواهد بود. هدف از این پژوهش بررسی تغییر مؤلفه های حس مکان در جابه جایی بافت روستای کنزق پس از سانحه زلزله می باشد. لذا با استناد بر مطالعات صورت گرفته از منابع مختلف و جمع بندی آن ها به شیو ه پژوهش کمی، مؤلفه های حس مکان در چهار دسته اجتماع پذیری و تعاملات اجتماعی، هویت، دلبستگی به مکان و وابستگی به مکان در قالب "پرسشنامه ای محقق ساخته" تنظیم گردید و به روش نمونه گیری با فرمول کوکران بین 278 نفر از 1000 نفر جمعیت روستا توزیع شد. انتخاب نمونه به صورت تصادفی بوده و اعتبار پرسشنامه با استفاده از فرمول کرونباخ-آلفا (74/0 =α) محاسبه شد. تحلیل اطلاعات حاصل از پرسشنامه با استفاده از نرم افزار Spss، برای آزمون فرضیه آماره های T تست تک نمونه ای و همبستگی پیرسون بود. فرض پژوهش عدم توجه به بافت روستای کنزق قدیم در ساخت روستای جدید و کاهش مؤلفه های حس مکان و در نتیجه کاهش رضایت ساکنین بود. تحلیل اطلاعات حاصل از پرسشنامه جهت پاسخگویی به سوالات این پژوهش بوده : جابه جایی بافت روستای کنزق تا چه میزان بر مؤلفه های حس مکان تأثیرگذار بوده است؟ و تغییرات مؤلفه های حس مکان در جابه جایی روستای کنزق چگونه است؟ نتایج حاصل نشان داد که در این جابه جایی حس رضایت اهالی از روستای جدید به دلیل برخورداری از امکانات بیشتر رفاهی افزایش یافته و بر خلاف فرض پژوهش فقط مؤلفه هویت کاهش یافته است. در میان وابستگی به مکان با اجتماع پذیری، هویت و دلبستگی به مکان، همبستگی و ارتباط مستقیم وجود دارد.

هدف پژوهش حاضر ارزیابی تحلیلی شناسه های حرارتی مصالح مصرف شده در جداره های خارجی خانه های بومی واقع در مناطق روستایی اقلیم کوهپایه ای استان مازندران است. لذا نمونه هایی به روش نمونه گیری تصادفی ساده در پهنه موردمطالعه تعیین و جزییات 30 نمونه از جداره های خارجی خانه های بومی با قدمت 60 تا 80 سال و با مساحت زیربنای 40 تا 60 مترمربع در روستاهای محدوده پژوهش برداشت شده است. در ادامه مشخصات مصالح مصرفی در جداره های متداول را بر اساس استاندارد طراحی محیطی (CIBSE) و اطلاعات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن استخراج کرده و شناسه های حرارتی هشت گانه هرکدام از جداره ها بر اساس لایه های مصرفی آن ها با استفاده از برنامه طراحی شده در محیط نرم افزار EXCEL محاسبه گردید. همچنین تمامی انواع جداره ها بر پایه هرکدام از شناسه های حرارتی هشت گانه در قالب نمودارهای میله ای مقایسه و درنهایت با توجه به اولویت بندی میزان اهمیت هرکدام از شناسه های حرارتی، قیاس جداره ها بر اساس کم ترین و بیش ترین میزان اتلاف انرژی حرارتی انجام شد. به عنوان نتیجه از میان انواع جداره های موجود، جداره خشت خام ازنظر گرمای ویژه حجمی، ضریب کاهش و زمان تأخیر، کارایی بالایی داشته و در موارد دیگر کارایی متوسطی را از خود نشان داده و درمجموع مناسب ترین نوع جداره از منظر موضوع این پژوهش (شناسه های حرارتی هشت گانه) است.

مسکن روستایی تحت تأثیر شرایط زندگی روستایی دارای ویژگی هایی است که آن را از مسکن شهری متمایز می کند. پیمایش های انجام گرفته در واحدهای مسکونی روستایی ضمن بیان وجود ارزش های معماری، مبین ضعف هایی است که لزوم مداخله در این نوع معماری را طلب می کند. در مراحل مداخله در مسکن روستایی حاکمیت تفکر تک بعدی به جای تفکر جامع نگر به دلیل عدم آگاهی طراح از برخی وجوه مسکن، ناکامی هایی را به دنبال داشته است. به عبارتی برخی از ویژگی های کالبدی مسکن ریشه در عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی زندگی روستایی دارند که در نگاه اول به ویژه برای افرادی که تجربه زندگی در روستا را ندارند به آسانی قابل تشخیص نیستند. نگاه سطحی به اجزای معماری خانه روستایی غفلت از توجه به ریشه های پنهان معماری خانه را به دنبال آورده که در نهایت عدم توانایی در تحلیل و درک درست از کالبد را در پی داشته است. باید توجه داشت شناخت و درک فرایند تغییر در این ریشه ها که در گذر زمان اتفاق افتاده و بر معماری امروز مسکن روستایی تأثیر می گذارد، عامل مهمی در توان پردازش پاسخ به نیازهای امروز مسکن روستایی است. در حالت ایده آل، اشراف طراح به همه وجوه مؤثر بر طراحی مسکن، شرط لازم برای مداخله صحیح در آن است. این تحقیق تلاش نموده است که تا حد ممکن، با مرور متون تخصصی به گردآوری وجوه مختلف مسکن روستایی از منظر صاحب نظران پرداخته و نیز وجوه جدیدی از مسکن روستایی را که حاصل چند سال مشاهده و تجربه کار میدانی نگارندگان است، ارائه نماید. به عنوان نتیجه، مجموعه نسبتاً کاملی از وجوه مؤثر بر طراحی مسکن روستایی ارائه می شود. این مجموعه شامل وجوه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیط زیستی و کالبدی مسکن است. جلب توجه طراحان مسکن به مجموعه مذکور، نگاهی جامع به مسکن روستایی را به دنبال داشته و گام مؤثری در بهبود نتایج حاصل از مداخلات در مسکن روستایی خواهد بود.