۱.
کلید واژه ها:
آگاهی واجی حافظه فعال واجی خواندن شفافیت خط نامگذاری خودکار سریع
از آنجا که بر پایه یافته های پیشین، عمق خط بر رابطه بین سازوکارهای شناختی و خواندن تأثیر می گذارد، می توان الگوهای متفاوتی را با توجه به میزان شفافیت یا تیرگی نظام خطی زبان ها انتظار داشت. هدف اصلی از انجام این پژوهش بررسی رابطه آگاهی واجی، حافظه فعال واجی و نامگذاری خودکار سریع با سرعت خواندن و صحت خواندن در کودکان فارسی زبان بود. آزمودنی ها شامل 75 کودک فارسی زبان تک زبانه سالم و طبیعی (میانگین سنی 6/121 ماه) پایه های سوم، چهارم و پنجم از طبقه های اجتماعی متوسط و بالاتر شهر زاهدان بودند و از هر پایه، 25 کودک به شیوه نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. 9 خرده آزمون برای سنجش متغیرهای ضریب هوشی، سرعت خواندن، صحت خواندن، حافظه فعال واجی، آگاهی واجی و نامگذاری خودکار سریع اجرا گردید. یافته ها نشان دادند که رابطه قوی و معنی داری بین نامگذاری خودکار سریع و سرعت خواندن وجود دارد. رابطه بین این متغیر و صحت خواندن متوسط و معنی دار بود. آگاهی واجی، رابطه نسبتاً قوی و معنی داری با سرعت خواندن و صحت خواندن داشت. حافظه فعال واجی با سرعت خواندن رابطه معنی دار و متوسطی داشت. این متغیر رابطه معنی داری با صحت خواندن نداشت. پیرامون رابطه نامگذاری خودکار سریع، آگاهی واجی و حافظه فعال واجی با خواندن می توان گفت این رابطه تا حدود زیادی شبیه رابطه ای است که بین این متغیرها و خواندن درخط های الفبایی ناپایدار نظیر انگلیسی و عبری گزارش شده است. یافته های پژوهش دلالت بر آن دارند که پیش بین های شناختی خواندن تا حدود قابل توجهی تحت تأثیر عامل شفافیت خط قرار می گیرند.
۲.
کلید واژه ها:
شعر عامیانه زبان فارسی تکیه وزنی دیرش شدت زیروبمی
هدف از پژوهش حاضر بررسی همبستگی بین تکیه وزنی و مشخصه های صوت شناختی دیرش، شدت و زیروبمی واکه ها در اشعار عامیانه زبان فارسی است. به این منظور، 51 مصراع از اشعار عامیانه زبان فارسی بررسی شده اند. این اشعار متشکل از 139 هجا در جایگاه های دارای تکیه وزنی و 139 هجا در جایگاه های فاقد تکیه وزنی بودند. هر مصرع از این اشعار به هجاها، پایه ها و شطرهای تشکیل دهنده تقطیع شد. در گام بعدی، مشخصه های صوت شناختی زیروبمی، شدت و دیرش واکه ها در هجاهای دارای تکیه وزنی و هجاهای فاقد آن به صورت دستی اندازه گیری شد. به منظور مقایسه این مشخصه ها آزمون تی دونمونه زوجی اجرا شده است. نتایج این پژوهش عبارتند از: الف) دیرش واکه های دارای تکیه وزنی بیشتر از مقادیر آن در واکه های فاقد تکیه وزنی است و تأثیر تکیه وزنی بر دیرش واکه ها معنادار است؛ ب) شدت واکه ها در هجای دارای تکیه وزنی کمتر از مقادیر آن در هجای فاقد تکیه وزنی است و تأثیر تکیه وزنی بر شدت واکه ها نیز معنادار است؛ پ) زیروبمی واکه ها در جایگاه دارای تکیه وزنی بیشتر از مقادیر آن در جایگاه فاقد تکیه وزنی است، امّا تفاوت بین زیروبمی واکه ها در این دو جایگاه معنادار نیست.
