علم زبان

پژوهش حاضر به توصیف خطاهای هم نشینی واژگانیو بررسی عوامل دخیل در بروز این نوع خطاها در انشاءِ فارسی آموزان عربی زبان دانشگاه مجازی جاﻣعه المصطفی قم[1] می پردازد. برای این منظور پیکره زبانی متشکل از 260 برگه انشاءِ زبان آموزان سطح متوسط تشکیل شد و مورد بررسی قرارگرفت. ابتدا خطاهای هم نشینی واژگانی زبان آموزان مشخص شد و سپس صورت صحیح خطاها با درنظرگرفتن بافت زبانی تعیین گردید. آنگاه طبق نظر سلینکر (Selinker, 1992, 1972) عواملی که به نظر می رسید در ایجاد خطاها مؤثر هستند، ارائه شد. با توجه به اینکه دسترسی مستقیم به زبان آموزان و محیط آموزشی آنها برای محققان امکان پذیر نبود، دو عامل «انتقال آموزشی» و «راهبردهای ارتباطی» در تحلیل داده ها درنظر گرفته نشدند. طبق نتایج تجزیه و تحلیل داده ها، از میان 56 مورد خطای  مورد بررسی، عوامل مؤثر در بروز خطاهای هم نشینی واژگانی به ترتیب فراوانی عبارتند از: به کارگیری راهبردهای یادگیری زبان دوم (41%)، انتقال زبان مادری (36%) و تعمیم نابجا (23%) .

در سال های اخیر، شاهد تغییر کتاب های درسی زبان انگلیسی در تمام مقاطع تحصیلی به ویژه در دوره دوم متوسطه بوده ایم. به نظر می رسد که مناسب نبودن منابع درسی پیشین، مؤلفان این کتاب ها را به اعمال تغییرات ساختاری و محتوایی در این کتاب ها وا داشته است. بنابراین، انتظار می رود که در نگارش کتاب های تازه تألیف، دیدگاه های مختلف علمی مورد توجه قرارگرفته باشد و با نظریه های علمی روز همسویی داشته باشند. دستور نقش گرای نظام بنیاد هلیدی (2004) ازجمله نظریه هایی است که در کاربردی کردن نظریه های زبان شناسی در امر آموزش زبان توفیق بسیار داشته است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی کتاب های درسی زبان انگلیسی دوره دوم متوسطه در ایران از منظر فرانقش متنی دستور نقش گرای نظام بنیاد هلیدی و تعیین بسامد و نوع آغازگرهای متنی در متون خواندن این سه کتاب است. برای این کار، 301 بند در بخش خواندن این سه کتاب انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که مؤلفان این کتاب ها با این مفاهیم آشنایی داشته و در بسیاری از موارد در انتخاب متون خواندن، ازنظر نوع و تعداد آغازگر و تعداد بندهای ساده و مرکب، این مؤلفه ها را مدنظر داشته اند، اما در مواردی هم در نحوه توزیع مؤلفه های مذکور، به خصوص در توزیع درس به درس با توجه به پایه تحصیلی، دقت لازم را نداشته اند.

