مطالعات شبه قاره

قربانی، نوعی پیشکش آیینی و یکی از جلوه های پرستش است که در ادواری، از مقاصد بنیادینِ خود منحرف شد؛ تا جایی که انسان ها، هم نوعان خود را قربانی می کردند. سه تمدنِ هند، ایران و بین النهرین، از دیرباز مناسبات فرهنگی فراوانی داشته و از یک دیگر تأثیراتی پذیرفته اند که یکی از این موارد، قربانی انسان است. این پژوهش می کوشد به روش توصیفی-تحلیلی و با توجه به نظریه های آیین قربانی، به بررسی قربانی انسان در این سه فرهنگ بپردازد و به این پرسش ها پاسخ دهد که در تمدن های یادشده، قربانی انسان در چه مواقعی انجام می شد و در صورت تأثیرپذیری، این تأثیرپذیری ها به چه شیوه هایی نمودار شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد قربانی انسان، اغلب در مراسم خاص مذهبی و در مواقع حساس به منظور حاصل خیزی طبیعت و بلاگردانی انجام می گرفت. سه تمدن یادشده در آیین های گذر از آتش و امتیازات قربانی های جایگزین، ازجمله: زوگانس، میرنوروزی و آزادی انسان قربانی، برای مدت کوتاهی از یک دیگر تأثیر پذیرفته اند. در تحلیل های انجام شده نیز در بخش های حاصلخیزی، نظریه های فریزر و تایلور؛ در بخش قربانی برای بُت، نظریه های تایلور و بویس؛ در بخش بلاگردانی از شاه، نظریه پادشاه الوهی فریزر در بخش غرق کردن، نظریه های تایلور و بویس کاربردِ بیشتری دارد.

مسائل مربوط به قلمرو و قلمروخواهی/ قلمروسازی به عنوان بُن مایه بسیاری از موضوعات و پدیده های جغرافیای-سیاسی، هنگامی که با کشمکش همراه باشند، اهمیت زیادی می یابند. کشمکش های سرزمینی و قلمرویی به نوبه خود می توانند از دین/ مذهب متأثر شوند؛ به طوری که موضوعات دینی/ مذهبی می توانند از یک سو منجر به وقوع کشمکش های سرزمینی شوند و از سوی دیگر، ادعای مالکیت و حاکمیت بر یک سرزمین واحد از سوی گروه های مذهبی/ دینی متفاوت می تواند پدیدآورنده کشمکش های سرزمینی باشد. منطقه جنوب آسیا یکی از مناطقی است که در آن کشمکش های سرزمینی به خوبی قابل مشاهده است. این منطقه، نخست پس از سلطه بریتانیا و سپس، بعد از تجزیه در سال 1947م شاهد بروز هرچه بیشتر کشمکش های سرزمینی در درون کشورها و بین کشورهای عضو بوده که در موارد متعددی این کشمکش ها از دین/ مذهب تأثیر پذیرفته؛ به طوری که پیامدهای مستقیمی بر کل منطقه داشته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای، به این سؤال می پردازد که چگونه متغیر دین/ مذهب بر کشمکش های سرزمینی در منطقه جنوب آسیا تأثیر گذاشته است. نتایج تحقیق نشان می دهد، دین/ مذهب نه به تنهایی، بلکه به عنوان یک متغیر میانجی مهم در کنار عواملی مانند ملی گرایی و نژادگرایی، در بروز کشمکش های سرزمینی در این منطقه تأثیرگذار بوده است.

نازک خیالی ها، مضمون سازی ها و تصویر سازی های بدیع در غزلیات عبدالقادر بیدل دهلوی خواننده را با نوعی شگفتی، ابهام و پیچیدگیِ بیان روبه رو می کند. وی به عنوان نماینده سبک هندی، در ایجاد تصاویر پیچیده بدیع و درهم تنیده و مبهم، مهارت بسیاری دارد. بیشتر تصاویر اشعار او، بازتاب یک صحنه و موقعیت است؛ به گونه ای حسّی و ملموس یا ذهنی و معقول که با بهره گیری خاص شاعر از کلمات شکل می گیرند. چگونگی تصویرسازی و نحوه انعکاس تصاویر در شعر بیدل دهلوی، پرسش اصلی این پژوهش است. این مقاله که به روش توصیفی و تحلیل محتوا به انجام رسیده است، نشان می دهد سه شیوه متفاوت در کاربرد تصاویر شعری بیدل به لحاظ الگوبرداری از استادان برجسته پیشین و همچنین ابهام و ازدحام تصاویر، به چشم می خورد: الف) تصاویر سعدی و حافظ گونه؛ تصاویر ساده و خوش ساختی که در خدمت تجسّم بخشیدن به مفهوم و تداعی معنی شکل می گیرند. ب) تصاویر نظامی و خاقانی وار؛ که در این گونه اشعار، علاوه بر تصویر مرکزی و اصلی که بار معنایی بیت را به دوش می کشد، شاعر چند تصویر پیچیده و درهم تنیده را نیز برای ابهام هنری در شعر خلق می کند. ج) تصاویر خاص بیدل؛ تصاویر بسیار پیچیده و لایه لایه که گاه شعر را تا مرز بی معنی بودن می کشاند. این گونه تصاویر که به عنوان هویّت شعری بیدل محسوب می شوند، معمولاً کاربرد کمتری در غزلیات وی دارند.