۳.
کلید واژه ها:
کسره اضافه هسته اسمی وابسته های اسم وند گروهی واژه بست هسته آغازی هسته نمایی
کسره اضافه همواره از عناصر دستوری مورد توجّه دستوریان و زبانشناسان بوده است و نظرات گوناگونی در خصوص ماهیّت و توزیع آن در ساختار گروه اسمی زبان فارسی و برخی دیگر از شاخه های زبان های ایرانی مطرح شده است. تحلیل های نحوی و صرفی در مورد کسره اضافه به دست داده شده است. پژوهش حاضر می کوشد ضمن گردآوری این نظرات و بررسی منتقدانه آنها نشان دهد تلاش برای تعیین ماهیّت این عنصر تنها یکی از پرسش های اساسی در خصوص این عنصر است که نیاز به پاسخ دارد و علت ظهور و نقش آن در ساخت نیز باید همزمان مدَنظر قرار گیرد. در این پژوهش، کسره اضافه در فارسی دارای نقش هسته نمایی برای عنصر دارای مشخصه اسمی قلمداد شده است. گرایش پرقدرتی در میان زبان های پیش اضافه برای هسته آغازی بودن گروه های اسمی وجود دارد. می توان بر اساس اصول مطرح در برنامه کمینه گرایی، کسره اضافه را تظاهر ساختواژی نشاندارکردن هسته حرکت کرده به جایگاه آغازین در گروه های اسمی به شمار آورد.
۴.
کلید واژه ها:
قرآن کریم زبان شناسی شناختی حرف اضافه إلی شبکه معنایی رویداد حرکتی رفتن
مقاله حاضر، پژوهشی معناشناختی است که رویداد حرکتی رفتن را در قرآن کریم، از جهت ساختار شبکه معنایی حرف اضافه «إلی» بررسی می کند. هدف این پژوهش، تحلیل رویداد حرکتی رفتن و دستیابی به شبکه معنایی حروف اضافه بر اساس نظریه رویداد حرکت تالمی بوده است. به همین منظور، 88 فعل مشتمل بر ژرف ساخت «رفتن» در قرآن استخراج و تحلیل شده است. نتایج این پژوهش نشان داده است که پرکاربردترین حرف اضافه به کاررفته با مفهوم رفتن، حرف «إلی» است؛ گرچه این حرف در معنای پیش نمون، مفهوم انتهاء، غایت و مقصد را بازنمود کرده است، اما کاربرد آن در آیات محدود به این معنا نبوده و مفاهیم جدیدی چون جهت (درون، بیرون، بالا) و حالات مختلف (روانی، جسمانی) به وسیله این حرف اضافه، رمزگذاری شده است. از جمله نتایج این پژوهش، بازنمایی شبکه معنایی حرف اضافه «إلی» است که سبب شده است دانش موجود از این مفهوم در قرآن کریم ارتقاء یابد.
۵.
کلید واژه ها:
تحلیل انتقادی گفتمان ذوالقرنین سازه های گفتمانی سوره کهف
سؤالی که از دیرباز تا کنون مورّخان و عالمان دینی نتوانستند درباره مصداق آن به پاسخ قانع کننده ای برسند، ماجرای ذوالقرنین است که هم در تورات، انجیل، و هم در قرآن از آن سخن به میان آمده است. برخی او را پادشاه یمنی، بعضی اسکندر مقدونی و بسیاری معتقدند او کوروش، پادشاه ایرانی است. نام «ذوالقرنین» سه بار در هجدهمین سوره قرآن (کهف، آیات 83 تا 98) آورده شده است که همواره ماجرا و هویت ایشان محل سؤال است. این مقاله با هدف شناسایی «ذوالقرنین» کوشید با روش توصیفی تحلیلی و با استناد بر رویکرد سه سطحی انتقادی فرکلاف (توصیف، تفسیر و تبیین)، به تحلیل و تبیین سازه های گفتمانیِ آیات فوق الذکر (واژه ها و جملات) بپردازد. رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف بر لزوم توجه به حفظ و رعایت تمام جوانب زبانی، بافتی و گفتمانی تأکید دارد. پژوهش حاضر در فرایند تحلیل انتقادی گفتمان آیات مربوط به سرگذشت ذوالقرنین به این نتیجه دست یافت که ذوالقرنین پادشاه یمنی، اسکندر مقدونی و کوروش پادشاه ایرانی که همگی کشورگشا بوده اند، نیست. ذوالقرنین، پیامبری است از جانب خداوند متعال با رسالتی برای اصلاحگری و یاری رساندن به بندگان خدا که در عصر آهن قبل از تولد حضرت موسی، حضرت عیسی و حضرت محمد (ص) می زیسته است.