چگونگی تولید صحیح صورت های زبانی در کودکانی که هنوز قادر به درک صحیح آنها نیستند، در سال های اخیر کانون توجه بسیاری از زبانشناسان و به ویژه روانشناسان زبان بوده و به عنوان پرسش اصلی در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش با رویکردی توصیفی تحلیلی، تلاشی است جهت شناساندن شیوه ای تبیینی پیرامون مسأله عدم تقارن میان درک و تولید گفتار. از میان تبیین های متأخر، «نظریه بهینگی دوسویه»، از توانی بالقوه در تبیین عدم تقارن ها برخوردار است که از دیگر تبیین ها معتبرتر می نماید. باوجوداین، فرض عمده پژوهش حاضر این است که این نظریه تقریباً قوی با چالش های عمده ای روبروست که اعتبار آن را زیر سؤال می برد. برای اثبات این ادعا، درباره چنین مسائلی بحث شده است: نبود یک مفهوم یا سامانه واحد از بهینگی دوسویه، سردرگمی پیرامون فرایند انسداد، عدم توافق در مورد نحوه مرتبه بندی و نوع و تعداد محدودیت ها در حیطه یک موضوع خاص برای تبیین عدم تقارن مزبور، شفاف نبودن رویکرد اتخاذی در مورد پردازش درک («از بالا به پایین» یا از «پایین به بالا» بودن). نتایج پژوهش حاکی از این است که نظریه بهینگی دوسویه به دلیل مسائل مذکور، همانند دیگر رویکردهای موجود در این حوزه، قادر نیست به لحاظ نظری و روش شناختی، مسأله ای مهم چون عدم تقارن میان درک و تولید گفتار را تبیین نماید.

مطالعه حاضر به بررسی تأثیر سرعت گفتار روی زمان شروع واک (وی اُتی) همخوان های انسدادی واکدار /b, d, ɟ/  و بیواک /p,t,c/  زبان فارسی معیار می پردازد. به این منظور، طی آزمون تولیدی تعداد 8 جمله حاوی کلمات آزمایش، هر کدام 3 مرتبه توسط 24 شرکت کننده (17 شرکت کننده مؤنث و 7 شرکت کننده مذکر) در سرعت های متفاوت تولید شدند. مقادیر وی اُتی برای همخوان های انسدادی واکدار و بیواک به تفکیک موقعیت در واژه (آغازین، میان واکه ای) و سرعت های مختلف گفتار (آهسته، عادی، سریع) از طریق نرم افزار تحلیل صوت شناختی پرات ویرایش 6.0.29 اندازه گیری شد. در نهایت، تعداد 1152 داده به نرم افزار تحلیل آماری اس.پی.اس.اس ویرایش 0/24، ارائه شد. در این آزمون، متغیر وابسته وی اُتی و متغیرهای مستقل سرعت گفتار، جایگاه تولید، موقعیت در واژه و واکداری درنظر گرفته شد. نتایج نشان داد که در زبان فارسی معیار، سرعت های مختلف گفتار تنها وی اُتی مقوله پس افت زیاد {بیواک دمیده} را تحت تأثیر قرار می دهد، اما وی اُتی مقوله پس افت کم {بیواک نادمیده} در سرعت های گوناگون تفاوت معنادار ندارد. با توجه به نتایج حاصل، می توان ادعا کرد که در زبان فارسی معیار، میزان دمش آواهای دمیده در سرعت های مختلف گفتار دچار تغییر می شود.

در شماره سوم نشریه علم زبان، احسان چنگیزی در نقد کتاب «آبان یشت» تألیف چنگیز مولایی، مطالبی نگاشت. در شماره چهارم همین نشریه، مولایی به آن نقد پاسخ داد و مطالب آن را نادرست دانست. در پاسخ مولایی مطالبی درباره زبان اوستایی مطرح شده که لازم است با تفصیل بیشتری بررسی شوند و از منظر زبانشناختی تحلیل گردند. در این مقاله مهمترین نکات در شش موضوع دسته بندی شده، اما در ذیل هر مبحث، در مورد مسائلی دیگری نیز بحث گردیده است، از جمله: واج و صوت، ریشه، پی بست یا واژه بست و میزبان، ضمیر موصولی یا ضمیر اشاره ya ، فعل ربطی و جملات اسنادی، مالکیت محمولی، ضمیر پی بستی mē و کارکرد ethical dative. در این مباحث روشن شده است که برای بررسی متون کهن باید با کلیات زبانشناسی آشنا بود. تنها با استفاده از مسائل زبانشناسی نوین است که می توان درباره مسائل زبان اوستایی بدون توجه به قواعد نظام نوشتاری سخن گفت. مثلاً در نظام نوشتاری زبان اوستایی، ضمایر پی بستی از میزبان خود جدا نوشته شده اند و پس از آنها نقطه ای آمده است؛ در واج نویسی متون کهن، این ضمایر باید متصل به میزبان نوشته شوند، زیرا در واج نویسی، صورت ملفوظ متون کهن نشان داده می شود و صورت ملفوظ از قواعد نظام نوشتاری پیروی نمی کند.

