۱.
زمجی نامه نخستین دنباله منطقی ابومسلم نامه بوده و از دیدگاه داستانی، به نقل حوادثی پرداخته که پس از قتل ابومسلم خراسانی روی داده است. محتوای زمجی نامه بنابر دست نویس های موجود در سه بخش ترتیب یافته که تا امروز، تنها بخش نخست آن منتشر شده است. موضوع بخش نخست زمجی نامه، شرح احوال و مبارزات احمد بن محمّد بن علی زمجی و دیگر هم رزمان اوست که پس از قتل ناجوانمردانه ابومسلم، علیه عبّاسیان خروج کرده و تا نابودی ابوجعفر، دومین خلیفه عبّاسی، پیش می روند و روایت با شهادت احمد زمجی پایان می پذیرد. امّا بخش دوم و سوم زمجی نامه، موسوم به گلزار علی احمد زمجی و کوچک نامه که احوال فرزندان احمد زمجی و ابومسلم خراسانی را گزارش کرده است، هنوز بررسی نشده و به طبع نیز نرسیده اند. پژوهش حاضر، به روش استقرایی بر نقد نسخه منحصربه فرد بخش دوم زمجی نامه، گلزار علی احمد زمجی، متمرکز شده و یافته های خود را در دو بخش نسخه شناسی و متن شناسی عرضه کرده است. در بخش نخست، ابتدا مشخّصات و رسم الخطّ تنها دست نویس این داستان در کتابخانه دانشگاه پنجاب لاهور به دست داده شده و سپس چند دست نوشته ناشناخته مرتبط دیگر با زمجی نامه معرّفی شده که تاکنون محلّ توجّه نبوده است. پس از آن، در بخش دوم با عنوان متن شناسی، ابتدا مشخّصات داستان در شش بهره: وجه تسمیه، منشأ پیدایش، راوی، زمان و محلّ تألیف، ساختار و زبان بررسی شده است. آن گاه عناصر داستانی جلد دوم زمجی نامه در هفت پاره: روایت، پی رنگ، زاویه دید، شخصیّت، زمان و مکان، درون مایه و توصیف ارزیابی شده اند.
۲.
جِل جِلانی آیینی کهن با بن مایه های ایرانی است که در روستای کوهستانی طامه شهرستان نطنز برگزار می شود. بدین ترتیب که در سه شب منتهی به نوزدهم دی ماه، جوانان آبادی در شامگاهان آتشی می افروزند، آنگاه به در خانه ها می روند و با خواندن اشعاری برای اهل خانه آرزوی برکت و سلامتی می کنند، سپس صاحب خانه با رغبت و احترام هدایایی خوراکی از نوع میوه و خشکبار در سینی می نهد و به گروه می دهد، گروه آن را در خورجین الاغ خود می ریزد و سراغ خانه ای دیگر می رود، در پایان در مسجدی کوچک جمع می شوند و هدایا را بین خود تقسیم می کنند. این آیین کمی با گذشته تفاوت دارد، زیرا پیش تر بر گلوگاه درختان سنگ می گذاشتند و آتش را در بالای کوهی می افروختند تا نور آن به همه باغات برسد. داده های این پژوهش که به صورت میدانی و اسنادی گردآوری شده و از جهت دینی و آیینی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج مقاله نشان می دهد آیین جل جلانی برگرفته از آیین های دی ماهی ایرانی است که شباهت های زیادی با جشن های سده و هیرومبا زرتشتی و آیین نیمه ماه رمضان مسلمانی دارد، اما به عکس آیین نیمه ماه رمضان بن مایه و اصالت ایرانی خود را تا حدود زیادی حفظ کرده و متناسب با حوایج روستاییان باغ دار که با مشکل سرمای کوهستان و یخ زدگی درختان مواجه هستند، به حیات خود ادامه داده است.
۳.
از آن جا که مثل ها، حاوی تجربه های زیسته مردم و باورها و نگرش های آنان درباره موضوع های مختلف، ازجمله موضوع کودک و دوران کودکی هستند، با بررسی آن ها، می توان به درک بهتری از نگرش افراد در این زمینه ها پی برد. بر این اساس، هدف در این پژوهش نیز تحلیل نگرش به کودک و دوران کودکی در مثل های رایج در فرهنگ بختیاری، بر مبنای روش تحلیل محتواست. مقوله هایی چون جایگاه فرزند (اهمیت داشتن فرزند، تعداد فرزند و ترجیح جنسی)، مسائل تربیتی (مسئول تربیت کودک، عوامل مؤثر بر تربیت کودک و تصورات قالبی جنسیتی) و رابطه والد و کودک (مطیع بودن فرزند، خیرخواه بودن والدین و انتظارات والدین از کودک)، ازجمله موضوع های بررسی شده در این پژوهش هستند. نتایج پژوهش نشان دهنده این است که در فرهنگ بختیاری، نگرش به کودک و دوران کودکی، متأثر از آموزه های ایرانی و اسلامی است. در این مثل ها، بیشتر مسائل تربیتی چون نقش عوامل وراثتی و محیطی بر شکل گیری شخصیت کودک، برجسته شده است؛ این که کودک از جنبه جسمانی و رفتاری، بسیار شبیه به دایی و مادر خود خواهد شد. در این فرهنگ، ترجیح جنسی، تابعی از تعداد فرزند در خانواده است و از نظر تصورات قالبی، دختران را وفادارتر و زرنگ تر از پسران توصیف کرده اند. در ضمن از کودکان انتظار می رود احترام والدین خود را نگه دارند؛ با این حال به والدین نیز یادآوری می شود نباید انتظارات زیادی از فرزندان خود داشته باشند.