۶.
کلید واژه ها:
گونه نوشتاری فارسی آموزان خارجی زبان و جنسیت دستور نقشگرای نظام مند هلیدی افزوده های حاشیه ای
هدف این پژوهش، بررسی تأثیر جنسیت نویسنده در ارائه جزئیات در نوشتار فارسی آموزان سطح پیشرفته، در چارچوب دستور نقشگرای نظام مند هلیدی است. از آنجاکه بیان جزئیات در دستور نقشگرای نظام مند هلیدی و فرانقش اندیشگانی، در قالب افزوده های حاشیه ای بازنمایی می شوند، در این پژوهش، افزوده های حاشیه ای به کار رفته در نوشتار فارسی آموزان سطح پیشرفته زن و مرد در چارچوب دستور نقشگرای نظام مند، استخراج و بررسی گردیدند. نمونه آماری و پیکره مورد استفاده در این پژوهش، نوشتار 248 نفر از فارسی آموزان خارجی سطح پیشرفته زن و مردِ مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد است. روش نمونه گیری این پژوهش از نوع نمونه گیری تصادفی ساده است. روش کار بدین صورت انجام شد که نوشتار 248 نفر از فارسی آموزان بر اساس جنسیت تفکیک شد (124 نفر زن و 124 نفر مرد). سپس، تمام افزوده های حاشیه ای به کاررفته در نوشتار فارسی آموزان مرد و زن براساس تقسیم بندی هلیدی تعیین شدند. سپس، تعداد و درصد توزیع انواع افزوده های حاشیه ای محاسبه و نتایج با هم مقایسه شد. برای بررسی معنادار بودن تفاوت ها میان زنان و مردان، از آزمون آماری خی دو استفاده شد. سرانجام، این نتایج حاصل شد که زنان بیش از مردان از افزوده های حاشیه ای استفاده کرده اند. مردان، فقط از یک افزوده حاشیه ای (سبب)، بیشتر از زنان استفاده کرده اند. همچنین، از میان افزوده های حاشیه ای موقعیت و مکان پربسامدترین در نوشتار فارسی آموزان سطح پیشرفته بوده است.
۷.