افغانستانِ پسا2001، وارد مرحله جدیدی از تأمین حقوق سیاسی زنان به ویژه در بُعد حقوقی شد. قانون اساسی جدید افغانستان که در بیست سال اخیر تدوین شده، اساساً حقوق زنان را به رسمیت شناخته و در کرامت انسانی و حقوق بشر، برای زنان جایگاه مساوی و برابر با مردان درنظر گرفته شده است. قانون اساسی افغانستان حقوق فرهنگی و سایر حقوق زنان را به رسمیت شناخته که این حقوق شاملِ حق آزادی بیان با سایر حقوق ملازمه آن؛ حق آموزش؛ حق والدین در انتخاب نوع آموزش که به فرزندانشان داده می شود؛ حق اقلیت ها برای مورد احترام واقع شدن به هویت، زبان، سنت و میراث فرهنگی شان و حق بهره برداری مساوی از میراث مشترک بشریت هستند؛ بنابراین هدف از انجام این تحقیق، بررسی، شناسایی و رتبه بندی موانع حضور سیاسی زنان در افغانستانِ پساطالبان است. تحقیق حاضر توصیفی- میدانی است. جامعه آماری تحقیق شامل کارشناسان و فعالان سیاسی مرتبط با کنسولگری افغانستان در ایران، به تعداد 109 نفر است که براساس روش نمونه گیری تصادفی ساده و جدول مورگان، حجم نمونه 85 نفر برآورد شد. یافته های تحقیق نشان می دهد که به ترتیب، موانع فرهنگی با ضریب 9/6، موانع اجتماعی 1/4، موانع سیاسی 2/3 و درنهایت موانع اقتصادی با ضریب 2/2 بر حضور سیاسی زنان افغان تأثیرگذار هستند. درنتیجه قانون اساسی و سایر قوانین، حقوق فرهنگ و سایر حقوق زنان را پذیرفته است؛ اما بسترهای تحقق آن فراهم نشده است و موانع و چالش های موجود، ریشه در سنت ها و فرهنگ سنتی افغانستان دارد که در بسیاری از موارد باعث عدم تحقق حقوق فرهنگی زنان شده است.

یکی از بخش های مهم فولکلور، آداب و رسوم و سنن فرهنگی است. مبحثی که با دقّت در رفتار فردی و اجتماعی افراد یک جامعه می توان نشانه های آن را مشاهده و تأثیر آن ها را در شئونات زندگی درک کرد. تجربه این عناصر فرهنگی و همزیستی با آن ها در ذهن و زبان شعرا تأثیرگذار بوده و در دوره های مختلف دستاویز خلق مضامین جدید شده است. آزاد بلگرامی در زمره شاعران پارسی گوی هندی است که در اشعار وی آداب و سنت های فرهنگی اسلامی و هندی حضور و ظهور چشمگیری دارد؛ از این رو نوشتار حاضر در پی آن است که به روش توصیفی- تحلیلی مبحث آداب و رسوم را که دارای بیشترین بسامد در شعر بلگرامی است، بررسی کند و به این سؤال پاسخ دهد که آداب و سنن فرهنگی در غزل آزاد بلگرامی، بومی مردمان هند است یا تحت تأثیر فرهنگ اسلامی یا ایرانی قرار گرفته است؟ نتایج به دست آمده نشان دهنده این موضوع است که برخی از آداب و رسوم ازجمله خال زنان هند، مرده سوزی و جویدنِ پان، خاص و بومی مردمان هند است؛ اما بیشترین بسامد مربوط به مواردی است که شاعر از فرهنگ اسلامی و ایرانی تأثیر پذیرفته است؛ ازجمله آداب مهمان نوازی، سوگواری و اعیاد مذهبی که بسامد بالایی هم در شعر او دارند و به نظر می رسد علقه های دینی بلگرامی و توجه فراوان به سنن دینی، وی را از توجه بیشتر به رسوم ملی و شاد هند غافل کرده است.

