مائده السادات میرطلایی

هدف از پژوهش حاضر بررسی همبستگی بین تکیه وزنی و مشخصه های صوت شناختی دیرش، شدت و زیروبمی واکه ها در اشعار عامیانه زبان فارسی است. به این منظور، 51 مصراع از اشعار عامیانه زبان فارسی بررسی شده اند. این اشعار متشکل از 139 هجا در جایگاه های دارای تکیه وزنی و 139 هجا در جایگاه های فاقد تکیه وزنی بودند. هر مصرع از این اشعار به هجاها، پایه ها و شطرهای تشکیل دهنده تقطیع شد. در گام بعدی، مشخصه های صوت شناختی زیروبمی، شدت و دیرش واکه ها در هجاهای دارای تکیه وزنی و هجاهای فاقد آن به صورت دستی اندازه گیری شد. به منظور مقایسه این مشخصه ها آزمون تی دونمونه زوجی اجرا شده است. نتایج این پژوهش عبارتند از: الف) دیرش واکه های دارای تکیه وزنی بیشتر از مقادیر آن در واکه های فاقد تکیه وزنی است و تأثیر تکیه وزنی بر دیرش واکه ها معنادار است؛ ب) شدت واکه ها در هجای دارای تکیه وزنی کمتر از مقادیر آن در هجای فاقد تکیه وزنی است و تأثیر تکیه وزنی بر شدت واکه ها نیز معنادار است؛ پ) زیروبمی واکه ها در جایگاه دارای تکیه وزنی بیشتر از مقادیر آن در جایگاه فاقد تکیه وزنی است، امّا تفاوت بین زیروبمی واکه ها در این دو جایگاه معنادار نیست.

بئشلیک ها اشعار ده هجایی هستند و به این دلیل بئشلیک نامیده می شوند که در آنها هر مصراع شامل ده هجاست که به دو بخش پنج هجایی تقسیم می شود و هر بند از چهار مصراع تشکیل شده است. در این پژوهش، با استفاده از دیدگاه لازار در بررسی اشعار پارتی (1985 و 2007) و دیدگاه طبیب زاده و میرطلایی (1392) از اشعار فارسی و فهلویات مبنی بر وجود یک یا چند هجای سبک و یک هجای سنگین در هر پایه، به بررسی وزن در بئشلیک های ابوالقاسم نباتی می پردازیم. لازار، وزن اشعار پارتی را براساس تکرار ضرب آواهایی می داند که با کمیت هجا در ارتباط اند و بر تکیه کلمات منطبق نیستند اما همواره برروی هجای آخر هر پایه قرار می گیرند. در این پژوهش، با بررسی و تحلیل 50 مصراعِ 500 هجایی، در پی پاسخ گویی به سه فرضیه هستیم. فرضیه اول اینکه هجاهایی که در هر پایه تکیه وزنی یا ایکتوس می گیرند، هجاهای سنگین هستند. فرضیه دوم اینکه در صورتی که این هجاها سنگین نباشند، در پایان واژه قرار دارند و درنتیجه، تکیه واژگانی می گیرند. فرضیه سوم به محل مکث شطر مربوط می شود، به این معنا که محل مکث در بئشلیک ها مانند اشعار عامیانه فارسی از نوع قطع است، یعنی الزاماً در پایان واژه قرار نمی گیرد، بلکه در وسط واژه هم ظاهر می شود. پس از تحلیل آماری بئشلیک ها به این نتیجه رسیدیم که95.5درصد از هجاهایی که تکیه وزنی گرفتند دارای هجای سنگین و 4.5 درصد باقی مانده دارای هجای سبک پایان واژه هستند. هم چنین در مجموعِ 50 مصراع متشکل از 100 شطر، 56درصد مکث ها از نوع قطع است و در وسط واژه هم ممکن است ظاهر شود. بنابراین، هر سه فرضیه درنظرگرفته شده صحیح هستند.