کلید واژه ها:
بسامد حواس فرهنگ نویسی هَیجامَد هیجان
در گذشته، فرهنگ های لغت صرفاً به عنوان ابزارهایی تکنیکی در یافتن معانی واژگان به یاری خوانندگان و نویسندگان می شتافتند، اما امروزه علاوه بر اینکه حاوی حجم بیشتر و دقیق تری از اطلاعات واژگانی هستند، ضرورت دارد در زمینه های اجتماعی، روانشناختی و فرهنگی نیز ایفای نقش نمایند. این فرهنگ ها به مثابه آینه ای تمام نما، باید بتوانند تمامی رفتارهای زبانی، اجتماعی و هیجانی گویشوران یک زبان را به تصویر کشند. به بیان دیگر، تا چندی پیش، مطالعات فرهنگ نویسی بدون توجه به ماهیت اجتماعی زبان و بار احساسی واژگان صورت می گرفت، اما در سال های اخیر، فرهنگ نویسی در ایران جان تازه ای یافته است. امروزه، تقریباً همه متخصصان معترف اند که تهیه و تدوین فرهنگ های لغت بدون توجه به ابعاد اجتماعی-فرهنگی واژگان غیرممکن به نظر می رسد. فرهنگ نویسی به عنوان یک دانش میان رشته ای، ضرورت دارد علاوه بر دستاوردهای حوزه زبانشناسی، از دستاوردهای سایر حوزه های مرتبط چون جامعه شناسی و روانشناسی نیز بهره گیرد. بر این اساس، جستار کنونی بر آن بوده است تا در پرتوی الگوی هَیجامَد (هیجان+ بسامد حواس) و با بهره گیری از مفهوم نوظهور وزن فرهنگی، پیشنهاداتی برای تألیف و تهیه فرهنگ های لغت فارسی ارائه دهد که به نظر می رسد تاکنون مورد کم توجهی یا بی توجهی مؤلفان این فرهنگ ها واقع شده اند. به بیان دقیق تر، در این جستار سعی بر آن بود تا با تأکید بر ضرورت درج اطلاعات روانشناختی فرهنگیِ مداخل واژگانی در فرهنگ های لغت، لزوم ثبت مؤلفه هایی نظیر «بسامد»، «هیجان»، «حس» و در نهایت «هَیجامَد» برای واحدهای واژگانی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
۸.
کلید واژه ها:
افعال «شنیدن» و «گوش دادن» پیکره معناشناسی شناختی شبکه معنایی فریم نت نظریه معناشناسی قالبی
تمایزات واژگانی میان زبان ها، بیانگر تفاوت در فرهنگ های مرتبط با هر زبان است. واژه های چندمعنا در هر فرهنگ، می تواند نمودی از این قبیل تمایزات واژگانی در یک زبان باشد. در معناشناسی شناختی، رویکردهای مختلفی به پدیده چندمعنایی در زبان وجود دارد؛ نظریه معناشناسی قالبی یکی از این رویکردها در معناشناسی شناختی است که به مسئله چندمعنایی، از منظر قالب های معنایی نگریسته است. صورت تکامل یافته این نظریه، در شبکه معنایی فریم نت، تحقق پیدا کرده است. قالب های معنایی بسته هایی معنایی هستند و هرکدام از قالب ها از برخی مؤلفه های معنایی تشکیل شده اند. روابط معنایی در این شبکه، به صورت روابط میان قالبی ارائه شده است. در این مقاله، سعی بر آن است تا تحلیلی معنایی و پیکره بنیاد از چندمعنایی افعال «شنیدن» و «گوش دادن» در زبان فارسی، بر مبنای اصول شبکه فریم نت در زبان انگلیسی، ارائه شود. براین اساس، دو کلیدواژه مذکور، در پیکره های موجود در پایگاه داده زبان فارسی، بررسی شدند و از میان مفاهیم موجود در جملات شاهد، هفت قالب معنایی «حس فعال»، «ادراک حسی»، «جستجو»، «آگاهی»، «فهمیدن»، «اطاعت» و «توجه» و سه رابطه میان قالبی «توارث» میان قالب والد «ادراک» و فرزند «حس فعال» و قالب والد «ادراک» و فرزند «ادراک حسی» و قالب والد «آگاهی» و فرزند «فهمیدن»، یک رابطه میان قالبی «کاربرد» میان قالب والد «توجه» و فرزند «حس فعال» و یک رابطه میان قالبی «بیشتر» میان قالب های «حس فعال» و «ادراک حسی» استخراج شد. نتایج تحلیل های انجام شده نشان می دهد که رویکرد حاضر به پدیده چندمعنایی، رویکردی کارآمد برای بررسی چندمعنایی افعال «شنیدن» و «گوش دادن» در زبان فارسی است.
۹.