پژوهش حاضر به نقد و بررسی تاریخ نگاری فارسی ایالت سند شبه قاره، از اوایل قرن هفتم تا نیمه اول قرن دوازدهم هجری پرداخته است. اهمیت موضوع در آن است که اوج تاریخ نگاری محلی هند از سال 613 تا 1150 ه .ق در سده یازدهم بوده و به لحاظ پراکندگی جغرافیایی، عمده آثار تاریخ محلی هند در طی این سال ها مربوط به سند است. ضرورت پژوهش ایجاب می کند که عوامل شکل گیری این آثار مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. درواقع سؤال بنیادین پژوهش آن است که عوامل شکل گیری تواریخ محلی فارسی سند در دوره تاریخی مورد بحث و نقاط ضعف و قوّت هرکدام از این آثار کدامند؟ روش تحقیق انجام شده، بر مبنای توصیف و تحلیل منابع تاریخی دست اول فارسی ایالت سند در دوره زمانی مورد بحث است. بنابر بررسی های انجام شده بسیاری از این آثار توسط دولتمردان و رجال متنفذ یا براساس توصیه های حُکام و بزرگان کشوری و لشکری نگاشته شده است. قالب و محتوای این آثار مشتمل بر آگاهی هایی در باب جغرافیای تاریخی، سلسله ها و حاکمان، جنگ ها، فتوحات، رجال و مشاهیر است.

جهاد یکی از مسائل مهم اسلامی است که در زمره فروع دین به شمار می رود. جنبش قادیانیه که تا حدودی مذهبی التقاطی بین اسلام و مسیحیت بود، در سال 1889 م در ایالت پنجاب هند شکل گرفت. میرزا غلام احمد قادیانی مؤسس این جنبش مدعی شد که وی به طور هم زمان مسیح و مهدی موعود است. از مهم ترین نظرات وی لغو حکم جهاد بالسیف برمسلمانان بود. هدف اصلی این پژوهش پاسخ به این سؤال است که چرا غلام احمد حکم لغو جهاد بالسیف برمسلمانان را صادر نمود؟ فرضیه مطرح شده بدین قرار است، بعد از فتوای عبدالعزیز دهلوی که حکم جهاد علیه بریتانیا را صادر نمود، این امر بازتاب گسترده ای درحرکت های اسلامی پس از وی داشت چنانکه بریتانیا از وحدت و شدت عمل مسلمانان به ناچار دست به ایجاد قادیانیه و حمایت از غلام احمد قادیانی زد. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و با شیوه کتابخانه ای انجام گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش با تکیه بر منابع متقدم حاکی از آن است که وی توانست از بسیاری از قیام ها علیه بریتانیا جلوگیری نماید و حدود 100 سال (1849-1947 م) تسلط بریتانیا بر پنجاب ادامه پیدا کرد.

امیرخسرو دهلوی یکی از شاعران تأثیرگذار زبان و ادب پارسی است که با بهره مندی از نبوغ و دانش فراوان، نماینده ای قابل، برای زبان و فرهنگ پارسی در سرزمین هندوستان بوده است، آثار گوناگون او آگنده از شگردهای هنری و ادبیِ ظریف و ارزشمندی است که شناخت آن ها برای درکِ درستِ گذشته ادبی زبان فارسی اهمیت بسیار دارد. او که خود از پیشگامان قابل اعتماد در نقد ادبی و علوم بلاغی بوده است، فنون ادبی را به خوبی در سخن به کار گرفته است. "ایهام" ازجمله بارزترینِ فنونِ تأثیرگذار در آثار اوست که با تداعی معانی دور و نزدیک، مخاطب را در دریافت چندمعنا از کلام، کمک می کند. یکی از آثار ارزشمند و کمتر شناخته شده او "مثنوی نه سپهر" است که آن را در سال 718 (ه.ق) سروده است. بسیاری از ابیات این اثر، از ظرافت ایهامی هنرمندانه ای برخوردار است و مخاطب آشنا، با دقّت در ساختار ایهامی آن، متوجّه شبکه گسترده ای از واژگان چندمعنایی می شود، در این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی – تحلیلی کوشش شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود که مهم ترین گونه های ایهام در " مثنوی نه سپهر" امیرخسرو دهلوی کدامند؟

