آیین جِل جِلانی طامه نطنز و مقایسه آن با دیگر آیین های آتش بُن ایران (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

جِل جِلانی آیینی کهن با بن مایه های ایرانی است که در روستای کوهستانی طامه شهرستان نطنز برگزار می شود. بدین ترتیب که در سه شب منتهی به نوزدهم دی ماه، جوانان آبادی در شامگاهان آتشی می افروزند، آنگاه به در خانه ها می روند و با خواندن اشعاری برای اهل خانه آرزوی برکت و سلامتی می کنند، سپس صاحب خانه با رغبت و احترام هدایایی خوراکی از نوع میوه و خشکبار در سینی می نهد و به گروه می دهد، گروه آن را در خورجین الاغ خود می ریزد و سراغ خانه ای دیگر می رود، در پایان در مسجدی کوچک جمع می شوند و هدایا را بین خود تقسیم می کنند. این آیین کمی با گذشته تفاوت دارد، زیرا پیش تر بر گلوگاه درختان سنگ می گذاشتند و آتش را در بالای کوهی می افروختند تا نور آن به همه باغات برسد. داده های این پژوهش که به صورت میدانی و اسنادی گردآوری شده و از جهت دینی و آیینی مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج مقاله نشان می دهد آیین جل جلانی برگرفته از آیین های دی ماهی ایرانی است که شباهت های زیادی با جشن های سده و هیرومبا زرتشتی و آیین نیمه ماه رمضان مسلمانی دارد، اما به عکس آیین نیمه ماه رمضان بن مایه و اصالت ایرانی خود را تا حدود زیادی حفظ کرده و متناسب با حوایج روستاییان باغ دار که با مشکل سرمای کوهستان و یخ زدگی درختان مواجه هستند، به حیات خود ادامه داده است.