هدف از انجام پژوهش حاضر، شناسایی استاندارد نوع و تعداد ابزارهای انسجام ربطی در متون کودکان 10 تا 12 ساله است. متون مورد مطالعه پژوهش حاضر شامل 400 متن نوشتاری کودکان 10 تا 12 ساله شهر تهران، 60 داستان از نویسندگان کودک و نوجوان گروه سنی «ج» و 60 متن از کتاب های درسی پایه چهارم تا ششم است. بر اساس نتایج به دست آمده چهار ابزار ربطی افزایشی، تقابلی، علّی و زمانی در متون تولیدی کودکان 10 تا 12 ساله (متون نوشتاری کودکان) و متون ادراکی آنها (داستان های نویسندگان گروه سنی ج، متن کتاب های درسی پایه چهارم تا ششم) ظاهر شده اند. همچنین، مقایسه میزان کاربرد ابزارهای ربطی در متون تولیدی و ادراکی کودکان نشان داد که استاندارد تعداد ابزارهای انسجام ربطی در متون کودکان 10 تا 12 ساله به ترتیب بسامد، نوعی توالی رشدی را نشان می دهد که در آن ابتدا حروف ربط افزایشی ظاهر می شوند و سپس، ابزارهای انسجام زمانی به کار گرفته می شوند. در ادامه روابط علت و معلول دیده می شوند و در آخر ابزارهای انسجام تقابلی شکل می گیرند. این روند رشدی نشان دهنده توالی انباشتی رشد معناشناختی است. پس، می توان دریافت که به ترتیب درک مفهوم هم پایه ساز، توالی رخدادها، رابطه علت و معلول و در آخر تقابل و تضاد، برای دانش آموزان اتفاق افتاده است. این یافته همسو با پژوهش  بلوم و همکاران (1980)، کمری (1395)، شاپیرو و هادسن (1991) و گانا و ندیمان (2015) است.

با افزایش میزان تأثیر فناوری بر ابعاد مختلف زندگی انسان، تولید ابزارهای نوین آموزشی و استفاده از آنها نیز توسعه یافته است. واضح است که یکی از حوزه هایی که به شکل قابل توجهی تحت تأثیر نفوذ فناوری قرار گرفته، حوزه آموزش زبان است. علاوه بر این، یادگیری زبان خارجی/ دوم از طریق تکنولوژی از اهمیت بسیاری برخوردار است. بنابراین، باید شرایطی را فراهم نمود تا آموزش زبان به این روش تسهیل شود. بر همین اساس، پژوهش حاضر به تولید و ارزیابی نرم افزار آموزش واژگان پایه زبان فارسی اهتمام ورزیده است. به منظور ارزیابی نرم افزار ، نسخه اولیه و پرسشنامه مربوطه از طریق ایمیل و به صورت غیرمستقیم در اختیار 15 نفر از زبان فارسی آموزان عضو شبکه اجتماعی فارسی آموزان بنیاد سعدی قرار گرفت. علاوه بر این، جهت دریافت و به کارگیری اظهار نظر کارشناسان، پژوهشگران 15 نفر از کارشناسان نرم افزار را انتخاب کرده و نرم افزار مورد نظر و پرسشنامه مذکور را در اختیار آنها قرار دادند. نتایج حاصل از بررسی پرسشنامه ها حاکی از آن بود که نرم افزار نامبرده تا حد زیادی مورد توجه زبان آموزان و کارشناسان قرار گرفته است.