امروزه استقبال از صنایع دستی بومی در نزد جوامع نشان می دهد که سودآوری و تعامل موثر کالا و خدمات با مشتری در گرو برقراری ارتباطی است که از محتوای مفهوم دار فرم و بهره گیری از متریال بومی ایجاد می گردد. پژوهش پیش رو در نظر دارد تا با بررسی نقش موثر هنرهای دستی بومی هند در ایجاد الگوهای ماندگار، از قابلیت پایداری آن در جهت بهره گیری در فرآیند طراحی محصولات امروزی استفاده نماید. سوال اصلی طرح شده در مقاله عبارت است از اینکه: الگوهای شکل گیری و تولید بافته های سنتی هند چه سهمی در انطباق بر اصول طراحی پایدار داشته است؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و از نمونه های موردی جهت نتیجه گیری و تسری آن به نمونه های مشابه در صنعت استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که احیای فرآیند طراحی و تولید بافته های سنتی، در بازتولید محصولات عصر حاضر کاربرد داشته و در طراحی پایدار محصولات مدرن امروزی موثر واقع گشته است. از طرفی این محصولات از سوی مشتری نیز مورد قبول قرار گرفته و در نتیجه برای صاحبان صنعت توانسته سودآوری لازم را کسب نماید.

مبانی مشروعیتِ ساختار سیاسی مذهبی خوانین شیبانی، از سوی اندیشمندان حامی آن، براساس تبار و نسب آباء و اجدادی تبیین نشده است. بلکه این گروه، در جهت توجیه مقبولیت و مشروعیت حکومت شیبانیان را از مبانی و مؤلفه های دیگری در این زمینه بهره برده اند. که هدف از آن نشان دادن تمایز این ساختارِ مبتنی بر مذهب تسنن، با دیگر رقبا، بویژه با حکومت شیعه مذهب صفوی است، که تقریبا همزمان با این حکومت در ایران تشکیل شده است. درحقیقت، مؤلفه های مشروعیت بخشی نظیر مودعودگرایی و تأویل گرایی اساس این رویکرد را شکل داده است. ازجمله این اندیشمندان، فضل الله روزبهان خنجی است که به عنوان مشهورترین اندیشمند حامی شیبانیان شناخته شده و نگرشهای مشروعیت بخشِ خود را در تألیفات متعددی، نظیر سلوک الملوک و مهمان نامه بخارا، تدوین نموده و با بهره گیری از مؤلفه های فوق، تلاشهای زیادی را در راستای این رویکرد مشروعیت بخش، انجام داده است. با این رویکرد خوانین شیبانی را با تأویل و تبیین آیات قرآن و همچنین، احادیث و روایاتی مانند حدیث مجدد مائه، حدیث حارث و اخبار ملحمه، مصلحینِ موعود و منجیانِ آخرالزمانی دانسته است که ظهور کرده اند تا ناهنجاری ها و بدعتهای بوجود آمده توسط مخذولان، مناحیس و مبتدعان صفوی را از بین ببرند.

از عوامل موثر در پویایی علوم و نشر و اعتلای دانش و دستاوردهای علمی یک تمدن؛ ارتباط دانشمندان با یکدیگر و بهره بری از دستاوردها و معلومات هم می باشد. در این بین با گستره قلمرو مسلمین و گسیختگی و فاصله جغرافیاییِ مرکز خلافت اسلامی با سرزمین هندT ابهام موجود در این پژوهش بر این مبناست که؛ طب اسلامی، از طب هندی چه بهره ای برده و نفوذ و نشر طب هندی در عالم اسلامی، چگونه و از چه مسیرها میسر گردید. همچنین برای ایرانیان در مقام صاحب منصبان و دانشمندان چه نقشی در آشنایی و درک مسلمانان از طب هندی در عصر اسلامی می توان قائل بود؟ با رویکرد بدین ابهامات پژوهش موجود با مطالعه اسناد و شواهد موجود و تجزیه و تحلیل اطلاعات منابع تاریخی بدین نتایج نائل آمد که؛ با سلطه مسلمانان بر قلمرو ساسانیان، طب هندی و اطبای هندی نیز به همراه دانشمندان ایرانی جذب دارالخلافه مسلمین شده و البته وزرای ایرانی از عوامل بنیادین در آشنایی دنیای اسلام با فرهنگ و علوم هندی شدند. افزون بر این؛ دانشمندان و اطبای ایرانی سهم ویژه ای را در تلفیق طب اسلامی با طب هندی داشته و به نحو مطلوبی، در معرفی و دفاع از طب هندی کوشیدند