کلید واژه ها:
زبان شناسی شناختی معناشناسی شناختی استعاره اندام واژه نگاشت کردی جنوبی کردی ملکشاهی
هدف از پژوهش حاضر، بررسی اصطلاح های استعاری کردی ملکشاهی بود که در آنها اندام واژه «dam» به کار رفته است. کردی ملکشاهی، یکی از گونه های کردی جنوبی واقع در استان ایلام است. داده های پژوهش از گفتار سخنگویان گونه مذکور گردآوری شده است. در این پژوهش، بخشی از استعاره های رایج کردی ملکشاهی با تکیه بر مفهوم پردازی دو اندام واژه «دهان» و «صورت» در پرتو رویکرد شناختی، مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته های پژوهش، بخش قابل ملاحظه ای از استعاره های مورد بررسی، ماهیتی ساختاری داشته اند. «جویدن»، «جنگ»، «فوران آتش» و «اسارت» از حوزه های مبدأ و «مباحثه»، «آزادی»، «بی اعتنایی»، «کتمان» و «غم» از حوزه های مقصد چنین استعاره هایی بوده اند. از نگاشت های صورت گرفته برای واژه «dam» در ساخت های استعاری مورد بررسی، می توان به «ظرف»، «آتش فشان»، «جاندار»، «قفس»، «احترام» و «ادعا» اشاره کرد. یافته ها همچنین نشان داده که «جنگ»، پربسامدترین حوزه مبدأ و «اعتنا»، پربسامدترین حوزه مقصد این استعاره ها بوده اند. علت تفاوت در فراوانی وقوع حوزه های مبدأ و مقصد، برخاسته از نگاشت های متفاوت و نو در حوزه های پربسامد بوده است.
۱۰.
کلید واژه ها:
گویش بَشاگَردی رده شناسی زبان نظام حالت نمایی نظام مطابقه الگوی انطباق
با تحلیل شیوه بازنماییِ نظام های حالت نمایی و مطابقه در بَشاگَردی (شمالی و جنوبی) براساس نظریه رده شناسیِ کلاسیک کامری (1978) و سپس، ارزیابی دقیق یافته ها براساس نظریه رده شناسیِ نوین زوارْت و لینْدِن بِرگ (2021)، جستار حاضر می کوشد به تبیینی نظام مند از عملکرد رده شناختیِ آن نظام ها، و نیز از الگوی کلی انطباق در این گونه ها دست یابد. در این راستا، داده های پژوهش با تکمیل پرسشنامه و گفتگو با ده گویشور بومی گردآوری و تحلیل گردیده است. براساس یافته های پژوهش، حالت نمایی و مطابقه این گونه ها در زمان غیرگذشته، به طور یکسان پیرو الگوی غالب (کاملِ) مفعولی است و الگوی کلی انطباقِ «وارونه مستقیم غیرمستقیم» را نشان می دهد. در برابر آن، حالت نمایی و مطابقه آنها در زمان گذشته، به طور یکسان تابع الگوی غالب (کاملِ) کُنایی است و الگوی کلی انطباقِ «همسان» را نشان می دهد. همچنین، ناشی از خصوصیت گذرایی فعل، این دو گونه زبانی در زمان غیرگذشته، به طور یکسان الگوی تناوبیِ (کاملِ) کُنایی را برای بازنمایی نظام های حالت نمایی و مطابقه، و در زمان گذشته نیز به طور یکسان الگوی تناوبیِ (کاملِ) سه بخشی را برای بازنمایی نظام حالت نمایی به کار می گیرند. با وجود این، الگوی مطابقه بَشاگَردی در زمان گذشته، فاقد هرگونه الگوی تناوبی و الگویی یکدست است.
۱۱.