۴.
یکی از عوامل مهم غنای شعر هر شاعر، داشتن پشتوانه های فرهنگی است که خود از زیرمجموعه های مختلفی تشکیل می شود. یکی از این زیرمجموعه ها «باورهای عامیانه» است که هر شاعری بسته به میزان مطالعات خود در فرهنگ عامه و نیز ارتباط با نهاد جامعه از آن بهره می گیرد. باورهای عامیانه مجموعه ای از اعتقادات، رفتارها و کردارهاست که اگرچه در برخی از موارد مبنای علمی مشخصی نیز ندارند، همواره در مرکز توجه مردم بوده اند. هدف اصلی ما در پژوهش حاضر، بررسی نحوه به کارگیری باورهای عامیانه و کارکرد آن ها در غزل نو است و در آن با روش تحلیلی انتقادی، سعی شده است باورهای به کار رفته در غزل این دوران رده بندی و تحلیل شود تا از این طریق ضمن دست یابی به میزان استفاده شاعرانِ جریان غزل نو از باورهای عامیانه، نقش و کارکرد این باورها در قالب غزل، که نماینده اصلی ساحت عاطفی و عاشقانه شعر معاصر است، نشان داده شود. یافته های این پژوهش بیانگر آن است که شاعران مورد بحث ما باورهای عامیانه را از صافی ذهنیت تغزلی خود عبور داده و آن ها را عمدتاً در خدمت تغزل قرار داده اند تا ضمن غنای پشتوانه فرهنگی شعر خود، تأثیر عاشقانه بیشتری بر مخاطب بگذارند، البته کارکرد این باورها در غزل نو صرفاً محدود به تغزل نیست، بلکه در حوزه مسائل سیاسی، اجتماعی، فلسفی و... نیز مورد استفاده قرار گرفته اند.
۵.
ادب شبانی ازجمله انواع ادبی است که مغفول مانده است و هر دو گونه رسمی و غیررسمی ادب شبانی شایسته توجّه جدّی پژوهشگران با رویکردهای ادبی و میان رشته ای خواهد بود. قصه های شبانی بخشی از سامان عظیم ادب شبانی غیررسمی به شمار می آیند که تاکنون در ایران پژوهشی جدی با رویکرد تحلیل مضامین شبانی بر روی این متون انجام نشده است. طبیعت در ادب شبانی دارای جایگاه ویژه ای است. پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی کارکرد دوگانه طبیعت (کارکرد تقدسی جادویی و کارکرد پیش بَرَندگیِ روایت) در قصه های شبانی غیررسمی منطقه خاومیرآباد شهرستان مریوان بپردازد. بدین منظور از رویکرد تحلیل محتوا با گریزهایی به تحلیل ساختاری قصه ها استفاده شده است و جایگاه ویژه عناصر طبیعی برجسته ای چون کوه، غار، آب، آتش، چشمه، سنگ و گیاه در قصه ها بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که اولاً، عناصر و مکان های طبیعی در قصه های شبانی نقطه تلاقی مهم ترین رویدادهای قصه است؛ ثانیاً، وجود تصاویر جادویی و تقدسی در توصیف طبیعت، انگاره ای ایجابی مبتنی بر ضرورت احترام به طبیعت و زیست بوم را در خواننده برمی انگیزد. ثالثاً طرح واره ساخت یافته در ذهن خواننده و مخاطب، بستر مناسبی جهت تعمیم قداست و توان ماورائی عناصر طبیعیِ توصیف شده در قصه، به جهان فیزیکی پیرامون وی فراهم می سازد.
۶.
زندگی نامه امیر پازواری، مشهورترین بومی سرای مازندران، با نبود سندی در تاریخ و ادبیات با گمانه زنی های بسیاری همراه شده، نیز انتساب امیری های گردآوری شده به امیر پازواری مورد مناقشه است. ازاین رو این جستار با بررسی پژوهش های انجام شده به روش کتابخانه ای درباره امیر پازواری و امیری، در صدد برآمده است تا بازنمایی درستی از این شاعر بومی سرا و سروده هایش ارائه دهد. نقد و بررسی پژوهش های مختلف نشان می دهد با توجه به مبهم بودن دوران زندگی شاعر، نامشخص بودن زمان و مکان وفات او و صحت یا عدم صحت انتساب به پازوار باید با تردید به هویت شاعری که به پازواری شهرت یافته است، نگریست، زیرا پازواری بودن امیر فاقد سند تاریخی است و به موجب تسامح و جابه جایی پسوند مازندرانی و جایگزینی پسوند پازواری رواج یافته است. نیز در کهن ترین و مفصل ترین نسخه یافت شده، امیریِ معروفی که بدان بر پازواری بودن شاعر استناد می شد، وجود ندارد. امیری های گردآوری شده در کنزالاسرار مازندرانی که بعدها با نام دیوان امیر پازواری چاپ شده، سروده شخص امیر پازواری نیست. وجود اشعار دیگر شعرا با استناد به کنزالاسرار مازندرانی، بررسی سبک شناسانه امیری ها به ویژه تقابل قدمت و تازگی استعمال افعال و واژه ها، اختلاف نظر محققان در وزن و قالب، نیز اختلاف تعداد امیری های چاپ شده مؤید این موضوع است.