شاخص رقابت پذیری هرساله توسط مجمع جهانی اقتصاد برای تعداد قابل توجهی از کشورها اندازه گیری و انتشار می یابد. در همین راستا، هدف اصلی این مطالعه «سنجش و ارزیابی جایگاه کشورهای شبه قاره هند از منظر شاخص های رقابت پذیری در مقایسه با کشور ایران»، در دوره زمانی 2016 تا 2018 می باشد. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است. برای تجزیه وتحلیل داده ها از تکنیک های آنتروپی شانون، ویکور، آمار خودهمبستگی فضایی موران جهانی و از نرم افزار Arc Gis استفاده شده است. نتایج این پژوهش از نظر بررسی شاخص-های رقابت پذیری جهانی طی بازه زمانی مورد مطالعه نشان داد کشور هند در جایگاه نخست و کشور بوتان در آخرین جایگاه قرارگرفته است. کشور ایران به ترتیب با کسب میزان ضرایب ویکور 305/0، 336/0 و 327/0 جایگاه دوم را به خود اختصاص داده است. همچنین نتایج مدل ضریب تغییرات (c.v) حاکی از آن بود که میزان نابرابری کشورها در برخورداری از شاخص-های مورد مطالعه طی سه سال آهنگ سیر نزولی داشته است. سوال اصلی تحقیق این است که کشور ایران از لحاظ شاخص های جهانی رقابت پذیری نسبت به کشورهای شبه قاره در چه وضعیتی قرار دارد؟

ملک الشعرای بهار و جِی آر ملا از پیشروان فکری و شاعران آزادی خواه ایران و بلوچستان پاکستان هستند که با ابزار شعر به مبارزه پرداخته اند. با وجود تفاوت زیستی و جغرافیایی دو شاعر، پژوهش حاضر به روش تطبیقی می کوشد تا دیدگاه های مشترک این دو شاعر را در مضامین پایداری مقایسه کند. بهار از برجسته ترین شاعران مشروطه در ایران و جِی آر ملا از شاعران بلندپایه عصر بیداری شعر بلوچی است. هر دو شاعر برآنند که اشعارشان آیینه رنج های مردمی باشد که از ستم های حکومت های خودکامه و خفقان و شرایط سیاسی اجتماعی به ستوه آمده اند. پرسش اصلی پژوهش این است که آیا در بازنمود مفاهیم پایداری در شعر این دو شاعر می توان شباهت هایی یافت ؟ بنا بر نتایج پژوهش، بن مایه های شعری مشترکِ عشق به وطن، امید به آینده، نوید پیروزی، دعوت به مبارزه و ایستادگی در برابر ستم و ستایش آزادی در شعر هر دو شاعر تکرار شده اند. چنین پژوهش هایی می توانند زمینه مناسبی درجهت توسعه و گسترش روابط و تعاملات فرهنگی فراهم کنند.

تلاش هند برای تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی توسعه یافته در سطح جهانی باعث شده تا هند رویکرد فعالی در دیپلماسی اقتصادی خود اتخاذ کند؛ زیرا تداومِ بخشی از رشد و توسعه اقتصادی هند به دیپلماسی اقتصادی آن وابسته است؛ بنابراین هند نیازمند است تا اولویت های مشخصی برای دیپلماسی اقتصادی خود تعریف کند. مقاله حاضر به بررسی اولویت های دیپلماسی اقتصادی هند در راستای تداوم توسعه اقتصادی هند می پردازند و اینکه این اولویت ها چه تأثیری بر روابط اقتصادی هند با ایران دارند. روش پژوهش مورد استفاده در این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی و گردآوری داده ها به صورت اسنادی است. چارچوب مفهومی به کاررفته در این پژوهش دیپلماسی اقتصادی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مهم ترین اولویت های دیپلماسی اقتصادی هند، تأمین امنیت انرژی، تسهیل جریان کالا و خدمات، جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی و ارتباط و استفاده از نیروی کار هندی مقیم خارج از کشور است و هند برای تحقق بعضی از این اولویت ها ازجمله تأمین امنیت انرژی و افزایش تجارت و تسهیل ترانزیت کالا به همکاری با ایران نیازمند است.