کلید واژه ها:
رشد زبان رشد واژگانی رشد نحوی زبان فارسی دوقلوی ناهمسان
پژوهش حاضر، رشد واژگانی و نحوی دوقلوهای ناهمسان فارسی زبان به نام های بهزاد و بهنام را در مدت ده ماه ( از آغاز 21 ماهگی تا آغاز 31 ماهگی) مورد بررسی قرار می دهد. این پژوهش در صدد است تا دریابد که با وجود رشد دو کودک در محیط زبانی یکسان، چه تفاوت ها و شباهت هایی در سرعت و دامنه رشد نحوی و واژگانی این دوقلوها وجود دارد. داده های این پژوهش از طریق مشاهده و ثبت سریع داده ها در دفترچه یادداشت، ضبط صدا و تصویر با استفاده از دوربین فیلمبرداری و دستگاه ضبط صدا و همچنین، دفتر یادداشت های روزانه مادر دوقلوها که تولیدات زبانی کودکان در آن ثبت می شد، گردآوری شده اند. بررسی داده های گردآوری شده و تحلیل مقایسه ای آن ها در هر ماه، تفاوت چشم گیری را میان رشد واژگانی و نحوی دوقلوها نشان می دهد. اگرچه در ماه های اول پژوهش، بهزاد در مقایسه با برادر دوقلویش، بهنام، از توانایی زبانی بسیار بالاتری برخوردار بود، از ماه چهارم پژوهش افزایش قابل ملاحظه ای در سرعت رشد واژگانی و نحوی بهنام مشاهده گردید. با توجه به این که محیط رشد زبانی این دوکودک، چه در خانواده و چه فضای مهد کودک، غالبا یکسان بوده است، وجود تفاوت در مراحل رشد واژگانی و نحوی این دو کودک را می توان به تفاوت در استعداد زبانی ذاتی و وراثتی این دو نسبت داد؛ زیرا دوقلوهای ناهمسان از ساختار کروموزومی کاملاً یکسان برخوردار نیستند. نتایج این پژوهش نشان دهنده فعالیت های ذهنی خلاقانه در دو کودک است که وجود موارد متعددی از بسط و تعممیم افراطی گواهی بر این ادعاست.
۱۲.
کلید واژه ها:
زبان شناسی شناختی چندمعنایی برجسته سازی معنایی شیون فومنی
امروزه، پژوهش های بسیاری در زمینه چندمعنایی واژگانی صورت گرفته است. پژوهش حاضر نیز با رویکرد شناختی به بررسی چندمعنایی فعل «دینمه» (می بینم) در شعر «اچی مچی خواب» از شیون فومنی می پردازد که می تواند آغازگر بررسی هایی از این دست باشد که می توان گویش ها و لهجه ها را نه تنها از بعد آواشناختی و نحوی که از بعد معناشناختی نیز مورد بررسی قرار دهیم. جامعه آماری پژوهش حاضر فعل پرکاربرد «دینمه» از حوزه دیداری، در شعر شیون فومنی است؛ زیرا در این شعر به خوبی انواع این فعل و تنوع معنایی آن آمده است . مسأله قابل طرح در این پژوهش آن است که چگونه برجسته سازی در مؤلفه های معنایی فعل می تواند چندمعنایی را به وجود آورد. در فعل «دید» سه مؤلفه معنایی وجود دارد: شخص، موضوع ودرک مشاهده. در ساخت سرنمونی هر سه عنصر به یک اندازه در ساختار معنایی فعل دخیل اند، اما هرچه از معنای سرنمونی فاصله می گیریم، عناصر پیش فعلی این فعل دچار تغییر شده و در یک یا دو عنصر برجسته سازی انجام گرفته است. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی است. بررسی انجام شده نشانگر آن است که این فعل علاوه بر مفهوم دیدن، بیانگر مفاهیم: تصورکردن، خواب دیدن، خیال کردن، فرض کردن، از خاطر گذشتن، دعا و نفرین شنیدن، خوردن، بوییدن، فهمیدن، درک کردن، متوجه شدن، دقت کردن، قسمت شدن، نصیب شدن، شاهدبودن، رو به روشدن، مواجه شدن، تجربه کردن و مجسم کردن است.
